Phật là tánh giác của mỗi người, chúng ta đă sẵn có mà quên, nên t́m Phật ở đâu đâu. Dẹp sạch mây mù vô minh vọng tưởng th́ tánh giác hiển lộ sáng ngời. Ai biết phản chiếu lại ḿnh th́ thấy Phật, gọi là kiến tánh. Việc phản chiếu này không dành riêng cho giới nào, xuất gia hay cư sĩ khéo tu khéo phản chiếu đều được kết quả như nhau. Cho nên vua Trần Thái Tông, Trần Thánh Tông, Tuệ Trung Thượng Sĩ, ... là cư sĩ đều kiến tánh ngộ đạo. Đây là nét đặc thù của Phật giáo Thiền tông đời Trần.

           Phật giáo đời Trần không chấp nhận sự lệ thuộc các hệ phái Thiền và văn hóa ngoại lai. Bởi vậy khi vua Trần Nhân Tông đi xuất gia tu hành thành đạo, Ngài nói: “... Học đ̣i chư Phật, Cho được viên thành; Xướng khúc vô sinh, An thiền tiêu sái;...” Hay: “Pháp thân thường trụ, Phổ măn thái hư; Hiển hách mục tiền, Viên dung lơa lơa;...” (Đắc Thú Lâm Tuyền Thành Đạo Ca.) Sau đó, Ngài góp nhặt tinh hoa ba hệ phái thiền: Tỳ Ni Đa Lưu Chi, Vô Ngôn Thông, Thảo Đường đúc kết thành Thiền Trúc Lâm Yên Tử, Ngài là Sơ Tổ.

           Đứng về văn hóa, Sơ Tổ Trúc Lâm muốn chuyển văn Hán thành văn Nôm, qua hai bài Cư Trần Lạc Đạo Phú, Đắc Thú Lâm Tuyền Thành Đạo Ca th́ thấy rơ. Bấy nhiêu đó cũng đủ minh chứng tâm tư nguyện vọng của Ngài cố t́nh chuyển văn Hán thành văn Nôm của Việt Nam. Thế mà, từ thế kỷ 13 đến thế kỷ 21, chúng ta vẫn c̣n thấy đa phần kinh sách và nghi lễ cúng tụng trong chùa c̣n nguyên vẹn chữ Hán. Thật là một điều đáng buồn!

           Ở Trung Hoa Thiền Tông đều tuân thủ theo châm ngôn: “Bất lập văn tự, Giáo ngoại biệt truyền, Trực chỉ nhân tâm, Kiến tánh thành Phật.” Thiền tông đời Trần lại chủ trương “Thiền giáo song hành.” Đây là một chứng cứ Thiền tông đời Trần có lối tu riêng, chỉ cần được “Kiến tánh thành Phật” là mục tiêu chủ yếu. Cho nên, Sơ Tổ Trúc Lâm vừa dạy Thiền vừa bảo đệ tử giảng kinh Kim Cang, Pháp Hoa, Hoa Nghiêm, ...

           Tổ Trúc Lâm phân chia đời đạo rơ ràng dứt khoát. Khi làm vua th́ hy sinh cả thân mạng để lo cho dân cho nước, bao phen vào sinh ra tử, Ngài vẫn không màng. Đến khi đất nước được thanh b́nh, Ngài mới thanh thản an vui. Sau đó, Ngài lại trao ngai vàng cho con đi xuất gia.

           Làm một tu sĩ Phật giáo sống trong núi rừng khổ hạnh, Ngài vẫn đắc ư vui cười. Hăy nghe một đoạn trong bài “Đắc Thú Lâm Tuyền Thành Đạo Ca”: “Tuần này mà ngẫm, Ta lại xá ta; Đắc ư trong ḷng, Cười riêng ha hả! Công danh chẳng trọng, Phú quư chẳng màng; Tần Hán xưa kia, Xem đà hèn hạ. Yên bề phận khó, Kiếm chốn dưỡng thân; Khuất tịch non cao, Náu ḿnh sơn dă...”

           Với tư cách của Sơ Tổ và các vua quan nhà Trần đều rập khuôn nhau. Khi đất nước bị xâm lăng th́ nhiệt t́nh cầm quân đuổi giặc, khi nước nhà thanh b́nh th́ quyết chí tu hành. Đây là một nét đặc thù của Phật giáo đời Trần.

           Một vinh dự lớn cho Phật giáo Việt Nam được một ông vua đi tu. Ở Ấn Độ có ông Hoàng Thái tử đi tu được thành Phật. Ở Việt Nam có ông vua đi tu được thành Tổ. Quả là một hănh diện lớn cho Phật giáo Việt Nam, thế mà Phật tử Việt Nam ít ai quan tâm.

           Giáo pháp do đức Phật giảng dạy chủ yếu là giác ngộ và từ bi. Người tu Phật sẽ được bớt khổ trong đời này và an lạc ở đời sau, hoặc đời này giác ngộ mai kia sẽ giải thoát sanh tử. Nên nói đạo Phật cứu khổ chúng sanh.

           Chư Tổ sau này cũng lặp lại lời Phật dạy để nhắc nhở chúng ta tu hành cốt mở sáng trí tuệ. Đức Phật là vầng sáng của Đại Đăng, chư Tổ là những ngọn đuốc, cây đèn mồi từ ánh sáng Đại Đăng của Phật đem soi sáng cho chúng sanh bớt u tối. V́ vậy Tổ chỉ là người tiếp nối ngọn đèn của Phật, chứ không phải là người thắp sáng ngọn đèn đầu tiên.

           Vua Trần Nhân Tông sau khi lên núi Yên Tử xuất gia tu hành, Ngài lấy hiệu là Trúc Lâm Đại Đầu Đà, dứt khoát không c̣n bận tâm đến việc thế tục. Trong bài Đắc Thú Lâm Tuyền Thành Đạo Ca có đoạn: “...Đem ḿnh náu tới, Cảnh vắng ngàn kia; Dốc chí tu hành, Giấy sồi vó vá. Lành người chẳng chớ, Dữ người chẳng hay; Ngậm miệng đắp tai, Hề chi họa cả...” Qua năm năm (1299-1304), Ngài ngộ đạo, bèn xuống núi làm Phật sự. Ngài dạy dân chúng thọ Tam quy, tŕ Ngũ giới, tu Thập thiện để hiện đời an vui hạnh phúc, mai kia sẽ hưởng an lạc lâu dài, đây là xây dựng thế gian. Nếu người có chí cao siêu, Ngài dạy tu thiền định để được giác ngộ giải thoát sanh tử. Đây là pháp tu xuất thế gian. Hai pháp tu này rất cụ thể thực tế, không có ǵ mơ hồ huyền hoặc.

           Những phần trên đây là lư do chúng tôi quyết tâm khôi phục Phật giáo Thiền Tông đời Trần.

           Hôm nay chúng tôi và toàn thể Tăng, Ni, Phật tử có mặt ở đây đều hân hoan vô hạn, được Chính quyền các cấp và Ban Quản lư Di Tích Yên Tử cho phép làm lễ Đặt đá Xây dựng lại Chùa Lân, đồng thời chuyển thành Thiền Viện Trúc Lâm Yên Tử. Sự đóng góp nhỏ bé của chúng tôi đối với quần thể khu Di tích Yên Tử thật không có ǵ đáng kể. Song chúng tôi rất vui mừng, v́ được góp một phần nhỏ xây dựng lại chốn Tổ. Là một con người Việt Nam, hơn nữa là Phật tử Việt Nam, chúng ta làm sao dám quên công ơn ǵn giữ đất nước và ân đức truyền bá chánh pháp của Tổ tiên ḿnh, của các bậc Long tượng “ truyền đăng tục diệm” đến ngày nay.

           Chúng tôi càng hoan hỉ bội phần, v́ bao năm nay, thầm lặng chỉ dạy Tăng, Ni và Phật tử tu theo đường lối của Tam Tổ Trúc Lâm, hay nói khác hơn, cố t́nh khôi phục Thiền Tông đời Trần mà không có mấy người quan tâm. Đến ngày này, chúng tôi được công khai tŕnh bày chủ trương đường lối tu hành và ước nguyện của ḿnh trước Chính quyền các cấp, đông đảo giới trí thức, toàn thể Phật tử tại nơi đất Tổ này. Đồng thời, chúng tôi c̣n có một cơ sở tu thiền theo phái Trúc Lâm Yên Tử hiện diện măi nơi này. Từ đây, những ai muốn nghiên cứu phái Thiền Trúc Lâm Yên Tử, chúng tôi sẽ có phương tiện cung cấp và hướng dẫn nghiên cứu tu tập. Quả đây là phúc duyên lớn giúp chúng tôi làm tṛn bản nguyện của ḿnh.

            Trước khi dứt lời, chúng tôi chân thành biết ơn quư vị có mặt hôm nay, sự có mặt của quư vị làm tăng thêm phần long trọng buổi lễ.

            Kính chào quư vị!