HOA VOÂ ÖU

(TAÄP-07)

H.T THÍCH THANH TÖØ

TU THIEÀN

Giaûng taïi Hoäi Lieân Hieäp Khoa Hoïc Kyõ Thuaät - Haø Noäi - 1996

Hoâm nay chuùng toâi noùi veà ñeà taøi Tu Thieàn. Bôûi vì hieän thôøi nhieàu ngöôøi ñang khao khaùt tu thieàn maø chöa bieát thieàn naøo laø thieàn chaùnh, thieàn naøo laø thieàn taø, hay thieàn naøo cuûa ñaïo Phaät, thieàn naøo khoâng phaûi cuûa ñaïo Phaät v.v… Do ñoù chuùng toâi seõ noùi roõ veà vaán ñeà naøy.

Taát caû chuùng ta ai coù ñoïc saùch Phaät, nghieân cöùu lòch söû ñeàu thöøa nhaän raèng ñöùc Phaät Thích-ca Maâu-ni toïa thieàn döôùi coäi Boà-ñeà ngoùt boán möôi chín ngaøy ñeâm, cuoái cuøng ñöôïc giaùc ngoä thaønh Phaät. Keá ñoù nhöõng ñoà ñeä lôùn cuûa Ngaøi nhö Xaù Lôïi Phaát, Muïc Kieàn Lieân v.v… cuõng do tu thieàn maø chöùng quaû A-la-haùn. Sau naøy chö Toå töø AÁn Ñoä truyeàn sang Trung Hoa, Vieät Nam, Nhaät Baûn cuõng do tu thieàn maø ñöôïc giaùc ngoä thaønh Toå. Nhö vaäy heä thoáng truyeàn baù Phaät giaùo töø AÁn Ñoä sang caùc nöôùc, töø thôøi Phaät taïi theá maõi ñeán ngaøy nay, goác do tu thieàn maø ra. Do ñoù, noùi ñeán tu thieàn laø noùi ñeán ñöôøng loái caên baûn cuûa ñaïo Phaät.

Nhöng gaàn ñaây, coù moät soá ngöôøi baûo: “Coi chöøng tu thieàn ñieân”. Chuùng toâi cuõng ñaõ nhieàu laàn caûi chaùnh veà ñieàu naøy. Thaät ra khoâng phaûi tu thieàn ñieân maø vì khoâng bieát tu thieàn neân môùi ñieân. Neáu tu thieàn ñieân thì ñöùc Thích-ca ñaâu thaønh Phaät, caùc ñeä töû Ngaøi ñaâu chöùng quaû A-la-haùn, ñaâu coù chö Toå tu thieàn. Song treân lòch söû cuõng nhö treân thöïc teá coù raát nhieàu ngöôøi tu thieàn ñaït keát quaû toát. Vì vaäy noùi tu thieàn ñieân laø moät loái noùi khoâng coù chöùng cöù. Chæ ngöôøi khoâng bieát tu thieàn nhöng ham tu quaù neân hoïc loõm ôû ñaâu, hoaëc theo caùc phöông phaùp khoâng phaûi cuûa ñaïo Phaät, öùng duïng tu sai thaønh ra ñieân, roài ñoå thöøa tu thieàn ñieân. Ñoù laø moät sai laàm lôùn.

Vì vaäy hoâm nay toâi seõ giaûi thích roõ tu thieàn nhö theá naøo laø tu theo ñaïo Phaät, tu thieàn nhö theá naøo khoâng phaûi laø tu theo ñaïo Phaät, ñeå taát caû naém vöõng ñöôøng loái tu, thaáy roõ raøng töôøng taän phaùp Phaät daïy, öùng duïng tu thieàn cho ñuùng ñaén ñeå sau naøy khoâng phaïm sai laàm, ñöa tôùi keát quaû khoâng toát.

Tröôùc heát chuùng ta neân bieát Thieàn laø gì? Thieàn laø aâm tieáng Phaïn noùi cho ñuû laø Thieàn na, Trung Hoa dòch laø Tónh löï hay Tö duy tu, Ñöùc tuøng laâm hay traïng traùi ñònh tueä quaân bình. Tónh löï, tónh laø laëng, löï laø suy tö. Nhöõng suy tö nghó ngôïi ñöôïc laéng xuoáng, goïi ñoù laø tónh löï hay tu chæ. Tö duy tu, tö duy töùc laø soi xeùt hay quaùn chieáu, tu laø caùch haønh trì. Loái tu baèng caùch soi xeùt quaùn chieáu goïi laø quaùn.

Trong nhaø thieàn coù chia ra hai loái tu chæ vaø quaùn. Chæ laø ñònh, quaùn laø tueä. Chæ, quaùn töùc laø ñònh tueä rieâng töøng phaàn. Thieàn laø gom caû ñònh tueä ñoàng tu neân goïi laø Thieàn na, töùc quaân bình ñònh vaø tueä. Goïi coâng ñöùc tuøng laâm, vì tu thieàn laø phaùp tu chuû yeáu cuûa ñaïo Phaät, neân ai öùng duïng tu nhö theá goïi laø coâng ñöùc tuøng laâm.

Sau naøy chö Toå khoâng ñònh nghóa thieàn nhö theá maø caùc Ngaøi noùi ñaây laø phaùp tu Phaûn quan töï kyû. Phaûn quan laø soi trôû laïi, töï kyû laø chính mình. Phaûn quan töï kyû laø soi saùng laïi chính mình.

Trong nhaø Phaät coù chia ra naêm loaïi thieàn:

1. Thieàn phaøm phu.

2. Thieàn ngoaïi ñaïo.

3. Thieàn Tieåu thöøa.

4. Thieàn Ñaïi thöøa.

5. Thieàn Toái thöôïng thöøa.

Nhö vaäy thieàn laø moät töø ngöõ chung, nhöng öùng duïng tu thì coù rieâng töøng loaïi khaùc nhau.

1. Theá naøo laø phaøm phu thieàn?

Töùc phaùp tu thieàn laøm cho taâm loùng laëng, vôùi öôùc nguyeän seõ ñöôïc sanh veà caùc coõi trôøi. Trong nhaø Phaät chia ra coõi Duïc, coõi Saéc, coõi Voâ saéc. Coõi Duïc töùc laø chuùng sanh do aùi duïc maø sanh ra. Coõi Saéc laø chuùng sanh coù hình töôùng ñeïp ñeõ, soáng laâu, sung söôùng hôn coõi Duïc. Coõi Voâ saéc chuùng sanh soáng chæ coù taâm thöùc, khoâng coù hình töôùng.

Neáu tu thieàn chæ mô öôùc ñöôïc sanh vaøo coõi trôøi Saéc giôùi, thuï höôûng söï sung söôùng laâu daøi toát ñeïp, ñoù laø thieàn phaøm phu. Ví duï coù ngöôøi thaép moät caây höông, ñeå tröôùc maët roài cöù ngoài nhìn maõi caây höông, truï taâm moät choã khoâng cho taùn loaïn, khoâng nghó gì khaùc. Ñònh taâm nhö theá mong ñöôïc keát quaû sanh coõi laønh. Ñoù laø ñònh cuûa phaøm phu, chôù chöa phaûi ñònh cuûa Thaùnh nhaân. Hoaëc coù ngöôøi quaùn moät phaùp naøo vöøa ñöôïc keát quaû, lieàn töï maõn thích thuù. Ñoù cuõng laø thieàn phaøm phu.

Trong Phaät giaùo, Thieàn phaøm phu ñöôïc chia laøm boán phaàn: sô thieàn, nhò thieàn, tam thieàn, töù thieàn.

Sô thieàn nghóa laø Ly sanh hyû laïc. Thí duï ngöôøi bò nhieãm aùi theá gian naëng neà neân khoå sôû, khi chuyeân tu thieàn taâm ñöôïc an oån moät chuùt, nhöõng nhieãm aùi khoâng coøn dính maéc nöõa, goïi laø ly sanh. Ly töùc laø lìa ñöôïc loøng yeâu meán nguõ duïc. Do lìa ñöôïc nguõ duïc neân taâm sanh hoan hyû, goïi laø ly sanh hyû laïc. Ngöôøi tu thieàn ñeán traïng thaùi ñoù goïi laø ñöôïc ñònh sô thieàn.

Nhò thieàn nghóa laø Ñònh sanh hyû laïc. Tieán leân moät phaàn nöõa, khi chuùng ta tieán tu taâm ñöôïc an ñònh, nhôø ñònh ta caûm thaáy nheï nhaøng khoan khoaùi, thích thuù. Ñaây goïi laø ñònh sanh hyû laïc. Ngöôøi tu thieàn ñeán ñöôïc traïng thaùi naøy goïi laø ñöôïc ñònh Nhò thieàn.

Tam thieàn nghóa laø Ly hyû dieäu laïc. Töø ñònh sanh hyû laïc ñoù chuùng ta tieán leân moät baäc nöõa laø taâm chuyeân chuù duy nhaát, lìa boû caùi vui do ñònh sanh ôû treân. Chöõ hyû laø möøng, möøng thì taâm dao ñoäng, vì vaäy phaûi lìa caùi vui möøng thoâ ñeå ñöôïc caùi vui teá nhò nheï nhaøng, cho neân goïi laø ly hyû dieäu laïc. Ngöôøi tu thieàn ñeán ñöôïc traïng thaùi naøy goïi laø ñöôïc ñònh Tam thieàn.

Töù thieàn nghóa laø Xaû nieäm thanh tònh ñòa. Coøn thaáy coù vui laø coøn coù khoå ñoái laïi, duø laø caùi vui teá nhieäm. Vì vaäy neân xaû nieäm thanh tònh ñòa, nghóa laø boû heát caùc nieäm khoå vui, ñeå ñeán ñöôïc choã hoaøn toaøn thanh tònh. Buoâng heát nieäm, taâm ñöôïc trong saùng, ñoù laø xaû nieäm thanh tònh ñòa. Ngöôøi tu thieàn ñeán ñöôïc traïng thaùi naøy laø ñöôïc ñònh Töù thieàn.

Tuy nhieân, tu ñaït nhöõng keát quaû ñoù ñeå mong ñöôïc sanh vaøo caùc coõi trôøi nhö sô thieàn thieân, nhò thieàn thieân, tam thieàn thieân, töù thieàn thieân, töùc laø boán coõi trôøi Saéc giôùi. Ñoù laø thieàn phaøm phu. Vì tu coøn mong thuï höôûng, mong ñöôïc keát quaû sung söôùng. Töùc coøn giöõ thaân, ñeå ñöôïc an höôûng sung söôùng neân goïi laø phaøm phu thieàn.

2. Theá naøo laø thieàn ngoaïi ñaïo?

Tröôùc khi giaûi thích thieàn ngoaïi ñaïo, toâi ñònh nghóa roõ hai chöõ ngoaïi ñaïo cho quí vò khoûi laàm. Ñaïo Phaät noùi ngoaïi ñaïo khoâng coù nghóa coâng kích nhoùm naøy, phaùi kia v.v… maø ngoaïi ñaïo laø ngoaøi taâm caàu Phaät. Nhö toâi thöôøng noùi chuùng ta tu Phaät laø coát giaùc ngoä, giaûi thoaùt sanh töû. Vì vaäy ñaïo Phaät laáy giaùc ngoä laøm troïng taâm. Giaùc ngoä töø ñaâu maø coù? Töø taâm cuûa chính mình. Vì theá thieàn cuûa ñaïo Phaät laø coát ngay nôi taâm mình an ñònh roài trí tueä phaùt saùng, chôù khoâng phaûi troâng caäy mong chôø beân ngoaøi. Do ñoù trong nhaø thieàn ñònh nghóa “Ngoaïi taâm caàu Phaät, danh vi ngoaïi ñaïo”, töùc laø ngoaøi taâm caàu Phaät goïi laø ngoaïi ñaïo.

Nhö vaäy duø ngöôøi mang hình thöùc tu só, maø mong caàu Phaät töø ñaâu ñeán aán chöùng cho cuõng thuoäc ngoaïi ñaïo. Bôûi taâm laø goác cuûa söï giaùc ngoä, neáu boû taâm maø caàu giaùc ngoä laø boû goác theo ngoïn, ñoù laø ngoaïi ñaïo. Taát caû phaùp tu thieàn ñaët troïng taâm beân ngoaøi, khoâng laáy noäi taâm laøm chaùnh ñeàu thuoäc veà ngoaïi ñaïo.

Nhö chuùng toâi thaáy hieän giôø coù nhöõng loái tu thieàn khoâng phaûi cuûa ñaïo Phaät. Nhö trong Nam, coù loái tu thieàn chuyeån luaân xa, töùc laø vaän chuyeån luoàng ñieän chaïy töø ruùn leân ñaàu, leân traùn, roài voøng ra sau löng, hoaëc ngöôïc laïi. Chaïy voøng voøng nhö vaäy goïi laø chuyeån luaân xa. Ñoù cuõng laø moät phaùp tu thieàn nhöng khoâng heà dính daùng gì vôùi ñaïo Phaät

Ñaïo Phaät chuû tröông do giôùi sanh ñònh, do ñònh sanh tueä. Tueä töùc laø giaùc ngoä. Giôùi laø neàn taûng ñaïo ñöùc, ñònh laø thieàn ñònh, töø thieàn ñònh maø phaùt sanh trí tueä saùng suoát giaùc ngoä. Ñoù laø thieàn cuûa ñaïo Phaät. Giôùi, ñònh, tueä goïi laø tam giaûi thoaùt moân hay tam voâ laäu hoïc, nghóa laø ba caùnh cöûa giaûi thoaùt, hay ba moân hoïc khoâng coøn rôi rôùt trong sanh töû nöõa. Nhö vaäy thieàn cuûa ñaïo Phaät laø ñònh ñeå phaùt tueä, chôù khoâng coù gì khaùc laï.

Moät loái thieàn nöõa laø thieàn xuaát hoàn. Caùch tu naøy cuõng gioáng chuyeån luaân xa nhöng coát ñeå môû khieáu huyeät treân ñaàu, cho thaàn hoàn coù theå phoùng ra ngoaøi ñi caàu ñaïo nôi naøy nôi kia. Thieàn xuaát hoàn khoâng phaûi thieàn cuûa ñaïo Phaät, maø chuùng toâi cho raèng ñaây laø moät troø chôi nguy hieåm. Taïi sao? Vì khi muoán môû khieáu huyeät ñeå xuaát hoàn, neáu khoâng coù khaû naêng ñuùng ñaén, môû sai laø phaùt ñieân. Vaø khi xuaát hoàn thì ñi ñaâu? Coù khi ñi caàu ñaïo cuõng coù khi ñi du lòch. Caàu ñaïo nôi caùc vò thaàn thaùnh naøo ñoù maø chính ngöôøi aáy cuõng khoâng bieát roõ lai lòch. Caàu ñaïo nhö theá chaân chaùnh hay khoâng?

Trong nhaø Phaät noùi ngöôøi muoán ñaït ñaïo phaûi ngay nôi taâm mình loùng laëng caùc thöù voïng töôûng laêng xaêng, taâm saùng suoát laø thaáy ñaïo. Neáu caàu ñaïo beân ngoaøi laø khoâng hôïp ñaïo lyù. Taïi sao? Giaû söû ngöôøi aáy gaëp moät vò Thaùnh töï xöng laø Phaät, thì chaéc ñoù laø Phaät chöa? Bôûi ñaâu ai bieát maët muõi Phaätthaät theá naøo. Song theá gian naøy ngöôøi ta hay “laïm xöng” nhö theá. Ví duï ôû queâ coù oâng ñoàng baø coát leân, ñoàng coát ñoù coù bao giôø noùi toâi laø yeâu quaùi, quæ ma khoâng? Khoâng. Taát caû ñeàu noùi ta laø Thaùnh laø thaàn heát, thaäm chí coù khi hoï xöng laø Teà thieân ñaïi thaùnh nöõa chöù. Trong khi Teà thieân ñaïi thaùnh laø moät nhaân vaät tieåu thuyeát, chôù Taây du kyù cuûa Ñöôøng Huyeàn Trang Tam Taïng thì ñaâu coù Toân Ngoä Khoâng, Trö Baùt Giôùi, Sa Taêng. Ngaøi Huyeàn Trang chæ moät thaân moät mình, chòu cöïc chòu khoå laàn sang AÁn Ñoä hoïc ñaïo vaø thænh kinh veà.

Hieåu nhö vaäy môùi thaáy thieân haï hay lôïi duïng roài laïm xöng, chôù khoâng coù choã y cöù naøo ñuùng ñaén hôïp phaùp caû. Bôûi theá ngöôøi tu muoán xuaát hoàn, ñi ngao du trong baàu trôøi tìm caùc baäc Hieàn Thaùnh chæ daïy, ñieàu ñoù khoâng coù gì baûo ñaûm heát. Kinh Phaät thöôøng noùi: “Phaät cao nhaát xích, ma cao nhaát tröôïng”, nghóa laø Phaät cao moät thöôùc, maø ma cao tôùi möôøi thöôùc. Vì ma ôû gaàn ta, coøn Phaät thì xa ta, neân taâm mình vöøa mong caàu ñieàu gì ma lieàn bieát. Do ñoù noù hieän ra ñaùnh löøa ngöôøi thieáu trí, nheï daï. Caàu ñaïo nhö theá laø moät söï moâng lung, töôûng töôïng, khoâng coù thöïc teá.

Thöïc teá cuûa ngöôøi tu laø laëng heát taâm phieàn naõo, laëng heát nhöõng taâm voïng töôûng, trí töï saùng suoát, thaáy bieát ñuùng nhö thaät caùc phaùp, khoâng coøn nghi ngôø gì nöõa. Cuõng nhö ngöôøi hoïc troø chuyeân taâm thaønh yù hoïc baøi thì thuoäc baøi. Ñoù laø leõ thaät, chôù khoâng phaûi leân non leân nuùi xin laù buøa uoáng voâ maø thuoäc baøi ñöôïc. Vieäc aáy khoâng coù baèng côù, khoâng coù tinh thaàn khoa hoïc chuùt naøo heát.

Moãi chuùng ta phaûi töï reøn luyeän, töï gaïn loïc noäi taâm töø dôû xaáu trôû thaønh saùng suoát yeân tónh, ñoù laø goác cuûa söï tu. Tu nhö vaäy môùi laø tu thaät. Cho neân ngöôøi caàu ñaïo nôi Thaùnh thaàn beân ngoaøi,  khoâng tin ôû söùc cuûa mình, ñoù laø loái caàu ñaïo hieáu kyø chôù khoâng phaûi chaân thaät.

Keá nöõa, coù loái thieàn ngöôøi ta ngoài laïi cöù troâng ñôïi, nhôø söùc ñieän cuûa caùc vò Thaùnh thaàn hoä trôï cho ñöôïc saùng, ñöôïc maïnh. Nhieàu ngöôøi duøng caùch ñoù ñeå trò beänh thieân haï, goïi laø cöùu nhaân ñoä theá. Cuõng coù cöùu ñoù, nhöng ñöôïc moät thôøi gian roài cuõng phaûi chaïy ñeán baùc só nhö thöôøng, chôù khoâng heát thaät. Noù chæ taïm thôøi chôù khoâng phaûi laø cöùu kính, song con ngöôøi cöù thích nhöõng caùi taïm thôøi. Ví duï mình ñang ñau, ngöôøi ñoù duøng söùc ñieän laøm cho mình bôùt ñau neân ta thaáy hieäu nghieäm ngay luùc ñoù, nhöng chöa haún heát beänh luoân. Vì theá caùch ñoù cuõng khoâng phaûi laø phöông phaùp cöùu kính. Ñoù laø thieàn troâng vaøo söùc ñieän beân ngoaøi.

Ngoaøi ra, coøn coù nhöõng loái thieàn ngöôøi ta tu vôùi mô öôùc mong caàu nhöõng vò thaàn, vò Thaùnh tôùi thoï kyù, gioáng nhö trong kinh noùi Phaät laáy tay xoa ñaàu thoï kyù. Nhöõng ngöôøi ñoù ngoài thieàn cuõng mô öôùc nhö vaäy. Do mô öôùc theá neân thaáy coù boùng naøo tôùi xoa ñaàu lieàn töï voã ngöïc noùi toâi ñöôïc Phaät thoï kyù roài, toâi laø Boà-taùt naøy noï. Ñoù laø beänh.

Tu thieàn khoâng kheùo seõ coù raát nhieàu beänh. Toâi nhôù caâu chuyeän cuûa Tueä Trung Thöôïng Só, khi ñöôïc Hoaøng thaùi haäu ñaõi böõa côm, trong ñoù coù caû chay laãn maën. Thöôïng Só ngoài treân baøn, maën cuõng aên, chay cuõng gaép, khoâng töø chay, maën gì caû. Thaùi haäu thaáy vaäy môùi thöa:

- Sö huynh laø ngöôøi tu thieàn maø coøn aên maën, laøm sao ñaéc ñaïo, laøm sao thaønh Phaät?

Ngaøi traû lôøi:

- Anh khoâng caàu laøm Phaät, cuõng nhö Phaät khoâng caàu laøm anh. Hoaøng haäu haù chaúng nghe coå ñöùc noùi “Vaên Thuø laø Vaên Thuø, Giaûi Thoaùt laø Giaûi Thoaùt” ñoù sao?

Caâu “Vaên Thuø laø Vaên Thuø, Giaûi Thoaùt laø Giaûi Thoaùt” nhieàu ngöôøi khoâng hieåu. Noù xuaát phaùt töø coát chuyeän theá naøy. ÔÛ Trung Hoa coù moät Thieàn sö teân laø Vaên Hyû, nghe noùi treân Nguõ Ñaøi Sôn laø nôi aån tích cuûa Boà-taùt Vaên Thuø. Ai coù taâm tha thieát caàu ñaïo, leân ñoù Ngaøi seõ daïy ñaïo cho. Vì theá  ngaøi Vaên Hyû quyeát taâm leân nuùi, heát loøng muoán gaëp ngaøi Vaên Thuø ñeå ñöôïc daïy ñaïo. Chuyeán ñi cuûa Ngaøi raát nhoïc nhaèn, khi gaàn tôùi ñænh boãng döng gaëp moät oâng giaø côõi traâu, Ngaøi hoûi: Ñoäng Kim Cang ôû choã naøo? OÂng giaø chæ nhöng khoâng noùi gì. Ngaøi chaøo roài ñi.

Tôùi cöûa ñoäng Ngaøi thaáy oâng giaø ñaõ côõi traâu veà roài, coù moät ñoàng töû môøi oâng uoáng nöôùc. Khi böng chung traø leân, oâng giaø hoûi Ngaøi: “ÔÛ phöông Nam coù caùi naøy khoâng?” Ngaøi traû lôøi “Khoâng”. OÂng giaø noùi: “Nhö vaäy laáy gì uoáng nöôùc?” Ngaøi bí, traû lôøi khoâng ñöôïc. Thaáy trôøi saép toái, Ngaøi xin ôû laïi. OÂng giaø noùi “Choã naøy khoâng ôû ñöôïc, ñeå toâi tieãn oâng veà”, lieàn sai ñoàng töû tieãn Ngaøi veà.

Khi tieãn ra tôùi cöûa ñoäng Ngaøi môùi hoûi chuù ñoàng töû: “Ñoäng naøy teân laø ñoäng gì?” Ñoàng töû khoâng noùi, tieãn theâm moät quaûng ñöôøng nöõa roài töø giaõ vaø aån maát. Ngaøi nhìn treân maây thaáy boùng ngaøi Vaên Thuø côõi con sö töû loâng vaøng qua laïi treân aáy. Ngaøi voäi suïp xuoáng laïy roài trôû veà.

Khi veà tôùi choã Thieàn sö Ngöôõng Sôn, Ngaøi xin nhaäp chuùng tu. Thôøi gian sau Ngaøi ngoä ñöôïc lyù thieàn. Moät hoâm ñeán phieân naáu chaùo, Ngaøi caàm caây daàm quaäy chaùo, khoùi bay leân thì boãng thaáy Boà-taùt Vaên Thuø côõi sö töû loâng vaøng qua laïi trong ñaùm khoùi. Thaáy vaäy Ngaøi caàm daàm ñaäp caùi boùng trong khoùi. Ngaøi Vaên Thuø noùi “Ta laø Vaên Thuø, ta laø Vaên Thuø”. Ngaøi noùi “Vaên Thuø laø Vaên Thuø, Giaûi Thoaùt laø Giaûi Thoaùt”, noùi roài cöù ñaäp. Baáy giôø  Boà-taùt Vaên Thuø bieán maát. Ngaøi Vaên Hyû sau naøy ngoä ñaïo ôû nôi Giaûi thoaùt thöï, neân ngöôøi ta goïi Ngaøi laø Giaûi Thoaùt.

Qua caâu chuyeän, chuùng ta thaáy sao taøn nhaãn quaù. Hoài chöa bieát thì khaên goùi leo nuùi leo non ñeå tìm. Baây giôø Boà-taùt tôùi taän nôi maø khoâng toân kính, khoâng hoûi ñaïo, laïi laáy daàm quaäy chaùo ñaäp. Taïi sao? Caâu “Vaên Thuø laø Vaên Thuø, Giaûi Thoaùt laø Giaûi Thoaùt” ñeå noùi raèng khi chöa ngoä ñaïo thì tìm ñeán Boà-taùt, tìm ñeán Phaät ñeå caàu hoïc. Nhöng khi ngoä roài thì chính taâm mình laø choã qui höôùng, chôù khoâng coøn troâng caäy vaøo Phaät, Boà-taùt beân ngoaøi nöõa. Vì Phaät vaø Boà-taùt beân ngoaøi chaéc gì laø thaät, coù khi ma hieän. Cho neân quay veà taâm mình laø baûo ñaûm nhaát, taát caû caùc hieän töôùng beân ngoaøi ñeàu khoâng chaáp nhaän. Do ñoù toâng Laâm Teá coù caâu “Phuøng ma saùt ma, phuøng Phaät saùt Phaät”, nghóa laø gaëp ma gieát ma, gaëp Phaät gieát Phaät. Taïi sao? Vì khoâng baûo ñaûm ñaâu laø Phaät, ñaâu laø ma. Ñaõ khoâng baûo ñaûm thì coù theå bò duï daãn theo ñöôøng taø. Cho neân trôû veà mình laø goác, khoâng neân troâng caäy beân ngoaøi. Ñoù laø moät leõ thaät. Hieåu nhö vaäy chuùng ta môùi thaáy troïng taâm tu cuûa nhaø thieàn.

Trôû laïi caâu chuyeän cuûa ngaøi Tueä Trung Thöôïng Só. Caâu ñaàu “Anh laø anh, anh khoâng caàu laøm Phaät, cuõng nhö Phaät khoâng caàu laøm anh” nghe coù veû ngang ngöôïc quaù phaûi khoâng? Tu maø khoâng caàu thaønh Phaät, vaäy caàu caùi gì? Bôûi caàu laø tìm kieám beân ngoaøi, caàu thaønh Phaät laø mong thaønh Phaät beân ngoaøi. Neáu caàu beân ngoaøi ñöôïc, thì khoâng phaûi laø mình. Bôûi Phaät laø giaùc, chính taâm mình ñöôïc an ñònh, trí tueä phaùt saùng, ñoù laø giaùc ngoä. Giaùc ngoä oâng Phaät nôi mình chôù khoâng phaûi ôû ngoaøi. Cho neân tu coøn caàu beân ngoaøi laø khoâng ñuùng yù nghóa cuûa ñaïo Phaät. Vì vaäy Ngaøi noùi khoâng caàu thaønh Phaät.

Chuùng ta nhìn thaät kyõ môùi thaáy giôùi Phaät töû ngaøy nay tu caàu beân ngoaøi nhieàu hay tu ñeå töï giaùc nhieàu? Gaàn heát chín möôi chín phaàn traêm caàu beân ngoaøi. Caàu Phaät cho con caùi naøy, cho con caùi kia, Phaät ñoä con ñöôïc bình an, boá thí cho con ñöôïc phaùt taøi. Caàu ñuû thöù heát maø khoâng heà höôùng veà mình. Ñoù laø moät laàm laãn heát söùc lôùn cuûa ngöôøi Phaät töû hieän nay.

Trong nhaø Phaät noùi ba moân hoïc giaûi thoaùt laø Giôùi, Ñònh, Tueä. Giôùi laø ñöùc haïnh. Ví duï ngöôøi Phaät töû giöõ naêm giôùi: khoâng gieát ngöôøi, khoâng troäm cöôùp, khoâng taø daâm, khoâng noùi doái, khoâng uoáng röôïu say, khoâng duøng caùc chaát cay nghieän. Naêm giôùi caên baûn ñoù laø naêm neàn taûng ñaïo ñöùc cuûa con ngöôøi. Ngöôøi coù ñaïo ñöùc môùi ñuû tö caùch höôùng daãn, chæ daïy ngöôøi khaùc. Ngöôøi tu duø cho noùi hay, coù thaàn thoâng laï maø phaïm giôùi thì cuõng chöa goïi laø ngöôøi ñuû tö caùch höôùng daãn Phaät töû tu.

Giôùi laø neàn taûng ñaïo ñöùc, töø giôùi sanh ñònh, roài môùi coù trí tueä. Neàn taûng ñaïo ñöùc khoâng coù thì thieàn ñònh trí tueä seõ laïc vaøo ngoaïi ñaïo, chôù khoâng phaûi laø Phaät giaùo. Quí Phaät töû coù beänh meâ thaàn thoâng laém. Giaû söû toâi ñang thuyeát phaùp ôû ñaây maø ngoaøi saân boãng döng coù ai phi thaân ñöùng leân hö khoâng, hoaëc ngoài kieát giaø thì quí vò coøn can ñaûm ngoài nghe toâi giaûng khoâng? Chaéc laø chaïy aøo heát ra ngoaøi ñeå nhìn vò Thaùnh ñang hieän trong hö khoâng ñoù. Nhö vaäy toâi seõ eá, seõ noùi chuyeän vôùi caùi baøn, chôù khoâng ngöôøi naøo ngoài nghe caû. Taïi sao vaäy? Vì ai cuõng thích caùi laï, cho neân thaàn thoâng ñoái vôùi hoïn haáp daãn hôn. Bôûi thích thaàn thoâng neân cuõng deã maéc sai laàm.

Toâi seõ giaûi thích veà thaàn thoâng ñeå cho taát caû  hieåu roõ. Trong nhaø Phaät, nhöõng vò tu chöùng A-la-haùn cuõng coù thaàn thoâng. Song Phaät caám söû duïng thaàn thoâng tröø khi ñöôïc pheùp cuûa Phaät. Taïi sao vaäy? Vì Phaät bieát taâm cuûa chuùng sanh thích caùi laï, goïi laø beänh hieáu kyø. Cho neân hieän thaàn thoâng, seõ laøm meâ hoaëc hoï, taát caû ñeàu nhaém vaøo vò coù thaàn thoâng. Duø vò ñoù tu chöøng naêm tuoåi haï, coøn nhöõng vò möôøi tuoåi, hai chuïc tuoåi haï, nhöng khoâng hieän thaàn thoâng hoï cuõng khoâng kính troïng. Thaønh ra chæ quí thaàn thoâng maø khoâng quí ñöùc haïnh. Hoï khoâng bieát raèng ngöôøi coù thaàn thoâng maø chöa döùt phieàn naõo thì raát deã sinh hoïa lôùn. Ngaøy xöa ñoïc truyeän Taøu, nhieàu vò tu treân nuùi coù thaàn thoâng, nhöng ngöôøi ta kheùo duøng thuaät kích baùc hay thaùch ñoá lieàn noåi giaän xaùch göôm xuoáng nuùi. Coù thaàn thoâng maø laïi thích ñi ñaùnh nhau, gieát nhau thì ñaâu phaûi laø ñeä töû Phaät. Ñieàu naøy chuùng ta ñaõ thaáy roõ.

Thôøi Phaät coøn taïi theá, coù boán vò ngoaïi ñaïo tu chöùng ñöôïc Nguõ thoâng. Nguõ thoâng goàm: thieân nhaõn thoâng, thieân nhó thoâng, tha taâm thoâng, thaàn tuùc thoâng, tuùc maïng thoâng. Thieân nhaõn thoâng laø thaáy xa, thieân nhó laø nghe xa, tha taâm thoâng laø bieát ñöôïc taâm ngöôøi khaùc, thaàn tuùc thoâng laø hieän lôùn hieän nhoû, hoaëc ñaèng vaân, ñoän thoå, ñoän thuûy v.v… tuùc maïng thoâng laø bieát ñöôïc bao nhieâu ñôøi, bao nhieâu kieáp tröôùc. Baây giôø ai ñöôïc moät trong naêm thoâng ñoù laø ta ñaõ thaáy phuïc laên roài, ñöøng noùi ñuû heát caû naêm.

Boán vò tieân ngoaïi ñaïo aáy tu ñöôïc Nguõ thoâng nhö vaäy maø tôùi luùc maïng caên chaám döùt, tuoåi thoï heát, boán oâng bieát mình saép cheát. Moät oâng duøng thaàn thoâng bay leân hö khoâng, nuùp trong ñaùm maây, vì nghó quæ voâ thöôøng khoâng tìm ñöôïc seõ khoûi cheát. Moät oâng ñoän thuûy, töùc laën saâu döôùi ñaùy bieån cho quæ voâ thöôøng khoâng bieát ñaâu maø tìm. Moät oâng chun voâ trong nuùi, aån giöõa loøng nuùi. Moät oâng chun xuoáng loøng ñaát. Boán oâng nuùp ôû boán choã ñeå troán quæ voâ thöôøng. Nhöng ñuùng giôø phaûi cheát thì oâng treân maây maát thaàn thoâng rôi xuoáng naùt thaây. OÂng ôû ñaùy bieån maát thaàn thoâng neân cheát ngoäp döôùi ñoù. OÂng ôû trong nuùi bò nuùi kheùp laïi choân luoân taïi choã. OÂng ôû döôùi ñaát cuõng bò ñaát kheùp laïi maø cheát. Nhö vaäy ñöôïc Nguõ thoâng vaãn troán khoâng ñöôïc caùi cheát. Ñoù laø moät leõ thaät.

Theâm moät caâu chuyeän nöõa. Trong kinh ñöùc Phaät keå moät vò tieân nhaân tu cuõng ñöôïc nguõ thoâng, thuyeát phaùp raát hay. Vì vaäy moãi laàn oâng thuyeát phaùp, chö thieân coõi trôøi Ñao Lôïi cuøng xuoáng nghe. Laàn ñoù oâng thuyeát phaùp xong, vò trôøi ôû coõi Ñao Lôïi ngoài khoùc. OÂng laáy laøm laï hoûi: Taïi sao oâng nghe toâi thuyeát phaùp laïi khoùc? Ñaùp: Thöa Ngaøi, Ngaøi thuyeát phaùp raát hay, toâi nghe thích laém, nhöng tuoåi thoï cuûa Ngaøi saép heát, toâi seõ khoâng ñöôïc nghe Ngaøi thuyeát phaùp nöõa neân môùi khoùc.

Nghe theá, tieân nhaân giaät mình hoûi vò trôøi kia: Baây giôø phaûi laøm sao ñeå thoaùt ñöôïc caùi cheát? Vò ôû coõi trôøi Ñao Lôïi baûo: Neáu Ngaøi muoán khoûi cheát, thì phaûi tìm ñeán ñöùc Phaät Thích-ca nhôø Ngaøi chæ daïy phöông phaùp thoaùt khoûi caùi cheát. Tieân nhaân aáy hoûi: Hieän giôø ñöùc Phaät Thích-ca ôû ñaâu? Vò kia noùi: Hieän giôø ñöùc Phaät ñang thuyeát phaùp ôû nuùi Linh Thöùu, Ngaøi ñeán ñoù seõ gaëp. Tieân nhaân lieàn bay ñeán nuùi Linh Thöùu.

Treân ñöôøng, nhìn thaáy hai caây ngoâ ñoàng troå hoa röïc rôõ, oâng duøng thaàn thoâng nhoå hai caây aáy, ñeå trong loøng baøn tay ñem ñeán cuùng döôøng Phaät. Tôùi nôi, tieân nhaân daâng hai caây ngoâ ñoàng leân ñöùc Phaät vaø hoûi:

- Baïch Theá Toân, phaûi tu caùch naøo ñeå khoûi cheát?

Phaät baûo:

- Buoâng.

OÂng lieàn buoâng moät caây ngoâ ñoàng xuoáng. Phaät laïi baûo:

- Buoâng.

OÂng buoâng moät tay nöõa. Phaät baûo:

- Buoâng.

OÂng ngaïc nhieân thöa:

- Baïch Theá Toân, hai tay con caàm hai caây ngoâ ñoàng, Ngaøi baûo buoâng laàn thöù nhaát con buoâng moät tay, baûo buoâng laàn thöù hai, con buoâng theâm tay coøn laïi, baây giôø Ngaøi baûo buoâng nöõa, con bieát buoâng caùi gì?

Phaät noùi:

- Khoâng phaûi ta baûo ngöôi buoâng caây ngoâ ñoàng. Buoâng laàn thöù nhaát laø buoâng saùu traàn, ñöøng dính maéc vôùi noù. Buoâng laàn thöù hai laø buoâng saùu caên, ñöøng chaáp thaân laø thaät, laø cuûa ta. Buoâng laàn thöù ba laø buoâng saùu thöùc. Caên, traàn vaø thöùc ñeàu buoâng ñöôïc heát thì khoûi cheát.

Nghe tôùi ñoù tieân nhaân lieàn ngoä, tu theo lôøi Phaät daïy, khoâng coøn bò cheát nöõa. Thaät laø ñôn giaûn, khoâng caàn duøng thaàn thoâng maø cöùu ñöôïc maïng soáng. Ñoù laø khoâng dính vôùi caûnh, khoâng chaáp thaân, khoâng chaáp thöùc laø taâm. Caûnh, thaân, taâm khoâng chaáp aáy laø giaûi thoaùt sanh töû. Nhö vaäy nguõ thoâng chæ laø moät phöông tieän laøm cho ngöôøi ta neå phuïc, chôù khoâng phaûi cöùu kính.

ÔÛ Trung Hoa, coù caâu chuyeän keå veà hai vò, moät Thieàn sö, moät ñaïo só. Ñaïo só töùc laø ngöôøi tu tieân. Caû hai ñeàu ñi tôùi beán ñoø cuøng sang soâng. Ñaïo só muoán thi thoá thaàn thoâng cho Thieàn sö xem, neân noùi: “Huynh, ñi qua soâng”. Thieàn sö baûo: “Huynh qua ñöôïc thì cöù qua”. Ñaïo só lieàn veùn aùo ñi treân nöôùc nhö ñi treân ñaát baèng. Qua tôùi bôø beân kia oâng quay sang ngoaéc, yù baûo Thieàn sö haõy ñi qua nhö mình. Baáy giôø Thieàn sö ñi tôùi beán ñoø mua veù qua ñoø. Khi cuøng gaëp nhau treân bôø, thaáy ñaïo só coù veû ngaïo ngheã quaù. Thieàn sö lieàn hoûi:

- Huynh luyeän taäp bao laâu môùi ñöôïc thaàn thoâng nhö vaäy?

- Ba möôi naêm, toâi môùi ñöôïc nhö vaày.

Thieàn sö cöôøi:

- Coâng phu ba möôi naêm cuûa huynh, ñaùng giaù hai xu.

Bôûi ñaïo só luyeän taäp ba möôi naêm cuõng qua soâng ñöôïc, coøn Thieàn sö chæ toán hai xu cuõng qua soâng ñöôïc, coù hôn gì ñaâu. Cho neân Thieàn sö noùi coâng phu ba möôi naêm luyeän taäp aáy giaù ñaùng hai xu. Caâu chuyeän cho chuùng ta thaáy, ñoái vôùi ngöôøi tu Phaät, thaàn thoâng raát taàm thöôøng.

Moät laàn khaùc, Thieàn sö Hoaøng Baù, töùc Hoaøng Baù Hy Vaän. Ngaøi daïo nuùi Thieân Thai vaøo muøa möa. Cuøng ñi vôùi Ngaøi coù moät vò taêng khaùc. Khi tôùi doøng suoái lôùn, nöôùc chaûy aàm aàm raát khoù qua. Vò kia baûo: “Qua, qua, chuùng ta qua”. Ngaøi noùi: “Huynh qua ñöôïc thì cöù qua”. Vò kia lieàn veùn aùo ñi qua, xong roài quay laïi ngoaéc: “Qua ñaây, qua ñaây”. Ngaøi Hoaøng Baù khoâng noùi gì, ñi tìm chieác beø bôi qua. Tôùi nôi, vò kia noùi vôùi veû ngaïo ngheã: “Huynh thaáy toâi chöa!” Ngaøi Hoaøng Baù traû lôøi: “Neáu toâi sôùm bieát huynh nhö vaäy, khi naõy ñaõ chaët baép ñuøi cuûa huynh roài”. Vò taêng kia xìu xuoáng vaø than: “Ñaây laø phaùp khí Ñaïi thöøa, ta khoâng theå bì ñöôïc”.

Nhö vaäy vôùi con maét ñaïo Phaät, thaàn thoâng laø moät troø chôi, khoâng coù gì quan troïng. Nhöng vôùi con maét thieàn phaøm phu thaàn thoâng laø tuyeät ñænh. Ngöôøi tu theo ñaïo Phaät phaûi hieåu, khi ngoä ñaïo chöùng quaû tuy coù thaàn thoâng, nhöng ñoù laø vieäc thöôøng, khoâng neân xem ñoù laø ñieàu kyø ñaëc roài sanh taâm kieâu ngaïo. Khi nghieäp tôùi, thaàn thoâng khoâng theå giaûi quyeát ñöôïc gì.

Nhö caâu chuyeän ngaøi Muïc Kieàn Lieân, laø ñeä töû thaàn thoâng baäc nhaát cuûa ñöùc Phaät. Nhöng khi thoï maïng saép heát bò ñaùm du ñaõng vaây ñaùnh, Ngaøi duøng thaàn thoâng bay maø bay khoâng ñöôïc, phaûi chòu ñoøn cho tôùi ngaát xæu. Sau cuøng Ngaøi ñöôïc khieâng veà höông thaát cuûa Theá Toân. Caùc thaày Tyø-kheo hoûi Phaät:

- Baïch Theá Toân, ngaøi Muïc Kieàn Lieân coù thaàn thoâng baäc nhaát, taïi sao bò ñaùnh gaàn cheát nhö vaäy?

Phaät traû lôøi:

- Ñoù laø do nghieäp quaù khöù, nay oâng ñaõ chöùng quaû A-la-haùn, thaân naøy laø thaân choùt, neân taát caû caùc nghieäp quaù khöù coøn laïi phaûi traû cho heát.

Vì vaäy khi traû nghieäp thaàn thoâng khoâng duøng ñöôïc. Cho neân bieát thaàn thoâng khoâng ñoái ñaàu vôùi nghieäp löïc. Trong nhaø Phaät coù caâu “thaàn thoâng baát naêng ñòch nghieäp”, nghóa laø thaàn thoâng khoâng theå choáng laïi vôùi nghieäp. Nghieäp ñaùng sôï hôn thaàn thoâng nhieàu. Ngöôøi theá gian khoâng hieåu neân troïng thaàn thoâng maø khoâng sôï nghieäp.

Nghieäp laø haønh ñoäng, thoùi quen laønh hay döõ cuûa chính mình, seõ theo ta nhö boùng vôùi hình. Khi phaûi traû thì khoâng theå naøo cöôõng noãi. Coøn thaàn thoâng do luyeän taäp ñöôïc, coù roài maát khoâng thaät. Ngöôøi tu thieàn maø mong caàu thaàn thoâng, ñoù laø thieàn taø, caùi khoâng chuû yeáu cho laàm laø caùi chuû yeáu. Hieåu roõ nhö theá söï tu môùi khoâng ngaïi, khoâng laàm.

Toùm laïi, noùi tôùi thieàn ngoaïi ñaïo chuùng ta neân löu yù nhöõng ñieåm sau: moät laø naëng veà thaàn thoâng, hai laø naëng veà soáng dai, ba laø naëng veà dieäu duïng maàu nhieäm, ñeå giuùp ngöôøi naøy cöùu ngöôøi kia v.v… Caû ba ñieåm ñoù ñeàu laø beänh. Taïi sao noùi soáng dai laø beänh? Phaät daïy chuùng ta tu coát môû saùng trí tueä, thaáy mình, thaáy ngöôøi, thaáy moïi vaät ñuùng nhö thaät. Thaáy ñuùng nhö thaät goïi laø coù trí tueä. Vôùi con maét nhaø Phaät nhìn taát caû töø ngöôøi cho tôùi muoân vaät ñeàu do duyeân hôïp, duyeân heát thì ly taùn. Hôïp thì sanh, ly thì töû. Maø nhöõng gì coù hôïp nhaát ñònh phaûi coù tan, khoâng ngôø vöïc ñöôïc. Baây giôø coù ngöôøi muoán hôïp maø khoâng muoán tan, nhö vaäy ñoù laø ñuùng hay sai? Phaøm hôïp thì phaûi tan, baây giôø khoâng muoán tan, nhö vaäy laø sai roài. Cho neân tu muoán soáng thaät laâu, laø khoâng hieåu ñaïo lyù duyeân sanh vaäy.

Nhö trong söû saùch Trung Hoa thöôøng nhaéc nhöõng vò tu tieân, luyeän thuoác tröôøng sanh baát töû, uoáng vaøo soáng maõi khoâng cheát. Nhöng baây giôø chuùng ta thöû tìm xem ôû Trung Hoa coù coøn soùt laïi oâng tieân naøo khoâng? Ñi ñaâu maát heát. Ñoù laø vaán ñeà maø ít ngöôøi ñeå yù. Cöù nghó uoáng thuoác tröôøng sanh baát töû laø soáng hoaøi, soáng hoaøi sao baây giôø kieám khoâng ra, thöû hoûi hoï ñi ñaâu? Cho neân muoán soáng dai ñoái vôùi ñaïo Phaät, ñoù laø moät yù nieäm khoâng ñuùng.

Tôùi nhöõng coâng duïng bieán hoùa v.v… cuõng laø caùi nhìn leäch laïc. Bôûi nhö treân ñaõ noùi, ngöôøi coù thaàn thoâng khoâng theå choáng laïi nghieäp löïc cuûa mình, thì laøm sao giuùp ai ñöôïc khi nghieäp cuûa hoï ñeán. Vì vaäy tu thieàn maø coøn naëng veà nhöõng ñieåm ñoù thì chöa haún laø ngöôøi hieåu ñaïo Phaät.

3. Theá naøo laø thieàn Tieåu thöøa?

Ngaøy xöa goïi thieàn Tieåu thöøa, thieàn Ñaïi thöøa; nhöng ngaøy nay goïi laø thieàn Nguyeân thuûy, thieàn Phaùt trieån hay laø thieàn Nam toâng, thieàn Baéc toâng. Tu thieàn Nguyeân thuûy laø tu theo heä thoáng boán boä kinh A-haøm do Phaät daïy. Noùi theo heä Pali ñoù laø caùc boä Nikaøya. Thieàn Nguyeân thuûy coù nhöõng phaùp tu nhö laø Töù nieäm xöù, Nguõ ñình taâm quaùn, gaàn ñaây goïi laø thieàn Minh saùt tueä.

Loái tu thieàn Nguyeân thuûy laø loái tu ñoái trò. Nhö thieàn Töù nieäm xöù, quaùn thaân baát tònh ñeå ñoái trò beänh aùi duïc. Ngöôøi naøo naëng veà beänh aùi duïc thì quaùn thaân nhô nhôùp. Nhôø thaáy thaân nhô nhôùp neân nhaøm chaùn, khoâng bò dính maéc vôùi noù. Keá nöõa laø quaùn Thoï thò khoå. Chöõ thoï laø nhöõng caûm giaùc, taát caû caùc caûm giaùc cuûa chuùng ta ñeàu laø khoå. Taïi sao? Ta thaáy coù khi mình khoå cuõng coù khi mình vui, nhöng vì sao Phaät noùi taát caû caûm thoï ñeàu laø khoå? Ví duï löôõi chuùng ta neám nhöõng moùn aên ngon mình caûm thaáy thích, ñoù laø thoï laïc. Neám nhöõng moùn ñaéng, cay, khoù chòu mình khoâng öa, ñoù laø thoï khoå. Nhöng Phaät noù taát caû caûm giaùc ñeàu laø khoå. Chöõ khoå ôû ñaây coù nghóa laø voâ thöôøng. Taát caû caùc caûm giaùc duø ta öa thích hay khoâng öa thích ñeàu laø töôùng baïi hoaïi voâ thöôøng, coù roài maát, khoâng beàn, khoâng thaät neân goïi laø khoå. Chuùng ta soáng luoân luoân bò caùc caûm giaùc loâi chaïy theo noù. Duøng quaùn thoï laø khoå ñeå trò beänh öa thích thoï laïc.

Quaùn taâm voâ thöôøng ñeå trò beänh chaáp taâm mình laø thöôøng. Quaùn phaùp voâ ngaõ ñeå trò beänh chaáp thaân naøy laø ta thaät. Nhö vaäy duøng boán phaùp quaùn naøy ñeå trò boán thöù beänh nhö ñaõ noùi ôû treân. Ñaây laø duøng trí tueä chieáu soi ñuùng söï thaät.

Roõ raøng thaân cuûa chuùng ta nguyeân laø khoâng saïch, ta tìm caùch xoâng öôùp phuû leân noù caùc chaát thôm tho roài laàm töôûng laø saïch, sanh ra beänh luyeán aùi. Baây giôø bieát roõ noù khoâng saïch neân khoâng bò dính, bò keït vôùi noù nöõa. Ñoù laø ngöôøi thaáy ñuùng nhö thaät, do thaáy nhö theá neân khoâng ñaém luyeán thaân naøy, do khoâng ñaém luyeán neân khoâng taïo nghieäp, khoâng thoï khoå.

Keá ñoù laø thieàn Nguõ ñình taâm. Nguõ ñình taâm töùc laø naêm phöông phaùp tu thieàn ñeå döøng naêm thöù taâm taïo toäi loãi. Thöù nhaát laø taâm aùi duïc. Phaät daïy chuùng ta quaùn baát tònh ñeå döøng taâm aùi duïc. Hai laø taâm saân nhueá. Phaät daïy chuùng ta quaùn töø bi ñeå trò taâm saân nhueá. Ba laø taâm ngu si. Phaät daïy quaùn duyeân khôûi ñeå trò taâm ngu si. Boán laø taâm chaáp ngaõ. Phaät daïy quaùn giôùi phaân bieät ñeå trò beänh chaáp ngaõ. Naêm laø taâm taùn loaïn. Phaät daïy quaùn soå töùc, töùc ñeám hôi thôû ñeå trò beänh taâm taùn loaïn.

Nhö vaäy Nguõ ñình taâm quaùn laø naêm phaùp quaùn coát döøng taâm loaïn ñoäng khoâng thaät cuûa mình. Caùc phöông phaùp Phaät daïy chuùng ta tu ñeàu coát ñeå trò beänh. Heä tu thieàn duøng trí quaùn saùt ñuùng vôùi leõ thaät, ñeå thoaùt khoûi caùc dính maéc goïi laø thieàn Nguyeân thuûy.

4. Theá naøo laø thieàn Ñaïi thöøa hay Baéc toâng?

ÔÛ ñaây toâi ñôn cöû loái tu thieàn theo toâng Thieân Thai ôû Trung Hoa öùng duïng. Tröôùc ñôøi Tuøy coù Thieàn sö Tueä Tö ôû nuùi Thieân Thai, khi Ngaøi nghieân cöùu boä Trung Quaùn luaän cuûa toå Long Thoï, Ngaøi phaùt minh ra loái tu Nhaát taâm tam quaùn, caên cöù vaøo baøi keä:

            Nhaân duyeân sôû sanh phaùp,

            Ngaõ thuyeát töùc thò khoâng,

            Dieäc danh vi giaû danh,

            Dieäc danh trung ñaïo nghóa.

Dòch:

            Caùc phaùp do duyeân sanh,

            Ta noùi töùc laø khoâng,

            Cuõng goïi laø giaû danh,

            Cuõng goïi nghóa trung ñaïo.

“Nhaân duyeân sôû sanh phaùp” töùc laø quaùn caùc phaùp do nhaân duyeân sanh ra, khoâng phaùp naøo töï noù thaønh. Ñaõ do nhaân duyeân sanh ra neân Phaät goïi laø khoâng “Ngaõ thuyeát töùc thò khoâng”. Chöõ Ngaõ ñaây laø Phaät, Phaät noùi töùc laø khoâng, khoâng coù thöïc theå hay khoâng coù töï taùnh. Duøng trí tueä nhìn thaáy taát caû söï vaät töø con ngöôøi cho tôùi muoân vaät ñeàu do nhaân duyeân sanh neân khoâng coù thöïc theå, goïi laø khoâng.

“Dieäc danh vi giaû danh”, töø quaùn khoâng qua quaùn giaû. Quaùn giaû töùc laø khoâng coù thöïc theå, nhöng khi duyeân hôïp thì taïm coù moät giaû töôùng, ñaët cho moät giaû teân, neân goïi laø giaû danh. Choã naøy toâi thöôøng duøng ví duï nhö baøn tay cuûa toâi naêm ngoùn. Khi toâi co naêm ngoùn laïi goïi laø naém tay. Naém tay naøy khoâng coù thöïc theå, phaûi ñôïi co naêm ngoùn laïi môùi coù naém tay. Naêm ngoùn co laïi goïi laø nhaân duyeân sanh. Tröôùc ñaâu coù naém tay, hieän giôø naêm ngoùn co laïi chuùng ta taïm goïi laø naém tay. Nhö vaäy naém tay laø moät giaû danh, chôù khoâng phaûi moät thöïc theå. Giaû danh neân cuõng giaû töôùng, töùc töôùng hö giaû. Neáu chuùng ta taùch rôøi ra töøng ngoùn thì ñaâu coù naém tay. Do naém tay khoâng coù thöïc theå neân noùi noù khoâng töï taùnh, laø khoâng. Naém tay chæ laø töôùng giaû neân teân cuõng giaû. Vì vaäy quaùn thöù hai laø “Dieäc danh vi giaû danh”.

Neáu chuùng ta quaùn ñöôïc nhö vaäy goïi laø “Dieäc danh trung ñaïo nghóa”, töùc laø thaáy ñöôïc nghóa trung ñaïo cuûa caùc phaùp. Trung ñaïo laø sao? Thöôøng theá gian nhìn söï vaät hoaëc laø chaáp coù, hoaëc laø chaáp khoâng. Baây giôø chuùng ta noùi noù khoâng coù thöïc theå, chæ coù giaû töôùng, giaû danh. Nhö vaäy chuùng ta khoâng maéc keït hai beân “coù” vaø “khoâng”. Ñoù laø lyù trung ñaïo. Lyù trung ñaïo laø khoâng maéc keït coù vaø khoâng, chôù khoâng phaûi lyù trung ñaïo laø chaëng giöõa cuûa coù vaø khoâng. Quaùn nhö vaäy goïi laø quaùn Ñaïi thöøa, hay phaùp quaùn cuûa heä Baéc toâng.

5. Theá naøo laø Toái thöôïng thöøa thieàn?

Toái thöôïng thöøa thieàn coøn goïi laø Thieàn toâng. Noùi tôùi Thieàn toâng, töï nhieân chuùng ta nhôù tôùi toå Boà-ñeà-ñaït-ma. Ngaøi laø vò toå thöù hai möôi taùm ôû AÁn Ñoä, sang Trung Hoa truyeàn Thieàn toâng, neân trôû thaønh Sô toå Thieàn toâng Trung Hoa. Ngöôøi ñöôïc Ngaøi truyeàn thieàn ñaàu tieân ôû Trung Hoa laø toå Hueä Khaû, coøn goïi laø Nhò toå.

Thieàn toâng naøy duøng boán caâu keä laøm chaâm ngoân:

            Baát laäp vaên töï,

            Giaùo ngoaïi bieät truyeàn,

            Tröïc chæ nhaân taâm,

            Kieán taùnh thaønh Phaät.

Dòch:

            Chaúng laäp vaên töï,

            Truyeàn ngoaøi giaùo lyù,

            Tröïc chæ nhaân taâm,

            Thaáy taùnh thaønh Phaät.

“Baát laäp vaên töï” laø khoâng duøng chöõ nghóa. “Giaùo ngoaïi bieät truyeàn” laø truyeàn ngoaøi giaùo lyù hay ngay trong giaùo lyù, maø chæ truyeàn rieâng cho ngöôøi naøo thaâm nhaäp, thaáu hieåu ñöôïc yù nghóa saâu beân trong, vöôït ngoaøi chöõ nghóa. “Tröïc chæ nhaân taâm” laø chæ thaúng taâm ngöôøi. “Kieán taùnh thaønh Phaät” laø thaáy ñöôïc baûn taùnh mình lieàn thaønh Phaät ñaïo. Do vaäy thieàn naøy coù moät söùc maïnh ñi thaúng, khoâng phaûi quanh co, khoâng phaûi quaùn chieáu, xem xeùt nhö caùc loái tu thieàn ôû treân. Vì ñi thaúng nôi noäi taâm, khoâng möôïn phöông tieän neân goïi laø tröïc chæ nhaân taâm.

Choã naøy, toâi xin ñi roäng moät chuùt ñeå quí vò hieåu roõ tinh thaàn ñaïo Phaät. Taát caû phaùp tu cuûa ñaïo Phaät ñeàu ñi töø ñònh sang trí tueä roài môùi giaùc ngoä, khoâng theå khaùc ñöôïc.

Nhö phaùp tu Tònh ñoä möôïn caâu nieäm Phaät “Nam-moâ A Di Ñaø Phaät”, chuùng ta khoâng caàn bieát nghóa, cöù tha thieát nieäm, mieäng nieäm tay laàn chuoãi, loã tai laéng nghe caâu nieäm Phaät. Ñeàu ñeàu nhö vaäy khieán cho taâm mình khoâng duyeân theo caùc caûnh taïp loaïn beân ngoaøi. Chæ nhôù caâu nieäm Phaät thoâi, laàn laàn taâm yeân ñi tôùi nhaát taâm baát loaïn. Baáy giôø chæ coøn coù caâu nieäm Phaät, khoâng coøn loaïn töôûng.

Khi nieäm ñöôïïc tôùi nhaát taâm baát loaïn roài thì nieäm ñoù coøn hay khoâng coøn? Trong nhaø Phaät thöôøng hay noùi nieäm ñeán choã voâ nieäm. Nieäm cho tôùi choã khoâng coøn gì ñeå nieäm, taâm hoaøn toaøn thanh tònh töùc nieäm ñeán voâ nieäm. Nhö vaäy nieäm tôùi ñoù khoâng coøn nieäm nöõa, chæ coøn moät taâm theå thanh tònh, chöøng ñoù môùi thaáy Phaät Di Ñaø.

Trong kinh Di Ñaø coù noùi, ngöôøi naøo nieäm Phaät nhaát taâm baát loaïn töø moät ngaøy, hai ngaøy cho tôùi baûy ngaøy, khi laâm chung thaáy Phaät vaø thaùnh chuùng hieän taïi ôû tröôùc. Phaät laø giaùc, khi chuùng ta nieäm nhaát taâm, khoâng coøn moät nieäm naøo khaùc, ñöôïc an ñònh hoaøn toaøn lieàn thaáy Phaät ôû tröôùc, töùc laø giaùc ngoä chôù gì. Nhö vaäy nhôø nieäm Phaät, taâm ñònh roài phaùt tueä ñöôïc giaùc ngoä.

Ñeán Maät toâng tu thaàn chuù. Nhö caâu “AÙn-ma-ni-baùt-di-hoàng” chaúng haïn, cöù nieäm hoaøi duø khoâng bieát nghóa gì heát. Nhöng vì troïng söï linh nghieäm, cuûa caâu chuù neân ñöôïc chö thaàn gia hoä, raùng nieäm seõ coù keát quaû. Cöù chuù taâm nieäm hoaøi caâu chuù ñoù ñeán bao giôø taâm khoâng coøn duyeân vaøo chuyeän gì khaùc, baát thaàn hoâm naøo ñöôïc giaùc ngoä. Nhö vaäy, Maät toâng cuõng chuû tröông töø ñònh roài phaùt tueä, chôù khoâng coù phaùp naøo khaùc. Duøng caâu thaàn chuù cuoái cuøng cuõng phaûi boû caâu thaàn chuù, vì ñoù laø phöông tieän ñeå ñi tôùi ñònh taâm. Cho neân nieäm Phaät hay nieäm chuù ñeàu laø phöông tieän.

Thieàn toâng chæ thaúng taâm ngöôøi chôù khoâng duøng phöông tieän. Tu thieàn khoù ôû choã ñoù. Nhö toå Boà-ñeà-ñaït-ma khi nhaän Thaàn Quang laøm ñoà ñeä roài, ngaøi Thaàn Quang thöa:

- Baïch Hoøa thöôïng, taâm con khoâng an, nhôø Thaày daïy con phaùp an taâm.

Toå Ñaït-ma baûo:

- Ñem taâm ra ta an cho.

Ngaøi söûng soát, quay laïi tìm taâm thì tìm khoâng ñöôïc. Ngaøi baïch:

- Baïch Hoøa thöôïng, con tìm taâm khoâng ñöôïc.

Toå baûo:

- Ta an taâm cho ngöôi roài.

Ngay ñoù Ngaøi lieàn ngoä, giaûn ñôn laøm sao! Chuùng ta thaáy coù phaùp gì khoâng? Taâm baát an laø taâm naøo? Laø taâm nghó chuyeän naøy, chuyeän kia, laêng xaêng loän xoän ñoù. Nhö ngoài tuïng kinh hay nieäm Phaät maø nhôù chuyeän nhaø, chuyeän laùng gieàng, nhôù baø con choã naøy choã kia töù tung heát, ñoù laø taâm baát an.

Baây giôø Toå baûo: Ñem taâm baát an ra ta an cho. Ngaøi Thaàn Quang ñaâu daùm xem thöôøng Toå sö, neân raùng tìm. Tìm hoaøi khoâng thaáy ñaâu heát, môùi thuù thaät con tìm taâm khoâng ñöôïc. Toå baûo: Ta ñaõ an cho ngöôi roài. Khi quay laïi tìm khoâng ñöôïc, luùc ñoù an chöa? Taâm baát an noù ñaõ an maát roài, an maø khoâng coù phaùp gì caû. Chæ quay nhìn laïi xem noù thaät hay khoâng, thaáy noù khoâng thaät, noù lieàn maát laø an roài. Nhö vaäy coù phaûi tröïc chæ chöa? Khoâng duøng phöông tieän töùc laø tröïc chæ taâm roài. Ñaây goïi laø chæ thaúng taâm ngöôøi, thaáy taùnh thaønh Phaät. Ñôn giaûn nhö vaäy.

Thieàn toâng daïy tu coù hai loái:

Moät laø duøng caâu thoaïi ñaàu hay coâng aùn, thuaät naøy caùc Thieàn sö ñôøi Toáng thöôøng duøng. Ví duï noùi: “Tröôùc khi cha meï chöa sanh, ta laø gì?” Khi coù moät nghi vaán trong ñaàu, chuùng ta seõ nhôù maõi. Nghi vaán caøng maïnh, ta caøng doàn söùc nhôù vaøo ñoù, neân queân taát caû nhöõng vieäc beân ngoaøi. Ñaët nghi vaán töï hoûi “Tröôùc khi cha meï chöa sanh, ta laø gì?” Cöù theo doõi caâu ñoù ñeå tìm caùch giaûi quyeát. Theo doõi maõi cho tôùi queân heát taát caû söï vaät beân ngoaøi. Moät luùc naøo ñoù, khoái nghi thaønh töïu, töùc laø chæ coøn moät nghi vaán, khoâng coøn nieäm naøo khaùc chen voâ. Ñoù laø gaàn thaønh coâng. Ñeán khi khoái nghi buøng vôõ thì mình ñöôïc giaùc ngoä. Nhaø thieàn hay noùi ñaïi nghi, ñaïi ngoä laø theá.

Tu thieàn duøng coâng aùn, thoaïi ñaàu laø tu theo loái thieàn thoaïi ñaàu Toâng Laâm Teá. Phöông phaùp naøy raát hay, nhöng ôû vaøo thôøi ñaïi chuùng ta nhieàu vieäc baän roän, lo laéng nghó suy, nhaát laø ôû Taây phöông hieän giôø ñaàu oùc ngöôøi ta roái nuøi, vì nhu caàu khoa hoïc ñoøi hoûi ngaøy caøng phöùc taïp, caáp baùch. Moät kyõ sö ra tröôøng, phaûi tìm cho ra moät phaùt minh môùi coù baèng caáp toát, ngöôøi ta môùi tröng duïng. Do vaäy con ngöôøi phaûi naën ñaàu naën coå tìm hoaøi. Trong hoaøn caûnh aáy maø tu thoaïi ñaàu laø roái ngay. Moät thöù tìm ñaõ meät, baây giôø ñeà khôûi nghi tình nöõa, chaéc laø leân huyeát aùp, loaïn thaàn kinh phaûi phieàn chôû ñi caáp cöùu nöõa. Chuùng toâi thaáy ñöôïc moái nguy hieåm ñoù neân khoâng höôùng daãn loái tu thoaïi ñaàu vaøo thôøi ñaïi naøy.

Chuùng ta thöû so saùnh phöông phaùp tu cuûa Thieàn toâng xem coù gioáng caùc nhaø khoa hoïc khoâng? Caùc nhaø khoa hoïc ñoái tröôùc moät vaán ñeà ñang nghieân cöùu, doàn heát taâm löïc tìm, coù khi queân taát caû moïi chuyeän chung quanh, chæ nhôù vaán ñeà cuûa mình thoâi. Do chuù taâm vaøo moät vieäc, khoâng taùn loaïn tôùi phuùt giaây naøo ñoù, saùng ñöôïc vaán ñeà, luùc ñoù goïi laø phaùt minh. Caùi ñoù ai daïy mình? Chính vì ta doàn heát taâm löïc vaøo moät vaán ñeà neân moïi thöù laêng xaêng khoâng coøn, taâm laéng ñoïng töï nhieân trí saùng, böøng ra ñöôïc caùch giaûi quyeát vaán ñeà. Ñoù laø caùi giaùc cuûa töï taâm phaùt, chôù khoâng ñaâu xa heát.

Thöù hai laø ñöôøng loái tu cuûa toå Hueä Khaû. Khi taâm baát an, Ngaøi tìm laïi khoâng thaáy noù lieàn ñöôïc an taâm. Haèng ngaøy chuùng ta cho nhöõng voïng töôûng, laêng xaêng laø taâm mình. Baây giôø quay laïi tìm thì töï noù tan maát, neân bieát noù khoâng thaät. Ñaây goïi laø phaûn quan, töùc soi saùng laïi mình. Loái tu naøy nheï, thaáy roài buoâng khoâng coù gì phaûi ñeà khôûi trong ñaàu. Khoâng ñeà khôûi trong ñaàu thì maùu khoâng leân, traùnh ñöôïc beänh ñau ñaàu, aùp huyeát cao. Neân loái tu naøy thích hôïp vôùi hoaøn caûnh hieän taïi ngaøy nay. Cho neân chuùng toâi chuû tröông tu thieàn theo loái phaûn quan.

Hieän giôø taát caû chuùng ta ñang bò troùi buoäc hay ñang ñöôïc giaûi thoaùt? Traêm ngöôøi nhö moät ñeàu noùi mình ñang bò troùi buoäc, phaûi khoâng? Ñaët tieáp caâu hoûi thöù hai: Ai troùi buoäc mình? Nhö maáy chuù thanh nieân möôøi taùm hai möôi tuoåi, khi nhìn thaáy ngöôøi nöõ coù saéc ñeïp lieàn bò troùi buoäc. Ñoù laø taïi saéc ñeïp kia troùi buoäc hay taïi mình troùi saéc ñeïp kia? Ai troùi ai? Roõ raøng mình chaïy theo ñeå troùi, ñeå coät mình vôùi ngöôøi ta, chôù ngöôøi ta ñaâu coù troùi mình. Ngöôøi ta ñeïp thì maëc ngöôøi ta, coù dính gì ñeán mình ñaâu, taïi sao laïi troùi. Mình ñaõ töï troùi coøn ñoå thöøa cho taøi, saéc, danh, voïng troùi buoäc mình. Coù baát coâng khoâng?

Ñoù laø ñieàu maø mình caàn phaûi nhìn cho thaät roõ. Bôûi chuùng ta soáng baèng töôûng töôïng nhieàu hôn laø söï thaät. Cöù nghó caùi naøy haïi mình, caùi kia troùi buoäc mình, caùi noï laøm khoå mình. Nhöng söï thaät, chính mình laø chuû nhaân troùi buoäc mình, laø chuû nhaân laøm khoå mình, maø khoâng bieát cöù ñoå thöøa ôû beân ngoaøi. Theá neân dính maéc ñuû thöù, naøo laø quyeàn theá, chöùc töôùc, tieán taøi, danh voïng… Ta töï coät mình voâ ñoù roài giaõy giuïa, keâu khoå.

Neân bieát taát caû söï troùi buoäc goác töø mình maø ra, neân boû cuõng töø mình chôù khoâng phaûi ôû beân ngoaøi. Cho neân Phaät baûo “buoâng” laø buoâng caûnh, ñöøng dính vôùi noù. Ta cöù ñoå thöøa caûnh dính mình, khoâng ngôø mình dính caûnh. Muoân söï muoân vaät ôû theá gian naøy khoâng coù caùi gì coá tình haïi mình heát, taïi vì ta lao vaøo ñoù, naém baét noù khoâng ñöôïc thì khoå. Khoå roài ñoå thöøa noù haïi mình.

Chuùng ta noùi ôû coõi ñôøi naøy phieàn naõo quaù, tu khoâng ñöôïc, caâu naøy ñuùng chöa? Coõi ñôøi phieàn naõo hay laø mình phieàn naõo coõi ñôøi? Nhö ngöôøi ta ñaâu coù baûo mình thöông ngöôøi ta. Baây giôø mình thöông, ngöôøi ta khoâng thöông laïi thaønh ra khoå, ñoù laø ñôøi phieàn naõo hay ta phieàn naõo? Ngöôøi ta laøm khoå mình hay taïi mình ñeo ñuoåi ngöôøi ta khoâng ñöôïc thaønh khoå. Hieåu nhö vaäy chuùng ta môùi thaáy moïi thöù goác töø mình maø ra. Baây giôø chòu khoù buoâng boû theo ñuoåi, buoâng boû caùc thöù dính maéc ñi thì heát khoå. Nhö vaäy laø giaùc ngoä an nhieân töï taïi, chôù coù gì ñaâu. Chæ caàn buoâng laø heát khoå.

Toâi thöôøng noùi caùc Phaät töû tu muoán ñöôïc veà Cöïc Laïc, baây giôø phaûi chuaån bò: moät laø ñöøng coøn si meâ, hai laø ñöøng coøn tham lam, ba laø ñöøng coøn saân haän. Khoâng si, khoâng tham, khoâng saân thì cheát ñöôïc Phaät ñoùn veà Cöïc Laïc. Neáu coøn si, coøn tham, coøn saân, duø quí vò caàu maáy Phaät cuõng khoâng daùm ñoùn veà beân ñoù ñaâu. Taïi sao? Vì coõi Cöïc Laïc vui toät, khoâng coù caùc thöù oâ nhieãm laãn trong ñoù, neáu coøn tham coøn saân, veà beân ñoù thaáy ngöôøi ta hôn mình moät chuùt lieàn noåi saân leân laøm oâ nhieãm ñaát Phaät. Nhö theá maát coâng Phaät phaûi ñöa veà, ñoùn ñi roài laïi ñöa veà, cöïc quaù. Thoâi khoâng ñoùn toát hôn.

Goác cuûa loái tu thieàn thöù hai naøy töø toå Ñaït-ma truyeàn xuoáng cho toå Hueä Khaû. Toå Hueä Khaû truyeàn cho toå Taêng Xaùn. Toå Taêng Xaùn truyeàn cho hai vò: Moät laø Toå Ñaïo Tín ôû Trung Hoa, hai laø Toå Tyø-ni-ña-löu-chi ngöôøi AÁn Ñoä. Sau naøy toå Tyø-ni-ña-löu-chi truyeàn sang Vieät Nam. Nhö vaäy heä Thieàn toâng Vieät Nam phaùt xuaát töø toå Tyø-ni-ña-löu-chi, laø ñeä töû cuûa toå Taêng Xaùn thöù ba ôû Trung Hoa.

Thieàn toâng truyeàn sang Vieät Nam, töø toå Tyø-ni-ña-löu-chi laàn laàn tôùi Thieàn sö Voâ Ngoân Thoâng, truyeàn maõi cho ñeán ñôøi Traàn. Nhö vaäy Thieàn toâng truyeàn sang Vieät Nam coù caên baûn, coù heä thoáng haún hoi chôù khoâng phaûi laø chuyeän voâ caên cöù. Caùc Thieàn sö theo heä toå Tyø-ni-ña-löu-chi nhö Thieàn sö Vaïn Haïnh v.v… Ngoaøi ra coøn coù caùc vò theo heä ngaøi Voâ Ngoân Thoâng cuõng khaù nhieàu. Hai heä naøy truyeàn tôùi möôøi maáy hai chuïc ñôøi.

Hieän nay coù moät soá ngöôøi nghó raèng mình coøn ôû theá gian baän roän, raát khoù tu thieàn. Toâi xin daãn moät ñoaïn trong baøi Cö Traàn Laïc Ñaïo Phuù baèng chöõ Noâm cuûa vua Traàn Nhaân Toâng, khi Ngaøi coøn laøm Thaùi thöôïng hoaøng. Baøi naøy coù caû möôøi hoäi, ôû ñaây toâi chæ löôïc daãn maáy caâu cuûa hoäi thöù nhaát:

            Mình ngoài thaønh thò, neát duøng sôn laâm.

            Muoân nghieäp laëng an nhaøn theå taùnh, nöûa ngaøy roài töï taïi thaân taâm.

            Tham aùi nguoàn döøng, chaúng coøn nhôù chaâu yeâu ngoïc quí,

            Thò phi tieáng laëng, ñöôïc daàu nghe yeán thoát oanh ngaâm.

“Mình ngoài thaønh thò, neát duøng sôn laâm”, laø thaân ñang soáng giöõa thaønh thò maø tö caùch, neáp soáng gioáng nhö ôû röøng nuùi. Taïi sao? Vì ôû giöõa thaønh thò maø khoâng dính, khoâng keït, khoâng ñuoåi theo thì gioáng nhö ôû nuùi röøng. Coøn neáu ngöôøi leân röøng leân nuùi maø nhôù thaønh thò hoaøi, thì coù goïi laø ôû nuùi röøng chöa?

“Muoân nghieäp laëng an nhaøn theå taùnh, nöûa ngaøy roài töï taïi thaân taâm”. Neáu taát caû nghieäp cuûa mình laëng heát, khoâng coøn xao xuyeán dính maéc nöõa thì theå taùnh ñöôïc an nhaøn. “Nöûa ngaøy roài”, chöõ roài ôû ñaây coù nghóa laø raûnh rang. Neáu nöûa ngaøy raûnh rang laø thaân ñöôïc töï taïi. Bôûi laøm Thaùi thöôïng hoaøng cuõng coøn laøm vieäc nöûa thôøi gian, nöûa ngaøy höôùng daãn con trò nöôùc, an daân. Chæ ñöôïc nöûa ngaøy raûnh rang thoâi.

“Tham aùi nguoàn döøng, chaúng coøn nhôù chaâu yeâu ngoïc quí”. Neáu döøng loøng tham roài thì chaâu yeâu ngoïc quí coøn coù giaù trò gì? Chaâu ngoïc coù giaù trò khi con ngöôøi coøn loøng tham, neáu loøng tham heát roài thì chaâu laø chaâu, ngoïc laø ngoïc, khoâng coù gì quan troïng ñoái vôùi mình.

“Thò phi tieáng laëng, ñöôïc daàu nghe yeán thoát oanh ngaâm”. Hai caâu naøy noùi Ngaøi ôû trong cung coù bao nhieâu baø phi, bao nhieâu ngöôøi haàu thò phi vôùi nhau, maùch thoùt ñuû thöù. Ñoái vôùi taâm Ngaøi, ñaõ döùt thò phi thì oanh ngaâm hay laø yeán hoùt khoâng coøn dính daùng gì ñeå maø chæ trích, khen cheâ caû. Nhö vaäy ôû giöõa caûnh naøo laø chaâu, laø ngoïc, naøo laø yeán laø oanh maø khoâng dính daùng. Ñoù môùi thaät laø Cö traàn laïc ñaïo.

Chuùng ta ôû trong buïi traàn maø vaãn vui vôùi ñaïo, môùi ñuùng tinh thaàn cuûa ngöôøi tu. Chôù noùi tu theo Phaät phaûi caïo toùc voâ chuøa khoâng haún laø ñuùng. Chuùng ta hieåu Phaät, öùng duïng tu ngay trong cuoäc soáng naøy môùi laø quí toát. Ñoù laø yù nghóa toâi muoán neâu ôû ñaây.

Cuoái baøi Cö traàn laïc ñaïo phuù, ngaøi Traàn Nhaân Toâng keát thuùc baèng boán caâu thô chöõ Haùn:

            Cö traàn laïc ñaïo thaû tuøy duyeân,

            Cô taéc xan heà khoán taéc mieân.

            Gia trung höõu baûo höu taàm mòch,

            Ñoái caûnh voâ taâm maïc vaán thieàn.

Ngaøi noùi ôû giöõa choán buïi traàn maø vui vôùi ñaïo laø haõy kheùo tuøy duyeân. Tuøy duyeân baèng caùch naøo? Ñoùi ñeán thì aên, meät ñeán thì nguû. Ai khoâng ñoùi thì aên, meät thì nguû. Nhöng tuøy duyeân coù nghóa laø ñoùi ñeán thì aên, ñöøng ñoøi ngon ñöøng cheâ dôû. Meät thì nguû, ñöøng nghó chuyeän hoâm qua hoâm kia. Chuùng ta ñi laøm veà ñoùi buïng, thaáy maâm côm khoâng vöøa yù thì chöa chòu aên. Cho tôùi côm vöøa aên roài maø thieáu moät hai moùn phuï thuoäc nhö chanh, ôùt cuõng chöa chòu aên nöõa. Ñoù laø khoâng tuøy duyeân. Bôûi vì chuùng ta nhieâu kheâ quaù thaønh ra khoâng tuøy duyeân ñöôïc. Hai caâu naøy chæ cho chuùng ta caùch soáng ngay trong coõi traàn maø khoâng baän roän, khoâng khoå ñau.

“Gia trung höõu baûo höu taàm mòch”, laø trong nhaø mình coù cuûa baùu saün, töùc chæ cho taùnh giaùc. “Ñoái caûnh voâ taâm maïc vaán thieàn”, nghóa laø ñoái vôùi caûnh khoâng coù taâm dính maéc, chôù hoûi chi thieàn.

Vaäy ôû ñaây Ngaøi noùi thieàn laø gì? Laø khi ñoái vôùi saùu traàn taâm ta khoâng dính, khoâng maéc, khoâng ñuoåi theo. Khoâng phaûi ngoài thieàn môùi tu, maø taát caû moïi sinh hoaït ñeàu tu heát. Chuùng ta sinh hoaït maø vaãn kheùo tu, ñöøng dính ñöøng nhieãm vôùi saùu traàn, ñoù laø haèng tu thieàn. Vì vaäy khi ñi tu roài, ôû nuùi Ngaøi coù laøm baøi keä Sôn phoøng maïn höùng theá naøy:

            Thuøy phöôïc caùnh töông caàu giaûi thoaùt,

            Baát phaøm haø taát mòch thaàn tieân.

            Vieân nhaøn maõ quyeän nhaân öng laõo,

            Y cöïu vaân trang nhaát thaùp thieàn.

Dòch:

            Ai troùi laïi mong caàu giaûi thoaùt,

            Chaúng phaøm naøo phaûi kieám thaàn tieân.

            Vöôïn nhaøn, ngöïa moûi, ngöôøi ñaõ laõo,

            Nhö cuõ vaân trang moät choõng thieàn.

Ai troùi buoäc maø tìm caàu söï giaûi thoaùt. Ñuùng vôùi caâu toå Ñaïo Tín ñöôïc toå Taêng Xaùn chæ daïy. Chuùng ta tu haàu heát ñeå caàu giaûi thoaùt. Taïi sao caàu giaûi thoaùt? Bôûi vì cho raèng mình bò troùi buoäc. nhöng khi hoûi caùi gì troùi buoäc thì khoâng bieát. Baây giôø ta nhìn thaät kyõ, roõ raøng khoâng coù gì troùi buoäc mình, chính ta töï taïo duyeân ñeå roài töï troùi buoäc. Ñaõ khoâng ai troùi buoäc, thì caàu giaûi thoaùt laøm gì?

“Baát phaøm haø taát mòch thaàn tieân”, ta khoâng phaûi laø phaøm thì caàu thaàn tieân laøm gì. Noùi caâu naøy nghe laï quaù, chaúng leõ chuùng ta laø Thaùnh sao? Thaät ra caùi phaøm cuûa chuùng ta hieän giôø laø caùi phaøm giaû taïo, chôù thaùnh môùi laø taùnh thaät. Vì taùnh giaùc khoâng ñoåi thay, coøn phaøm tình laø môùi huaân taäp. Neáu chuùng ta boû phaøm tình naøy thì taùnh giaùc hieän ra. Taùnh giaùc hieän ra töùc laø Thaùnh roài. Chuùng ta khoâng phaûi laø phaøm, muoán caàu thaønh thaàn tieân ñeå laøm gì. Chæ caàn boû heát nhöõng caùi phaøm ñoù ñi laø trôû veà goác Thaùnh ngay.

“Vieân nhaøn maõ quyeän nhaân öng laõo”, laø con vöôïn ñaõ nhaøn, ngöïa ñaõ meät moûi, ngöôøi cuõng giaø nua. Toùm laïi caâu naøy yù noùi raèng taát caû muoân vaät ñeàu luoân chuyeån bieán, voâ thöôøng, khoâng döøng ôû moät nôi. Nhöng “Y cöïu vaân trang nhaát thaùp thieàn”, vaãn nhö xöa ôû vaân trang coøn moät choõng thieàn. Duø taát caû bieán thieân hö hoaïi nhöng vaãn coøn moät caùi vaãn nhö xöa, khoâng thay ñoåi. Taïi sao chuùng ta khoâng trôû laïi soáng vôùi caùi khoâng thay ñoåi ñoù?

Chuùng ta tu thieàn coát yeáu laø soáng trôû veà vôùi caùi chaân thaät baát sanh baát dieät cuûa mình. Muoán trôû veà thì theo caùc caùch thöùc nhö treân ñaõ trình baøy sô löôïc. Tuy nhieân, chuùng toâi töøng höôùng daãn Taêng Ni, Phaät töû tu taäp thieàn laø theo chuû tröông cuûa toå Hueä Khaû. Theá neân “Phaûn quan töï kyû boån phaän söï, baát tuøng tha ñaéc” laø phöông chaâm, laø kim chæ nam cuûa chuùng toâi. Thöôøng quay trôû laïi soi xeùt mình laø vieäc chính, khoâng töø ngoaøi maø ñöôïc. Ñoù chính laø vieäc thieát yeáu nhaát cuûa haønh giaû tu thieàn muoán ñöôïc giaùc ngoä giaûi thoaùt vaäy.

]

THIEÀN TOÂNG VIEÄT NAM