HOA VOÂ ÖU

TAÄP 08

H.T THÍCH THANH TÖØ

NGÖÔØI LEO NUÙI

Thöôøng Chieáu - 1987

Ñeà taøi toâi noùi hoâm nay coù teân hôi daøi moät chuùt Ngöôøi tìm leo nuùi chæ coù baûn ñoà, khoâng ngöôøi höôùng daãn. Trong ñaây toâi chia laøm saùu muïc:

1. Hoïc baûn ñoà:

ÔÛ ñaây noùi ngöôøi tìm leo nuùi vì chöa bao giôø hoï thaáy nuùi, neân khao khaùt muoán thaáy ngoïn nuùi, leo taän tôùi ñænh ñeå thoûa maõn söï mong muoán cuûa mình. Nhöng vì ôû ñoàng baèng khoâng coù nuùi, cuõng khoâng coù ngöôøi höôùng daãn, chæ coù taám baûn ñoà. Nöông theo baûn ñoà vaø ñöôïc moät ngöôøi giaûng cho hoï bieát vò trí cuûa ngoïn nuùi caùch thaønh phoá bao xa, ôû tænh naøo v.v… Tuy nhieân, ngöôøi giaûng aáy cuõng chöa chaéc ñaõ leo taän ñænh nuùi, nhieàu khi hoï hoïc trong saùch vôû, baûn ñoà roài giaûng cho ngöôøi chöa hoïc nghe. Söï thaät baûn thaân hoï cuõng chöa töøng leo nuùi laàn naøo.

Toâi taïm thí duï cuï theå nhö moät ngöôøi ôû mieàn Taây, nghe noùi ôû Vuõng Taøu coù hai ngoïn nuùi, moät laø nuùi lôùn, hai laø nuùi nhoû. Nghe vaäy, hoï öôùc mô laøm sao ra Vuõng Taøu leo leân taän ngoïn nuùi lôùn, taän ngoïn nuùi nhoû ñeå nhìn ra bieån cho thoûa loøng khao khaùt. Khi ñoù gaëp ngöôøi coù saün baûn ñoà, hoï giaûng cho bieát neáu ôû mieàn Taây muoán ñi ra Vuõng Taøu leo nuùi, thì phaûi ñi töø mieàn Taây leân thaønh phoá, roài töø thaønh phoá ñi ra Vuõng Taøu… Giaûng roõ nhö vaäy, ngöôøi kia chòu khoù hoïc, nhöng khi ñi neáu khoâng coù ngöôøi höôùng daãn thì phaûi ñem theo taám baûn ñoà. Vöøa ñi vöøa doï daãm, ñoù laø chaëng thöù nhaát cuûa ngöôøi leo nuùi.

2. Nhaém ñuùng höôùng:

Ngöôøi leo nuùi tuy coù saün baûn ñoà trong tay, nhöng khoâng coù ngöôøi höôùng daãn, neáu bieát nhaém ñuùng höôùng thì khoâng sôï laïc ñöôøng. Ví duï töø mieàn Taây leân thaønh phoá, tôùi caàu Bình Ñieàn leân doác cao nhìn veà höôùng Ñoâng Nam, thaáy coù nhöõng ngoïn nuùi xanh xanh xa tí muø, hoï baûo ñoù laø nuùi Vuõng Taøu. Khi xe xuoáng doác heát thaáy nuùi, laïi phaûi chaïy voâ thaønh phoá, qua bao nhieâu ngaõ ba ngaõ tö, neáu khoâng kheùo hoï seõ bò laïc. Cho neân tuy coù moät laàn thaáy nuùi nhöng chöa chaéc ñi ñöôïc tôùi nuùi.

3. Kieân nhaãn:

Khi ra khoûi thaønh phoá ñi thaúng veà Vuõng Taøu maø khoâng laïc, ñoù laø coù duyeân phuùc laém. Tôùi khoaûng gaàn Baø Ròa thì thaáy roõ nuùi Vuõng Taøu, khoâng coøn nghi ngôø gì nöõa. Tuy thaáy roõ nuùi nhöng vôùi vò trí cuûa hoï coøn caùch maáy chuïc caây soá nöõa môùi tôùi, chôù khoâng phaûi thaáy laø tôùi lieàn. Thaáy roõ maø coøn phaûi qua maáy chuïc caây soá nöõa môùi tôùi nuùi, ñoù laø chaëng thöù ba.

4. Tôùi chaân nuùi:

Xe chaïy tôùi chaân nuùi roài, khi ñoù hoï phaûi xuoáng xe, ñi boä thaúng tôùi chaân nuùi. Luùc naøy tuy ñaõ ñöùng döôùi chaân nuùi, nhöng vaãn chöa leo leân nuùi. Cho neân chuyeän tôùi ñænh coøn phaûi qua nhieàu giai ñoaïn, ñoøi hoûi söï coá gaéng cuûa ngöôøi leo nuùi.

5. Noã löïc leo nuùi:

Baây giôø böôùc sang giai ñoaïn noã löïc leo nuùi. Töø döôùi chaân leo leân tôùi ñænh nuùi, phaûi ñoå moà hoâi öôùt aùo môùi tôùi ñöôïc. Treân ñöôøng caøng phaûi theo doõi saùt vôùi baûn ñoà ñeå khoâng laïc ñöôøng. Bôûi treân nuùi caây röøng um tuøm chaén loái raát khoù ñi, laïi theâm nhieàu ñöôøng moøn quanh co, khoâng kheùo ngöôøi leo nuùi seõ loanh quanh laån quaån maõi khoâng tieán leân ñöôïc. Vöôït qua heát nhöõng chöôùng ngaïi aáy laø leo leân tôùi ñænh nuùi, thaáy trôøi bieån bao la, caûnh trí töôi maùt, thoûa maõn ñöôïc nguyeän voïng baáy laâu nay. Ñaây laø giai ñoaïn hoaøn taát quaù trình leo nuùi.

6. Tôùi ñænh nuùi:

Tôùi ñöôïc choùt ñænh roài, taän höôûng gioù maùt trong laønh, maây nöôùc theânh thang, caûnh vaéng loøng yeân, khoâng oàn aøo naùo nhieät buïi baëm nhö döôùi thaønh thò, môùi thích thuù laøm sao! Khi höôûng ñöôïc söï an laïc nhö theá, chôït nghó ñeán nhieàu baïn beø ngöôøi thaân muoán ñöôïc leo nuùi nhö mình. Vì vaäy ngöôøi naøy trôû xuoáng nuùi, trôû veà höôùng daãn baïn höõu cuøng ra Vuõng Taøu, leo nuùi vôùi hoï.

Ñoù laø saùu chaëng ñöôøng toâi noùi veà “Ngöôøi tìm leo nuùi chæ coù baûn ñoà, khoâng ngöôøi höôùng daãn”. Baây giôø hôïp phaùp, hoïc baûn ñoà duï cho ngöôøi tu Phaät chuùng ta. Ai tu Phaät cuõng ñeàu nghó tôùi muïc ñích cuoái cuøng laø giaûi thoaùt sanh töû. Muoán giaûi thoaùt sanh töû thì phaûi nhaän ra nôi mình coù phaùp thaân baát sanh baát dieät. Kinh Hoa Nghieâm goïi laø ngoïn nuùi Dieäu Phong. Nhö vaäy ñaàu tieân chuùng ta phaûi hoïc baûn ñoà, hoïc veà vò trí ngoïn nuùi ñoù ôû ñaâu. Ñoù laø luùc chuùng ta baét ñaàu hoïc  kinh, ñeå bieát ngöôøi tu muoán tieán tôùi giaûi thoaùt phaûi theá naøo? Hieåu cho roõ bieát cho raønh ñoù laø chaëng thöù nhaát.

Ñeán chaëng thöù hai hoïc kinh roài, ñaõ naém vöõng baûn ñoà, mình coøn bieát höôùng tu, töùc höôùng ñi ñuùng. Bôûi ñuùng neân boãng döng coù moät phuùt giaây naøo ñoù mình loùe saùng leân. Khi loùe saùng duï nhö ngöôøi leân doác caàu Bình Ñieàn nhìn xa xa thaáy nuùi Vuõng Taøu. Thaáy thì thaáy nhöng treân ñöôøng ñi coøn raát xa, coù theå mình seõ bò laïc loái neáu khoâng caån thaän. Choã naøy chuùng ta caàn löu yù. Nhieàu ngöôøi töï saùng, roài töôûng saùng ñoù laø xong, nhöng khoâng ngôø coøn xa vôøi laém. Bôûi treân ñöôøng coù nhieàu khuùc quanh nhieàu loái teõ, caàn phaûi deø daët chôù khoâng theå thaáy nhö vaäy laø xong vieäc. Thaáy nuùi maø chöa chaéc laø ñeán nuùi ñöôïc.

Tôùi chaëng thöù ba laø ñöùng nôi choã troáng, nhö ôû Baø Ròa nhìn qua nuùi Vuõng Taøu thaáy nuùi raát roõ. Tuy thaáy roõ nhöng vaãn coøn caùch nuùi moät khoaûng. Cuõng vaäy, khi tu coâng phu khaù ta nhaän ra nôi mình coù caùi chaân thaät khoâng coøn nghi ngôø, nhö ngöôøi ñaõ thaáy nuùi tröôùc maét. Trong nhaø thieàn goïi ñaây laø kieán taùnh, töùc thaáy roõ moàn moät caùi mình caàn thaáy. ÔÛ ñaây noùi “thaáy” laø toâi taïm duøng chöõ, chôù ñuùng ra laø nhaän ñöôïc khoâng nghi ngôø gì nöõa. Nhö ngöôøi ñöùng xa vaøi chuïc caây soá thaáy roõ choùt nuùi, ñöôøng leân nuùi coù nhöõng taûng ñaù hay caây xanh. Thaáy roõ nhöng chöa phaûi ñeán nuùi. Ngöôøi tu kieán taùnh chæ ñöôïc khoâng coøn nghi thoâi, chöa phaûi roài vieäc.

Tôùi chaëng thöù tö, ñeán chaân nuùi maø chöa leo leân nuùi. Chuùng ta tu nhaän ra ñöôïc baûn taùnh chaân thaät cuûa mình khoâng coøn ngôø vöïc gì nöõa, nhöng coâng phu chöa xong. Baây giôø phaûi coá gaéng tieán tu, hoâm naøo coâng phu taïm ñöôïc, gioáng nhö ngöôøi ñaõ ñeán döôùi nuùi. Chaân ñaïp treân nhöõng hoøn ñaù döôùi chaân nuùi, chôù chöa phaûi ñeán choùt nuùi. Nhö vaäy cuõng chöa xong, coøn phaûi leo leân taän choùt nuùi. Cuõng theá, chuùng ta tu khi thaáy ñöôïc nôi mình coù caùi chaân thaät khoâng ngôø vöïc vaø soáng ñöôïc vôùi noù phaàn naøo, goïi laø ngöôøi ñaõ ñaïp treân ñaát thaät, nhöng chöa phaûi roài vieäc, coøn coâng phu theâm moät giai ñoaïn khaù meät nöõa môùi ñöôïc.

Tôùi chaëng thöù naêm laø leo ñeán ñænh nuùi. Töø khi ñaïp ñöôïc ñaát thaät roài, mình bieát roõ coâng phu ñaõ tieán khoâng laàm, nhöng khoâng döøng ngang ñoù maø phaûi coá gaéng noã löïc hôn. Moïi thöù phieàn naõo vi teá ñeàu goät saïch, taâm hoaøn toaøn thanh tònh saùng suoát, gioáng nhö ngöôøi leo ñeán ñænh nuùi. Baáy giôø sôû nguyeän ñaõ maõn, trong nhaø thieàn goïi laø nhaäp Phaät quoác, töùc muïc thöù chín trong möôøi muïc chaên traâu. Song neáu ta haøi loøng ôû ñoù, maëc tình ngaém maây ngaém bieån, nhö vaäy chæ lôïi cho mình, coøn bao nhieâu baïn beø thaân thuoäc ao öôùc ñöôïc nhö mình, maø chöa coù cô hoäi. Vì vaäy tôùi ñaây phaûi tieán theâm moät chaëng nöõa.

Chaëng thöù saùu, töø treân choùt nuùi ta trôû xuoáng, daãn baïn beø cuøng leo nuùi vôùi mình. Giai ñoaïn naøy chæ cho ngöôøi khi ñaït ñaïo roài, phieàn naõo heát saïch thì trôû laïi trong buïi traàn dìu daét hoùa ñoä chuùng sanh. Ñoù laø muïc thöù möôøi cuûa möôøi muïc chaên traâu.

Coâng phu tu taäp cho ñeán choã cöùu kính vieân maõn phaûi traûi qua nhieàu giai ñoaïn nhö theá. Bôûi vaäy chuùng ta môùi hieåu chö Toå khi ngoä ñaïo roài, caùc ngaøi cuõng phaûi maáy möôi naêm ôû yeân moät choã ñeå thöïc haønh coâng phu cho xong. Treân ñöôøng tu chuùng ta chôùm thaáy moät hai caùi saùng, töôûng ñoù laø ñuû thì laàm. Phaûi tôùi chaëng thöù saùu môùi vuoâng troøn, môùi xong boån phaän.

Toâi möôïn hình aûnh “ngöôøi tìm leo nuùi, chæ coù baûn ñoà khoâng ngöôøi höôùng daãn” ñeå duï cho söï tu haønh cuûa chuùng ta. Hieåu roõ nhö theá mình môùi khoâng laàm laãn, chôù nhieàu khi ngöôøi coù beänh töï maõn, tu chöa ñeán nôi maø ñaõ cho laø xong vieäc. Ñoù laø tai haïi khieán coâng phu mình lui suït, do ñoù treân ñöôøng tu taát caû phaûi caån thaän.

Nhaân tieän ñaây, toâi nhaéc nhôû cho Taêng Ni naém roõ tinh thaàn tu taäp cuûa Thieàn vieän. Bôûi vì coù hai tröôøng hôïp thöôøng xaûy ra: Thöù nhaát, nhöõng vò ôû Thieàn vieän laâu quaù thì sanh lôøn, queân muïc tieâu ban ñaàu cuûa mình neân tu haønh giaûi ñaõi. Thöù hai, moät soá vò môùi tôùi, ít coù cô hoäi nghe chuùng toâi giaûi thích kyõ, neân khoâng naém vöõng tinh thaàn tu hoïc cuûa Thieàn vieän. Do ñoù hoâm nay toâi nhaéc laïi cho ngöôøi cuõ nhôù theâm, ngöôøi môùi hieåu roõ tinh thaàn tu hoïc ôû Thieàn vieän.

Tröôùc kia baûn thaân toâi ñaõ töøng hoïc qua tröôøng lôùp cuûa Phaät giaùo, cuõng ñaõ töøng daïy töø tieåu hoïc, trung hoïc cho tôùi cao hoïc Phaät giaùo. Nhöng taïi sao toâi laïi khoâng chuû tröông môû lôùp daïy giaùo lyù cho Taêng Ni Phaät töû hieåu ñaïo, maø laïi chuû tröông laäp Thieàn vieän ñeå tu? Ñoù laø choã toâi muoán noùi cho taát caû Taêng Ni hieåu roõ.

Bôûi vì sau khi qua nhöõng tröôøng lôùp, töï baûn thaân mình hoïc roài daïy ngöôøi khaùc hoïc, toâi thaáy raát roõ nhöõng öu khuyeát ñieåm cuûa vieäc naøy. Trong nhaø Phaät coù tam tueä hoïc laø Vaên, Tö, Tu. Vaên tueä vaø Tö tueä laø hai yeáu toá ñaàu, neáu ngöôøi naøo muoán hieåu ñaïo Phaät phaûi baét ñaàu töø ñoù. Vaên töùc laø nghe, nghe coù nghóa laø hoïc. Cho neân ôû theá gian ngöôøi ta duøng töø ña vaên töùc laø hoïc roäng. Chöõ vaên coù nghóa laø hoïc, nhöng khoâng phaûi hoïc ñeå traû baøi maø coøn phaûi suy gaãm nöõa. Bôûi lôøi Phaät daïy khoâng ñôn giaûn nhö nhöõng moân hoïc theá gian, chæ caàn hoïc thuoäc loøng coâng thöùc ñoù mình coù theå laøm ñöôïc nhöõng baøi toaùn.

ÔÛ ñaây, hoïc roài phaûi suy gaãm môùi hieåu. Ví duï Phaät daïy chuùng ta phaûi quaùn caùc phaùp voâ thöôøng. Noùi caùc phaùp voâ thöôøng ai cuõng hieåu, nhöng muoán thaâm nhaäp noù, ta phaûi quaùn nhö theá naøo? Ñaàu tieân laø quaùn thôøi gian. Moät ngaøy vöøa thöùc giaác chuùng ta thaáy saùng roài tôùi tröa, chieàu, toái. Ngaøy nay chuyeån bieán nhö vaäy, ngaøy mai cuõng chuyeån bieán nhö vaäy, thôøi gian khoâng döøng ôû moät ñieåm naøo heát, neân noù voâ thöôøng. Chæ bieát thôøi gian voâ thöôøng thoâi chöa ñuû, phaûi xeùt tieáp thôøi gian voâ thöôøng ñoù coù aûnh höôûng ñeán con ngöôøi chuùng ta khoâng?

Con ngöôøi sanh ra, lôùn leân, töø thieáu nieân thaønh thanh nieân roài tôùi trung nieân, laõo nieân, cöù noái tieáp thay ñoåi chôù khoâng ai ôû möùc thieáu nieân hay trung nieân hoaøi. Nhö vaäy, con ngöôøi cuõng bò thôøi gian chi phoái. Thôøi gian laø moät doøng chuyeån bieán voâ thöôøng, baûn thaân chuùng ta cuõng laø moät doøng chuyeån bieán voâ thöôøng. Ñeán söï vaät cuõng theá, nhö ta troàng caây, luùc môùi troàng laø caây con, laàn laàn caây lôùn leân roài tôùi giaø, tôùi ruïi vaø cuoái cuøng caây cheát. Chuùng ta nhìn taát caû söï vaät ñeàu nhö theá.

Quaùn cho thaät thaáu ñaùo roài, môùi thaáy con ngöôøi ñang soáng trong söï xeâ dòch voâ thöôøng. Töø ngoaïi caûnh cho tôùi baûn thaân, luoân luoân chuyeån bieán khoâng döøng. Xeùt kyõ nhö theá, mình môùi thaáy Phaät noùi lyù voâ thöôøng thaät hay, thaät chí lyù. Chôù chæ noùi suoâng voâ thöôøng laø thay ñoåi, khoâng coù söï suy tö cuûa mình, thì chöa theå thaáu ñaùo ñöôïc lyù voâ thöôøng.

Khi ñaõ bieát thaân voâ thöôøng, caûnh voâ thöôøng, thì coù gì ñeå tham? Con ngöôøi tham vì nghó caùi mình thích coøn maõi, nay ñaõ bieát noù laø voâ thöôøng, thì tham chi nöõa. Do thaáy ñöôïc leõ thaät aáy neân loøng tham töï nhieân giaûm, ñoù laø tu roài. Hoaëc khi nghe ai vöøa chöûi mình moät caâu, ta noåi giaän lieàn nhôù thaân naøy mai moát cuõng cheát, giaän maø chi? Nhôù theá thì bôùt giaän. Coøn mình noùi toâi ñöôøng ñöôøng nhö vaày maø daùm chöûi haû, ñoù laø ngaõ maïn, töùc nhieân loøng saân taêng tröôûng. Cho neân Tö tueä laø thaáy ñöôïc chaân lyù töø chính söï suy gaãm cuûa mình töùc laø thaáy ñöôïc leõ thaät, tu môùi deã.

Ngöôøi tu do töôûng töôïng seõ khoâng tu ñöôïc laâu daøi, vì töôûng töôïng ñaâu coù ñuùng söï thaät. Ví duï ngöôøi theá gian thaáy quí thaày coù veû thong thaû, tôùi lui töï taïi khoâng coù raøng buoäc gì heát, neân nghó ôû trong chuøa chaéc söôùng? Töôûng töôïng nhö theá lieàn xin voâ chuøa. Khi ñaõ voâ chuøa, thaáy sao cuõng coù nhieàu ñieàu phieàn toaùi, maát töï do, khoâng ñöôïc nhö yù, laïi nghó khoâng chöøng ra ngoaøi söôùng hôn. Ñoù, cöù nhö vaäy maø ñoåi choã hoaøi, nhaûy voâ nhaûy ra laêng xaêng loän xoän caû ñôøi khoâng ñi tôùi ñaâu heát. Cho neân khi tu laø phaûi suy gaãm cho thaät ñuùng lyù Phaät daïy. Hieåu toät lyù roài vieäc tu môùi deã tieán.

Lyù voâ thöôøng ñôn giaûn nhaát, cuï theå nhaát, hieåu ñöôïc cho ñeán nôi laø chuùng ta tu cuõng ñaõ khaù roài, huoáng nöõa laø thaáu trieät lyù nhaân duyeân, lyù voâ ngaõ v.v… hay bieát chöøng naøo. Theá neân böôùc ñaàu cuûa ngöôøi tu, Phaät daïy phaûi vaên. Vaên töùc laø nghe, hoïc, keá ñoù phaûi tö. Hoïc khoâng chöa ñuû maø phaûi suy gaãm. Neân hoïc laø ñeå tu chôù khoâng phaûi hoïc suoâng. Vì vaäy trong nhaø Phaät coù voâ löôïng phaùp moân laø tuøy theo caên cô tu taäp cuûa chuùng sanh khaùc nhau maø coù. Moãi moät phaùp moân töùc laø moät lyù thaät Phaät daïy cho mình thaáy, thaáy ñöôïc lyù thaät ñoù laø coù ñöôïc moät phaùp moân tu. Quaùn voâ thöôøng laø moät phaùp moân, quaùn nhaân duyeân laø moät phaùp moân v.v… Cho neân hoïc ñeå tu, ñoù chính laø tinh thaàn cuûa Thieàn vieän.

Taêng Ni ôû caùc Thieàn vieän hoïc maáy naêm cuõng khoâng coù leân lôùp. Hoïc möôøi naêm, hai möôi naêm cuõng cöù hoïc ñeå hieåu, hieåu ñeå tu, chôù khoâng coù phaùt baèng caáp naøo caû. Chuùng ta nhôù hoài thôøi ñöùc Phaät, coù tieåu hoïc, trung hoïc, ñaïi hoïc gì ñaâu? Khaùc chaêng laø ngöôøi tu chöa chöùng vaø ngöôøi ñaõ chöùng thoâi. Chöa chöùng goïi laø haøng höõu hoïc, ñaõ chöùng goïi laø haøng voâ hoïc. Thaønh ra hoïc ñaïo maø coøn keït caáp baèng laø moät chuyeän heát söùc ñaùng buoàn.

Chính nhöõng naêm toâi töøng chaám thi, toâi raát buoàn, vì thaáy döôøng nhö ngöôøi lôùn gaït keû nhoû. Bôûi hoïc roài tôùi thi, caû naêm baøi vôû nhieàu quaù laøm sao nhôù heát. Maø thi thì taâm traïng Taêng Ni sinh luoân luoân sôï rôùt. Rôùt thì khoâng ñöôïc leân lôùp nöõa, thaønh ra hoï phaûi coá gaéng laøm sao cho ñaäu. Neáu khoâng thuoäc baøi phaûi tìm caùch laøm baøi ñöôïc, caùch ñoù laø caùch gì? Laø nheùt taøi lieäu voâ tuùi, voâ caëp, cheùp leân baøn ñeå quay. Nhö vaäy ngöôøi hoïc ñaïo ñeå tu, maø baây giôø laïi thaønh möu ñoà gian laän, coøn gì yù nghóa cuûa söï tu haønh nöõa! Chính ñieàu naøy laøm toâi heát söùc ñau loøng. Mình daïy laø ñeå ngöôøi ta tu, baây giôø voâ tình mình taïo ñieàu kieän cho ngöôøi ta gian laän, töùc laø heát tu roài. Vì theá thôøi gian daïy hoïc caùc tröôøng, caùc lôùp, toâi caûm thaáy raát buoàn. Toâi khoâng thích ñieàu ñoù. Toâi muoán laøm sao ngöôøi hoïc ñaïo, thaät söï thuaàn tuùy laø hoïc ñaïo, chôù khoâng keït danh, keït lôïi nhö theá.

Do ñoù toâi thaønh laäp Thieàn vieän, baét Taêng Ni hoïc thì cöù leân lôùp hoïc. Hieåu theá naøo trình baøy laïi cho ñaïi chuùng nghe theá aáy, trao ñoåi kinh nghieäm tu taäp theâm. Maáy naêm cuõng nhö maáy naêm, cöù hoïc tôùi hoaøi, khoâng noùi naêm nay vò ñoù ñaõ maõn caáp trung hoïc, seõ thi tuyeån caáp ñaïi hoïc v.v… Hoïc Phaät ñeå hieåu giaùo lyù cho thaâm saâu roài tu. Maø muoán hieåu giaùo lyù thaâm saâu thì phaûi Tö, khoâng Tö thì khoâng hieåu saâu ñöôïc. Chuùng ta nhôù trong kinh Phaät thöôøng hay daïy caùc thaày Tyø-kheo thöôøng phaûi tìm nôi vaéng veû, ngoài döôùi coäi caây ñeå suy tö, hay laø chaùnh tö duy nhöõng phaùp Phaät daïy. Nhôø tö duy ñoù maø caùc thaày hieåu saâu.

Toâi thaáy moät soá thaày ngaøy nay raát ñaùng buoàn. Hoïc xong roài nhoùm laïi noùi chuyeän beân Ñoâng beân Taây, khoâng tö duy gì heát, do ñoù khoâng thaám, khoâng thöôûng thöùc ñöôïc phaùp vò chaân thaät cuûa Phaät daïy. Hoïc loái traû nôï, raûnh ngoài noùi doùc vôùi nhau, roài cöôøi giôõn, khoâng ñeå phuùt giaây naøo yeân tónh ngoài suy tö, bao giôø môùi thaáu hieåu lôøi Phaät daïy. Khoâng hieåu Phaät daïy theá naøo neân cuõng khoâng bieát öùng duïng tu ra sao. Thöû hoûi nhö vaäy coù ñaùng buoàn khoâng? Baây giôø ngoaøi thôøi gian lao ñoäng ra, khi naøo raûnh, thieáu gì nhöõng goác caây, caây ñaøo, caây tuøng, caây vuù söõa… Coù raát nhieàu choã ngoài, maáy huynh ñeä ngoài moät mình gaãm laïi nhöõng lôøi Phaät daïy. Gaãm nhö vaäy goïi laø suy tö, thaáu hieåu thaät chí lyù lôøi Phaät daïy, môùi thaáy hay.

Toâi ngaøy xöa luùc ôû chuøa Phaät Quang ñöôïc hoïc kinh Laêng Nghieâm. Hoïc roài toâi suy gaãm thaáy quaù hay. Nhöõng buoåi khuya toâi thöôøng daäy tröôùc giôø thöùc chuùng, ngoài hoïc moät mình. Ñoïc xong ñoaïn kinh naøo roài, toâi xeáp saùch laïi suy gaãm lôøi Phaät daïy, thaáy hay quaù. Maáy chuïc naêm ôû ngoaøi theá gian chöa töøng nghe ñöôïc nhöõng lôøi nhö vaäy, baây giôø môùi ñöôïc nghe, töï nhieân toâi xuùc ñoäng rôi nöôùc maét. Toâi nghó neáu mình khoâng gaëp Phaät phaùp thì chaúng bieát thaønh caùi gì, suoát moät ñôøi soáng voâ nghóa. Nhö chuùng ta thaáy con ngöôøi sanh ra roài lôùn leân, lo aên hoïc, keá coù gia ñình, coù con, nuoâi con. Khi con lôùn khoân laø mình söûa soaïn giaø cheát. Maø cheát ñaõ yeân ñaâu, coøn söï quyeán luyeán vôï con, tieàn baïc neân trôû laïi nöõa. Cöù nhö vaäy ñaùo ñi loän laïi traàm luaân muoân kieáp.

Baây giôø chuùng ta ñöôïc hoïc giaùo lyù chaân thaät, nhaän bieát ngoaøi cuoäc soáng bình thöôøng, con ngöôøi coøn coù moät lyù töôûng cao sieâu vöôït hôn taát caû, töï nhieân mình thaáy taâm hoàn sieâu thoaùt. Töø ñoù môùi yù thöùc giaù trò cuûa söï tu laø quí, neáu khoâng hieåu nhö vaäy, tu moät luùc sao thaáy thöôøng quaù. Roài cuõng aên, cuõng maëc, cuõng cöôøi, cuõng giôõn, cuõng ñi chôi nhö ai, cuoái cuøng khoâng yù thöùc ñöôïc giaù trò cuûa söï tu haønh chuùt naøo heát.

Vì vaäy quí vò neân coù nhöõng phuùt giaây yeân tónh ñeå suy gaãm veà phaùp. Suy gaãm thaáy hay môùi öùng duïng tu. Nhö chuùng ta ai cuõng coù ba ñoäc chöùa saün trong ngöôøi. Ba ñoäc laø tham, saân, si. Coù ngöôøi nghe ba ñoäc, hoïc hieåu ba ñoäc vaø giaûng ñöôïc ba ñoäc nöõa. Nhöng thieáu tu neân ai vöøa choïc tôùi lieàn noåi saân ñuøng ñuøng. Nhö vaäy Vaên, Tö chæ laø phöông tieän böôùc moät böôùc hai, maø keát quaû thaønh töïu toát hay khoâng laø yeáu toá thöù ba Tu.

Hoài xöa thôøi cuûa chuùng toâi, do nhu caàu truyeàn baù Phaät phaùp ñoøi hoûi nhieàu, neân chö taêng hoïc roài phaûi ñi giaûng daïy ngay, khoâng coù thì giôø tu. Baáy giôø toâi töï an uûi mình raèng, raùng daïy moät thôøi gian ñeå ñeàn ôn Thaày Toå. Thaät tình toâi khoâng baèng loøng laøm moät caùi maùy phaùt thanh, cöù thaâu voâ bao nhieâu phaùt ra baáy nhieâu, khoâng ñi tôùi ñaâu heát.

Trong kinh Hoa Nghieâm coù moät ñoaïn raát hay. Khi Thieän Taøi ñoàng töû hoûi vò thieän tri thöùc neáu chæ nghe, hieåu ñaïo thoâi coù ñuû chöa? Thieän tri thöùc giaûi thích ví nhö coù ngöôøi ñi treân baõi sa maïc vaøo luùc tröa heø, laïi khoâng ñem theo nöôùc. Baáy giôø khaùt nöôùc chaùy coå, ngöôøi kia muoán tìm chuùt nöôùc uoáng cho ñôõ khaùt, nhöng khoâng bieát tìm ôû ñaâu? Boãng ñaèng xa coù moät ngöôøi ñi laïi, anh naøy lieàn hoûi: “Thöa anh, choã naøo coù gieáng, coù boùng maùt xin chæ duøm, toâi khaùt quaù”. Ngöôøi kia baûo: “Anh tôùi ngaõ ba, reõ beân phaûi, ñi moät ñoãi nöõa seõ coù boùng maùt, beân caïnh goác caây aáy coù moät gieáng nöôùc”. Anh chaøng khaùt nöôùc chaùy coå nghe noùi theá möøng quaù, nhöng chöa ñi tôùi ñoù thì heát khaùt nöôùc khoâng? Nhö vaäy nghe noùi, hieåu roõ coøn phaûi ñi tôùi nôi, voác nöôùc leân uoáng, chöøng ñoù môùi heát khaùt.

Cuõng theá, neáu chuùng ta chæ hoïc laø Vaên, roài hieåu laø Tö maø thieáu Tu thì khoâng ñi tôùi ñaâu, vì khoå cuûa phieàn naõo vaãn chöa heát. Cho neân coù nhieàu vò Giaûng sö giaûng thao thao baát tuyeät, maø laâu laâu ñuøng moät caùi ra ñôøi. Hoûi taïi sao thaày giaûng hay quaù maø ra ñôøi? Laø vì thieáu tu, cuõng nhö khaùt nöôùc nhöng chöa uoáng ñöôïc thì vaãn chaùy coå nhö thöôøng.

Tu gioáng nhö nghe choã boùng maùt, coù gieáng nöôùc, mình ñang ñi tôùi ñoù. Trong luùc ñang ñi cuõng vaãn khoâ coå nhö thöôøng? Chöøng naøo ñi tôùi ñích, thöôûng thöùc ñöôïc vò maùt cuûa nöôùc roài môùi heát chaùy coå. Hieåu nhö vaäy môùi bieát ñaïo lyù chaân thaät khoâng cho pheùp chuùng ta noùi suoâng maø phaûi thöïc haønh, coù haønh môùi thaáy giaù trò cuûa söï tu.

Hoài xöa Phaät coøn taïi theá, nhieàu thaày Tyø-kheo khi ñaéc ñaïo roài raát vui möøng, vì thaáy cuoäc soáng heát söùc cao caû. Ngöôøi tu ñaùng ñeå cho thieân nhaân cuùng döôøng môùi goïi laø ÖÙng cuùng. Bôûi coù tu môùi thaáy ñaïo phaùp quaù cao sieâu, khoâng phaûi taàm thöôøng laån quaån trong voøng sanh töû luaân hoài. Coøn chuùng ta baây giôø tu hôi yeáu. Hoài môùi phaùt taâm thì maïnh, ôû chuøa laâu sanh lôøn, keá ñoù yeáu daàn roài thoái taâm luoân.

Cho neân hoïc laø phöông tieän ñaàu. Thaày giuùp cho chuùng ta hieåu, nhöng hieåu saâu laø phaûi do coâng phu suy tö cuûa mình. Keá ñeán tu ñöôïc cuõng laø coâng phu cuûa mình, chôù thaày khoâng laøm hai vieäc sau ñöôïc. Ñaït chaân lyù laø mình, roài thöïc haønh ñeán nôi ñeán choán cuõng do mình. Hai vieäc sau ñoøi hoûi moãi ngöôøi phaûi coá gaéng, chôù thaày khoâng laøm theá ñöôïc.

Nhö vaäy tinh thaàn tu hoïc cuûa Thieàn vieän laø taïo ñieàu kieän cho Taêng Ni nghe, suy gaãm, coøn tu laø phaàn cuûa quí vò. ÔÛ ñaây toâi thöôøng hay nhaéc chuùng ta khoâng chæ tu trong giôø toïa thieàn, tuïng kinh maø giôø naøo cuõng phaûi tu heát. Hoaëc ta ngoài choã rieâng vaéng, suy gaãm laïi lôøi Phaät daïy, ñoù goïi laø chaùnh tö duy. Hoaëc khi ngoài chôi choã thanh vaéng, nhìn thaáy nhöõng luoàng voïng töôûng daáy khôûi, mình bieát roõ khoâng theøm chaïy theo noù, ñoù laø tu. Hoaëc do suy gaãm, thaáy ñöôïc leõ thaät nôi mình, nhìn taát caû troø aûo hoùa mình cöôøi thoâi, khoâng coù gì quan troïng heát, ñoù laø tu.

Quí vò nhôù nhieàu ngöôøi ngoài taùn doùc thì khoù tu laém. Ban ñaàu cuõng noùi chuyeän tu haønh hoaëc chuyeän hoïc kinh. Nhöng noùi moät hoài laûng qua chuyeän khaùc luùc naøo khoâng hay. Theá laø chuyeän beân Taây beân Taøu, chuyeän tieáu laâm, chuyeän vui cöôøi ruøm leân. Heát nhoùm naøy vui cöôøi, tôùi nhoùm khaùc vui cöôøi, roài caû lieâu oàn naùo, khoâng coù chuùt yeân tónh. Phaät töû tôùi chuøa nghe trong lieâu quí thaày oàn naùo, hoï vui khoâng? Hoï ñaùnh giaù ra sao? Quí thaày ñang tu hay quí thaày ñang giôõn?

Phaät töû tôùi chuøa thaáy quí thaày raûnh rang, moãi vò ra ngoài döôùi coäi caây, göông maët thanh thaûn cöôøi mæm. Thaáy quí thaày soáng heát söùc thanh tònh, töï taïi, ngöôøi ta môùi quí kính. Chôù coøn ngoài duïm ba duïm baûy caõi nhau hoaëc noùi chuyeän taøu lau roài cöôøi, thì ai maø quí kính ñöôïc! Khoâng phaûi mình tu laøm töôùng cho Phaät töû thöông cuùng döôøng, nhöng mình phaûi thaät söï soáng trong chaùnh tö duy, suy gaãm veà chaân lyù. Nhö vaäy môùi ñuùng yù nghóa ngöôøi tu, vöøa coù lôïi cho mình vöøa coù lôïi cho taát caû moïi ngöôøi. Ñoù laø ñieàu toâi muoán nhaéc taát caû Taêng Ni nhôù, öùng duïng tu coù keát quaû toát ñeïp cho baûn thaân vaø taäp theå.

Nhöõng naêm ôû Chaân Khoâng, toâi raát baèng loøng veà vieäc tu hoïc cuûa chö taêng. Tröôùc tieân toâi taïo ñieàu kieän cho chö Taêng tu hoïc thuaän lôïi veà moïi maët. Sau ba naêm hoïc, quí thaày coù khaû naêng ñöôïc nhaäp thaát ñoâi ba naêm raát yeân tónh. Moïi söï lo laéng beân ngoaøi ñeàu ñöôïc chu toaøn. Ngöôøi tu maø ña ñoan baän bòu nhieàu vieäc quaù tu khoù tieán. Nhöõng luùc ta raûnh rang chæ chuyeân laøm moät vieäc thì möùc tieán thaáy vöôït böïc roõ raøng. Nhö vaäy Taêng Ni môùi coù ñuû loøng tin raèng khoâng tu thì thoâi, chôù coù tu laø coù tieán.

Toâi töï thaáy mình coù traùch nhieäm laø keû ñi tröôùc, phaûi laøm sao höôùng daãn ngöôøi ñi sau ñöøng loøng voøng uoång ñi moät ñôøi tu. Neáu caên cöù treân lòch söû Phaät giaùo thì thôøi naøo coù nhöõng vò Taêng Ni tu haønh ngoä ñaïo, thôøi ñoù laø thôøi thònh haønh cuûa Phaät giaùo, chôù khoâng phaûi ñoâng ngöôøi tu laø thònh. Ví duï gaàn nhaát laø cuoái theá kyû möôøi taùm, ôû Hueá chæ coù Thieàn sö Lieãu Quaùn laø moät vò taêng Vieät Nam tu ngoä ñaïo, maø ñeán baây giôø ôû Hueá cuõng nhö trong Nam vaãn coøn heä phaùi Lieãu Quaùn. Moät ngöôøi ngoä ñaïo thoâi maø ñaõ keùo daøi caû hai theá kyû nhö vaäy.

Do ñoù muoán duy trì Phaät phaùp daøi laâu phaûi coù ngöôøi tu thaáy ñaïo, ngoä ñaïo. Chôù coøn Taêng Ni chæ chuù troïng treân lyù thuyeát hay caáp baèng thì ñaïo phaùp khoù giöõ ñöôïc beàn laâu. Do ñoù toâi nghó moãi vò coá gaéng tu, ñeå mai kia saùng ñöôïc lyù ñaïo thì baûn thaân mình xöùng ñaùng moät ñôøi tu, maø ñoái vôùi Phaät phaùp mình coøn duy trì ñöôïc laâu daøi nöõa. Ñoù môùi thaät laø ngöôøi tu só ñuû tö caùch ñeàn ñaùp boán ôn.

Vì vaäy caùi hoïc ôû Thieàn vieän laø hoïc ñeå tu. Sau thôøi gian hoïc, chö taêng ñöôïc nhaäp thaát, coá gaéng tu ñeå thaáy raèng nhöõng gì Phaät daïy chuùng ta laø söï thaät. Keát quaû tu hoïc coù ñöôïc chính laø nieàm tin vöõng chaéc nôi quí vò. Taêng Ni tin chaéc chaén raèng neáu noã löïc tu taäp, nhaát ñònh coù ngaøy mình seõ thaáy ñaïo, soáng ñaïo vaø haønh ñaïo ñöôïc nhö caùc baäc ñaõ giaùc ngoä giaûi thoaùt. Ñoù chính laø muïc ñích cöùu kính cuûa ngöôøi xuaát gia chaân chaùnh.

*Döôùi ñaây laø Phaät töû thöa hoûi theâm:

- Kính baïch Thaày, muïc thöù tö Thaày noùi ôû ñaây coù phaûi laø muïc thöù chín cuûa möôøi muïc chaên traâu?

- Khoâng phaûi.

- Nhö vaäy laø muïc thöù taùm?

- Cuõng khoâng haún. Vì muïc thöù taùm laø khoâng coøn traâu, khoâng coøn chaên, ñoù laø ñöùng veà maët Tieåu thöøa maø noùi, ngöôøi tu ñeán ñaây ñaït quaû A-la-haùn, heát saïch phieàn naõo. Nhöng ñöùng veà Thieàn toâng maø noùi, tuy khoâng coøn traâu khoâng coøn chaên töùc khoâng coøn keït trong ñoái ñaõi, nhöng chöa phaûi roài. Coøn coâng phu nhieàu nöõa môùi nhaûy khoûi ñaàu saøo traêm tröôïng. Tôùi ñaàu saøo traêm tröôïng thì traâu vaø chaên coøn ôû treân ñaàu saøo, khi naøo nhaûy khoûi ñaàu saøo môùi vaøo ñöôïc Phaät quoác. Nhaûy phoùc moät caùi qua khoûi choã ñoù laø cheát soáng chôù khoâng phaûi chuyeän thöôøng. Cho neân nhieàu khi chuùng ta tu deã laàm laém, tôùi choã naøo ñoù mình töôûng ñuû roài, ngoài thaûnh thôi ca haùt vui chôi, ñoù laø khoâng ñuùng.

- Kính baïch Thaày, töø laâu con coù thaéc maéc veà tröôøng hôïp caùc vò tu theo Tieåu thöøa, noùi raèng chöùng A-la-haùn thì khoâng coøn öu buoàn. Nhöng trong söû noùi ngaøi Muïc Kieàn Lieân ñaõ laø A-la-haùn roài, sau khi gaëp meï bò thoï khoå hình trong kieáp ngaï quæ, Ngaøi vaãn khoùc. Nhö vaäy Ngaøi vaãn coøn buoàn?

- Coù hai tröôøng hôïp: Thöù nhaát, ñöùng veà maët Tieåu thöøa thì nhö theá laø khoâng ñuùng, vì coøn xuùc ñoäng laø coøn höõu laäu. Thöù hai, ñöùng veà maët Ñaïi thöøa thì khoâng coù loãi, vì Boà-taùt coøn khoùc kia maø. Boà-taùt khi thaáy chuùng sanh khoå, mình khoâng giuùp ñöôïc caùc Ngaøi xoùt xa coù khi khoùc. Ñoù, huoáng nöõa ngaøi Muïc-kieàn-lieân thaáy meï khoå maø giuùp khoâng ñöôïc, Ngaøi khoùc laø leõ ñöông nhieân. Thaønh ra chuùng ta hieåu theo caùi nhìn Nguyeân thuûy thì nhö vaäy Ngaøi coù loãi, neân caùc sö Nguyeân thuûy nghi baûn dòch Haùn taïng khoâng ñuùng, khoâng bieát nguyeân baûn chöõ Phaïn theá naøo? Nhöng vôùi tinh thaàn Ñaïi thöøa thì noùi ngaøi Muïc-kieàn-lieân, ngaøi Xaù-lôïi-phaát chaúng qua chæ möôïn hình thöùc Thanh-vaên, ñeå thöïc haønh haïnh Boà-taùt. Cho neân goïi ngoaïi hieän Thanh-vaên noäi bieán Boà-taùt. Hieåu theá thì noùi ñuùng cuõng ñöôïc, noùi khoâng truùng cuõng ñöôïc.

- Thöa Thaày choã laäu taän cuûa A-la-haùn vôùi choã voâ taâm trong nhaø thieàn coù gioáng nhau khoâng?

- Cuõng chöa gioáng nhau. Vì laäu taän cuûa A-la-haùn laø caùc Ngaøi döùt saïch heát nghieäp, khoâng coøn sanh trong tam giôùi nöõa. Coøn voâ taâm cuûa nhaø thieàn laø khoâng coù taâm phaân bieät sanh töû, nhöng coøn caùi theå chaân thaät baát sanh baát dieät. Neân tuy khoâng coù taâm sanh töû nhöng caùc Ngaøi vaãn löu nguyeän ñeå ñi trong sanh töû, thöïc haønh töï lôïi lôïi tha cho ñöôïc vieân maõn.

Hai beân khaùc nhau. Moät beân thì tôùi choã baët heát moïi nghieäp chöôùng roài an truù voâ sanh. Coøn moät beân tuy khoâng coù taâm sanh dieät nhöng coøn theå chaân thaät. Taâm khoâng daáy ñoäng nöõa maø vaãn khôûi ñaïi bi taâm phaùt nguyeän ñi trong sanh töû. Khôûi ñaïi bi taâm phaùt nguyeän töùc laø coøn taâm, do coøn taâm môùi coù theå ñi trong sanh töû, neáu khoâng nhö theá laøm sao ñoä chuùng sanh? Cho neân chuùng ta thöôøng nghe noùi chö Boà-taùt hay löu vi teá hoaëc, traàn sa hoaëc ñeå ñi trong sanh töû, ñoä taän chuùng sanh.

]

THIEÀN TOÂNG VIEÄT NAM