COÄI
GOÁC SANH TÖÛ VAØ NIEÁT-BAØN
Chuøa Hoàng Pha
Toronto - 1994
Hoâm nay
theå theo lôøi yeâu caàu cuûa chö Taêng Ni taïi ñaây, chuùng toâi seõ
thuyeát moät thôøi phaùp cho taát caû Taêng Ni Phaät töû nghe, vôùi ñeà
taøi Coäi goác sanh töû vaø coäi goác Nieát-baøn.
Thaät ra
ngöôøi tu khoâng phaûi ham tu laø tu ñöôïc, maø ñoøi hoûi phaûi thaâm
nhaäp Phaät phaùp cho saâu, sau ñoù öùng duïng tu môùi ñaït keát quaû
toát. Neáu chæ bieát tu maø khoâng hieåu Phaät phaùp, ñoù laø moät thieáu
soùt lôùn, coù theå daãn ñeán nguy haïi. Bôûi ngöôøi khoâng hieåu Phaät
phaùp deã ñi leäch laïc, rôi vaøo taø ñaïo luùc naøo khoâng hay. Vì vaäy
ñoái vôùi Taêng Ni cuõng nhö Phaät töû, hieåu Phaät phaùp laø maáu choát
troïng yeáu treân ñöôøng tu.
Chuùng ta
tu ai cuõng muoán giaûi thoaùt sanh töû, theá neân tröôùc heát caàn phaûi
bieát nguyeân do naøo chuùng ta phaûi traàm luaân trong sanh töû. Bieát
goác traàm luaân sanh töû roài môùi bieát nhaân giaûi thoaùt. Vì theá ôû
ñaây toâi neâu leân hai vaán ñeà goác sanh töû vaø goác giaûi thoaùt, ñeå
chuùng ta bieát caùi naøo hieåm nguy thì traùnh, caùi naøo cao sieâu lôïi
ích thì haønh. Trong kinh Phaät daïy ñaày ñuû taát caû ñöôøng loái tu trì,
nhöng vì chuùng ta khoâng ñuû duyeân neân khoâng nghe, khoâng nhaän ñöôïc.
Tröôùc
tieân noùi veà coù vaø khoâng hay khen vaø cheâ, toâi xin daãn kinh
Tröôøng A-haøm. Moät hoâm ñöùc Phaät treân ñöôøng veà Tinh xaù Truùc Laâm,
coù hai thaày troø ngoaïi ñaïo theo sau. OÂng thaày tìm ñuû caùch chæ
trích cheâ bai ñöùc Phaät, ngöôïc laïi ngöôøi troø duøng moïi lôøi leõ
toát ñeïp taùn thaùn khen ngôïi Nhö Lai. Vì theá chö Tyø-kheo böïc boäi
khoâng vui, veà tôùi Tònh xaù caùc thaày lieàn baïch Phaät:
- Baïch
Theá Toân, taïi sao ñoái vôùi ñöùc Phaät maø oâng thaày thì cheâ, ngöôøi
troø laïi khen, nhö vaäy ai ñuùng?
Ñöùc
Phaät traû lôøi:
- Caùc
ngöôi ñöøng noùi ai ñuùng, neáu nghó khen laø ñuùng, cheâ laø ñuùng thì
caùc ngöôi seõ bò phieàn naõo. Neáu noùi khen ñuùng thì ngöôøi ñöôïc khen
sinh taâm ngaïo maïn. Neáu noùi cheâ ñuùng thì ngöôøi bò cheâ seõ sanh ra
böïc boäi. Nhö vaäy ñöøng ñeå khen cheâ laøm cho taâm mình sanh phieàn
naõo.
Phaät töû
ñoái vôùi vieäc khen vaø cheâ theá naøo? Chuùng ta ñöôïc khen coù vui
khoâng, bò cheâ coù buoàn khoâng? Ta neân nhôù chaéc gì ngöôøi khen laø
thöïc khen, nhieàu khi hoï khen xaõ giao cho ñöôïc loøng mình. Hoaëc
nhieàu khi ngöôøi ta gheùt neân cheâ cho mình böïc boäi, nhö vaäy cheâ
cuõng khoâng ñuùng. Thaønh ra khen cheâ khoâng coù leõ thaät. Nhö vaäy
nghe khen vui, nghe cheâ buoàn laø mình saùng suoát hay khoâng saùng
suoát? Chaéc chaén laø khoâng saùng suoát roài.
Baây giôø
laøm sao ngöôøi ta khen mình ñöøng voäi möøng, ngöôøi ta cheâ mình ñöøng
voäi giaän maø phaûi xeùt laïi mình? Ñieàu naøy heát söùc nhoû nhöng
chuùng ta phaûi caån thaän ñöøng bò laàm. Phaät noùi coù nhöõng ñieàu
ngöôøi ta khen Theá Toân nhöng caùi khen ñoù chæ laø hình thöùc beà
ngoaøi, khoâng coù gì quan troïng. Coøn moät ñieàu quan troïng hôn, ñaùng
ñeå khen hôn cuûa moät vò Tyø-kheo laø khi maét ñoái vôùi saéc, taâm
khoâng dính, khoâng nhieãm, bieát roõ raøng maø khoâng bò noù coät troùi.
Ñaây laø ñieàu ñaùng khen maø theá gian khoâng bieát, chæ coù nhöõng ñeä
töû chöùng A-la-haùn môùi khen nhöõng ñieàu ñoù.
Khi tai
ta nghe tieáng, bieát roõ raøng tieáng khen tieáng cheâ maø taâm khoâng
dính, khoâng bò coät troùi. Khi muõi ngöûi muøi bieát roõ thôm hoâi nhöng
cuõng khoâng dính maéc… cho ñeán löôõi neám vò, thaân xuùc chaïm, yù ñoái
vôùi phaùp traàn khoâng dính khoâng maéc moät thöù naøo heát môùi ñaùng
ñöôïc khen ngôïi, nhöng ngöôøi ñôøi laïi khoâng bieát. Chæ coù nhöõng vò
A-la-haùn môùi bieát khen ngôïi nhö theá thoâi.
Ngöôøi
theá gian thöôøng khen nhöõng hình thöùc giaû taïm beân ngoaøi, coøn caùi
thöïc laø ñoái vôùi saùu traàn bieát roõ raøng maø khoâng dính khoâng
nhieãm thì khoâng khen. Ví duï quí Phaät töû thaáy chö Taêng Ni tu, ngöôøi
naøo ra ñöôøng nghieâm trang teà chænh, ñi ngoù döôùi ñaát, khoâng ngoù
qua ngoù laïi, hoaëc thaáy thaày coâ naøo aên maëc raùch röôùi sô saøi…
quí vò khen thaày coâ ñoù tu raát nghieâm chænh ñaïm baïc. Coøn nhöõng
thaày coâ ñöôïc ngöôøi ñem bieáu taëng vaät gì ñeïp maét nhöng khoâng ham,
khoâng nhaän, quí vò laøm sao bieát maø khen? Nhö vaäy chuùng ta chæ thaáy
hình thöùc beân ngoaøi, coøn taâm nieäm trong saùng khoâng dính khoâng
maéc beân trong ngöôøi ñôøi ít ai thaáy ñöôïc.
Ngöôøi tu
hình thöùc tuy raát nghieâm trang nhöng noäi taâm coøn dính maéc thì vaãn
khoâng theå giaûi thoaùt nhö thöôøng. Coøn ngöôøi tuy hình thöùc taàm
thöôøng nhöng moïi dính maéc ñeàu khoâng coät troùi ñöôïc, ngöôøi ñoù töï
nhieân ñöôïc giaûi thoaùt. Cho neân chuùng ta phaûi bieát roõ troïng taâm
khen cheâ khoâng phaûi ôû hình thöùc maø ôû taâm nieäm cuûa moãi ngöôøi.
Ai ñaõ thoaùt ñöôïc, ñaõ thaùo gôõ ñöôïc nhöõng coät troùi cuûa duïc laïc
theá gian, ñoù laø ngöôøi ñaùng khen. Coøn hình thöùc beân ngoaøi nghieâm
trang nhöng ñuïng ñaâu dính ñoù thì chöa ñaùng khen.
Baây giôø
toâi daãn trong kinh Taïp A-haøm, coù moät baøi kinh keå laïi caâu chuyeän
theá naøy. Hoài Phaät coøn taïi theá, ngaøi Phuù-laâu-na ñeán baïch vôùi
Phaät raèng:
- Baïch
Theá Toân, con muoán tìm nôi vaéng veû chuyeân tu cho choùng ñöôïc
Nieát-baøn. Cuùi xin Theá Toân vì con giaûng noùi choã taâm yeáu, ñeå con
choùng vaøo Nieát-baøn.
Ñöùc
Phaät daïy:
- Muoán
ñaït ñöôïc choã taâm yeáu ñoù khoâng gì hôn laø maét thaáy saéc ñöøng bò
saéc troùi coät, ñöøng dính vôùi saéc. Tai nghe tieáng ñöøng ñeå tieáng
loâi cuoán, ñöøng dính nhieãm vôùi tieáng. Muõi ngöûi muøi ñöøng bò muøi
coät troùi, ñöøng dính maéc vôùi muøi. Löôõi neám ñöøng bò vò troùi buoäc,
ñöøng dính maéc vôùi vò. Thaân xuùc chaïm duø cho eâm aùi nheï nhaøng vui
thích hay thoâ nhaùm khoù chòu cuõng khoâng bò dính coät troùi, ñöøng dính
maéc vôùi xuùc. YÙ duyeân vôùi phaùp traàn khoâng bò phaùp traàn loâi
daãn, khoâng dính maéc vôùi phaùp traàn. Neáu maét, tai, muõi, löôõi,
thaân, yù khoâng dính maéc vôùi saùu traàn, ñoù laø nhaân ñeán Nieát-baøn.
Nghe
Phaät daïy nhö vaäy roài, ngaøi Phuù-laâu-na ñaûnh leã töø giaõ Theá Toân,
xin tìm moät choã vaéng veû tu. Ñöùc Phaät hoûi Ngaøi ñònh ñi ñaâu, Ngaøi
thöa ñònh sang moät nöôùc ôû phöông Taây ñeå tu. Ñöùc Phaät noùi:
- Ta nghe
daân xöù aáy hung döõ laém, oâng qua ñoù hoï laøm khoù, laøm sao tu ñöôïc?
Ngaøi
Phuù-laâu-na baïch:
- Baïch
Theá Toân, neáu ngöôøi ta khoù deã vôùi con, con vaãn can ñaûm tinh taán
tu.
Phaät
hoûi:
- Giaû
söû nhö hoï chöûi maéng oâng thì oâng nghó sao?
- Baïch
Theá Toân, neáu hoï chöûi maéng con laø vaãn coøn hieàn vì chöa ñaùnh ñaäp
con.
- Giaû
söû hoï duøng tay chaân thoi ñaùnh oâng thì oâng nghó sao?
- Baïch
Theá Toân, neáu hoï duøng tay chaân thoi ñaùnh con laø vaãn coøn hieàn vì
chöa duøng dao gaäy ñaùnh con.
- Giaû
söû hoï duøng tôùi dao gaäy ñaùnh oâng thì oâng nghó sao?
- Baïch
Theá Toân, neáu hoï duøng dao gaäy ñaùnh con laø vaãn coøn hieàn vì chöa
gieát con.
- Giaû
söû hoï gieát oâng thì oâng nghó sao?
- Baïch
Theá Toân, neáu hoï gieát con thì caøng toát vì hoï giaûi quyeát sôùm duøm
con thaân oâ ueá naøy. Con caùm ôn hoï nhieàu hôn.
Baáy giôø
Phaät baûo:
- Neáu
oâng ñöôïc nhö vaäy thì neân qua ñoù tu.
Ngaøi
Phuù-laâu-na vôùi phaùp Phaät daïy vaø yù chí saét ñaù ñaõ qua xöù aáy tu,
chæ ba thaùng thoâi lieàn chöùng quaû A-la-haùn.
Chuùng ta
thaáy muoán ñöôïc quaû A-la-haùn deã hay khoù? Tu ba thaùng maø chöùng
A-la-haùn thì quaù deã phaûi khoâng? Nhöng muoán nhö vaäy, phaûi laøm
ñöôïc hai vieäc. Thöù nhaát bò ngöôøi ta ñaùnh ñaäp chöûi maéng, nhaãn
ñeán gieát mình cuõng khoâng giaän. Chöa ñöôïc nhö vaäy e khoù vaøo
Nieát-baøn. Vì coøn giaän laø coøn phieàn naõo, coøn phieàn naõo laøm sao
ñöôïc Nieát-baøn? Neân ñieàu thöù nhaát laø tröôùc moïi thöû thaùch nhö
chöûi maéng, ñaùnh ñaäp cho tôùi bò gieát mình cuõng khoâng buoàn khoâng
giaän, taâm khoâng thoái chuyeån môùi coù theå vaøo Nieát-baøn moät caùch
mau choùng. Thöù hai laø maét, tai, muõi, löôõi ñoái vôùi saùu traàn
khoâng dính khoâng maéc.
Chuùng ta
coøn dính maéc nhieàu quaù, thaáy caùi gì ñeïp troá maét nhìn hoaøi khoâng
chaùn. Nghe ai noùi gì ñuïng chaïm tôùi mình thì quaïu leân lieàn, khoâng
tha ñöôïc. Nhö vaäy maét thaáy saéc dính saéc, tai nghe tieáng dính
tieáng, muõi ngöûi muøi dính muøi, löôõi neám vò dính vò… dính ñuû heát.
Bôûi dính neân tu khoâng ñeán ñöôïc Nieát-baøn, neáu ñöøng dính thì ñöôïc
Nieát-baøn deã chôù ñaâu coù khoù. Ta thöû nghó ñoái tröôùc taát caû hoaøn
caûnh khoù khaên, bò ñaùnh ñaäp hay cheøn eùp maø mình khoâng phieàn
khoâng giaän, nhö vaäy taâm an laønh bieát maáy, söï tu coù gì phieàn naõo
ñaâu.
Sôû dó
chuùng ta hay phieàn naõo laø taïi sao? Vì bò cheâ moät chuùt lieàn noåi
giaän, giaän hai ba ngaøy chôù khoâng phaûi giaän moät buoåi. Giaän hai ba
ngaøy töùc laø hai ba ngaøy heát tu. Ñoù laø duyeân nghòch. Coøn gaëp
duyeân thuaän nhö thaáy ngöôøi ñeïp vaät ñeïp taâm sanh öa thích, höôùng
theo ñoù maõi cuõng heát tu. Vì theá caû ngaøy taâm cöù chaïy theo nhöõng
traàn caûnh beân ngoaøi, khoâng chuùt yeân oån. Tôùi giôø tuïng kinh nieäm
Phaät cuõng khoâng yeân. Tay caàm quyeån kinh mieäng ñoïc maø laùt nhôù
chuyeän naøy chuyeän noï, chôù khoâng chòu nhôù kinh. Ñoù laø thoùi quen
luoân ñuoåi theo vaø dính maéc vôùi saùu traàn cuûa chuùng ta, vì vaäy bò
troùi buoäc maõi khoâng coù ngaøy thoaùt ra.
Qua hai
caâu chuyeän treân, chuùng ta thaáy thaät ra ñaïo khoâng xa, nhöng vì mình
ñaém nhieãm quaù thaønh ra caùch xa. Giaû söû baây giôø coù ai maéng chöûi
mình, ta vaãn laëng thinh khoâng buoàn khoâng giaän, ñoù laø dôû hay laø
hay? Chaéc khoâng phaûi dôû roài. Ngöôïc laïi, neáu ngöôøi ta chöûi mình
moät, mình chöûi laïi hai ba thì hay hay dôû? Môùi nhìn thaáy nhö hôn,
nhöng hôn caùi hung döõ cuûa theá gian, coøn thua veà maët ñaïo ñöùc. Vì
ñöùng treân ñaïo ñöùc caøng tranh hôn tranh thua thì caøng maát ñaïo ñöùc.
Ñaõ laø ngöôøi tu chuùng ta phaûi chuù troïng ñaïo ñöùc sao cho moãi ngaøy
moãi taêng tieán hôn, taäp khí theá gian moãi ngaøy moãi giaûm bôùt ñi.
Nhö vaäy môùi xöùng goïi laø Phaät töû chöù.
Chuùng
sanh luoân bò ba thöù ñoäc tham saân si sai söû. Nghe ngöôøi ta noùi caâu
gì traùi tai thì chuù ñoäc saân noåi leân, thuùc mình phaûi aên thua vôùi
ngöôøi ta. Ta laøm döõ vôùi thieân haï, thaéng ñöôïc thieân haï töùc laø
ñaõ thua vaø ñaàu haøng chuù saân roài. Ngöôïc laïi khi nghe moät caâu
noùi traùi tai, chuù saân vöøa muoán thuùc mình laøm döõ, ta lieàn deïp
chuù, khoâng nghe chuù, baét chuù neùp phuïc mình, ñoù laø ta ñaõ thaéng
ñöôïc chuù ñoäc saân roài. Phaät daïy ngöôøi tu laø ngöôøi töï thaéng
mình. Thaéng moät vaïn quaân khoâng baèng thaéng mình, thaéng mình laø
chieán coâng oanh lieät nhaát.
Phaät töû
vaøo chuøa thöôøng thaáy taám bieån to ghi boán chöõ “Ñaïi huøng baûo
ñieän”, ñoù laø lôøi taùn thaùn ñöùc Phaät laø ñaáng ñaïi huøng ñaïi löïc.
Ngaøi ñaïi huøng choã naøo, ñaïi löïc choã naøo? Ñaïi huøng vì Ngaøi
thaéng ñöôïc Ngaøi, ñaïi löïc vì Ngaøi thaéng ñöôïc taát caû ma quaân.
Coøn chuùng ta baây giôø huøng vôùi ngöôøi ngoaøi maø thua vôùi chính mình
neân khoâng theå goïi laø ñaïi huøng ñaïi löïc. Ngöôøi tu phaûi töï chieán
thaéng ñöôïc mình, môùi thaät laø ñaïi huøng ñaïi löïc, môùi coù theå
thaønh töïu Phaät quaû.
Vì theá
nhaø Phaät daïy chuùng ta tu laø phaûi nhìn cho kyõ, thaáy cho roõ mình
nhö theá naøo ñoái vôùi saùu traàn, coù dính coù nhieãm khoâng? Neáu dính
nhieãm thì phaûi gôõ boû. Chöøng naøo khoâng coøn dính, khoâng coøn nhieãm
nöõa môùi thaät laø ngöôøi bieát ñi treân con ñöôøng giaûi thoaùt.
Trôû laïi
vaán ñeà caùi gì laø goác daãn chuùng ta ñi trong traàm luaân sanh töû vaø
caùi gì laø goác daãn chuùng ta tôùi Nieát-baøn giaûi thoaùt? Kinh Laêng
Nghieâm noùi raát roõ veà vieäc naøy. Moät hoâm ngaøi A-nan baïch vôùi
Phaät: “Baïch Theá Toân, caùi gì laø coäi goác cuûa sanh töû, caùi gì laø
coäi goác cuûa Boà-ñeà Nieát-baøn?”. Ngay luùc ñoù ñöùc Phaät khoâng traû
lôøi. Laùt sau boãng döng nghe treân hö khoâng möôøi phöông chö Phaät ñeàu
ñoàng thinh traû lôøi raèng: “Naøy A-nan, coäi goác cuûa sanh töû laø saùu
caên cuûa oâng, coäi goác Boà-ñeà Nieát-baøn cuõng laø saùu caên cuûa
oâng”.
Saùu caên
laø maét, tai, muõi, löôõi, thaân vaø yù. Ñoù laø coäi goác cuûa traàm
luaân sanh töû vaø cuõng laø coäi goác cuûa Boà-ñeà Nieát-baøn. Taïi sao?
Chuùng ta söû duïng saùu caên theá naøo ñeå ñöôïc thoaùt ly sanh töû,
hoaëc chìm trong traàm luaân sanh töû. Nhö toâi ñaõ keå, maét ñuoåi theo
saéc dính vôùi saéc neân bò noù daãn daét, loâi keùo. Tai nghe tieáng,
muõi ngöûi muøi, löôõi neám vò cuõng nhö theá. Ví duï löôõi neám nhöõng
thöùc aên ngon ta thaáy thích, thöùc aên khoâng ngon ta thaáy böïc. Do ñoù
thay vì aên ñeå soáng, chuùng ta laïi aên ñeå phieàn naõo. Bôûi ñaâu coù
böõa côm naøo cuõng vöøa vôùi löôõi heát. Neáu vöøa yù thích thì ta theøm
aên theâm töùc laø tham. Neáu khoâng vöøa yù thích ta böïc doïc töùc laø
saân, ñoù laø phieàn naõo. Maø phieàn naõo laø coäi goác daãn ñi trong
traàm luaân sanh töû.
Neáu xeùt
kyõ troïng taâm ngon dôû ôû taïi choã naøo? Taïi bao töû. Bao töû troáng
thieáu thì ñem voâ caùi gì cuõng ngon heát, coøn bao töû ñaày thì cuûa quí
cuõng thaønh khoâng ngon. Nhö vaäy caùi ngon dôû ñaâu coù giaù trò thaät,
nhöng vì ta queân chæ nhôù söï ñoøi hoûi cuûa caùi löôõi thoâi, thaønh ra
chaïy theo noù maõi. Loã muõi, con maét, loã tai… cuõng nhö vaäy. Roài
thoûa maõn thaân nöõa, caû ñôøi laøm khoâng dö xu naøo heát cuõng vì
nhöõng söï ñoøi hoûi naøy. Nhieàu ngöôøi than khoå quaù, ñi laøm hoaøi
khoâng ñöôïc nghæ. Ai ñaøy ñoïa mình maø khoå nhö vaäy? Coù phaûi maét,
tai, muõi, löôõi, thaân noù haønh khoâng?
Theá neân
ngöôøi bieát tu soáng vöøa phaûi, ñöøng leä thuoäc vaøo nhöõng thöù aáy
töï nhieân ñöôïc an nhaøn. AÊn ñeå maø soáng thì aên caùi gì cuõng ñöôïc,
mieãn no buïng thoâi. Maëc ñeå che thaân thì maëc gì cuõng ñöôïc, mieãn
laønh laën laø toát roài. Thaân naøy duø xaáu ñeïp gì vaøi möôi naêm cuõng
phaûi cheát, nhö vaäy chaúng leõ ta thoûa maõn ñeå roài cheát sao? Muoán
maø khoâng ñöôïc thì ñau khoå, chôù coù lôïi ích chi. Thaân naøy khoâng
thaät, haïnh phuùc cuõng khoâng thaät, chuùng ta laàm meâ töôûng laø thaät
neân phaûi chòu troâi laên trong traàm luaân sanh töû maõi.
Ñoái vôùi
ngöôøi bieát tu thì saùu caên ñoái vôùi saùu traàn: saéc, thanh, höông,
vò, xuùc, phaùp khoâng dính khoâng nhieãm, ñoù laø coäi goác Boà-ñeà
Nieát-baøn. Saéc laø hình saéc ñeïp xaáu, thanh laø nhöõng aâm thanh hay
dôû, höông laø muøi thôm hoâi, vò laø nhöõng vò ngon dôû, xuùc laø nhöõng
caûm giaùc xuùc chaïm cuûa cô theå, phaùp laø nhöõng boùng daùng trong
noäi taâm hieän ra. Khi saùu caên ñoái vôùi saùu traàn coù dính coù nhieãm
thì ñi trong sanh töû. Khi saùu caên ñoái vôùi saùu traàn khoâng dính
khoâng nhieãm laø Boà-ñeà Nieát-baøn.
Ví nhö
coù ngöôøi thích uoáng röôïu. Ban ñaàu uoáng moät coác chôi, laàn laàn
uoáng hai coác ba coác, thôøi gian naêm thaùng baûy thaùng sanh ghieàn.
Hoài ñaàu uoáng chôi neân coøn töï do, muoán uoáng thì uoáng, khoâng muoán
thì thoâi. Nhöng khi ghieàn roài, khoâng coù röôïu phaûi chaïy ra quaùn
mua röôïu veà uoáng. Caùi gì daãn hoï chaïy? Caùi ghieàn röôïu. Maø ghieàn
laø taäp nhieàu laàn thaønh thoùi quen neân ghieàn. Ñaõ ghieàn thì phaûi
leä thuoäc vaøo noù, do ñoù bò noù daãn ñi, maát heát töï do. Chính mình
taïo roài mình maát töï do, neáu khoâng taïo thì ñaâu coù maát.
Töï do
töùc laø nhaân cuûa giaûi thoaùt, coøn bò caùc traàn daãn ñi laø goác cuûa
traàm luaân, chôù coù gì laï ñaâu. Chuùng ta töï kieåm laïi mình xem ta
ñang chuaån bò ñi leân hay bò loâi xuoáng. Bò loâi xuoáng laø khoå, coøn
giaûi thoaùt ñi leân thì an nhaøn. Neáu bò nhöõng sôû thích loâi keùo,
khoâng laøm chuû ñöôïc laø bieát mình bò loâi xuoáng. Neáu nhöõng gì theá
gian thích maø mình vaãn khoâng bò dính khoâng bò maéc, ñoù laø ñi leân.
Cho neân söï tu cuûa mình khoâng phaûi ñi hoûi ngöôøi naøy ngöôøi kia.
Toâi thöôøng bò nhieàu Phaät töû hoûi: “Thöa Thaày, Thaày xem giuøm con
coù caên tu khoâng?”. Toâi traû lôøi: “Ai cuõng coù caên tu heát, chæ
muoán tu hoaëc khoâng muoán tu thoâi”. Taïi sao ai cuõng coù caên tu? Bôûi
Phaät noùi ai cuõng coù taùnh Phaät, töùc laø coù caên tu. Ngöôøi chòu tu
thì tu ñöôïc, ngöôøi khoâng chòu tu thì tu khoâng ñöôïc, chôù ñöøng hoûi
coù hay khoâng coù.
Quí Phaät
töû thöû xeùt trong taâm mình coù bao giôø hoaøn toaøn nghó xaáu hay hoaøn
toaøn nghó toát khoâng? Coù khi nghó toát, coù khi nghó xaáu. Nhö vaäy nôi
taâm chuùng ta coù ñuû thieän aùc. Baây giôø tu laø laøm sao? Boû aùc,
giöõ thieän, chæ vaäy thoâi. Coù thieän saün laø coù caên roài, coøn hoûi
ai chi nöõa? Cho neân chuùng ta tu laø loaïi tröø ñieàu döõ, nuoâi döôõng
ñieàu laønh cho taêng tröôûng. Nhö vaäy ai cuõng coù caên heát. Coù laém
vò ñi coi ngaøy coi thaùng coi tuoåi thöû xem mình tu ñöôïc hay khoâng?
Nhieàu vò xuaát gia hay vaøo chuøa cuõng phaûi löïa ngaøy laønh thaùng
toát môùi ñi, toâi cho nhö vaäy laø quaù kyõ. Vôùi toâi ngaøy naøo ñi tu
cuõng laø ngaøy toát, coøn ngaøy naøo ñi aên troäm cuõng laø ngaøy xaáu
heát.
Nhö vaäy
ai cuõng coù ñuû saùu caên töùc laø coù ñuû coäi goác cuûa Boà-ñeà
Nieát-baøn vaø coäi goác cuûa traàm luaân sanh töû. Chæ ñöøng ñeå saùu
caên nhieãm dính vôùi saùu traàn laø giaûi thoaùt, ngöôïc laïi laø traàm
luaân, chôù khoâng gì laï. Chuùng ta xeùt thaät kyõ môùi thaáy söï tu cuûa
mình khoâng phaûi ôû treân maây xanh, maø noù ngay nôi con ngöôøi chaân
thaät cuûa chính mình. Baây giôø coù ngöôøi naøo khoâng aên chay, khoâng
tuïng kinh nhöng thaáy saéc ñeïp khoâng tham, nghe tieáng hay khoâng
nhieãm, khen khoâng möøng, cheâ khoâng giaän laø ngöôøi ñoù coù tu. Coøn
ngöôøi aên chay tröôøng, tuïng kinh gioûi maø thaáy saéc, nghe tieáng,
ngöûi muøi… caùi gì cuõng dính cuõng nhieãm laø chöa bieát tu. Neân tu laø
kheùo gôõ ñöøng coät troùi ñöøng dính maéc.
Ngöôøi tu
laø ngöôøi gôõ bôùt söï dính nhieãm cuûa saùu caên, ngöôøi khoâng bieát tu
chaúng nhöõng khoâng gôõ maø coøn taäp theâm, ñaõ nhieãm caøng nhieãm
theâm. Vì vaäy khoå hoaøi töø ñôøi naøy sang ñôøi khaùc. Ñoù laø toâi
giaûi thích roõ vì sao saùu caên laø coäi goác cuûa Boà-ñeà Nieát-baøn,
saùu caên cuõng laø goác cuûa traàm luaân sanh töû.
Trong
kinh Kim Cang, ngaøi Tu-boà-ñeà xin Phaät daïy laøm theá naøo haøng phuïc
taâm vaø an truï taâm ñeå tieán leân quaû vò Boà-ñeà? ÔÛ ñaây, toâi chæ
noùi phaàn an truï. Phaät daïy: “Baát öng truï saéc sanh taâm, baát öng
truï thanh, höông, vò, xuùc, phaùp sanh taâm, öng voâ sôû truï nhi sanh
kyø taâm”, nghóa laø khoâng neân dính maéc nôi saéc sanh taâm Boà-ñeà,
khoâng neân dính maéc nôi thanh, höông, vò, xuùc, phaùp sanh taâm Boà-ñeà,
neân khoâng dính maéc maø sanh taâm Boà-ñeà. Nghe caâu naøy Luïc Toå Hueä
Naêng ñaïi ngoä, coøn chuùng ta khoâng ngoä gì heát. Taïi sao? Vì muoán
taâm an truï ñeå ñöôïc giaùc ngoä thì ñoái vôùi saùu traàn taâm ñöøng dính
maéc. Chuùng ta coøn dính maéc neân taâm khoâng an, khoâng an laøm sao
giaùc ngoä giaûi thoaùt ñöôïc.
Ví duï
tay toâi naém caùi ly thì dính maéc ôû caùi ly neân khoâng theå naém ñöôïc
caùi khaùc. Vì vaäy coøn baùm vaøo moät vaät gì laø maéc keït vaøo vaät
ñoù. Neáu treân baøn coù naêm ba thöù nhöng tay toâi khoâng naém thöù naøo
heát neân raûnh rang khoâng dính maéc. Nhôø khoâng dính haún vaøo moät
vaät neân toâi coù theå caàm vaät naøo cuõng ñöôïc. Khoâng baùm neân
khoâng dính maéc, ñoù laø voâ sôû truï. Choã khoâng dính maéc aáy laø taâm
Boà-ñeà.
Toâi
thöôøng ví duï nhö ngöôøi vaùc cuïc ñaù to leo nuùi, vieäc naøy raát khoù.
Vì ñaù naëng maø treøo doác cao nöõa neân raát khoù ñi. Baây giôø coù
ngöôøi khuyeân keû ñoù boû cuïc ñaù xuoáng, nhö vaäy khoù hay deã? Boû
xuoáng khoûe ru phaûi khoâng? Cuõng theá, chuùng ta ñang dính ñang nhieãm,
Phaät baûo mình buoâng ñi, ñöøng dính nhieãm nöõa, nhö vaäy deã hay khoù?
Theá maø chuùng ta laïi than khoù! Taïi sao buoâng xuoáng nheï maø laïi
khoù? Nghe khen, nghe cheâ buoâng boû heát cho khoûe, deã quaù, taïi sao
mình khoâng chòu buoâng? Thaät laï luøng.
Ví duï
nhö ngöôøi ghieàn röôïu, moãi ngaøy phaûi toán tieàn ñi quaùn bao nhieâu
laàn, khoå hay söôùng? Khoå. Baây giôø bieåu boû röôïu ñi, ñöøng uoáng
nöõa khoûi toán tieàn, heát khoå nhöng hoï noùi boû röôïu khoù quaù. Taïi
sao khoù? Taïi vì ñeo mang quen roài, buoâng ra thaáy khoù. Neáu chuùng ta
can ñaûm buoâng moät caùi thì deã thoâi, loãi laø taïi mình khoâng gan.
Bôûi vaäy ngöôøi tu ñoøi hoûi phaûi coù yù chí, phaûi gan daï.
Taát caû
caùc nghieäp thieän cuõng nhö nghieäp aùc ñeàu do chính mình laø chuû
nhaân taïo neân. Ta ñaõ taïo cho mình khoå thì cuõng chính ta laøm cho
mình heát khoå, chôù ñaâu coù ai theá ñöôïc. Gan moät chuùt boû heát ñi
thì heát khoå; khoâng chòu gan roài cöù keâu khoå hoaøi. Roõ raøng ta
khoâng ñuû can ñaûm laøm nhöõng vieäc lôïi ích cho baûn thaân mình, thì
mong gì giuùp ích cho ai? Vì theá khoâng noùi tu töø ñaâu, maø chính nôi
saùu caên cuûa mình bieát gôõ boû, töï nhieân chuùng ta yeân laønh töï
taïi.
Sôû dó ta
nieäm Phaät, tuïng kinh, toïa thieàn maø taâm vaãn baát an laø taïi vì
nhôù saéc, nhôù thanh. Nhö buoåi chieàu coù ai noùi moät caâu naëng, mình
traû lôøi chöa vöøa yù; laùt sau ngoài thieàn hay nieäm Phaät khoâng yeân.
Cöù tìm caâu ñoái ñaùp cho xöùng vôùi caâu noùi hoài chieàu. Roõ raøng
taâm mình khoâng an laø taïi vì dính saéc traàn, thanh traàn beân ngoaøi.
Baây giôø ñeán giôø tu thì gaùc qua moät beân, khoâng nhôù nghó chi heát,
töï nhieân taâm an. Cho neân Phaät daïy chæ taâm khoâng dính maéc vôùi
saùu traàn laø an truï. An truï ñöôïc taâm ñoù môùi tieán tôùi Boà-ñeà,
giaûi thoaùt.
Phaät töû
cöù sôï khoâng bieát sau khi cheát mình ñi ñaâu neân tìm heát thaày naøy
ñeán thaày khaùc ñeå hoûi. Sao khoâng töï hoûi mình? Bình thöôøng thöông
ngöôøi naøy giaän ngöôøi kia, trong taâm hieän leân hình aûnh nhöõng keû
aáy hoaøi thì khi cheát seõ bò chuùng daãn ñi thoâi. Neáu taâm coøn oaùn
thuø hôøn giaän thì oaùn thuø hôøn giaän seõ daãn mình ñi gaëp nhau ñeå
traû thuø. Chuùng ta coù maâu thuaãn maø khoâng bieát. Mình gheùt ai
khoâng muoán gaëp thì leõ ra buoâng luoân ñöøng nhôù ngöôøi ñoù, ñaèng
naøy khoâng muoán gaëp maø cöù nhôù hoaøi. Nhôù göông maët sao deã gheùt,
gioïng noùi cuõng khoù öa… oâm aáp trong loøng hoaøi. Nhö vaäy khi gaàn
nhaém maét nhöõng hình aûnh ñoù soáng trôû laïi khieán cho gaëp nhau ôû
ñôøi sau nöõa. Ñoù laø maâu thuaãn.
Chuùng ta
tu maø chaát chöùa buoàn phieàn thuø haän hoaøi thì khi nhaém maét seõ
baát an. Ñoù laø ñi theo ñöôøng khoå. Cho neân chæ caàn nhìn laïi loøng
mình trong hieän taïi laø bieát cheát seõ veà ñaâu, gaëp ai, khoûi caàn
hoûi thaày coâ naøo heát. Chuùng ta bieát tu roài gôõ boû bôùt, ñöøng
theøm giaän nhau chi. Buoàn giaän nhieàu coù ñi tôùi ñaâu? Phuùt cuoái
cuøng ai roài cuõng phaûi cheát, mang giaän hôøn theo chi cho khoå. Vì
vaäy Phaät daïy ngöôøi tu phaûi hyû xaû, vui veû boû heát ñeå ñöôïc an vui
khi soáng cuõng nhö luùc cheát. Neân nhôù ngaøy mai chuùng ta tieán leân
hay luøi xuoáng ñeàu tuøy taâm nieäm trong hieän taïi.
Nhieàu
ngöôøi noùi quí thaày tu xaû ñöôïc, chôù chuùng toâi ñaâu coù xaû noåi.
Trong saùch nhaø Phaät coù noùi caâu naøy: “Taêng haän baát caùch tuùc”,
nghóa laø taêng giaän khoâng ñöôïc quaù moät ñeâm. Phaät thoâng caûm cho
quí thaày coøn phaøm taêng cuõng giaän, nhöng khoâng quaù moät ñeâm. Vaäy
quí Phaät töû giaän chöøng bao laâu? Naêm möôøi naêm chöa queân. Ñoái vôùi
ngöôøi tu ñaïo löïc coøn yeáu, gaëp caûnh traùi nghòch cuõng böïc boäi,
nhöng moät chuùt thoâi roài boû ñi, khoâng ñöôïc oâm aáp laâu. Ngöôøi
khoâng bieát tu khi gaëp caûnh traùi nghòch giaän hoaøi khoâng queân.
Nhö vaäy
chæ caàn nhìn laïi mình, ta bieát söï tu tieán nhieàu ít. Hoài chöa bieát
tu ai laøm gì traùi yù, mình giaän möôøi naêm. Baây giôø bieát tu, ai laøm
traùi yù, mình giaän chöøng ba naêm laø ñaõ coù tieán boä. Ñeán khi khaù
hôn chuùt nöõa, ai laøm gì traùi yù, mình giaän chöøng ba boán ngaøy
thoâi. Bao giôø giaän chæ moät ñeâm thoâi laø laøm taêng ñöôïc roài ñoù.
Cuoái cuøng gaëp thuaän nghòch chi mình cuõng cöôøi, khoâng giaän ai heát,
ñoù laø chuùng ta baét ñaàu tieán leân böôùc giaûi thoaùt.
Luïc Toå
Hueä Naêng khi nghe caâu “Öng voâ sôû truï nhi sanh kyø taâm”, chaúng
nhöõng Ngaøi khoâng dính maéc saùu traàn maø coøn thaáy ngay nôi thaân
naøy coù taâm theå thanh tònh, neân Ngaøi lieàn thoát leân: Ñaâu ngôø taâm
mình xöa nay thanh tònh, ñaâu ngôø taâm mình voán töï ñaày ñuû, ñaâu ngôø
taâm mình truøm khaép taát caû v.v... Chuùng ta do yù nieäm daáy ñoäng
chaïy theo saùu traàn saéc, thanh, höông, vò, xuùc, phaùp neân dính maéc
saùu traàn. Theá maø ta laïi coøn cho yù nieäm ñoù laø taâm mình nöõa.
Taâm toâi nhôù hình saéc, taâm toâi nhôù aâm thanh v.v... Cöù theá lieân
mieân heát nieäm naøy khôûi tôùi nieäm kia ñuoåi theo boùng daùng saùu
traàn neân baát an. Nhöng hoûi laïi taâm ñoù coù thaät khoâng? Nhôù caùi
naøy nhôù caùi noï, laùt sau maát heát, nhö vaäy noù ñaâu coù thaät. Baây
giôø neáu chuùng ta döøng laïi, khoâng ñuoåi theo saùu traàn nöõa thì
ñöôïc an ngay.
Khi nhaän
taâm nieäm dính vôùi saùu traàn laø taâm mình, ta thaáy taâm aáy sanh
dieät lieân tuïc. Coøn neáu nhöõng taâm nieäm ñoù laëng xuoáng heát,
khoâng coøn dính boùng daùng naøo nöõa, luùc ñoù taâm mình ra sao? Theânh
thang truøm khaép, neân khoâng sanh dieät töøng chaäp töøng chaäp nhö
tröôùc. Hieåu thaáu vaø öùng duïng ñöôïc nhö theá laø ta giaûi thoaùt
roài. Hoïc kinh nhieàu maø khoâng öùng duïng ñöôïc thì coù lôïi ích gì?
Chuùng ta hoïc kinh Phaät ñeå tu, chôù khoâng phaûi ñeå tuïng cho Phaät
nghe. Mình khoâng chòu öùng duïng tu, cöù toái tuïng laïi cho Phaät nghe,
thöû hoûi coù phuï loøng Phaät khoâng? Ví nhö coâ giaùo daïy hoïc troø khi
ra ñöôøng gaëp caùc cuï giaø phaûi giôû noùn chaøo, chaáp tay cuùi ñaàu,
thöa daï ñaøng hoaøng. Con beù ñoù thuoäc loøng lôøi daïy treân, nhöng khi
ra ñöôøng gaëp caùc cuï noù khoâng theøm giôû noùn chaøo, khoâng chaáp tay
cuùi ñaàu. Tôùi luùc voâ tröôøng noù laïi ñoïc thuoäc loøng cho coâ giaùo
nghe. Thöû hoûi neáu coâ giaùo bieát ñöôïc chuyeän naøy coù khen khoâng?
Chuùng ta
cuõng vaäy, nhö trong kinh Baùt-nhaõ Phaät daïy “Quaùn töï taïi Boà-taùt
haønh thaâm Baùt-nhaõ Ba-la-maät-ña thôøi, chieáu kieán nguõ uaån giai
khoâng, ñoä nhaát thieát khoå aùch”. Nghóa laø Boà-taùt Quaùn töï taïi khi
thöïc haønh saâu Baùt-nhaõ ba-la-maät-ña, Ngaøi soi thaáy naêm uaån khoâng
thaät lieàn qua taát caû khoå naïn. Quí thaày coâ cuûa mình cöù ñoïc
thuoäc laøu cho Phaät nghe nhö theá maø khoâng chòu haønh thaâm, neân roài
khoå naïn tôùi lieân mieân phaûi khoâng. Phaät bieát chaéc Ngaøi cuõng
buoàn laém. Bôûi Phaät daïy laø muoán chuùng ta thöïc haønh ñeå heát khoå,
chôù khoâng phaûi ñem lôøi Phaät daïy ra ñoïc hoaøi maø khoâng chòu tu.
Cho neân ngöôøi hoïc ñaïo thöïc haønh moät caâu Phaät daïy quí baèng hoøn
ngoïc voâ giaù ôû theá gian. Vì vaäy toâi thöôøng nhaéc nhôû chö Taêng Ni
cuõng nhö quí Phaät töû, chuùng ta ñoïc kinh nhöng phaûi öùng duïng tu,
chôù khoâng neân ñoïc suoâng.
Chuùng ta
tu phaûi raùng laøm sao ñöøng ñeå dính vôùi saùu traàn laø ñöôïc giaûi
thoaùt, ngöôïc laïi cöù dính maéc saùu traàn hoaøi thì traàm luaân khoâng
coù ngaøy ra khoûi. Nhö vaäy saùu caên laø nhaân giaûi thoaùt neáu chuùng
ta khoâng dính vôùi saùu traàn, hoaëc saùu caên laø nhaân traàm luaân sanh
töû neáu dính vôùi saùu traàn. Neân bieát tu ngay nôi saùu caên, chôù
khoâng ôû ñaâu khaùc. Quyeàn ñònh ñoaït ñöôïc giaûi thoaùt hay traàm luaân
laø cuûa chuùng ta. Chính mình can ñaûm, chuû ñoäng ñeå ñöôïc giaûi
thoaùt, cuõng chính mình chuû ñoäng ñeå traàm luaân trong sanh töû, khoâng
theå traùch moùc keâu than ai heát. Nhö vaäy ñaïo Phaät toân troïng quyeàn
töï do tuyeät ñoái, khoâng ai baét ta traàm luaân, cuõng khoâng ai naâng
ta leân giaûi thoaùt. Hieåu nhö theá roài, chuùng ta khoâng ñöôïc quyeàn
ñoå thöøa taïi trôøi hay taïi ai laøm cho mình khoå, maø phaûi bieát roõ
laø taïi mình.
Ñoù laø
yù nghóa thaâm traàm vaø saâu xa cuûa ñaïo Phaät veà coäi goác sanh töû
vaø coäi goác Nieát-baøn. Mong taát caû nghe hieåu vaø öùng duïng tu ñaït
ñöôïc keát quaû vieân maõn. |