HOA VOÂ ÖU

TAÄP 08

H.T THÍCH THANH TÖØ

TAÄP NGHIEÄP

TV. Truùc Laâm - Ñaø Laït 2001

Troïng taâm baøi naøy toâi noùi veà nghieäp taäp. Nghieäp taäp laø noùi theo chöõ Haùn, chöõ Vieät goïi laø taäp nghieäp, do huaân taäp trôû thaønh nghieäp.

Thieàn sö thöù ba ôû Trung Quoác laø Toå Taêng Xaùn. Luùc bò beänh cuøi, moïi ngöôøi khinh cheâ xa laùnh neân Ngaøi raát buoàn tuûi. Nghe Toå Hueä Khaû truyeàn baù Phaät phaùp, Ngaøi tìm tôùi. Khi gaëp Toå ngaøi thöa: “Baïch Hoøa thöôïng, con nghieäp chöôùng naëng neà neân mang beänh nan y, xin Hoøa thöôïng daïy con phöông phaùp saùm hoái”. Ngaøi noùi raát hieàn laønh, thaät thaø. Vì nghe ngöôøi ta noùi do nghieäp chöôùng saâu daøy môùi maéc phaûi beänh nan y. Do ñoù Ngaøi caàu Toå daïy phöông phaùp saùm hoái cho tieâu toäi, heát beänh.

Baáy giôø toå Hueä Khaû cuõng duøng thuaät cuûa toå Ñaït-ma, nhìn thaúng vaøo maët Taêng Xaùn baûo: “Ñem toäi nghieäp ra Ta saùm cho”. Ngaøi Taêng Xaùn quay laïi tìm, tìm maõi khoâng thaáy toäi nghieäp ôû ñaâu neân thöa: “Baïch Hoøa thöôïng, con tìm toäi khoâng ñöôïc”. Toå baûo: “Ta ñaõ saùm hoái cho ngöôi roài”. Nghe vaäy Ngaøi bieát ñöôïc ñöôøng vaøo.

Toå baûo ñem toäi nghieäp ra Ngaøi saùm cho. Ngaøi Taêng Xaùn tìm khoâng thaáy toäi, laøm sao ñem ñöôïc, nhö vaäy Toå ñaõ saùm cho roài. Bieát ñöôøng vaøo laø ñöôøng ñi ñaâu? Khi Ngaøi quay laïi tìm toäi nghieäp maø Ngaøi cho laø thaät thì khoâng thaáy taâm daïng noù ôû ñaâu. Do thaáy noù thaät môùi sanh ra beänh hoaïn, baây giôø tìm laïi khoâng thaáy noù nöõa. Nhö vaäy toäi nghieäp coù hay khoâng? Neáu khoâng laøm sao mang beänh? Neáu coù thì ôû ñaâu? Ñoù laø moät vaán ñeà thaät nan giaûi.

Neáu chuùng ta khoâng ñi saâu, khoâng thaáy töôøng taän, nghe Toå noùi nhö chuyeän baâng quô. Ngaøi baûo ñem toäi ra Ta saùm cho, Taêng Xaùn thöa tìm toäi khoâng ñöôïc, Toå baûo “Ta ñaõ saùm cho ngöôi roài”. Saùm baèng caùch naøo? Töø caùi quay laïi tìm toäi nghieäp khoâng thaáy boùng daùng noù ôû ñaâu, neân bieát toäi nghieäp bieán thaønh khoâng. Toäi nghieäp ñaõ khoâng thì hieän töôïng quaû baùo ñang chòu ñoù coù thaät khoâng? Cuõng khoâng thaät. Goác toäi voán khoâng thì taát caû töôùng toäi theo ñoù dieät heát. Khi ngaøi Taêng Xaùn tìm toäi khoâng ñöôïc, nghe Toå noùi Ta ñaõ saùm hoái cho oâng roài, lieàn bieát ñöôïc ñöôøng vaøo. Töø ñoù beänh huûi laønh luoân.

Chuùng ta ai ñang coù beänh traàm kha raùng tìm xem toäi nghieäp ôû choã naøo maø sanh beänh hoaïn nhö vaäy. Tìm khoâng ñöôïc thì noù seõ heát, neáu tìm ra noù theá naøy theá kia thì toäi nghieäp chöa heát.

Theá neân trong baøi saùm hoái ñöôïc keát thuùc bôûi boán caâu:

            Toäi taùnh boån khoâng, do taâm taïo,

            Taâm nhöôïc dieät thôøi, toäi dieät vong.

            Toäi vong taâm dieät, löôõng caâu khoâng,

            Thò taéc danh vi chôn saùm hoái.

Toäi taùnh boån khoâng, do taâm taïo. Toäi ñaâu töï coù. Do taâm laønh, taâm döõ môùi taïo thaønh toäi. Taâm laønh döõ khoâng thaät thì toäi thaät khoâng? Toäi khoâng thaät thì nghieäp baùo cuõng khoâng thaät luoân. Chuùng ta thaáy coù toäi naøo khoâng töø taâm taïo ra? Ví duï mình ñi ñöôøng, khoâng thaáy lôõ ñaïp cheát con kieán, toäi ñoù khoâng töø taâm taïo neân saùm hoái ñöôïc. Coøn toäi töø taâm coá yù taïo thì saùm hoái khoâng ñöôïc. Phaûi chuyeån taâm toäi môùi heát.

Phaät daïy toäi töø taâm sanh, cuõng töø taâm dieät. Neáu chuùng ta töôûng mình coù toäi thaät, töôûng taâm mình thaät, töôûng quaû baùo nghieäp thaät. Moät chuøm ba thöù: taâm thaät, toäi thaät, quaû baùo thaät neân thoï khoå. Baây giôø quaùn saùt thaáy roõ taâm khoâng thaät, toäi khoâng thaät. Töø taâm khoâng thaät, toäi khoâng thaät, quaû baùo laøm sao coù thaät? Ñi töø goác ra laàn tôùi ngoïn, bieát goác khoâng thaät thì ngoïn cuõng khoâng thaät. Laønh ñöôïc goác thì ngoïn cuõng laønh luoân. Neáu goác beân trong chöa laønh, coøn nguyeân beänh maø muoán cho ngoïn beân ngoaøi laønh, laøm sao laønh ñöôïc, laøm sao heát beänh ñöôïc?

Toäi töø taâm taïo thì saùm hoái phaûi töø taâm maø saùm. Muoán saùm hoái heát toäi neân tìm xem taâm thaät hay khoâng? Neáu taâm thaät thì toäi thaät, toäi thaät thì quaû baùo môùi thaät. Baây giôø bieát roõ taâm khoâng thaät, toäi chöôùng khoâng thaät, thì quaû baùo cuõng khoâng thaät. Neân noùi taùnh toäi voán khoâng, bôûi toäi töø taâm sanh, taâm ñaõ khoâng thì toäi ñaâu coù. Toäi khoâng thaät coù, quaû baùo laøm sao thaät ñöôïc.

ÔÛ ñaây chæ thaúng choã toät cuøng, chôù khoâng ñi töø töôùng beân ngoaøi. Noùi vaäy khoâng coù nghóa laø baùc nhaân quaû, maø laø ñi thaúng vaøo goác cuûa toäi loãi. Goác cuûa toäi loãi töø taâm maø coù. Taâm taïo toäi laø taâm gì? Taâm sanh dieät, nghó thieän nghó aùc, nghó thöông nghó gheùt. Coù thöông coù gheùt neân ñoái vôùi ngöôøi mình gheùt ta xöû xaáu, ñoái vôùi ngöôøi thöông ta xöû toát. Töø taâm phaân bieät thieän aùc, toäi phöôùc ñoù maø ñöa tôùi quaû baùo taïo nghieäp. Taïo nghieäp roài laïi tieáp tuïc chòu quaû baùo. Cöù theá xoay chuyeån maõi khoâng cuøng.

Theá neân muoán heát taïo nghieäp tröôùc phaûi heát caùi thaáy hai beân. Hieän taïi chuùng ta thaáy maáy beân? Ba beân. Hai ñaàu vaø chính giöõa nöõa. Nhìn ra thaáy ba beân chôù khoâng chæ hai beân thoâi. Chính giöõa laø mình, beân naøy laø ngöôøi thöông, beân kia laø ngöôøi gheùt. Neáu khoâng coøn hai beân, thì chính giöõa cuõng heát luoân. Nhö vaäy toäi ngay ñoù tieâu heát. Nhö chuùng ta ngoài thieàn khoâng cho nghó baäy töùc laø döøng nghó hai beân. Hai beân döøng ñöôïc roài thì caùi chaân thaät môùi hieän. Theá neân tìm toäi maø bieát toäi khoâng thaät thì nghieäp cuõng khoâng thaät. Vì vaäy khi ngaøi Taêng Xaùn bieát ñöôøng vaøo roài lieàn heát beänh. Trò beänh nhö vaäy môùi trò taän goác.

Taâm nhöôïc dieät thôøi, toäi dieät vong. Nghóa laø taâm neáu dieät roài thì toäi theo ñoù cuõng maát. Nhö  khi ta oaùn giaän ai, muoán haïi keû ñoù. Muoán haïi laø gì? Laø taâm. Khi muoán haïi baèng caùch naøy, caùch noï maø chöa kòp haïi, lieàn thöùc tænh. Baáy giôø taâm muoán haïi khoâng coøn nöõa, vaäy toäi coøn khoâng? Toäi theo ñoù cuõng khoâng coøn. Neân noùi taâm dieät thì toäi theo ñoù dieät.

Vò naøo caû ngaøy thaáy roõ taâm khoâng thaät, buoâng xaû heát taát caû nghó gheùt, nghó thöông, ngöôøi ñoù coù toäi khoâng, soáng trong chuùng coù bò raày raø khoâng? Chaéc khoâng. Ngöôïc laïi neáu taâm nghó thöông, nghó gheùt ngaøy caøng saâu, tröôùc luùn chöøng hai phaân, daàn daàn leân naêm baûy phaân, roài saâu moät taác, cuoái cuøng luùn tôùi tim neân nhoå khoâng ra. Raày ñi, raày laïi, nhaéc tôùi, nhaéc lui maõi maø nhoå cuõng khoâng noåi, laø taïi luùn saâu quaù. Cho neân ñöøng coù coät, ñöøng coù troùi theâm saâu thì deã gôõ. Gôõ ñöôïc taâm ñoù thì toäi heát lieàn. Theá neân goác cuûa söï saùm hoái laø phaûi bieát taâm khoâng thaät, toäi khoâng thaät, vieäc laøm kia cuõng khoâng thaät, neân buoâng boû heát thì toäi heát.

 Chöøng naøo Toäi khoâng, taâm dieät löôõng caâu khoâng, khoâng thaáy toäi thaät, taâm thaät, caû hai ñeàu khoâng, môùi laø Thò taéc danh vi chôn saùm hoái, ñoù chính thaät laø saùm hoái. Saùm hoái nhö theá môùi chí thaønh, chí thieát. Coøn saùm hoái cuûa chuùng ta chæ laø saùm hoái ngoaøi mieäng, vaên sao ñoïc vaäy maø trong taâm khoâng gôõ khoâng chöøa. Nhö vaäy chöøng naøo môùi heát toäi?

Chuùng ta nhìn laïi haønh ñoäng cuûa Thieàn sö Taêng Xaùn. Khi tìm toäi khoâng ra Ngaøi lieàn bieát noù khoâng thaät, vì vaäy Toå noùi “Ta ñaõ saùm hoái cho oâng roài”. Ngay ñoù Ngaøi bieát ñöôøng vaøo, töùc laø bieát tìm toäi taùnh laø khoâng. Toäi taùnh khoâng neân taâm cuõng khoâng, ñoù laø Ngaøi saùm hoái chaân thaät. Nhôø thaáy ñaïo, beänh Ngaøi ñöôïc laønh. Nhö vaäy ñöôøng ñi töø Toå thöù hai sang Toå thöù ba töø ngöõ coù khaùc, nhöng goác khoâng hai. Vò naøo cuõng laø chæ thaúng choã cuoái cuøng ñoù.

Sau naøy Toå Taêng Xaùn coù laøm baøi “Tín taâm minh”. Toâi chæ ñoïc hai caâu ñaàu, hai caâu cuoái thoâi. Hai caâu ñaàu laø:

            Chí ñaïo voâ nan,

            Duy hieàm giaûn traïch.

“Chí ñaïo” laø ñaïi ñaïo, laø choã toät cuûa ñaïo, “voâ nan” laø khoâng khoù. Choã toät cuûa ñaïo khoâng khoù. Duy hieàm giaûn traïch, nghóa laø chæ ñaùng ngaïi ôû choã suy gaãm, phaân bieät giaûn traïch. Vì suy gaãm phaân bieät laø voïng töôûng. Muoán ñöôïc choã chí ñaïo phaûi buoâng boû suy gaãm, voïng töôûng. Nhö vaäy khoù khoâng? Neáu baûo chuùng ta ñi boä leân maây xanh, laáy chí ñaïo treân ñoù thì khoù thaät. Coøn ñaèng naøy chæ baûo ñöøng giaûn traïch thoâi. Thaáy laø thaáy, nghe laø nghe, ñöøng phuï hoïa theâm bôùt toát xaáu hay dôû, thì chí ñaïo hieän tieàn.

Chí ñaïo töùc laø chaân taâm. Choã toät cuøng laø ñoù, khoâng coù gì heát, ñôn giaûn voâ cuøng neân noùi khoâng khoù. Nhöng khoù taïi vì mình giaûn traïch. Chaân taâm coù saün, chæ vì ta chaïy theo voïng töôûng neân khoâng nhaän ra. Baây giôø ñöøng chaïy theo voïng töôûng nöõa thì chaân taâm hieän tieàn, coù maát thieáu choã naøo ñaâu. Theá nhöng khoâng hieåu sao chuùng ta laïi khoâng chòu boû voïng töôûng? Bôûi vì con ngöôøi quen soáng ñieân ñaûo roài. Bôûi töø ñieân ñaûo neân khoâng thaáy ñöôïc chí ñaïo.

Tu Thieàn, tu Tònh coát dieät taâm ñieân ñaûo aáy. Nieäm Phaät tôùi nhaát taâm thì ñieân ñaûo ñaâu coøn. Tu Thieàn buoâng saïch heát, khoâng coøn moät nieäm thì taâm ñieân ñaûo ñaâu coøn. Nhö vaäy voâ nieäm töùc laø chí ñaïo, chôù khoâng gì khaùc. Vì chuùng ta khoâng ñi saâu trong ñoù, khoâng soáng ñöôïc choã ñoù, neân maát “chí ñaïo”. Cho neân tu khoâng tìm gì ôû ñaâu xa, maø cöù trôû veà goác chí ñaïo, chôù khoâng chi heát.

Hai caâu keát thuùc:

            Tín taâm baát nhò,

            Baát nhò Tín taâm.

Tin ñöôïc taâm chaân thaät cuûa mình thì khoâng coøn hai. Coøn hai laø chöa tin ñöôïc taâm chaân thaät cuûa mình. Môû ñaàu vaø keát thuùc baøi “Tín taâm minh”, roõ raøng Ngaøi chæ thaúng taâm chaân thaät roài, nhöng keït laø taïi chuùng ta suy gaãm nhieàu quaù. Chæ hoïc boán caâu thoâi, ta cuõng thaáy töôøng taän nhöõng gì caùc Toå muoán daïy. Bôûi Ngaøi tìm taâm khoâng ñöôïc, tìm toäi khoâng coù, taâm toäi ñaõ heát thì ñaâu coøn hai. Nhö vaäy Ngaøi tin ñöôïc choã chí ñaïo, thaáy roõ chí ñaïo roài Ngaøi ñöôïc Toå truyeàn taâm aán, taát caû beänh taät cuõng laønh heát.

Chuyeän deã nhö trôû baøn tay, khoâng bieát taïi sao chuùng ta tu naêm naêm möôøi naêm, than thôû ñuû thöù khoù khaên, traày traät maõi chöa vöôn leân ñöôïc. Chuyeän baûo boû caùi giaû ñi seõ thaáy caùi thaät lieàn, caùi thaät aáy laïi saün coù, maø khoâng chòu boû laø khoân hay daïi? Daïi, khoâng nghi ngôø gì nöõa. Vaäy maø ai noùi daïi lieàn noåi giaän ñuøng ñuøng, thaønh ra daïi theâm moät lôùp nöõa. Thaät tình nhö vaäy, heát söùc giaûn ñôn maø chuùng ta khoâng chòu soáng, khoâng chòu thaáy.

Taïi sao khi tìm khoâng ra toäi nghieäp cuûa mình, nghe Toå noùi “Ta ñaõ saùm hoái cho ngöôi roài”, ngaøi Taêng Xaùn lieàn thaáy loái vaøo? Do Ngaøi bieát nghieäp ñoù khoâng thaät. Nhöng laøm sao bieát noù khoâng thaät? Ñaây laø noäi dung chính cuûa baøi phaùp nghieäp taäp hoâm nay.

Chuùng ta ñi töø nghieäp taäp hieän taïi trôû lui veà nghieäp taäp quaù khöù. Nhö ngöôøi nam hoài coøn treû chöa bieát huùt thuoác, hoï coù theøm thuoác khoâng? Khoâng. Sau ñoù neáu moãi ngaøy hoï huùt hai ñieáu, ba ñieáu chöøng naêm baûy thaùng thaønh nghieàn. Böõa naøo khoâng huùt thuoác hoï noùi “toâi nghieàn thuoác quaù”. Baáy giôø nghieàn thuoác trôû thaønh toâi roài. Hoài ñaàu chöa huùt, thuoác laø thuoác, mình laø mình, noù khoâng phaûi laø mình. Khi huùt laâu thaønh nghieàn, thieáu thuoác noùi toâi nghieàn thuoác quaù laøm khoâng noåi, ñi khoâng ñöôïc, gì gì ñuû thöù. Nhö vaäy caùi nghieàn thuoác thaønh toâi, nghóa laø ñaép nghieäp voâ thaønh mình roài. Ngöôøi khoâng nghieàn thuoác ñaâu coù noùi toâi nghieàn thuoác quaù. Ñoù laø ví duï thöù nhaát.

Ví duï thöù hai, nhö ngöôøi uoáng röôïu. Neáu tröôùc chöa töøng uoáng röôïu, thaáy röôïu hoï coù nghieàn coù theøm khoâng? Nhöng khi ñaõ uoáng naêm naêm, ba naêm, vöøa tôùi tieäc röôïu ngöôøi ta khoâng môøi, hoï cuõng nhaøo voâ uoáng, vì theøm vì nghieàn röôïu quaù. Taïi sao theøm? Vì cho nghieäp uoáng röôïu ñoù laø toâi. Neân bieát röôïu, thuoác ban ñaàu khoâng phaûi laø mình, nhöng do ta taäp töø moät hai ba boán cho ñeán traêm ngaøn laàn, laâu ngaøy quen thaønh nghieäp. Theá laø chaáp nhaän nghieäp laø mình. Mình coù nghieäp nghieàn thuoác, nghieàn röôïu neân thieáu maáy thöù ñoù chòu khoâng noåi.

Nhö vaäy khoå ñau cuûa ngöôøi nghieàn thuoác, nghieàn röôïu khi khoâng coù thuoác röôïu do ai ñem laïi? Khoâng phaûi trôøi, khoâng phaûi Phaät, khoâng phaûi ngöôøi khaùc, maø chính hoï taïo laáy roài thoï khoå vôùi nghieäp mình ñaõ taïo. Vieäc naøy khoâng theå ñoå thöøa cho ai ñöôïc, vì roõ raøng do mình taäp laøm töø luùc ban ñaàu. Ñoå thöøa ngöôøi naøy duï toâi huùt thuoác, hay ngöôøi kia duï toâi uoáng röôïu, ñoù laø loái ñoå thöøa baâng quô. Ngöôøi ta duï maø mình khoâng huùt thì thoâi, khoâng uoáng thì thoâi, coù gì thaønh nghieäp. Nghieäp nghieàn röôïu, nghieàn thuoác laø chính mình chuû ñoäng taïo. Taïo roài sau ñoù khoå, thaân sanh beänh hoaïn taâm roái loaïn. Ñoù laø taïi ai? Taïi trôøi ñaát chaêng?

Baây giôø muoán boû nghieäp aáy phaûi laøm sao? Ngöôøi aáy bieát tröôùc kia mình ñaâu coù nghieàn röôïu, nghieàn thuoác, taïi taäp huùt taäp uoáng laâu daàn môùi thaønh nghieàn. Baây giôø muoán heát nghieàn thì taäp trôû laïi, ñöøng huùt ñöøng uoáng nöõa. Röôïu, thuoác taùnh noù laø khoâng, taäp laâu thaønh thoùi quen, thaønh nghieäp. Bieát taùnh noù laø khoâng, ñöøng theo nöõa thì noù heát chôù gì. Thaáy thuoác khoâng theøm huùt, thaáy röôïu khoâng theøm uoáng, laâu ngaøy heát nghieàn. Bôûi taùnh noù khoâng, ñaâu phaûi thaät, noù laïi ôû beân ngoaøi huaân voâ thaønh nghieäp, khoâng phaûi coù saün. Nhö vaäy boû laø deã, chôù ñaâu coù khoù.

Ví duï thöù ba laø huùt aù phieän, xì ke, ma tuùy. Coù ngöôøi naøo cha meï sanh ra ñaõ nghieàn aù phieän, ma tuùy khoâng? Khoâng bao giôø coù. Nguyeân ban ñaàu noù khoâng coù, nhöng do taäp huùt, ban ñaàu huùt sô sô, laâu thaønh nghieàn. Ngaøy naøo khoâng coù noù thì uïa möûa, ngaõ bôø ngaõ buïi, raát khoå sôû. Khoå ñoù töø ñaâu maø ra? Roõ raøng töø mình. Taïi mình thích, muoán neám muøi töù ñoå töôøng ñeå toû ra ta lòch thieäp, caùi gì cuõng bieát. Bieát roài thì thaønh beänh, muoán boû boû khoâng ñöôïc, vì ñaõ nghieàn.

Moïi khoå ñau ñeàu do chính mình chuû ñoäng taïo, roài chòu noù haønh phaït, laøm cho ñau khoå trôû laïi. Nhö vaäy nghieäp töø ta huaân taäp, ñaâu phaûi ai ñem tôùi cho mình. Neân noùi “nghieäp taùnh boån khoâng”. Caâu naøy laø chaân lyù. Taùnh noù voán khoâng, neáu taùnh coù thì moïi ngöôøi ra ñôøi ñeàu nghieàn gioáng nhau. Nhöng khoâng phaûi theá, ngöôøi khoâng taäp thì khoâng nghieàn, ngöôøi taäp môùi nghieàn. Do taùnh voán khoâng, nhöng taïi taäp neân thaønh nghieäp, vì vaäy noùi taäp nghieäp.

Chuùng ta ôû chuøa coù ai daùm taäp maáy caùi nghieäp ñoù khoâng? Chaéc khoâng ai daùm. Neáu tröôùc lôõ coù, voâ ñaây cuõng baét phaûi boû. Nhôø baét boû neân nghieäp theo ñoù cuõng heát. Boû nghieäp xaáu thì noù heát, coøn maïnh khoûe hôn nöõa, chôù cheát ñaâu maø sôï. Vaäy ba thöù beänh nghieàn thuoác, nghieàn röôïu, nghieàn aù phieän, ma tuùy goác ñeàu do mình taäp trong hieän ñôøi, chôù khoâng phaûi ai ñem tôùi. Ñoù laø beänh thöù nhaát, beänh nghieàn.

Beänh thöù hai laø beänh thích. Trong chuùng ta, coù ai chaúng thích gì khoâng? Khoâng thích caùi naøy cuõng thích caùi kia. Ví duï ôû nhaø ta aên uoáng nhöõng moùn quen mieäng, baây giôø ai cho moùn khaùc, mình khoâng thích. Cuï theå nhö Phaät töû quen aên chay, hoâm naøo ñi ñaâu coù ngöôøi baét aên maën, quí vò lieàn noùi “Toâi thích aên chay”. Nhö vaäy thích aên chay laø toâi. Toâi thích. AÊn maën toâi aên khoâng ñöôïc. Caùi thích ñoù do mình môùi taäp, chôù hoài nhoû cha meï cho aên gì aên naáy, ñaâu bieát chay maën chi. Khi ñaõ taäp quen roài, thay ñoåi mình khoâng chòu. Roõ raøng thích naøy thích noï laø caùi ta taäp.

Trong aên chay cuõng coù caùi thích, khoâng thích nöõa. Nhö ngöôøi thích rau luoäc, ñem moùn khaùc khoâng thích. Taïi sao? Taïi rau luoäc hôïp vôùi khaåu vò cuûa hoï. Ngöôøi thích ñaäu huû, coù ñaäu huû aên môùi ñöôïc, khoâng ñaäu huû aên khoâng ñöôïc. Ngöôøi thích xaøo chieân, coù xaøo chieân aên môùi ngon, khoâng xaøo chieân aên khoâng ngon. Moãi ngöôøi thích moãi thöù. Caùi thích ñoù töï noù coù hay do mình taäp? Do mình taäp, laâu ngaøy thaønh thoùi quen. Noùi toâi thích caùi naøy, toâi thích caùi kia, thaønh ra caùi thích ñoù laø toâi roài.

Töø caùi chöa coù mình huaân thaønh coù, taïo ra nghieäp, soáng baèng nghieäp. Baáy giôø nghieäp thaønh chuû, coøn mình maát tieâu. Taát caû nhöõng gì ta noùi thích, toâi thích caùi naøy, toâi thích caùi kia, ñoù laø thích theo nghieäp neân bò nghieäp höôùng daãn, chôù khoâng phaûi mình. Nghieàn laø nghieäp, thích laø nghieäp, chôù khoâng phaûi mình. Nhö vaäy ñi saâu trong taâm lyù môùi thaáy ta taïo nghieäp roài bieán noù thaønh mình, thaønh caùi toâi. Ñoù laø beänh thöù hai, beänh thích.

Beänh thöù ba laø phaûi quaáy. Caùi phaûi cuûa nhoùm naøy ñoái vôùi caùi phaûi cuûa nhoùm khaùc thaønh ra quaáy. Taïi sao noùi phaûi? Taïi sao noùi quaáy? Chuùng ta thaáy phaûi quaáy cuõng do huaân taäp maø ra. Nhö ôû Vieät Nam, oâng baø cha meï daïy con chaùu lôùn leân coù hieáu thaûo. Hieáu thaûo vôùi cha meï thì kính nhöôøng cha meï aên treân ngoài tröôùc, cha meï giaø phaûi nuoâi naáng. Daân toäc Vieät Nam ñaõ ñöôïc huaân nhö vaäy. Baây giôø qua Myõ, tôùi böõa côm doïn leân baøn xong xuoâi, maáy ñöùa nhoû möôøi hai, möôøi ba tuoåi treøo leân ngoài tröôùc, roài ba maù oâng baø tôùi sau. Nhö vaäy chuùng coù hieáu khoâng? Neáu ôû beân naøy, con chaùu leân baøn kieåu ñoù thì cha noù taùt tai roài “Ñoà voâ leã, khoâng môøi oâng baø ngoài tröôùc”. Coøn beân kia ngöôøi ta thaáy vaäy laø toát. Theá thì caùi phaûi ôû Vieät Nam vôùi caùi phaûi beân kia gioáng nhau khoâng? Hoaøn toaøn khoâng gioáng. Nhöng cuõng do huaân taäp thoâi, chôù töï noù khoâng coù phaûi quaáy nhö vaäy.

Caùi phaûi cuûa taäp theå naøy tuaân theo qui cheá cuûa noù. Taäp theå khaùc ñaët ra qui cheá ngöôïc laïi, nhöng theo hoï laø ñuùng. Khi hai caùi phaûi nghòch nhau ñoái maët thì sanh ra aåu ñaû. Bôûi vaäy môùi coù taäp theå naøy thaéng, taäp theå kia thua. Nheï thì chöûi nhau, naëng thì ñaäp nhau. Nhö caùc nöôùc Taây phöông thöôøng coù nhieàu ñaûng. Moãi ñaûng coù chuû tröông khaùc nhau, choáng nhau, môùi coù chuyeän khi tranh cöû chöûi nhau. Beân naøy cheâ beân kia dôû ñeå vaän ñoäng cho ñaûng mình thaéng. Nhö vaäy phaûi quaáy naèm choã naøo? Ñoù laø noùi phaûi quaáy cuûa taäp theå, ñaûng phaùi.

Xeùt roäng hôn laø toân giaùo naøy, toân giaùo kia. Baây giôø chuùng ta thaáy toân giaùo lôùn treân theá giôùi khoâng toân giaùo naøo gioáng toân giaùo naøo heát. Rieâng  Phaät giaùo, toâi thaáy Phaät coù moät caâu noùi thaät tuyeät vôøi: “Chuùng sanh nghieäp taäp khaùc nhau neân hoï thích toân giaùo cuõng khaùc nhau”. Bôûi vaäy trong ñaïo Phaät coù voâ löôïng phaùp moân, maø khoâng noùi phaùp moân naøo chaùnh heát. Leõ ra Phaät daïy moät ñöôøng thoâi, taïi sao laïi noùi voâ löôïng phaùp moân? Bôûi Phaät thaáy töôøng taän caên cô cuûa chuùng sanh. Keû khoân, ngöôøi daïi, keû töï chuû, ngöôøi yû laïi, ñuû haïng. Ngöôøi thích huyeàn bí maø noùi thöïc teá thì hoï khoâng nghe, neân Phaät phaûi noùi voâ löôïng phaùp moân.

Toâi thaáy khoâng leõ mình theo ñaïo Phaät, roài cöù khen ngôïi Phaät hoaøi. Thaät tình ñoái vôùi toâi, ñöùc Phaät raát tuyeät vôøi. Bôûi vì Ngaøi thöôøng daïy, khi chuùng ta suy nghó ñieàu gì, chæ neân noùi: “Ñaây laø suy nghó cuûa toâi”, khoâng neân duøng hai chöõ phaûi quaáy. Anh suy nghó theá ñoù laø suy nghó cuûa anh. Moãi ngöôøi tuøy yù suy nghó, khoâng ñaët phaûi quaáy thuoäc veà phaàn ai. Thaät tuyeät! Chuùng ta hoïc Phaät laø hoïc chaân lyù tuyeät ñoái, chaân lyù chung cuûa nhaân loaïi. Cho neân khoâng theå baùm chaët vaøo phaûi quaáy khoâng thaät roài sanh ra caõi vaõ, hôn thua, thuø oaùn v.v… Ñoù laø nghieäp taäp thaønh ra phaûi quaáy.

Nhö ngöôøi tu Thieàn thích töï mình phaùt trieån trí tueä, töï mình deïp heát phieàn naõo, töï mình giaûi thoaùt, chôù khoâng troâng caäy vaøo ai. Nhöng coù nhöõng ngöôøi khoâng troâng caäy keû khaùc, hoï laøm khoâng noåi. Do ñoù Phaät daïy phaùp moân nieäm Phaät ñeå ñöôïc Phaät ñoùn veà Taây phöông. Ñöøng laøm gì heát, cöù tin vaøo Phaät, Phaät seõ ñoùn veà beân aáy.

Hoaëc ñoái vôùi nhöõng ngöôøi thích söï linh öùng maàu nhieäm thì Phaät daïy tuïng thaàn chuù, coù chö thieân hoä trì, ñuû thöù linh nghieäm. Tuïng chuù tôùi tam maät laø thaân maät, khaåu maät vaø yù maät thì ñöùc Phaät Ñaïi Nhaät seõ xoa ñaàu thoï kyù. Cuõng nhö nieäm Phaät tôùi nhaát taâm baát loaïn thì Phaät Di Ñaø seõ röôùc veà Cöïc Laïc. Tu thieàn thì phaûi voâ taâm, voâ nieäm môùi thaáy caùi chaân thaät hieän tieàn. Nhö vaäy do trình ñoä caên cô baát ñoàng neân Phaät daïy nhieàu phaùp moân.

Chuùng ta laø ngöôøi giaùo hoùa, ñem Phaät phaùp truyeàn baù khaép nôi thì phaûi bieát roõ nhö vaäy. Neáu khoâng, ngöôøi tu Tònh ñoä cheâ ngöôøi tu Thieàn, ngöôøi tu Thieàn traùch ngöôøi tu Tònh ñoä, roài tu Maät nöõa, choaûng nhau roái tung leân. Ngöôøi nieäm Phaät noùi nieäm Phaät veà Cöïc Laïc, coù choã nôi ñaøng hoaøng, coøn tu Thieàn khoâng coù choã naøo veà heát, cheát ñi ñaâu? Cöù theá maø ñaët caâu hoûi lung tung vôùi nhau, khoâng hieåu troïng taâm cuûa Phaät daïy laø vì chuùng sanh nhieàu beänh, nhieàu nghieäp neân Phaät coù nhieàu phöông tieän giaùo hoùa khaùc nhau.

Cho tôùi phaùp moân tu Thieàn cuõng vaäy, tuøy hoaøn caûnh, trình ñoä Phaät daïy khaùc nhau. Nhö ngaøi A-nan ñi giaùo hoùa gaëp oâng giöõ nghóa ñòa, xin Ngaøi daïy phaùp tu. Ngaøi daïy oâng quaùn soå töùc, töùc ñeám hôi thôû. Gaëp oâng laøm loø reøn, Ngaøi daïy quaùn baát tònh ñi. Caû hai oâng, moät ngöôøi ñeám hôi thôû moät ngöôøi quaùn baát tònh hoaøi maø khoâng thaáy tieán boä gì heát. Nghe hai oâng trình baøy, Ngaøi thaéc maéc khoâng hieåu taïi sao, neân veà hoûi Phaät:

- Baïch Theá Toân, con coù daïy hai ngöôøi ñeä töû tu quaùn soå töùc vaø quaùn baát tònh, nhöng khoâng ngöôøi naøo ñaït keát quaû heát. Nhö vaäy laø sao?

Phaät hoûi:

- Ngöôøi ñöôïc oâng daïy phaùp quaùn baát tònh laøm ngheà gì?

- Thöa laøm thôï reøn.

- Ngöôøi ñöôïc oâng daïy phaùp quaùn soå töùc laøm ngheà gì?

- Thöa giöõ nghóa ñòa.

Phaät noùi:

- Taïi oâng daïy sai, chôù khoâng phaûi hoï tu khoâng coù keát quaû. Ngöôøi giöõ nghóa ñòa thaáy thaây ma tôùi hoaøi thì phaûi daïy quaùn baát tònh, vì hoï chöùng kieán nhöõng caûnh ñoù neân quaùn môùi saâu, môùi thaønh coâng. Coøn ngöôøi thôï reøn cöù thoåi ra thoåi voâ khì khòt khì khòt, neân daïy quaùn soå töùc. Ñeám hôi thôû hít voâ thôû ra ñeàu ñaën, nhö chính coâng vieäc cuûa hoï thì tu deã thaønh coâng hôn.

Nghe Phaät noùi theá, Ngaøi tìm tôùi hai ngöôøi ñeä töû daïy laïi caùch tu. Thôøi gian sau hai vò vui möøng baùo tin vui vôùi Ngaøi laø chuùng con tu coù keát quaû roài.

Chuùng ta môùi thaáy phaùp tu phaûi nhòp nhaøng theo coâng vieäc, theo taäp quaùn cuûa mình thì deã thaønh coâng hôn. Khoâng theå baát keå caên cô, taäp quaùn cuûa moãi ngöôøi, tu sao cuõng ñöôïc. Do Phaät bieát trình ñoä, caên cô, hoaøn caûnh cuûa moãi ngöôøi neân Ngaøi daïy khoâng laàm. Vì vaäy möôøi ngöôøi tu thì möôøi ngöôøi ngoä. Coøn chuùng ta baây giôø cöù nhaém chöøng maø daïy, khoâng truùng beänh neân ngöôøi ta tu hoaøi khoâng ngoä gì heát. Loãi taïi mình khoâng bieát tuøy duyeân, tuøy caên cô maø coù caùc phöông tieän khaùc nhau.

Phaät bieát trình ñoä chuùng sanh sai bieät neân laäp nhieàu phaùp moân sai bieät. Taát caû söï sai bieät ñoù ñeàu vì ñoái cô maø trò beänh, chôù khoâng phaûi chaân lyù tuyeät ñoái. Ngöôøi thôøi nay coù taät, tu phaùp naøo thì cho phaùp ñoù laø tuyeät ñoái. Ngöôøi tu phaùp khaùc tuy cuõng Phaät daïy, nhöng mình cho ñoù chöa phaûi tuyeät ñoái, neân sanh böïc boäi choáng ñoái lung tung. Ñoù laø do trình ñoä hieåu Phaät cuûa chuùng ta quaù caïn côït.

Chuùng ta tu thieàn phaûi bieát ñaây laø phaùp trò taát caû taâm beänh. Taïi sao? Nhö taâm coù tham, saân, si, maïn, nghi, aùc kieán, ñuû thöù phieàn naõo thì coù ñuû phaùp moân ñeå ñoái trò. Nhöng baây giôø chuùng ta thöû hoûi phieàn naõo töø ñaâu maø ra? Töø taâm voïng töôûng maø ra. Taâm voïng töôûng töø ñaâu maø ra? Do ñoái duyeân xuùc caûnh phaân bieät maø ra. Nhö vaäy döøng ngay taâm voïng töôûng, töùc laø trò taän goác roài. Caùc beänh seõ theo ñoù maø heát. Chæ taän goác raát khoù, coøn chæ töøng phaùp ñoái cô deã hôn. Khi bieát ñöôïc taän goác roài chuùng ta nhìn ra ngoaøi thaáy roõ laém, khoâng nghi ngôø gì nöõa.

Chæ taän goác laø, vöøa coù hai nieäm lieàn thaønh beänh. Khoâng coù hai nieäm thì ñaâu töøng beänh. Neáu khoâng töøng beänh ñaâu caàn nhieàu phaùp moân? Hieåu töôøng taän nhö theá chuùng ta môùi thaáy caùi hay cuûa ngöôøi tu töø goác. Khoâng nhaän ra nhö theá, chuùng ta chæ tu ngoïn ngaønh, khoâng toät cuøng ñöôïc coäi goác. Hoïc Phaät maø khoâng tìm tôùi taän goác thì khoâng bao giôø thaáy ñöôïc leõ thaät.

Thöù tö laø beänh thöông gheùt. Phaûi quaáy ñaõ laøm khoå thieân haï bieát bao nhieâu roài, baây giôø laïi coøn thöông gheùt nöõa. Chuùng ta thöû tìm xem taïi sao mình thöông, taïi sao mình gheùt? Coù hai lyù do. Lyù do thöù nhaát laø do thaáy, nghe. Thaáy maët ngöôøi ñoù deã thöông neân vöøa yù, nghe tieáng ngöôøi ñoù deã nghe neân vöøa yù. Thaáy vöøa yù, nghe vöøa yù laø thöông. Noùi vöøa yù nhöng laïi khoâng bieát yù mình laøm sao?

Treân ñôøi naøy khoâng yù ai gioáng yù ai. Neáu ngöôøi ta thaáy, nghe gioáng nhau thì chaéc coù moät soá ngöôøi coù ñoâi baïn, coøn moät soá ngöôøi ôû giaù luoân. Phaûi vaäy khoâng? Nhôø thaáy nghe khoâng gioáng nhau neân ngöôøi naøo cuõng coù keû vöøa yù heát. Ngöôøi naøy cheâ, ngöôøi khaùc khoâng cheâ. Vì vaäy trong theá gian ai cuõng coù ñoâi baïn ñöôïc, chôù khoâng bò leû loi. Roõ raøng nhö vaäy. Ngöôøi naøy khen ñeïp vöøa yù, nhöng ngöôøi khaùc laïi cheâ khoâng vöøa yù. Nhö vaäy moãi ngöôøi coù caùi thaáy, caùi nghe khoâng gioáng nhau. Bôûi thaáy nghe khoâng gioáng nhau neân söï huaân taäp cuõng khaùc nhau, do ñoù caùi thöông gheùt cuõng khaùc nhau. Ñoù laø leõ thöôøng.

Neáu thöông, gheùt khoâng gioáng nhau thì moïi ngöôøi treân ñôøi naøy, khoâng ai ñöôïc thöông hoaøn toaøn, cuõng khoâng ai bò gheùt hoaøn toaøn. Neáu ñöôïc ña soá thöông laø toát laém, öu laém roài, thieåu soá gheùt cuõng ñöôïc. Coøn ngöôøi bò ña soá gheùt, chæ moät vaøi keû thöông laø dôû laém. Nhöng chuùng ta coù beänh nghe ai pheâ phaùn lieàn noåi töùc leân. Moät traêm ngöôøi coù moät ngöôøi thöù chín möôi chín phaûn ñoái, taát caû coøn laïi ñeàu ñoàng tình, mình cuõng khoâng chòu nöõa. Nghóa laø ta ñoøi phaûi 100% khen ngôïi heát môùi ñöôïc, nhö vaäy laø tham quaù. Phaät noùi khoâng coù leõ ñoù. Soáng kieåu ñoù khoâng bao giôø thaáy yeân loøng.

Ñöùc Phaät ngaøy xöa coøn bò thieân haï chöûi kia maø, laøm sao ta ñöôïc moïi ngöôøi thöông heát? Chæ moät soá ngöôøi baèng loøng laø quí roài. Khi ta bieát coù moät soá ngöôøi khoâng thích mình laø chuyeän bình thöôøng, thì hoï noùi gì mình cuõng cöôøi thoâi, giaän laøm chi. Giaän laø ngu, bôûi vì mình tham quaù. Hieåu nhö vaäy roài chuùng ta soáng môùi yeân oån nheï nhaøng, khoâng tham lam quaù ñaùng, neân khoâng khoå.

Neân bieát thöông gheùt cuõng laø taäp nghieäp thoâi. Ngöôøi taäp nghieäp naøo thì hôïp vôùi nhöõng ngöôøi cuøng coù taäp nghieäp aáy. Ngöôøi ta hay noùi baïn ñoàng nghieäp thöôøng beânh vöïc nhau, ñuøm boïc nhau. Vì ñoàng nghieäp neân deã thoâng caûm, deã thöông meán neân hoï ñuøm boïc beânh vöïc nhau cuõng laø chuyeän hôïp lyù. Theá neân ai cuõng coù choã soáng, coù nguoàn an uûi heát. Ñoù laø vì nghieäp taäp gioáng nhau neân thöông yeâu nhau, baûo boïc nhau.

Nhö cuøng laøm thaày thuoác, ngöôøi thaày naøo löông thieän thaáy nhöõng thaày thuoác löông thieän khaùc lieàn xem nhö anh em. Coøn keû troäm cöôùp gaëp maáy teân troäm cöôùp cuõng vui veû thaân thieän vôùi nhau. Roõ raøng thöông gheùt ñeàu töø nghieäp taäp maø ra, khoâng phaûi boãng döng coù. Coøn nhö hai phaùi nam nöõ thöông nhau laø do nghieäp taäp gì? Do nghieäp taäp aùi duïc noái tieáp doøng gioáng treân theá gian, chôù khoâng coù gì haïnh phuùc caû. Song con ngöôøi vì muoán doøng gioáng ñoâng, xöù sôû nhieàu neân taùn thaùn ñoù laø haïnh phuùc, ñeå gaït nhau. Treân thöïc teá vuøi ñaàu voâ ñoù roài khoå, chôù coù haïnh phuùc gì ñaâu.

Ngöôøi ñôøi do aùi maø coù choàng vôï, roài sanh con caùi. Coù con caùi thì thöông con caùi. Con caùi lôùn leân laäp gia ñình sanh con, thì laïi thöông chaùu, cöù thöông hoaøi. Thöông caùi naøy chöa roài, tôùi thöông caùi kia, thöông caùi kia chöa roài tôùi thöông caùi noï. Cöù theá noái tieáp khoâng caét ñöôïc doøng aùi. Cho neân ngöôøi tu caét gôõ nghieäp taäp ñoù, neân noùi tu laø thoaùt ra bieån aùi, döùt maàm sanh töû. Vì nghieäp taäp aáy to lôùn nhö bieån vaäy.

Moãi ngöôøi ra ñôøi ñeàu mang theo moät soá nghieäp cuûa quaù khöù hoaëc thuaän hoaëc nghòch. Neân khi gaëp laïi nhau, coù nhöõng thöông gheùt khaùc nhau. Laâu nay trong luaân lyù Vieät Nam coù noùi: “Cha meï naøo maø khoâng thöông con”. Nhöng coù nhöõng tröôøng hôïp ngöôïc laïi. Toâi ñaõ nghe moät ngöôøi meï keå nhö theá naøy. Baø coù hai ñöùa con, ñöùa thöù nhaát ñi khoûi thì thoâi, nhöng vöøa veà thaáy maët laø baø giaän laém, chaúng vieäc gì cuõng caûm thaáy töùc giaän, böïc boäi. Chính baø cuõng khoâng hieåu taïi sao nhö vaäy? Coøn ñöùa thöù hai ñi ñaâu vaéng thì baø nhôù, baø troâng. Noù veà lieàn möøng rôõ. Baø hoûi toâi taïi sao nhö vaäy?

Ñieàu ñoù thaät khoù giaûi thích, nhöng toâi bieát roõ aáy laø do nghieäp. Bôûi vì trong kinh Phaät coù daïy, ngöôøi oâm aáp loøng thöông hay taâm oaùn thuø ai, khi nhaém maét seõ ñem theo hai hình aûnh aáy. Vì vaäy ñôøi sau gaëp laïi tieáp tuïc theo caùi thöông gheùt tröôùc maø ñeàn traû. Ngöôøi mình thöông nhieàu laø ngöôøi thaân, ngöôøi mình gheùt nhieàu laø ngöôøi oaùn.

Theâm moät tröôøng hôïp nöõa. Vöøa roài coù hai vôï choàng noï tìm gaëp toâi, ngöôøi choàng hoûi: “Thöa thaày coù cha meï naøo khoâng thöông con khoâng?” Toâi noùi “Cha meï naøo maø khoâng thöông con”. Ngöôøi choàng môùi keå laïi chuyeän cuûa vôï oâng. Cha meï vôï ôû taïi Saøi Goøn raát giaøu, nhöng khoâng bieát lyù do gì sanh con ra ñem boû ngoaøi ñöôøng. Ngöôøi khaùc thaáy toäi nghieäp ñem veà nuoâi, sau hoï traû laïi. Traû laïi, cha meï vôï cuõng ñem cho ngöôøi khaùc, chôù khoâng nuoâi. Lôùn leân vôï oâng phaûi ra ñöôøng aên xin, maø cha meï cuõng khoâng theøm nhìn. Veà sau coâ beù coù choàng, theo choàng qua Myõ… nghe choàng keå tôùi ñoù, coâ vôï khoùc lu buø. Hoï hoûi theá laø sao? Toâi traû lôøi khoâng ra.

Nhöng toâi ñoaùn coù leõ moät phaàn do gia ñình vôï oâng meâ tín, nghe lôøi maáy gaõ thaày boùi noùi coâ ta sanh nhaèm ngaøy thaùng kî vôùi cha meï gì ñoù, neân hoï môùi ñem boû. Bôûi vaäy söï meâ tín nguy hieåm voâ cuøng. Ñoù laø giaûi thích theo nhaân gian, nhöng nhaø Phaät baûo nhö vaäy aâu cuõng laø do taäp nghieäp cuûa coâ vôùi gia ñình. Ñôøi tröôùc gieo raéc oaùn thuø sao ñoù, baây giôø vöøa gaëp laïi laø phaûi ñeàn traû quaû khoå lieàn. Ñaõ laø taäp nghieäp cuûa quaù khöù thì hieän taïi giaûi khoâng ra, vì chuùng ta khoâng thaáy ñöôïc quaù khöù. Ñoù laø noùi cha meï vôùi con caùi coù nhöõng tröôøng hôïp nhö vaäy, neáu taäp nghieäp thuaän thì gaëp laïi vui veû thöông meán, neáu taäp nghieäp nghòch gaëp laïi chæ khoå thoâi.

Tôùi anh chò em sanh ra, soáng chung trong moät gia ñình cuõng vaäy. Ngöôøi thöông keû naøy, ngöôøi gheùt keû kia, khoâng gioáng nhau. Maø möùc ñoä thöông gheùt cuõng khaùc nöõa. Ñoù laø maùu muû chung, soáng trong moät söï giaùo duïc chung, maø ñaõ khaùc nhau töø tö töôûng cho ñeán tình caûm. Theá neân ñoái vôùi ngöôøi ngoaøi chuyeän thöông gheùt khoâng ñoàng laø ñieàu dó nhieân thoâi, ñeàu do taäp nghieäp quaù khöù maø ra.

Taäp nghieäp quaù khöù coù nhöõng vieäc khoâng theå hieåu, khoâng theå löôøng noåi. Theá neân toâi thöôøng nhaéc Taêng Ni nuoâi con nít phaûi kheùo, neáu khoâng seõ bieán loøng töø bi thaønh nghieäp taäp thöông gheùt, coät troùi maõi töø ñôøi naøy sang ñôøi khaùc. Ta xuaát gia  laø töø giaõ gia ñình, caét aùi töø thaân, voâ lyù baây giôø coät laïi? Cho neân quí vò phaûi thaän troïng, lieäu mình khoâng theå vöôït qua ñöôïc taäp nghieäp thì thoâi traùnh, ñöøng laøm.

Theâm taäp nghieäp cuûa mang thaân nöõa. Chuùng ta coù ñuû phöôùc duyeân sanh laøm ngöôøi, hieåu bieát roõ raøng, ñi ñöùng töï do v.v… nhöng neáu sanh ra bò nhöõng beänh nan y nhö baïi lieät thì ta coù coøn muoán soáng khoâng? Chæ môùi töôûng töôïng theá thoâi, mình ñaõ khoâng muoán soáng, cheát phöùt cho roài. Song ngöôïc laïi neáu ta hoûi nhöõng ngöôøi bò beänh taät aáy, hoï muoán soáng khoâng thì hoï seõ ñaùp: Muoán soáng. Roõ raøng nghieäp phaûi traû thì phaûi chòu ñeå traû. Hoài xöa coù nhieàu ngöôøi bò beänh huûi, leõ ra khoâng muoán soáng nhöng hoï vaãn soáng nhö thöôøng. Nhö vaäy lôõ mang thaân do nghieäp taïo ra, mình phaûi chòu theo noù, chôù khoâng cöôõng laïi ñöôïc. Ñoù laø nghieäp taäp laøm ngöôøi.

Ñeán nghieäp taäp laøm caùc thaân khaùc nhö boø, heo, choù… Coù con naøo muoán cheát ñaâu. Heã coù thaân thì phaûi chòu, haøi loøng vôùi thaân ñoù ñeå soáng, ñeå traû. Chuùng ta thaáy coù nhöõng con ngöïa phaûi keùo xe, bò ñaùnh ñaäp ñuû thöù heát maø noù coù muoán cheát ñaâu, noù cuõng muoán soáng. Neáu ai muoán haønh hình cho noù cheát, noù cöï laïi lieàn, laøm döõ chôù khoâng vöøa. Nhö vaäy môùi thaáy nghieäp taäp cuûa chuùng sanh khi mang thaân roài, luoân luoân phaûi ñeàn traû, phaûi chòu ñöïng, chôù khoâng muoán boû tìm thaân khaùc.

Ñeán taäp nghieäp veà neát na taùnh tình. Taêng Ni ôû trong chuùng deã thaáy ñieàu naøy laém. Moät traêm ngöôøi laø moät traêm neát na, moät traêm taùnh tình, khoâng ai gioáng ai heát. Caùi khoâng gioáng ñoù taïi cha meï daïy hay taïi sao? Nhö treân toâi ñaõ noùi anh em soáng chung moät gia ñình, chòu söï giaùo duïc nhö nhau coøn khoâng theå gioáng nhau; huoáng nöõa trong chuøa caû traêm gioøng hoï khaùc nhau. Baây giôø coù huaán luyeän tôùi giaø cuõng khoâng gioáng nhö thöôøng. Moãi ngöôøi mang moät taâm tö, moät taùnh neát khaùc nhau. Keû thoâng minh, ngöôøi khôø daïi, giaùo duïc maáy hoï cuõng mang nhöõng neùt cô baûn cuûa rieâng moãi ngöôøi. Nhö vaäy môùi thaáy taäp nghieäp luoân coù nhöõng sai bieät giöõa ngöôøi naøy vôùi ngöôøi khaùc. Göông maët khaùc, haønh ñoäng khaùc, tö töôûng khaùc. Taát caû ñeàu töø taäp nghieäp maø ra, chôù khoâng ai huaán luyeän ñöôïc heát.

Khi chuùng ta thoï thaân laø ñöôïc keát tuï bao nhieâu thöù nghieäp taäp cuõ vaø môùi. Bôûi vaäy phaêng tìm toäi nghieäp khoâng coù, taïi huaân taäp maø thaønh. Taát caû huaân taäp thaønh thaân ñeàu töø taäp nghieäp, maø taäp nghieäp khoâng thaät neân taát caû thaân naøy cuõng khoâng thaät. Thaáy toät cuøng nhö theá, ta qui tuï muoân ngaøn sai bieät veà moät taùnh Khoâng thì khoâng coøn hai. Ñöôïc tôùi choã khoâng hai roài, giaû söû moät traêm ngöôøi coù hình daùng, taâm tö, tình caûm khaùc nhau nhöng ñeàu chung trong caùi khoâng hai aáy, ñaây goïi laø ñoàng moät Phaät ñaïo.

Ñaïo Phaät khoâng coù hai, vò Phaät naøo cuõng nhö vò Phaät naøo. Nhieàu ngöôøi thaéc maéc khoâng bieát chöøng naøo ñöùc Phaät Di Laëc ra ñôøi? Nhö trong kinh noùi chöøng naøo giaùo phaùp cuûa ñöùc Phaät Thích Ca khoâng coøn ai bieát tôùi, danh töø Tam baûo khoâng coøn ai bieát tôùi, chöøng ñoù ñöùc Phaät Di Laëc ra ñôøi. Taïi sao vaäy? Vì Phaät ñaïo ñoàng. Ñoàng neân vò naøy coøn, vò kia ra nöõa dö. Taïi sao ñoàng? Bôûi vì tu tôùi choã khoâng coøn hai nieäm khaùc nhau, ñoù laø taâm theå nhö nhö. Taâm theå nhö nhö thì moïi ngöôøi ñeàu nhö, ai cuõng nhö ai, coù gì khaùc. Neân bieát ñaïo cuûa chö Phaät khoâng khaùc, chæ phöông tieän truyeàn baù môùi khaùc. Vì vaäy neân noùi Phaät Phaät ñaïo ñoàng.

Nhö treân ñaõ noùi thaân naøy ñaõ do taäp nghieäp thaønh, maø taäp nghieäp khoâng thaät neân roõ raøng thaân cuõng khoâng thaät. Thaáy theá laø giaùc ngoä, laø thaáu suoát. Caên baûn tu chính laø söï giaùc ngoä, thaáu suoát aáy.

Ñeå keát thuùc baøi naøy, toâi daãn caâu chuyeän cuûa Toå Ñaïo Tín. Luùc môùi möôøi boán tuoåi, ngaøi Ñaïo Tín tôùi gaëp Toå Taêng Xaùn ñaûnh leã thöa: “Kính baïch Hoøa thöôïng, xin Hoøa thöôïng daïy con phaùp moân giaûi thoaùt”. Toå nhìn thaúng vaøo maët Ñaïo Tín hoûi: “Ai troùi buoäc ngöôi?” Thöa: “Khoâng ai troùi buoäc con”. Toå baûo: “Khoâng ai troùi buoäc, caàu giaûi thoaùt laøm gì?”. Ngay ñoù ngaøi Ñaïo Tín lieàn bieát ñöôøng vaøo.

Laâu nay chuùng ta hoïc kinh, nghe noùi nghieäp daãn mình ñi trong sanh töû, nhö vaäy nghieäp laø caùi troùi buoäc mình. Nhöng ta thöû hoûi laïi nghieäp coù thaät hay khoâng? Nghieäp khoâng thaät, neân tìm khoâng thaáy, thaønh ra ñaâu theå noùi nghieäp troùi buoäc mình. Nhö vaäy caàu giaûi thoaùt laøm gì? Do tröôùc kia ta hieåu laàm nghieäp laø goác troùi buoäc mình, baây giôø tìm khoâng ra töùc bieát nghieäp khoâng thaät. Nghieäp khoâng thaät neân heát troùi buoäc, laø giaûi thoaùt. Ñôn giaûn laøm sao!

Nhö treân ñaõ noùi, taát caû ñeàu do nghieäp taäp maø thaønh, nghieäp taäp coù thaät ñaâu. Noù laø caùi taïm bôï giaû doái do mình taäp thaønh, nhö vaäy ta laøm chuû noù chôù khoâng phaûi noù laøm chuû ta. Baây giôø chæ caàn buoâng heát nghieäp taäp laø giaûi thoaùt sanh töû. Muoán buoâng heát nghieäp taäp thì phaûi buoâng caùi goác cuûa noù laø suy nghó phaân bieät, ñoái ñaõi. Cho neân hoûi ai troùi buoäc ngöôi, mình tìm ñaùo ñeå vaãn khoâng thaáy. Khoâng coù ai troùi buoäc thì caàu giaûi thoaùt laøm gì, nhö vaäy laø giaûi thoaùt roài. Coù troùi buoäc môùi môû, coøn khoâng ai troùi buoäc thì môû caùi gì, töï nhieân giaûi thoaùt roài. Vì theá nghe Toå noùi, ngaøi Ñaïo Tín thaáy ñöôïc loái vaøo.

Chö Toå töø tröôùc ñeán sau chung moät heä thoáng heát söùc roõ raøng, khoâng coù hai ñöôøng. Toå Truùc Laâm Ñaïi Ñaàu Ñaø trong baøi “Sôn phoøng maïn höùng”, ñaõ noùi boán caâu hay ñaùo ñeå:

            Thuøy phöôïc caùnh töông caàu giaûi thoaùt,

            Baát phaøm haø taát mích thaàn tieân.

            Vieân nhaøn maõ quyeän nhaân öng laõo,

            Y cöïu vaân trang nhaát thaùp thieàn.

Thuøy phöôïc caùnh töông caàu giaûi thoaùt laø ai troùi laïi mong caàu ñöôïc giaûi thoaùt? ÔÛ ñaây, Ngaøi laáy ngay yù cuûa Toå Ñaïo Tín hoûi Toå Taêng Xaùn, ai troùi laïi ñi caàu giaûi thoaùt. Tìm cho kyõ thì goác troùi mình laø töø nghieäp taäp, maø nghieäp taäp khoâng thaät. Nhö vaäy ai troùi buoäc mình maø caàu giaûi thoaùt?

Baát phaøm haø taát mích thaàn tieân laø ta chaúng phaûi phaøm ñaâu caàn caàu thaàn tieân, caàu thaùnh, caàu Phaät laøm gì? Nhö vaäy chuùng ta tu caàu thaønh gì? Chính mình ñaõ Phaät, ñaõ coù taùnh giaùc laø ñaõ thaønh Phaät, nhöng Phaät nhaân chôù khoâng phaûi Phaät quaû. Hieän taïi vì nghieäp taäp nhieàu quaù neân tuy ñaõ coù taùnh Phaät nhöng chöa thaønh Phaät. Baûn taùnh mình laø Phaät roài thì coøn caàu laøm Phaät chi nöõa cho maát coâng. Hai caâu naøy noùi roõ raèng taát caû chuùng ta khoâng bò gì troùi buoäc caû, chaúng qua nghieäp taäp hö aûo khoâng thaät taïm che khuaát taùnh Phaät. Nhö vaäy tu khoâng phaûi caàu beân ngoaøi maø soi laïi mình, trôû veà mình. Theá thoâi.

Vieân nhaøn maõ quyeän nhaân öng laõo laø con khæ nhaøn, con ngöïa moûi, coøn ngöôøi thì giaø. Caâu naøy noùi roõ taát caû moïi loaøi treân theá gian naøy, ñeàu töø sanh laàn laàn tôùi laõo töû, khoâng loaøi naøo thoaùt khoûi.

Y cöïu vaân trang nhaát thaùp thieàn laø chæ coøn y nguyeân ôû vaân trang moät toøa thieàn. Maáy thöù kia giaø heát, chæ moät toøa ngoài thieàn khoâng giaø. Ñeå noùi leân moïi söï moïi vaät treân theá gian ñeàu bò bieán chuyeån, voâ thöôøng, chæ caùi chaân thaät nguyeân veïn cuûa chính mình khoâng bao giôø ñoåi dôøi, thì laøm gì coù sanh töû, coù sanh giaø beänh cheát.

Chæ boán caâu naøy thoâi, chuùng ta thaáy Ngaøi ñaõ thaáu trieät ñöôïc lyù nghieäp duyeân do mình taïo, roài töï mình khoå. Baây giôø muoán heát khoå, chæ caàn quay laïi nhìn töôøng taän nghieäp khoâng thaät, taâm nieäm phaân bieät khoâng thaät thì moïi troùi buoäc khoâng coøn. Chính mình ñaõ coù Phaät saün coøn caàu thaønh tieân thaønh Phaät laøm gì nöõa. Laøm thaân ngöôøi hay thaân  loaøi vaät ñeàu soáng trong caûnh voâ thöôøng sanh dieät, chæ coù voâ nieäm cuûa nhaø Thieàn xöa nay khoâng hai, khoâng ñoåi.

Nhö vaäy töø Toå Ñaït-ma ñeán caùc Toå Trung Hoa, sang Toå Vieät Nam caùi nhìn khoâng khaùc nhau. Chuùng ta thaáy roõ tinh thaàn cuûa ngöôøi xöa duø ôû moãi hoaøn caûnh khaùc nhau nhöng choã ngoä khoâng hai. Vì vaäy chuùng ta tu, muoán khoâng coøn nghieäp taäp nöõa thì phaûi trôû veà ñöôïc choã toät cuøng khoâng hai ñoù, môùi chaám döùt luaân hoài sanh töû, môùi töï taïi thoaùt khoûi moïi buoäc raøng.

]

THIEÀN TOÂNG VIEÄT NAM