Kinh sach

HOA VOÂ ÖU

(TAÄP-09)

H.T THÍCH THANH TÖØ

BAÛN CHAÁT ÑAÏO PHAÄT BI QUAN HAY LAÏC QUAN ?

Chuøa Phoå Ñaø Ottawa - 1994

Hoâm nay ñuû duyeân chuùng toâi veà ñaây thaêm chö Taêng Ni cuøng taát caû quí Phaät töû. Tuy ôû xa nhöng quí vò vaãn coøn meán ñaïo ham tu, laø ñieàu raát ñaùng möøng. Vì theá ñeå nhaéc nhôû theâm treân ñöôøng tu, chuùng toâi seõ noùi veà baûn chaát cuûa ñaïo Phaät laø laïc quan hay bi quan cho Taêng Ni cuõng nhö Phaät töû hieåu thaät roõ.

Nhieàu ngöôøi hieåu laàm ñaïo Phaät laø bi quan. Taïi sao nhö vaäy? Ñieàu naøy khoâng phaûi khoâng coù lyù do. Bôûi hoï thöôøng nghe kinh Phaät noùi “Nöôùc maét chuùng sanh nhieàu hôn nöôùc bieån caû”. Nghe coù veû bi quan quaù. Trong kinh A-haøm, Phaät keå khoâng chæ moät ñôøi naøy chuùng ta khoùc, maø trong voâ soá kieáp luaân hoài sanh ñi töû laïi, chuùng ta ñaõ töøng khoùc, cho neân nöôùc maét gom laïi nhieàu hôn nöôùc bieån caû. Moãi moät ñôøi coù theå taïm noùi, chuùng ta khoùc chöøng moät lít nöôùc maét thoâi, thì traêm öùc muoân ñôøi gom laïi môùi thaønh nhieàu. Ñöùc Phaät vì muoán caûnh tænh con ngöôøi ñöøng hieåu sai laàm raèng cuoäc ñôøi toaøn laø vui, maø coøn coù bao nhieâu ñau khoå. Ñaõ khoå ôû ñôøi naøy roài khoå ôû ñôøi keá, nghóa laø khoâng bieát bao nhieâu ñôøi khoå nhieàu hôn vui. Qua caâu noùi naøy ngöôøi ta cho ñaïo Phaät laø bi quan. Ñoù laø lyù do thöù nhaát.

Lyù do thöù hai, trong baøi thuyeát phaùp ñaàu tieân cuûa ñöùc Phaät ôû vöôøn Loäc Uyeån, baøi Töù dieäu ñeá. Ñeá ñaàu tieân laø Khoå ñeá. Nhö vaäy môû ñaàu thôøi kyø giaùo hoùa, ñöùc Phaät ñaõ ñöa caùi khoå ra tröôùc heát, neân ngöôøi ta cho raèng ñaïo Phaät bi quan. Ñoù laø lyù do thöù hai.

Lyù do thöù ba, theo giaùo lyù Nguyeân thuûy ñöùc Phaät daïy caùc thaày Tyø-kheo quaùn phaùp Töù nieäm xöù. Trong ñoù, ñaàu tieân laø quaùn thaân baát tònh, keá quaùn thoï laø khoå, quaùn taâm voâ thöôøng vaø quaùn phaùp voâ ngaõ. Khi quaùn thaân thaáy nhôùp nhuùa, chuùng ta coøn quí thaân nöõa khoâng? Neáu khoâng quí thaân laø chaùn ñôøi roài.

Keá ñoù quaùn thoï laø khoå. Thoï töùc caûm thoï cuûa saùu caên maét, tai, muõi, löôõi, thaân vaø yù. Taát caû caùc caûm thoï ñoù Phaät noùi ñeàu laø khoå. Taïi sao? Chuùng ta nghe maéng chöûi khoå ñaõ ñaønh, nghe aâm nhaïc du döông ñaâu coù khoå, taïi sao Phaät noùi thoï naøo cuõng khoå. Nhö maét thaáy nhöõng saéc xaáu, khoâng vöøa yù ta buoàn töùc, böïc boäi neân khoå ñaønh, coøn thaáy nhöõng saéc ñeïp, vöøa yù sao goïi laø khoå. Löôõi neám nhöõng vò ñaéng cay khoâng vöøa yù thì khoå, neám nhöõng vò ngon ngoït sao cuõng khoå. Theá nhöng Phaät noùi taát caû thoï ñeàu laø khoå. Neáu khoâng hieåu saâu chuùng ta cuõng seõ ñoàng yù ñaïo Phaät laø bi quan.

Nhaø Phaät chia coù ba thöù thoï: moät laø thoï khoå, hai laø thoï laïc, ba laø thoï khoâng khoå khoâng laïc. Taïi sao Phaät daïy quaùn taát caû thoï laø khoå? Sôû dó Phaät noùi theá vì Ngaøi caên cöù treân lyù voâ thöôøng. Coù caûm thoï naøo khoâng bò voâ thöôøng chi phoái ñaâu. Ví duï caùi löôõi ñöôïc aên ngon, thì trong thôøi gian moùn aên coøn ôû löôõi ta caûm thoï laïc. Chöa tôùi naêm phuùt moùn aên qua khoûi löôõi, caûm thoï laïc cuõng maát ñi. Nhö vaäy taát caû caûm thoï duø khoå, duø laïc cuõng ñeàu hieän töôùng cuûa voâ thöôøng. Ñaõ laø voâ thöôøng thì khoâng caùi voâ thöôøng naøo vui heát, taát caû ñeàu ñi tôùi baïi hoaïi, khoâng coù caùi vui thöïc, chæ laø hieän töôùng cuûa ñau khoå thoâi.

Ví duï nhö baây giôø ta xaùch moät gioû naëng thaáy khoå, neáu coù ai tôùi xaùch giuøm luùc ñoù mình thaáy vui. Nhö vaäy vui töø ñaâu maø coù? Qua heát khoå taïm goïi laø vui, chôù khoâng coù caùi vui thaät. Theá gian chæ vui trong caùi khoå thoâi, chôù khoâng coù vui thaät. Noãi buoàn keùo daøi ngöôøi ta chòu khoâng noåi, neân tìm thuù vui trong choác laùt ñeå taïm queân söï ñau buoàn, chôù khoâng coù nieàm vui chaân thaät. Vì vaäy Phaät noùi taát caû caûm thoï ñeàu voâ thöôøng, ñeàu ñau khoå. Nhö chuùng ta thaáy ngöôøi giaø, ngöôøi beänh, ngöôøi cheát laø khoå hay vui? Laø khoå. Giaø ñi luïm cuïm nhöùc moûi ñuû thöù neân noùi laø khoå, roài beänh ñau reân ræ khoå, ñeán cheát thì caøng khoå hôn. Nhö vaäy ba töôùng giaø, beänh, cheát laø töôùng khoå. Theá thì töôùng treû, coøn sung söùc laø vui chaêng? Ngöôøi treû cuõng khoùc daøi daøi, chôù khoâng phaûi treû maø hoaøn toaøn vui. Bôûi vaäy cho neân taát caû chuùng ta ñeàu bò voâ thöôøng thuùc ñaåy ñi tôùi khoå. Vì vaäy Phaät noùi taát caû caûm thoï laø khoå.

Keá ñeán Phaät daïy quaùn taâm voâ thöôøng. Taâm chuùng ta cöù bieán ñoåi khoâng döøng. Ngöôøi theá gian khi thöông nhau hay theà thoát nghe oai laém: “Daàu cho bieån caïn, nuùi moøn, loøng naøy cuõng khoâng thay ñoåi”. Noùi theá nhöng chaúng bao laâu ñoåi maát heát. Nhö vaäy ñeå thaáy raèng ngöôøi ta chæ ñuøa gaït nhau thoâi, chôù khoâng coù thaät. Ñaïo Phaät noùi taâm con ngöôøi luoân thay ñoåi theo hai chieàu, chieàu toát vaø chieàu xaáu. Coù khi thay ñoåi töø dôû xaáu thaønh hay toát. Ñoù laø thay ñoåi theo chieàu toát. Coù khi thay ñoåi töø toát hoaëc bình thöôøng tuoät xuoáng dôû xaáu. Ñoù laø thay ñoåi theo chieàu xaáu. Bôûi vaäy ñöùc Phaät daïy taát caû taâm nieäm con ngöôøi ñeàu voâ thöôøng. Ñaây laø leõ thöïc.

Keá ñeán Phaät daïy quaùn caùc phaùp voâ ngaõ hay gaàn hôn quaùn thaân voâ ngaõ. Voâ ngaõ laø sao? Chöõ voâ ngaõ naøy nhieàu Phaät töû hieåu laàm laém. Ngaõ laø chuû theå, voâ ngaõ laø khoâng coù chuû theå. Ngay nôi thaân naøy thaáy khoâng coù caùi gì laø chuû theå heát, chaúng qua do duyeân töù ñaïi chung hôïp thaønh thaân. Khi töù ñaïi tan raõ thì noù maát, chôù khoâng coù chuû theå. Vì vaäy noùi voâ ngaõ. Nhöng ngöôøi ta nghe noùi khoâng coù mình thaät thì buoàn, cho ñoù laø bi quan.

Tieán hôn nöõa Phaät daïy quaùn thaân duyeân hôïp khoâng thaät, nhö huyeãn nhö hoùa. Neáu thaáy thaân naøy khoâng thaät, nhö huyeãn nhö hoùa chuùng ta coù chaùn ñôøi khoâng? Keå sô qua nhöõng ñieàu nhö theá, ñuû ñeå ta thaáy nhieàu ngöôøi keát luaän ñaïo Phaät bi quan cuõng coù lyù chöù. Vì vaäy ai môùi tìm hieåu ñaïo Phaät chuùt chuùt, nghe ngöôøi ta noùi ñaïo Phaät bi quan cuõng deã chaáp nhaän theo. Töø ñoù cho raèng tu theo ñaïo Phaät buoàn quaù, khoå quaù. Töï nhieân Phaät töû ñaâm ra bi quan, chaùn ñôøi khoâng muoán tu nöõa. Ñoù laø caên beänh laøm cho chuùng ta thoái taâm.

Nhö vaäy ñaïo Phaät daïy cho con ngöôøi bi quan sao? Ñaây laø vaán ñeà chuùng ta caàn phaûi hieåu roõ. Neáu khoâng Phaät töû seõ luùng tuùng vì thaáy ñaïo Phaät döôøng nhö maâu thuaãn. Bôûi vì moät ñaèng ñöùc Phaät phaân tích cho chuùng ta thaáy cuoäc ñôøi laø khoå, thaân naøy khoâng thaät, nhöng ñoàng thôøi Phaät cuõng daïy thaân ngöôøi khoù ñöôïc. Ñaõ ñöôïc thaân ngöôøi, chuùng ta phaûi neân traân quí nöông töïa noù ñeå tu taäp, vöôït qua khoå traàm luaân sanh töû. Taïi sao Phaät cheâ noù nhôùp nhuùa, khoâng coù chuû theå, voâ thöôøng v.v... maø baây giôø Ngaøi laïi noùi “nhaân thaân nan ñaéc, Phaät phaùp nan vaên”, töùc laø thaân ngöôøi khoù ñöôïc, Phaät phaùp khoù nghe. Nhö vaäy coù maâu thuaãn khoâng?

Trong kinh Taïp A-haøm Phaät noùi theá naøy: Ngöôøi theá gian khi maát thaân naøy roài, muoán tìm laïi thaân sau, khoù nhö con ruøa muø tìm boïng caây giöõa bieån. Ngoaøi bieån caû coù moät boïng caây noåi, theo soùng troâi daït khaép nôi, döôùi ñaùy bieån coù con ruøa muø moät traêm naêm môùi troài ñaàu leân moät laàn ñeå tìm boïng caây chun vaøo. Chuùng ta thöû töôûng xem chöøng naøo con ruøa muø tìm ñöôïc boïng caây? Khoù maø töôûng töôïng noåi. Phaät noùi chuùng ta maát thaân naøy, ñöôïc trôû laïi laøm ngöôøi cuõng khoù nhö theá. Nhö vaäy ñöôïc thaân ngöôøi laø raát quí, phaûi khoâng?

Theá neân ngöôøi Phaät töû chaân chính gaëp chuyeän buoàn, coù gì chaùn ñôøi lieàn nghó tôùi töï töû, ñoù laø Phaät töû chöa hieåu ñaïo. Bôûi vì töï töû, maát thaân naøy roài muoán trôû laïi laøm ngöôøi khoâng phaûi laø chuyeän deã. Ñaõ ñöôïc thaân naøy raát laø quí baùu, chuùng ta laïi boû noù ñi moät caùch voâ nghóa, ñoù laø töï huûy hoaïi caùi quí cuûa chính mình. Theá neân ñöùc Phaät noùi tuy thaân naøy nhôùp nhuùa, khoâng thaät nhöng moät khi ñaõ ñöôïc thaân ngöôøi, chuùng ta phaûi toân troïng tuyeät ñoái. Coù hai caâu thô chöõ Haùn theá naøy:

Thieân nieân thieát thoï khai hoa dò,

Nhaát thaát nhaân thaân vaïn kieáp nan.

Nghóa laø:

Ngaøn naêm caây saét noù troå hoa deã.

Moät phen maát thaân ñöôïc laïi khoù.

Noùi caây saét chuùng ta thaáy xa quaù, baây giôø noùi nhö caây thieát moäc lan chaúng haïn, moät ngaøn naêm môùi troå hoa moät laàn, nhö vaäy maø coøn deã. Chôù moät phen maát thaân naøy roài, muoân kieáp khoù tìm laïi ñöôïc.

Phaät daïy hai ñieàu döôøng nhö traùi nhau: moät laø cheâ thaân naøy, hai laø quí troïng thaân naøy. Taïi sao laï vaäy? ÔÛ ñaây toâi duøng moät ví duï ñeå giaûi thích cho quí vò hieåu. Nhö coù ngöôøi ñi bieån bò chìm thuyeàn, keû aáy bôi ra ngoaøi vôù ñöôïc moät goác caây muïc. Neáu thoâng minh anh ta phaûi baùm chaët goác caây muïc ñoù ñeå bôi vaøo bôø hoaëc chôø ngöôøi cöùu. Nhö vaäy goác caây muïc luùc ñoù ñoái vôùi anh ta laø quí hay tieän? Raát quí, vì nhôø coù noù anh môùi ñöôïc soáng. Tuy nhieân, leân ñöôïc bôø roài anh ta coù neân tieác goác caây muïc kia vaø quaûy theo khoâng? Chaéc laø khoâng. Ñoù laø tröôøng hôïp ngöôøi thoâng minh. Tröôøng hôïp thöù hai neáu ngöôøi vôù ñöôïc goác caây muïc roài, thaáy mình khoâng bò cheát chìm neân haøi loøng, cöù naèm ñoù chôi hoaøi, quí vò nghó sao? Chaéc chaén phaûi cheát thoâi. Ñoù laø tröôøng hôïp cuûa keû khôø.

Qua thí duï treân toâi muoán noùi ñaïo Phaät thaáy thaân naøy khoâng quí, khoâng ñeïp, khoâng thaät, bôûi vaäy Phaät môùi daïy quaùn baát tònh. Quaùn baát tònh ñeå chuùng ta thaáy ñöôïc söï thaät veà thaân nhö huyeãn naøy. Noùi thaân naøy nhô nhôùp laø noùi söï thaät, chôù khoâng phaûi töôûng töôïng. Noùi söï thaät nhöng ngöôøi ta laïi buoàn, vì khoâng chaáp nhaän söï thaät aáy. Quí vò thaáy nhöõng haõng nöôùc hoa, haõng xaø boâng thôm ra ñôøi laø ñeå laøm gì? Ñeå che ñaäy söï thaät xaáu xí kia. Neáu thaân naøy thôm saïch nhö muøi hoa sen thì nhöõng thöù ñoù ñaâu caàn. Ngöôøi ta cheá nhöõng thöù ñoù laø vì thaân theå hoâi quaù, phaûi duøng muøi thôm beân ngoaøi phuû leân cho giaûm bôùt muøi hoâi. Vaäy maø khi coù chuùt ít nöôùc hoa vaøo thì haõnh dieän, töôûng nhö mình saïch vaäy. Ñoù chæ laø söï töôûng töôïng thoâi, baûn chaát cuûa noù laø khoâng saïch.

Ngaøy xöa khi Phaät saép thaønh ñaïo, ngoài döôùi coäi Boà-ñeà, luùc ñoù ma quaân keùo tôùi quaáy phaù. Chuùng hieän thaønh myõ nöõ kieàu dieãm ñeå duï doã Ngaøi. Phaät lieàn noùi: “Ñaõy da hoâi thoái haõy ñi, ta khoâng duøng caùc ngöôi”. Nghe theá chuùng xaáu hoå boû ñi heát. Vôùi con maét cuûa ñöùc Phaät, thaân naøy nhö ñaõy ñöïng ñoà nhô, chôù khoâng coù gì quí heát. Ñoù laø do ñöùc Phaät thaáy ñuùng nhö thaät, chôù khoâng phaûi töôûng töôïng.

Ngaøi quaùn thoï laø khoå, quaùn taâm voâ thöôøng, quaùn phaùp voâ ngaõ cuõng vaäy, ñeàu laø nhöõng leõ thaät. Nhöng ôû ñôøi ít ai daùm nhìn söï thaät. Thieân haï vaãn baûo mình ñi tìm chaân lyù, nhöng noùi söï thaät thì hoï sôï. Ñoù laø chuyeän laï luøng. Nhö coù ai tôùi nhaø mình ñaàu naêm chuùc anh hay chò maïng soáng trong hôi thôû, mình vui khoâng? Khoâng vui. Taïi sao noùi maïng soáng trong hôi thôû laø noùi thöïc maø mình khoâng vui? Coøn neáu hoï chuùc soáng tôùi traêm tuoåi, ta laïi chòu maëc duø bieát ñoù chæ laø lôøi chuùc haûo thoâi. Roõ raøng con ngöôøi chæ chuoäng nhöõng caùi khoâng thaät. Nghe noùi thaät thì sôï, thì buoàn. Cho neân toâi noùi ít ai daùm nhìn thaúng leõ thaät, cöù bòa chuyeän maø taùn doác vôùi nhau thoâi.

Cuoäc soáng treân theá gian khoâng coù leõ thaät, maø ai cuõng tuyeân boá mình noùi thaät. Ñaïo Phaät thaáy theá naøo noùi nhö theá aáy, chôù khoâng löøa bòp chuùng sanh. Ví duï thaáy ngöôøi xaáu mình noùi xaáu, neáu hoï bieát nghe leõ thaät thì khoâng laøm ñieàu baäy xaáu nöõa. Coøn neáu hoï xaáu maø ta cöù khen toát, hoï töôûng nhöõng vieäc xaáu cuûa hoï khoâng ai thaáy neân cöù laøm xaáu maõi. Nhö vaäy noùi thaät vôùi noùi gaït nhau, caùi naøo toát? Noùi thaúng söï thaät ngöôøi ta nghe sôï, nhöng traùnh ñöôïc nhöõng ñieàu xaáu dôû, ñoù laø cöùu ngöôøi. Coøn khoâng daùm noùi leõ thaät, maø noùi ñeå ñöôïc loøng, voâ tình ta dung döôõng nhöõng toäi loãi xaáu xa cuûa ngöôøi, nhö vaäy laø haïi nhau. Ai cuõng than ôû ñôøi khoù quaù! Taïi sao khoù? Taïi ai cuõng sôï söï thaät heát. Sôû dó ngöôøi ta keát toäi ñaïo Phaät bi quan cuõng vì ñaïo Phaät noùi leõ thaät. Ñoù laø do con ngöôøi ñieân ñaûo, chôù Phaät khoâng coù loãi.

Trôû laïi vaán ñeà thaân naøy. Nhö toâi ñaõ noùi Phaät daïy thaân nhô nhôùp, nhöng cuõng baûo thaân ngöôøi khoù ñöôïc. Gioáng nhö ví duï ñaõ neâu, chuùng ta ñöôïc thaân töïa nhö ñöôïc khuùc goã muïc troâi giöõa bieån. Neáu cöù ñeo noù ôû ngoaøi bieån hoaøi, khoâng chòu bôi vaøo bôø, ñeán ngaøy noù raõ mình cuõng cheát chìm luoân. Ngöôøi khoân ngoan laø bieát lôïi duïng khuùc goã muïc bôi vaøo bôø. Leân bôø roài noù coù raõ, mình cuõng khoâng ngaïi. Nhö vaäy ñöùc Phaät chæ roõ thaân naøy nhôùp nhuùa, voâ thöôøng, khoâng laâu beàn gioáng nhö ta oâm khuùc goã muïc vaäy. Thaáy roõ theá roài chuùng ta phaûi nöông thaân naøy, noã löïc tu haønh ñeå ñöôïc ñeán bôø giaûi thoaùt an vui. Khoâng neân oâm chaáp thaân taïm bôï nhô nhôùp naøy ñeå roài tan raõ theo noù. Vì vaäy ñang luùc coøn maïnh khoûe, chuùng ta tranh thuû tu taäp laøm sao tieán leân choã cao ñeïp hôn. Ñoù môùi laø ngöôøi khoân ngoan.

Quí Phaät töû kieåm laïi xem mình coù khoân ngoan khoâng? Hay cöù ghì khuùc goã muïc ôû ngoaøi bieån hoaøi? Ñoù laø ñieàu toâi muoán nhaéc cho taát caû nhôù, chuùng ta coù thaân laø phöông tieän toát ñeå tieán leân, ñi tôùi choã an laønh. Tuy khoâng quí nhöng vì noù giuùp chuùng ta giaûi thoaùt sanh töû ñöôïc neân ta traân troïng giöõ gìn noù. Neáu maát thaân roài laøm sao ta tu tieán ñöôïc, vì vaäy moãi ngöôøi phaûi laøm sao cho mình, cho ngöôøi ñöôïc vui, ñöôïc lôïi ích. Ñoù laø saùng suoát.

Ngöôïc laïi ñöôïc thaân roài cöù lo cöng döôõng noù, hoâm naøo ngaõ ñuøng ra cheát, gioáng nhö ngöôøi oâm ghì khuùc goã muïc ôû ngoaøi bieån maø khoâng chòu bôi vaøo bôø, moät ngaøy kia noù raõ ngöôøi aáy cheát chìm theo, coù phaûi voâ ích khoâng? Hoaëc coù tröôøng hôïp khaùc, neáu chöa tôùi bôø maø ta huûy hoaïi khuùc goã muïc laø khoân hay daïi? Raát daïi. Cuõng vaäy, tu haønh chöa ñöôïc gì heát maø giaän ai ñi töï töû, ñoù laø khôø daïi, huûy hoaïi moät caùi raát quí. Theá neân ñeå nhaéc nhôû cho chuùng ta bieát lôïi duïng thaân naøy tu haønh, Phaät môùi noùi thaân ngöôøi khoù ñöôïc, vì moät khi ñaõ maát noù roài tìm laïi raát khoù. Khoâng tìm ñöôïc thaân, laøm sao tu haønh giaûi thoaùt sanh töû ñaây?

Phaät daïy chuùng ta phaûi sieâng tu gioáng nhö laø ngöôøi cöùu löûa chaùy ñaàu. Quí vò töôûng töôïng ñaàu toùc mình coù moät taøn löûa rôùt leân, luùc ñoù ta laøm sao? Töø töø daäp taét hay phaûi daäp lieàn? Khoâng daùm ñeå treã moät phuùt moät giaây naøo, phaûi daäp ngay. Cuõng vaäy, hieåu ñöôïc thaân naøy voâ thöôøng, nhôùp nhuùa, chuùng ta phaûi gaéng söùc tu. Nhôø tu coù phöôùc ñöùc, neáu maát thaân naøy ta seõ ñöôïc thaân sau toát hôn, chôù khoâng bò tuoät xuoáng. Tuoät xuoáng tìm laïi thaân ngöôøi khoâng ñöôïc, nhö con ruøa muø tìm gaëp boïng caây raát khoù.

Baây giôø tu laø laøm sao? Laø qui y Tam baûo gìn giöõ naêm giôùi. Ñaïo Phaät daïy Nguõ thöøa Phaät giaùo töùc laø naêm thöøa ñeå cho ngöôøi tu theo. Thöøa thaáp nhaát laø Nhaân thöøa Phaät giaùo, töùc giaùo lyù Phaät daïy tu ñeå ñôøi naøy laøm ngöôøi xöùng ñaùng, ñôøi sau trôû laïi laøm ngöôøi toát hôn. Nhaân thöøa Phaät giaùo caên cöù treân naêm giôùi laøm goác. Quí Phaät töû kieåm laïi xem mình giöõ ñuû naêm giôùi chöa? Neáu chöa laø lui suït roài, caån thaän ñöøng ñeå tuoät xuoáng keùo leân khoâng noåi.

Ngöôøi giöõ giôùi khoâng saùt sanh ñôøi sau sanh ra soáng laâu. Giöõ giôùi khoâng troäm cöôùp ñôøi sau sanh ra giaøu sang, tieàn cuûa khoâng bò hao maát. Giöõ giôùi khoâng taø daâm ñôøi sau sanh ra ñöôïc thaân theå ñeïp ñeõ trang nghieâm. Giöõ giôùi khoâng noùi doái ñôøi sau sanh ra lôøi noùi löu loaùt, ai nghe cuõng tin cuõng quí. Giöõ giôùi khoâng uoáng röôïu ñôøi sau sanh ra coù trí tueä thoâng minh. Naêm giôùi nhö theá neáu giöõ troïn ñôøi naøy ñaõ laø ngöôøi toát, ñôøi sau sanh ra laïi coøn toát hôn.

Quí vò kieåm laïi mình töï bieát thieáu giôùi naøo thì raùng tu cho ñuû. Toái thieåu phaûi giöõ naêm ñieàu ñoù môùi khoâng bò tuoät xuoáng. Ngöôøi khoâng giöõ giôùi duø coù nieäm Phaät maáy, Phaät keùo cuõng khoâng noåi nöõa. Cho neân giöõ naêm giôùi laø goác cuûa kieáp sau ñöôïc trôû laïi laøm ngöôøi. Ñoù laø tu, chôù khoâng phaûi voâ chuøa caïo ñaàu môùi goïi laø tu.

Ngöôøi naøo tieán hôn tuøy theo söùc cuûa mình tu phaùp Thaäp thieän, ñôøi sau sanh leân coõi trôøi sung söôùng hôn. Ngöôøi tu caùc phaùp nhö Töù ñeá, Möôøi hai nhaân duyeân thì ñôøi sau chöùng quaû A-la-haùn, Duyeân giaùc v.v... Nhöng nhôù thaáp nhaát laø trôû laïi laøm ngöôøi, ñöøng ñeå tuoät xuoáng.

Chö Taêng Ni thöông Phaät töû laø daïy hoï tu nhö vaäy, chôù khoâng phaûi thöông laø nay môøi tôùi chuøa aên côm chay, moát ñi tuïng caàu an cho Phaät töû, böõa kia ñi thaêm beänh boån ñaïo, laøm theá khoâng phaûi laø thöông. Nhaéc Phaät töû bieát tu ñeå ñôøi naøy laøm ngöôøi töông ñoái toát, ñôøi sau caøng toát hôn, ñöøng ñeå tuoät xuoáng. Ñoù laø thöông, laø cöùu chuùng sanh. Cöùu caùi gì? Cöùu caùi nhaân chôù khoâng phaûi cöùu quaû.

ÔÛ ñôøi, thöôøng ngöôøi ta mang ôn keû cöùu quaû hôn ngöôøi cöùu nhaân. Ví duï nhö coù hai ngöôøi ñang caõi vaõ saép ñaùnh nhau, mình tôùi khuyeân can: Thoâi, anh hay chò nhòn nhau chuùt cho qua, ñaùnh loän caøng khoå theâm, coù lôïi ích gì? Khuyeân nhö vaäy, hoï khoâng thaáy quan troïng ñaâu, nhieàu khi coøn böïc boäi nöõa laø khaùc. Chöøng ñaùnh nhau loã ñaàu roài, ai ñem ñi cöùu thöông baêng boù giuøm, hoï caùm ôn roái rít. Nhöng luùc ñoù ñaõ bò thöông tích roài. Ngöôøi thöông mình ñeå troïn veïn khoâng bò thöông tích laïi khoâng caùm ôn, coù ñaùng buoàn khoâng?

Neáu ngöôøi thoâng minh ñöôïc baïn höõu nhaéc nhôû traùnh ngay töø caùi nhaân ban ñaàu, ta neân traân quí mang ôn ngöôøi ñoù chöù. Coøn ñôïi ñeán chuoát quaû khoå môùi cöùu thì quaù muoän, duø cöùu cuõng ñôõ phaàn naøo thoâi, chôù ñaâu troïn veïn nhö buoåi ñaàu. Hieåu nhö theá roài Phaät töû môùi bieát taïi sao quí thaày quí coâ xuaát gia, ít laøm vieäc töø thieän laïi hay giaûng kinh. Vì giaûng kinh laø nhaéc nhôû töø nhaân, cöùu töø goác; coøn laøm vieäc töø thieän laø cöùu treân quaû, töùc phaàn ngoïn. Naém roõ vaán ñeà naøy, Phaät töû môùi khoâng buoàn khi thaáy nhöõng toân giaùo baïn laøm töø thieän nhieàu, coøn ñaïo Phaät chæ daïy cho ngöôøi tu haønh, chuyeån ñoåi taâm, khoâng taïo caùc nghieäp aùc laø chaùnh.

Theá nhöng haàu heát Phaät töû baây giôø thích ñöôïc cöùu treân quaû. Laøm gì ñoù thaát baïi hoaëc gaëp ñau khoå keâu Phaät cöùu con, bình thöôøng queân Phaät maát tieâu. Vui thì queân, buoàn môùi nhôù Phaät. Nhö vaäy chæ nghó tôùi Phaät trong khi khoå, chôù khoâng bieát Phaät luùc khoûe maïnh vui töôi. Tu khoâng phaûi theá. Ngay baây giôø, luùc coøn khoûe maïnh vui töôi, ta noã löïc tu, chôù ñôïi tôùi khoå tu ñaâu kòp.

Toâi noùi trong phaïm vi naêm giôùi thoâi, neáu Phaät töû vaâng giöõ ñuùng, töø moät ngöôøi hai ngöôøi cho tôùi caû traêm ngöôøi, ngaøn ngöôøi, heát caû xoùm ñeàu giöõ ñuùng naêm giôùi thì xoùm aáy coù phaûi thieân ñöôøng chöa? Khoâng coù chuyeän gì loâi thoâi heát. Khoâng lo sôï ai haïi mình, löøa ñaûo mình, aên troäm cuûa mình, phaù hoaïi haïnh phuùc gia ñình mình, khoâng sôï roái loaïn traät töï bôûi nhöõng chuyeän say söa v.v... Nhö vaäy xaõ hoäi ñeïp bieát maáy!

Ngöôøi ta ít ai chòu nghe nhöõng lôøi thaät, chòu nhìn nguyeân nhaân ñuùng ñaén ñeå traùnh quaû khoå ñau. Bôûi vaäy trong kinh Phaät môùi daïy chuùng ta phaûi gaáp tu nhö cöùu löûa chaùy ñaàu, khoâng theå chaàn chöø. Vì khoâng ai baûo ñaûm mình soáng tôùi taùm möôi tuoåi môùi cheát. Treû coù caùi cheát cuûa treû, giaø coù caùi cheát cuûa giaø, khoâng ai bieát tröôùc vaø ngaên ngöøa ñöôïc. Ñaõ khoâng baûo ñaûm ñôøi mình maø ngang ñaây chöa lo tu thì sao? Chöøng voâ thöôøng tôùi trôû tay khoâng kòp. Vì vaäy phaûi lo cöùu mình gaáp nhö cöùu löûa chaùy ñaàu.

Ñaïo Phaät daïy quaùn thaân baát tònh, thoï laø khoå, taâm voâ thöôøng v.v... coát chæ leõ thaät cho chuùng ta coá gaéng tu, ñeå khoâng bò nhöõng khoå ñau trong ñôøi naøy vaø nhöõng ñôøi sau. Khi bieát tu roài chuùng ta seõ heát khoå, gioáng nhö ngöôøi vôù ñöôïc goác caây muïc bôi gaáp vaøo bôø, ñöôïc leân bôø roài môùi thaät an laønh. Nhö vaäy quan nieäm cuûa ñaïo Phaät bi quan hay laïc quan? Môùi nghe döôøng nhö bi quan nhöng xeùt kyõ ñoù laø thaáy roõ leõ thaät ñeå chuùng ta vöôn leân.

Hieåu vaäy moãi Phaät töû phaûi coá gaéng, tinh taán tu haønh töø naêm giôùi laø möùc choùt, giöõ ñeå khoûi tuoät xuoáng caùc loaøi thaáp hôn ngöôøi. Phaät töû giöõ naêm giôùi ñaøng hoaøng chaân chính roài, nhöõng gì ñaõ qua thì saùm hoái, keå töø baây giôø raùng tu khoâng gaây taïo hay sai phaïm loãi laàm nöõa. Nhö vaäy baûo ñaûm nhaém maét, quí Phaät töû khoûi lo sôï gì heát. Khi gaàn taét thôû coù ai hoûi anh chò seõ ñi ñaâu, quí vò traû lôøi toâi seõ trôû laïi laøm ngöôøi, baûo ñaûm 100%. Vì Phaät ñaõ daïy nhö vaäy, ta laøm ñuùng nhö vaäy thì keát quaû khoâng nghi ngôø gì caû.

Neáu ngöôøi khoâng giöõ ñöôïc giôùi, luùc gaàn nhaém maét hoaûng hoát sôï seät, khoâng bieát mình seõ ra sao? Noãi khoå luùc ñoù khoâng theå keå heát. Ñaõ khoå vì thaân baïi hoaïi, laïi khoå vì taâm môø mòt toái taêm, khoâng bieát ñöôøng tröôùc ra sao. Cho neân ngay baây giôø chuùng ta bieát lo tu thì sau naøy seõ heát khoå. Sôû dó caùc Thieàn sö gaàn nhaém maét, caùc Ngaøi cöôøi töø giaõ moïi ngöôøi ra ñi, vì bieát tröôùc con ñöôøng cuûa mình, neân an vui töï taïi khoâng lo sôï chi caû.

Ngöôøi theá gian gaàn taét thôû, con caùi nhìn cha meï khoùc loùc bi luïy voâ cuøng. Roài keû ñi bô vô, ñau khoå khoâng bieát bao nhieâu nöõa. Theá neân chuùng ta thöông cha thöông meï, thöông anh thöông em neân raùng khuyeân giöõ naêm giôùi. Ñoù môùi laø thaät loøng giuùp nhau, chôù khoùc loùc thôû than chæ caøng laøm khoå theâm cho ngöôøi thaân, chôù coù ích gì.

Thuôû xöa, sau khi thaønh ñaïo roài ñöùc Phaät trôû veà thaønh Ca-tyø-la-veä giaûng ñaïo cho Phuï vöông vaø Hoaøng haäu nghe. Nghe xong Phuï vöông Ngaøi vaø Hoaøng haäu phaùt taâm qui y Tam baûo, gìn giöõ naêm giôùi. Veà sau Hoaøng haäu töùc Di maãu cuûa Ngaøi phaùt taâm ñi tu. Baø xin Phaät cho xuaát gia, Ngaøi khoâng baèng loøng. Baáy giôø Toân giaû A-nan thaáy vaäy soát ruoät, môùi thöa vôùi Theá Toân raèng:

- Di maãu coù coâng ôn lôùn vôùi Theá Toân, khi Hoaøng haäu sanh Ngaøi ra coù baûy hoâm thì tòch, Di maãu laø ngöôøi nuoâi Theá Toân töø nhoû cho tôùi lôùn khoân. Coâng ôn kia voâ cuøng thaâm troïng, maø baây giôø Theá Toân khoâng cho baø xuaát gia, nhö vaäy laø phuï ôn Di maãu sao?"

Phaät traû lôøi:

- Ta khoâng queân ôn, maø ñaõ ñeàn ôn Di maãu roài.

Ngaøi A-nan ngaïc nhieân hoûi:

- Baïch Theá Toân, Ngaøi ñeàn baèng caùch naøo?

Phaät noùi:

- Khi trôû veà thaønh Ca-tyø-la-veä, ta ñaõ khuyeân vaø giaûi thích cho Phuï vöông cuøng Di maãu hieåu ñöôïc ñaïo lyù, phaùt taâm qui y Tam baûo giöõ gìn naêm giôùi. Ñoù laø ñaõ ñuû ñeå ta ñeàn ôn song thaân roài.

Qua caâu chuyeän cuûa ñöùc Phaät, chuùng ta thaáy ngöôøi con muoán ñeàn ôn cha meï khoâng gì hôn laø khuyeân cha meï raùng giöõ gìn naêm giôùi, ñeå khi cheát khoûi ñoïa ñöôøng khoå. Coøn daønh duïm tieàn cho nhieàu, cheát laøm ñaùm ma cho lôùn, chöa haún laø thöông cha meï. Ñoù laø lôøi ñöùc Phaät ñaõ daïy tröôùc kia.

Baây giôø trôû laïi vaán ñeà ñaïo Phaät bi quan hay laïc quan? Nhö toâi ñaõ trình baøy, ñaïo Phaät nhìn thaúng leõ thaät, noùi thaúng leõ thaät. Chuùng ta quen hoaëc buoàn hoaëc vui, nhöng ñaïo Phaät khoâng phaûi vaäy. Ñaïo Phaät khoâng buoàn cuõng khoâng vui. Vì sao? Vì theá gian maát thì buoàn, ñöôïc thì vui, cheâ thì buoàn, khen thì vui. Vui buoàn cuûa theá gian laø vui buoàn ñoái ñaõi, khoâng coù söï thaät. Ñaïo Phaät laø ñaïo nhö thaät, noùi leõ thaät, chæ cho ngöôøi ta nhaän ra leõ thaät. Nhôø nhaän ra söï thaät neân moïi ngöôøi taäp soáng ñuùng nhö thaät, khoâng löøa ñaûo nhau, khoâng gaây ñau khoå cho nhau. Moät ñôøi soáng maø moïi ngöôøi ñeàu bieát toân troïng söï thaät, soáng ñuùng nhö söï thaät thì cuoäc soáng ñoù coù haïnh phuùc khoâng? Thaáy ñöôïc leõ thaät thì ñaâu coù gì phaûi buoàn, phaûi phieàn naõo.

Hoài xöa coù moät thaày Tyø-kheo tu haønh raát chaân chaùnh, ôû trong khu röøng caïnh laøng. Trong laøng, moät thieáu nöõ thaáy Thaày tu haønh chaân chaùnh neân quí kính, moãi ngaøy ñeàu sôùt baùt cuùng döôøng. Ñeàu ñaën nhö vaäy moät thôøi gian, ngöôøi trong xoùm baét ñaàu ñaøm tieáu loâi thoâi. Coâ nghe coâ buoàn, môùi thuaät laïi cho thaày nghe. Coâ noùi “Con tôùi cuùng döôøng laø ñeå cho thaày yeân tu, ñaït ñaïo. Baây giôø trong xoùm gieàng ñoàn xaáu con vôùi thaày”. Thaày Tyø-kheo nghe theá buoàn quaù, ñôïi khi coâ aáy veà, Thaày tìm sôïi daây ñònh thaét coå töï töû. Khi ñoù coù moät thieän thaàn hieän ra hoûi:

- Taïi sao thaày töï töû?

Thaày Tyø-kheo traû lôøi:

- Toâi tu haønh raát thanh tònh, maø ngöôøi ta noùi xaáu, ñaøm tieáu, cheâ cöôøi toâi phaïm giôùi neân toâi töï töû cho roài.

Vò thaàn kia hoûi:

- Giaû söû coù ngöôøi noùi Thaày chöùng A-la-haùn, trong khi Thaày chöa chöùng, Thaày coù chòu khoâng?

- Toâi chöa chöùng maø hoï noùi chöùng, toâi ñaâu coù chòu.

- Neáu coù ngöôøi noùi Thaày ñoïa ñòa nguïc, Thaày coù ñoïa khoâng?

- Toâi tu haønh ñaøng hoaøng, ñaâu laøm gì coù toäi maø ñoïa ñòa nguïc.

- Nhö vaäy Thaày chöa chöùng A-la-haùn, noùi chöùng cuõng khoâng ñöôïc. Thaày khoâng xuoáng ñòa nguïc noùi Thaày xuoáng cuõng khoâng xuoáng. Baây giôø Thaày khoâng phaïm giôùi, hoï noùi Thaày phaïm giôùi, Thaày cuõng ñaâu coù phaïm maø töï töû?

Nghe ñeán ñoù, thaày Tyø-kheo thöùc tænh, töø boû yù ñònh töï töû. Töø ñoù Thaày noã löïc tu haønh nhieàu hôn, thôøi gian sau chöùng quaû A-la-haùn. Chuùng ta thaáy roõ raøng lôøi khen, lôøi cheâ khoâng coù söï thaät. Vaäy maø ña soá ngöôøi ñeàu khoå ôû lôøi khen tieáng cheâ. Cöù khen laø vui, cheâ laø buoàn, quí nhöõng gì khoâng ñuùng söï thaät. Chuùng ta bieát leõ thaät khoâng maéc keït caùi khen caùi cheâ. Ñaïo Phaät laø ñaïo nhö thaät, maø ñaõ ñuùng nhö thaät thì coù gì laø bi quan, coù gì laø laïc quan? Bôûi vì bi quan hay laïc quan chaúng qua laø caùi khen caùi cheâ theo thöôøng tình maø thoâi. Laøm cho ngöôøi ta vui thì hoï noùi laïc quan, laøm cho ngöôøi ta buoàn thì thaønh bi quan. Ñaïo Phaät noùi leõ thaät, ngöôøi ta nghe buoàn, nhöng thaät söï ñaïo Phaät coù bi quan ñaâu? Keû noùi gaït khieán thieân haï vui chöa chaéc laø laïc quan.

Neáu noùi thaúng, ñaïo Phaät khoâng phaûi bi quan cuõng khoâng phaûi laïc quan, maø ñaïo Phaät laø ñaïo noùi nhö thaät vaø haønh nhö thaät. Chöõ Phaät laø tieáng Phaïn, Trung Hoa dòch laø giaùc. Cho neân goïi Phaät-ñaø töùc laø Giaùc giaû hay ngöôøi giaùc ngoä. Ñöùc Phaät do giaùc ngoä ñöôïc leõ thaät, thaáy bieát leõ thaät neân chæ daïy laïi cho chuùng ta leõ thaät aáy. Chuùng ta laø ñeä töû Phaät, tin lôøi leõ cuûa Ngaøi baèng leõ thaät, chôù khoâng phaûi baèng töôûng töôïng.

Ñaõ laø Phaät töû, chuùng ta phaûi coá gaéng öùng duïng tu theo lôøi Phaät daïy ñeå khoûi ñoïa trong nhöõng caûnh khoå. Ñöøng ñeå maát thaân naøy phaûi tieáp tuïc traàm luaân trong nhöõng coõi khoå ñau, khoâng bieát bao giôø ñöôïc trôû laïi. Phaät chæ con ñöôøng cho chuùng ta khoâng bò traàm luaân. Ñoù laø caên baûn, laø goác cuûa söï tu.

	]

	THIEÀN TOÂNG VIEÄT NAM