HOA VOÂ ÖU

(TAÄP-09)

H.T THÍCH THANH TÖØ

BOÀI DÖÔÕNG CHO LÔÙP GIAÛNG SÖ

Thaønh Phoá Hoà Chí Minh - 1995

Gaàn ñaây chuùng toâi khoâng daùm nhaän giaûng daïy nhieàu nôi, nhöng vôùi caùi tình cuûa thaày Tröôûng Ban Hoaèng Phaùp, coù nhaõ yù môøi chuùng toâi ñeán noùi chuyeän vôùi quí vò. Neå tình thaày Tröôûng ban, ñoàng thôøi cuõng laø boån phaän cuûa ngöôøi ñi tröôùc, nhöõng gì mình ñaõ hieåu ñaõ bieát, chuùng toâi cuõng muoán taát caû huynh ñeä cuõng hieåu cuõng bieát. Do ñoù neân coù buoåi noùi chuyeän hoâm nay.

Vì quí vò ñang hoïc lôùp Giaûng sö, neân chuyeân ñeà toâi noùi cuõng thuoäc veà laõnh vöïc cuûa caùc vò Giaûng sö. Tröôùc tieân, toâi seõ keå laïi nhöõng kinh nghieäm trong thôøi ñi giaûng cuûa mình. Ngaøy xöa khi chuùng toâi hoïc khoùa Trung caáp naêm thöù hai thì ñöôïc Hoøa thöôïng Vieän tröôûng, töùc thaày cuûa chuùng toâi cho hoïc khoùa Giaûng sö. Khoùa Giaûng sö hoài ñoù khoâng phaûi hoïc luoân nhö chuùng ta baây giôø, maø moãi naêm chæ hoïc coù ba thaùng.

Tröôùc khi ñi giaûng, huynh ñeä trong lôùp chuùng toâi cuøng taäp giaûng cho Hoøa thöôïng vaø moïi ngöôøi kieåm tra laïi, xem vieäc giaûng cuûa moãi vò theá naøo. Thôøi chuùng toâi töùc naêm 1954, coù khoaûng ba möôi vò taäp laøm Giaûng sö. Hoài xöa Hoøa thöôïng Vieän Tröôûng coù soaïn boä Phaät Hoïc Phoå Thoâng chia laøm möôøi khoùa, moãi khoùa möôøi baøi. Ngaøi baét chuùng toâi phaûi giaûng möôøi khoùa hoïc ñoù cho Phaät töû taïi thaønh phoá cuõng nhö caùc tænh. Cho neân moät naêm hoïc, chuùng toâi nghæ heát ba thaùng, töùc sau ngaøy maõn haï chuùng toâi ñi giaûng caùc tænh mieàn Taây, mieàn Ñoâng. Ñeán gaàn Teát chuùng toâi cuõng ñi giaûng moät khoùa, roài tröôùc haï cuõng ñi giaûng moät khoùa.

Nhöõng khoùa giaûng ñoù ñaàu tieân do Hoøa thöôïng Vieän Tröôûng höôùng daãn. Neáu quí vò coù xem Phaät Hoïc Phoå Thoâng seõ thaáy Hoøa thöôïng soaïn saün daøn baøi raát kyõ löôõng. Ngaøi daïy chuùng toâi phaûi theo thöù töï trình baøy treân baûng, Hoøa thöôïng chuû trì caùc buoåi taäp giaûng ñoù, phía döôùi huynh ñeä cuøng ngoài nghe vaø nhìn. Thaät tình cuoäc ñôøi laøm Giaûng sö, luùc ñaàu khoâng sung söôùng gì. Moãi khi leân buïc giaûng laø hoài hoäp, khoâng an oån chuùt naøo. Nhaát laø giaûng maø coù thaày mình ngoài ñeå kieåm tra, coù huynh ñeä cuøng lôùp pheâ bình, töï nhieân buoåi giaûng trôû thaønh khoù khaên voâ keå. Cho neân khi leân lôùp, ai cuõng coá gaéng ñem heát khaû naêng cuûa mình ñeå giaûng, nhöng söï thöïc giaûng khoâng ngon laønh chuùt naøo. Bôûi vì ngöôøi nghe khoâng phaûi thính giaû thaät, maø laø thính giaû saün saøng pheâ bình gay gaét mình, neân giaûng thaät khoù.

Sau khi giaûng moät ñoaïn, chuùng toâi trôû veà choã. Keá ñeán laø phaàn maáy thaày cuøng trong ban giaûng pheâ bình. Vieäc pheâ bình chia ra ba phaàn: moät laø pheâ bình tö caùch Giaûng sö, hai laø pheâ bình ngoân ngöõ Giaûng sö, ba laø pheâ bình giaùo lyù cuûa Giaûng sö.

Moät vò Giaûng sö phaûi coù tö caùch nghieâm chænh, ñöùng ñaén. Neáu mình sai soùt lieàn bò pheâ bình, ñoù laø pheâ bình veà tö caùch. Thöù hai pheâ bình veà ngoân ngöõ. Vì chuùng toâi môùi taäp neân noùi naêng hôi laáp vaáp hoaëc duøng töø ngöõ khoâng chính xaùc, nhöõng vieäc naøy ñeàu bò chænh heát. Nhôø vaäy maø taäp duøng ngoân ngöõ chính xaùc hôn. Laïi luùc môùi taäp, nhaát laø coøn treû noùi lanh laém, noùi khoâng döøng ñöôïc, coù khi noåi höùng noùi nhanh ñeán ñoä thính giaû nghe khoâng kòp. Cho neân nhöõng khuyeát ñieåm ñoù ñeàu ñöôïc chæ ra, baét chuùng ta noùi chaäm raõi töø töø, cho ngöôøi nghe laõnh hoäi ñöôïc. Ñoù laø ñieàu raát thieát yeáu. Thöù ba pheâ bình veà giaùo lyù. Trong baøi giaûng, nhö baøi nhaân quaû luaân hoài chaúng haïn, chuùng ta giaûng theá naøo ñuùng vôùi tinh thaàn Phaät daïy, chôù khoâng theå giaûng theo yù rieâng tö ñöôïc. YÙ naøo sai lieàn bò pheâ bình.

Thôøi gian chuùng toâi taäp giaûng laø nhö vaäy, treân laø Hoøa thöôïng, döôùi laø huynh ñeä cuøng nhau chæ trích pheâ bình. Nhôø vaäy chuùng toâi raùng söûa, raùng hoïc hoûi kyõ hôn. Sau khi ñöôïc pheâ bình xong, moãi chuùng toâi chia nhau ñi giaûng nôi naøy nôi kia. Thuôû ñoù hoäi Phaät hoïc ñeàu ñöôïc thaønh laäp ôû haàu heát caùc tænh mieàn Nam. Tænh naøo coù hoäi Phaät hoïc laø coù môøi chuùng toâi ñi giaûng. Moãi laàn ñi giaûng möôøi ngaøy, vì möôøi baøi phoå thoâng neân chuùng toâi phaûi giaûng möôøi ngaøy. Moãi laàn ñi hai ngöôøi, thay phieân nhau ñeâm nay ngöôøi naøy, ñeâm mai ngöôøi khaùc.

Rieâng phaàn toâi thöôøng ñöôïc ñi chung vôùi thaày Huyeàn Vi vaø thaày Töø Thoâng. Thaày Huyeàn Vi ñi nhieàu hôn, thaày Töø Thoâng toâi ñi chung ít hôn. Moãi khi giaûng xong trôû veà, Hoøa thöôïng coù toå chöùc moät buoåi hoïp. Noäi dung buoåi hoïp laø ñeå xeùt laïi xem thôøi gian chö taêng ñi giaûng gaëp trôû ngaïi gì, trao ñoåi vôùi huynh ñeä nhöõng kinh nghieäm cuõng nhö keát quaû cuûa moãi ngöôøi. Ñoàng thôøi löôïm laët theâm nhöõng yù hay cuûa caùc thaày cuøng trong ban giaûng.

Trong luùc ñi giaûng chuùng toâi gaëp nhöõng khoù khaên laø ngöôøi ta ñaët nhieàu caâu hoûi, maø nhöõng caâu hoûi ñoù thuoäc phaïm vi chuyeân tu. Mình vöøa hoïc vöøa laøm vieäc neân chöa coù kinh nghieäm tu taäp chính chaén, bò Phaät töû hoûi nhieàu caâu thaät khoù giaûi quyeát. Toâi nhôù laàn ñoù ñi giaûng ôû Soùc Traêng, coù moät Phaät töû Nam toâng laø baùc só, oâng hoûi theá naøy:

Thöa Thaày, trong kinh nhöõng baøi keä luoân luoân coù boán caâu, taïi sao khi ñöùc Phaät ra ñôøi, moät tay chæ trôøi moät tay chæ ñaát, noùi coù hai caâu: “Thieân thöôïng thieân haï, duy ngaõ ñoäc toân”. Nhö vaäy coøn hai caâu nöõa ôû ñaâu, xin Thaày chæ giuøm?

Quí vò chæ giuøm toâi. Ñaây laø moät caâu hoûi hôi khoù. Bôûi ngaøy leã Phaät ñaûn, chuùng ta thöôøng ñöôïc nghe nhaéc ñeán hình aûnh ñöùc Phaät môùi ra ñôøi ñi baûy böôùc, tay chæ trôøi tay chæ ñaát noùi: “Thieân thöôïng thieân haï, duy ngaõ ñoäc toân”, ña soá ai cuõng thuoäc loøng nhö theá. Nhöng vò Phaät töû naøy noùi moät baøi keä phaûi ñuû boán caâu, sao Phaät ra ñôøi noùi coù hai caâu, coøn hai caâu nöõa ôû ñaâu? Khi nghe hoûi vaäy, toâi chæ coøn caùch laø xin heïn veà tìm laïi, thaät ra luùc ñoù toâi cuõng chæ thuoäc coù hai caâu. Thaø noùi thaät vaäy, chôù khoâng bieát noùi ñaïi, sôï noùi traät sau naøy hoái haän, neân toâi xin heïn. Ñoù laø ñieàu khoù maø ngöôøi ñi giaûng gaëp phaûi.

Nhöng chính nhôø nhöõng tröôøng hôïp nhö vaäy, toâi raùng tìm ñoïc nghieân cöùu kinh ñieån kyõ löôõng hôn. Toâi bieát caùc vò beân Nguyeân thuûy raønh veà Nikaya laém, mình khoâng ñoïc A-haøm thì khoâng laøm sao ñaùp öùng ñöôïc nhöõng caâu hoûi cuûa hoï. Neân sau naøy toâi raùng ñoïc heát caùc boä A-haøm. Ñoïc qua roài toâi môùi giaät mình, thöïc tình mình doát roõ raøng. Trong A-haøm coù ghi boán caâu ñaøng hoaøng, chôù khoâng phaûi chæ hai caâu. Nhöng vì chuùng ta thöôøng nghe noùi hai caâu neân chæ thuoäc coù hai caâu, ñoù laø loãi mình ít ñoïc kinh. Boán caâu ñoù nguyeân vaên chöõ Haùn laø:

            Thieân thöôïng thieân haï,

            Duy ngaõ ñoäc toân.

            Nhaát thieát theá gian,

            Sinh laõo beänh töû.

Chính boán caâu naøy môùi noùi leân heát yù nghóa thaâm traàm veà caâu noùi cuûa ñöùc Phaät khi môùi ra ñôøi. Chuùng ta seõ thaáy tinh thaàn Phaät giaùo Nguyeân thuûy vaø Phaät giaùo phaùt trieån sai bieät ôû choã naøo? Gaàn ñaây Phaät töû hay hoûi: “Ñaïo Phaät laø ñaïo voâ ngaõ, taïi sao ñöùc Phaät môùi ra ñôøi moät tay chæ trôøi, moät tay chæ ñaát noùi “Duy ngaõ ñoäc toân”, nhö vaäy Ngaøi ñeà cao caùi ngaõ quaù möùc roài, theá thì vieäc naøy coù maâu thuaãn vôùi giaùo lyù voâ ngaõ khoâng?”

Ñoù laø vaán ñeà maø taát caû huynh ñeä cuõng caàn phaûi naém cho vöõng. Bôûi vì chuùng ta hay ñi giaûng vaøo ngaøy raèm thaùng tö, thì khoâng traùnh khoûi phaàn lòch söû naøy. Tra cöùu laïi toâi thaáy roõ raøng, neáu xeùt veà boán caâu keä ñoù vôùi tinh thaàn Nguyeân thuûy thì daãn ñuû boán caâu: “Thieân thöôïng thieân haï, duy ngaõ ñoäc toân, nhaát thieát theá gian, sinh laõo beänh töû”, nghóa laø treân trôøi döôùi trôøi chæ coù ta laø hôn heát. Taïi sao ta hôn heát? Vì trong taát caû theá gian, ta ñaõ vöôït khoûi sanh giaø beänh cheát. Phaät hôn taát caû theá gian vì Ngaøi ñaõ qua khoûi sanh giaø beänh cheát. Ñoù laø caùi hôn theo tinh thaàn Nguyeân thuûy. Nhö vaäy caâu noùi ñoù khoâng phaûi ñeà cao caùi ngaõ.

Taïi sao chö Toå Vieät Nam khoâng duøng heát boán caâu, laïi duøng hai caâu thoâi, coù yù nghóa gì? Ñaâu phaûi caùc Ngaøi khoâng ñoïc qua baøi keä ñoù, neáu chuùng ta khoâng nghieân cöùu kyõ coù theå bò nghi ngôø ôû ñieåm naøy. Bôûi vì tinh thaàn Phaät giaùo Phaùt trieån ñi thaúng vaøo ngaõ cuûa Phaùp thaân, chôù khoâng phaûi caùi ngaõ cuûa thaân naøy. Neân noùi “Thieân thöôïng thieân haï, duy ngaõ ñoäc toân” laø chæ cho ngaõ Phaùp thaân.

Nhö chuùng ta ñaõ bieát ngaõ cuûa thaân töù ñaïi nguõ uaån naøy voâ thöôøng sanh dieät, khoâng coù nghóa gì neân giaùo lyù noùi voâ ngaõ. Voâ ngaõ laø voâ caùi ngaõ töù ñaïi nguõ uaån, nhöng Phaùp thaân laø theå baát sanh baát dieät, noù treân heát. Vì vaäy Phaät noùi “Duy ngaõ ñoäc toân”. Trong kinh Kim Cang coù baøi keä “Nhöôïc dó saéc kieán ngaõ, dó aâm thanh caàu ngaõ, thò nhaân haønh taø ñaïo, baát naêng kieán Nhö Lai”, töùc laø neáu duøng saéc thaáy ta, duøng aâm thanh caàu ta, ngöôøi ñoù haønh ñaïo taø, khoâng theå thaáy Nhö Lai. Nhö vaäy chöõ Ngaõ naøy chæ cho ngaõ gì? Ngaõ cuûa Phaùp thaân neân khoâng theå duøng saéc töôùng, aâm thanh maø caàu. Neáu ai duøng saéc töôùng aâm thanh maø caàu Phaùp thaân, ñoù laø taø.

Giaùo lyù Phaùt trieån ñeà cao ngaõ laø caùi ngaõ Phaùp thaân. Theo tinh thaàn Phaät giaùo Phaùt trieån, chuùng ta tu phaûi giaùc ngoä ñöôïc phaùp thaân, môùi giaûi thoaùt sanh töû. Töø ñoù ta thaáy tinh thaàn Phaät giaùo Nguyeân thuûy vaø tinh thaàn Phaät giaùo phaùt trieån coù choã khaùc nhau. Phaät giaùo Nguyeân thuûy nhaém vaøo ñieåm Phaät ñaõ vöôït qua sanh töû cuûa chuùng sanh neân noùi Ngaøi hôn heát. Phaät giaùo Phaùt trieån nhaém vaøo Phaùp thaân cuûa chuùng ta, laø caùi khoâng sanh khoâng dieät neân noùi hôn heát. Hieåu nhö vaäy môùi coù theå traû lôøi caâu hoûi treân cuûa Phaät töû maø khoâng bò luùng tuùng.

Theâm moät caâu hoûi nöõa maø ngaøy xöa toâi traû lôøi cuõng khoâng chaïy. Phaät töû hoûi bình thöôøng thoâi “Taïi sao Phaät caám aên thòt traâu, thòt choù, haønh heï toûi neùn… maø thòt boø, thòt meøo, thòt deâ, thòt ngöïa khoâng caám. Nhö vaäy hoùa ra Phaät thöông loaøi naøy, gheùt loaøi kia sao! Phaät töø bi bình ñaúng, thöông taát caû chuùng sanh nhö nhau, taïi sao Ngaøi daïy nhö vaäy?” Coù nhöõng caâu hoûi môùi nghe qua thaáy taàm thöôøng, nhöng neáu chuùng ta khoâng nghieân cöùu kyõ, khoâng naém ñöôïc baûn yù cuûa Phaät cuõng ñau ñaàu, chôù khoâng phaûi chôi. Sau naøy ñoïc qua caùc kinh Maät toâng, toâi môùi thaáy roõ vieäc caám aên thòt traâu, thòt choù, haønh heï toûi neùn, laø vì khi aên thòt caùc loaøi ñoù, trong mieäng raát hoâi haùm, tuïng kinh trì chuù khoâng linh.

Neáu quí vò ñoïc A-haøm hay caùc boä Nikaya, seõ thaáy thôøi ñöùc Phaät, leã qui y khoâng toå chöùc lôùn nhö mình baây giôø. Ai nghe Phaät thuyeát phaùp roài, phaùt taâm qui y, ngöôøi ñoù lieàn quì tröôùc Phaät chaáp tay thöa: “Baïch Theá Toân, chuùng con xin phaùt nguyeän qui y Phaät, qui y Phaùp, qui y Taêng”. Noùi ba laàn nhö vaäy laø thaønh Phaät töû roài. Ngaøy xöa goïi haøng cö só taïi gia laø Öu-baø-taéc neáu nam giôùi, Öu-baø-di neáu nöõ giôùi. Ñaâu coù nghe Phaät caám aên thòt choù thòt traâu gì, cuõng khoâng nghe caám aên haønh heï toûi neùn. Nhöng taïi sao giôø Phaät töû qui y laïi noùi theâm vieäc naøy? Nghieân cöùu kyõ chuùng ta môùi thaáy, ñaây laø chòu aûnh höôûng cuûa Maät toâng. Vì caùc ngöôøi tu Maät toâng sôï trì chuù khoâng linh, neân khoâng cho aên caùc thöù ñoù. Coøn chuùng ta khoâng tu theo Maät toâng thì khoâng ñaët vaán ñeà aáy.

Taêng Ni neân yù thöùc khi giaûng daïy, neáu coù qui y cho Phaät töû, deø daët ñöøng noùi caám aên thòt traâu, thòt choù, haønh heï toûi neùn… vì nhöõng ñieàu naøy khoâng phaûi Phaät daïy. Do taïng kinh Trung Hoa in sau naøy nhaèm ñôøi nhaø Nguyeân nhaø Thanh, aûnh höôûng tinh thaàn Maät toâng raát lôùn neân môùi coù nhöõng ñieàu ñoù. Ñöùc Phaät luùc naøo cuõng töø bi bình ñaúng, neáu noùi Ngaøi caám aên thòt traâu maø cho aên thòt boø, thòt ngöïa thì voâ lyù quaù. Do ñoù Phaät töû thaéc maéc cuõng phaûi, chuùng ta chòu traùch nhieäm giaûng daïy phaûi naém vöõng nhöõng ñieàu naøy.      

Coù moät Phaät töû hoûi chuùng toâi: “Thöa Thaày, Phaät töû tu theo ñaïo Phaät, hieän taïi baûn thaân, gia ñình, xaõ hoäi coù lôïi ích gì?” Caâu hoûi naøy raát thöïc teá, chuùng ta khoâng theå lô laø ñöôïc. Thaät ra vaán ñeà ñöôïc neâu leân khoâng phaûi quaù khoù, nhöng chuùng toâi muoán daãn laïi ñeå quí vò yù thöùc traùch nhieäm cuûa ngöôøi giaûng daïy giaùo lyù. Chuùng ta giaûng daïy giaùo lyù phaûi laøm sao cho Phaät töû thaâm hieåu, öùng duïng tu haønh coù lôïi cho baûn thaân, gia ñình vaø xaõ hoäi, ñoù laø troïng taâm truyeàn baù chaùnh phaùp cuûa chuùng ta. Chính nhôø nhöõng caâu hoûi naøy laøm cho chuùng ta phaûi nghieân cöùu kyõ löôõng veà giaùo lyù nhaø Phaät, daïy theá naøo cho coù lôïi ích thieát thöïc, chôù khoâng theå noùi suoâng ñöôïc.

Ñeå traû lôøi caâu hoûi naøy, ôû ñaây toâi chæ toùm taét ñaïi yù thoâi. Toâi thöôøng daïy Phaät töû tu laø coát chuyeån ñoåi ba nghieäp thaân, khaåu, yù. Cho neân noùi tôùi tu laø noùi tôùi söï chuyeån hoùa, bieán caùi dôû xaáu trôû thaønh caùi hay toát. Ngöôøi theá gian nhö maáy chuù thôï söûa xe duøng chöõ tu raát hay. Xe hö söûa ít ít thì noùi tieåu tu, söûa khaù hôn noùi trung tu, coøn söûa toaøn boä thì goïi laø ñaïi tu. Trong nhaø Phaät noùi tu laø chuyeån hoùa nhöõng xaáu dôû trôû thaønh hay toát.

Noùi cuï theå hôn veà tu ba nghieäp nghóa laø ngaøy xöa chöa bieát tu vò ñoù saùt sanh, troäm caép, taø daâm v.v... Baây giôø bieát tu roài thì khoâng saùt sanh, khoâng troäm caép, khoâng taø daâm. Neáu tích cöïc hôn, hoài xöa vò ñoù saùt sanh, baây giôø bieát tu roài chuyeån laïi chaúng nhöõng khoâng saùt sanh maø coøn phoùng sanh, khoâng phaïm toäi troäm caép maø coøn taäp haïnh boá thí, khoâng taø daâm maø coøn khuyeán khích nhöõng ngöôøi chung quanh giöõ haïnh trinh baïch. Hoài xöa chöa bieát tu ta noùi doái, noùi hai löôõi, noùi hung döõ, noùi theâu deät voâ nghóa. Baây giôø chaëng ñaàu cuûa söï tu laø bôùt noùi doái, bôùt noùi hai löôõi, bôùt noùi hung döõ, bôùt noùi theâu deät. Qua chaëng thöù hai phaûi tieán leân, khi xöa mình noùi doái thì baây giôø luoân luoân noùi lôøi chaân thaät; khi xöa noùi hai löôõi töùc noùi ly giaùn, baây giôø noùi lôøi hoøa hôïp; khi xöa noùi lôøi hung döõ aùc ñoäc, baây giôø noùi lôøi hieàn hoøa nhaõ nhaën, khi xöa noùi lôøi theâu deät voâ nghóa, baây giôø noùi lôøi hôïp lyù.

Ngaøy xöa taâm yù nhieàu tham, nhieàu saân, nhieàu si, baây giôø bôùt tham, bôùt saân, bôùt si, ñoù laø chaëng soá moät. Qua chaëng thöù hai, chaúng nhöõng bôùt tham maø coøn taäp thöông ngöôøi cöùu vaät, chia xeû giuùp ñôõ keû cô haøn. Chaúng nhöõng bôùt saân maø coøn taäp traûi loøng töø bi ñeán khaép moïi ngöôøi. Chaúng nhöõng bôùt si maø coøn taäp môû mang trí tueä theo chaùnh phaùp. Nhö vaäy thay vì tham saân si, baây giôø ñoåi laïi thaønh boá thí, töø bi, trí tueä. Ñoù laø tu.

Neáu moät Phaät töû, baûn thaân khoâng saùt sanh, khoâng troäm cöôùp, khoâng taø daâm, khoâng noùi doái, bôùt tham saân si, nhö vaäy coù lôïi ích chöa? Baûn thaân coù lôïi ích cuï theå roài. Neáu moät thaønh vieân trong gia ñình toát nhö vaäy, töï nhieân gia ñình cuõng an vui, xaõ hoäi cuõng toát theo. Roõ raøng vieäc daïy tu coù lôïi ích thieát thöïc cho moïi ngöôøi vaø xaõ hoäi. Cho neân giaûng daïy cho Phaät töû phaûi thöïc teá, ñöøng noùi nhöõng ñieàu quaù cao sieâu khieán hoï khoâng theå laøm ñöôïc.

Luùc toâi ñi giaûng ôû Raïch Giaù vôùi thaày Huyeàn Vi, ñeà taøi giaûng laø giaùo lyù Nhò thöøa. Trong ñoù noùi veà töù thieàn, baùt ñònh cho tôùi töù quaû Thanh vaên. Vì thuoäc baøi neân toâi giaûng töông ñoái cuõng roõ. Sau khi giaûng xong, coù moät Phaät töû quì thöa: “Thöa Thaày, Thaày giaûng veà töù thieàn, baùt ñònh vaø töù quaû Thanh vaên, chuùng con nghe hieåu roài, nhöng xin hoûi thaät trong caùc taàng thieàn ñònh vaø quaû vò ñoù, Thaày ñaõ chöùng ñöôïc caùi naøo roài?” Luùc ñoù toâi ngôù ngaån, khoâng traû lôøi ñöôïc. May nhôø thaày Huyeàn Vi ngoài beân caïnh lanh trí, traû lôøi duøm toâi: “Ñaïo höõu queân roài sao, trong kinh thöôøng noùi ngöôøi tu chöùng gioáng nhö keû uoáng nöôùc noùng laïnh töï bieát, laøm sao noùi cho ñaïo höõu nghe ñöôïc”. Laàn ñoù Thaày Huyeàn Vi ñaõ traû lôøi cöùu boà toâi. Nhöng thaät tình, khi aáy toâi raát ñau. Taïi sao?

Chuùng toâi cöù quen hoïc hieåu, maø khoâng coù thì giôø tu. Moät ñeâm nhieàu laém laø tuïng kinh ñuû hai thôøi, ñoâi khi thieáu nöõa. Nhaát laø laøm Giaûng sö ñöôïc quyeàn nghæ ñeå nghieân cöùu baøi vôû, neân tu leáu leáu thoâi, chaúng coù tôùi ñaâu. Chöøng khi giaûng mình hoïc baøi kyõ, noùi cho ngöôøi ta nghe hieåu, Phaät töû töôûng mình ñaõ chöùng khaù khaù roài, khi hoûi laïi mình chôùi vôùi khoâng giaûi quyeát ñöôïc. Gaëp phaûi caâu hoûi treân, loøng toâi baát an voâ cuøng, vì thaáy mình gioáng nhö caùi maùy thaâu thanh. Thu lôøi cuûa nhöõng baäc thaày ñi tröôùc, roài phaùt ra y nhö vaäy, chôù baûn thaân chöa coù gì heát. Do ñoù toâi thaàm nguyeän, luùc naøo ñuû duyeân mình phaûi tìm choã tu ñeå yeân loøng moät chuùt, chôù noùi hay maø laøm khoâng ñöôïc, thaät khoå taâm quaù. Ñoù laø lyù do sau naøy toâi tìm leân nuùi tu thieàn. Toâi keå laïi nhöõng ñieàu naøy cho quí vò thaáy boån phaän cuûa moät vò Giaûng sö khoâng giaûn ñôn nhö mình töôûng. Ta phaûi noùi theá naøo cho ngöôøi hieåu, keá hoï hoûi tôùi coâng phu tu haønh mình cuõng phaûi bieát, khoâng theå luùng tuùng ñöôïc. Muoán theá chuùng ta phaûi coù tu.

Ngaøy xöa ñi giaûng, toâi khoâng coù nhöõng ñieåm ñaëc saéc nhö thaày Huyeàn Vi vaø thaày Töø Thoâng. Thaày Huyeàn Vi coù taøi vieát chöõ Haùn baèng tay traùi, giaûng tôùi ñaâu thaày vieát tôùi ñoù, thaønh ra Phaät töû thích laém, nhôø vaäy hoï chaêm chuù, bôùt buoàn nguû. Thaày Töø Thoâng coù taøi veõ, khieán khaùn giaû thích nhìn, queân buoàn nguû. Coøn toâi vieát baèng tay traùi khoâng ñöôïc maø veõ cuõng khoâng ñöôïc, chæ chòu khoù nghieân cöùu Phaät phaùp saâu moät chuùt thoâi. Bôûi vaäy toâi giaûng Phaät töû buoàn nguû laém, vì khoâng coù ñieåm ñaëc bieät ñeå cho hoï chuù yù. Cho neân ñaëc taøi rieâng cuõng laø ñieåm thuaän lôïi cuûa Giaûng sö. Tuy nhieân, treân heát vaãn laø giaùo lyù vöõng vaø coâng phu tu taäp cuï theå môùi giuùp moät vò Giaûng sö laøm troøn boån phaän cuûa mình.

Baây giôø toâi noùi tôùi nhöõng ñieåm caàn thieát cuûa moät Giaûng sö. Thöù nhaát vò Giaûng sö phaûi kheùo giaûi quyeát nhöõng caâu hoûi, ñoàng thôøi phaân bieät ñöôïc ñoái töôïng hoûi thuoäc thaønh phaàn naøo. Ñieàu naøy heát söùc khoù. Bôûi vì nhieàu ngöôøi hoûi khoâng phaûi vì hoï chöa hieåu, maø hoûi ñeå phaù chôi, thöû xem mình coù lanh lôïi khoâng. Hoaëc hoï hoûi ñeå toû raèng mình hieåu Phaät phaùp cao saâu cho thieân haï ngaùn chôi. Vôùi nhöõng ñoái töôïng ñoù naøy, chuùng ta phaûi giaûi quyeát cho kheùo. Neáu ngöôøi khoâng hieåu maø hoûi, chuùng ta duøng loái giaûi thích cho hoï hieåu. Neáu ngöôøi hoûi khoâng chính xaùc, khoâng roõ raøng chuùng ta duøng loái phaûn vaán ñaùp ñeå traû lôøi. Nghóa laø ñaùp baèng caùch hoûi ngöôïc laïi, cho hoï saùng ra caâu hoûi cuûa mình. Nhieàu ngöôøi khoâng naém vöõng vaán ñeà, hoïc loùm ñaâu ñoù vaøi ba caâu roài ñem ra hoûi mình. Quí vò cöù caém ñaàu giaûi thích theo, giaûi rieát khoâng tôùi ñaâu heát.

Cho neân nhaø Phaät daïy coù ba caùch ñaùp:

1. Giaûi ñaùp: Neáu ñoái töôïng laø ngöôøi caàn hieåu bieát, caàn hoïc ñeå tu.

2. Phaûn vaán ñaùp: Neáu ñoái töôïng hoûi maø khoâng naém vöõng ñieàu mình hoûi, yù töù khoâng saùng suûa hoaëc hoûi coù veû caàu kyø. Ta hoûi laïi ñeå hoï giaät mình, töï suy nghó veà ñieàu vöøa hoûi, töø töø hoï seõ saùng ra yù nghóa mình muoán noùi vôùi hoï.

3. Voâ ngöõ ñaùp: Töùc ñaùp baèng caùch im laëng, khoâng noùi gì heát, neáu ñoái töôïng hoûi ñeå vaán naïn. Hoài xöa thôøi Phaät coøn taïi theá, coù nhieàu vò ngoaïi ñaïo hoûi ñeå phaù. Ñaây goïi laø vaán naïn. Trong tröôøng hôïp naøy, Phaät daïy chuùng ta im laëng, khoâng noùi gì heát. Cho neân gaëp nhöõng ngöôøi hoûi voâ nghóa, ta laëng thinh, vì hoï hoûi ñeå phaù mình chôi chôù ñaâu coù caàu hoïc Phaät phaùp, mình ñaùp coù lôïi chi. Do ñoù im laëng.

Moät vò Giaûng sö phaûi naém vöõng ba caùch ñaùp treân. Ngöôøi caàn hieåu bieát Phaät phaùp, chuùng ta giaûi thích raønh roõ cho hoï hieåu. Ngöôøi coøn lôø môø chöa hieåu, chöa bieát roõ vaán ñeà, ta hoûi laïi ñeå hoï töï suy nghieäm, töï saùng toû vaán ñeà muoán hoûi. Ngöôøi muoán phaù phaùp, ta duøng im laëng maø ñaùp. Cho neân vieäc phaân bieät ñoái töôïng cuõng raát quan troïng. Ñi giaûng coù nhieàu ngöôøi hoûi vui laém. Coù moät laàn toâi giaûng ôû Vuõng Lieâm, Phaät töû ñöùng leân hoûi: “Thöa Thaày, Phaät giaùo laø duy taâm hay duy vaät?” Toâi khoâng ñaùp maø hoûi laïi: “Ñaïo höõu giaûng roõ theá naøo laø duy taâm, theá naøo laø duy vaät, roài toâi seõ noùi Phaät giaùo thuoäc vaøo phaàn naøo”. OÂng bí, khoâng giaûng noåi. Gaëp caâu hoûi nhö theá, neáu chuùng ta cöù caém ñaàu giaûi thì moät hoài sanh chuyeän. Cho neân phaûi bieát nhìn ñoái töôïng maø traû lôøi.

Coù laàn toâi giaûng ôû Raïch Giaù, moät Phaät töû ñöùng ra hoûi: “Thöa Thaày, xin Thaày giaûi thích veà “Thaäp nhö thò” trong kinh Phaùp Hoa”. Hoûi ngang nhö vaäy, coù khi chuùng ta coøn chöa nhôù nöõa huoáng laø traû lôøi. Thöôøng neáu gaëp tröôøng hôïp hoûi veà phaùp soá, neáu nhôù mình traû lôøi, coøn khoâng nhôù thì duøng thuaät naøy “nhôø ñaïo höõu keå laïi töøng ñieàu, toâi seõ giaûi thích cho nghe”. Nhöng toâi bieát hoâm aáy, Phaät töû muoán toû ra mình laø ngöôøi hoïc Phaät cao, vì Thaäp nhö thò trong kinh Phaùp Hoa laø nhöõng vaán ñeà raát thaâm saâu. Do ñoù toâi noùi vôùi vò aáy: “Caâu hoûi cuûa ñaïo höõu raát thaâm saâu, maø hoäi chuùng ôû ñaây trình ñoä phoå thoâng thoâi, chöa hieåu ñöôïc nhöõng ñieàu ñoù. Vaäy xin môøi ñaïo höõu hoâm sau ñeán chuøa, chuùng toâi seõ giaûi thích rieâng. Coøn ôû ñaây theo tinh thaàn hieåu bieát phoå thoâng cuûa Phaät töû, chuùng toâi chæ giaûng kinh thöôøng thoâi”. Ñoù laø chuùng ta kheùo phöông tieän ñeå ñaùp. Nhieàu ngöôøi thích hoûi cao, ta coá gaéng giaûng ñeå toû ra mình thoâng suoát, nhöng khoâng ngôø nhö theá seõ maát thôøi gian cuûa ngöôøi ñang muoán tìm hieåu nhöõng gì gaàn guõi, thieát thöïc vôùi cuoäc soáng bình thöôøng. Chaïy theo maáy caâu hoûi caàu kyø aáy seõ khoâng coù lôïi cho caû hai beân.

Ñeå thaønh moät Giaûng sö coù ñaày ñuû kieán thöùc Phaät hoïc, quí vò chòu khoù ñoïc thaät kyõ boán boä A-haøm vaø boán boä Nikaya do Hoøa thöôïng Minh Chaâu dòch. Taïi sao toâi khuyeân nhö vaäy? Vì ñoïc nhöõng boä kinh aáy coù raát nhieàu lôïi ích. Lôïi thöù nhaát laø chuùng ta naém vöõng giaùo lyù Nguyeân thuûy. Ngöôøi hoïc ñaïo caàn phaûi phaêng taän goác, laàn taän ngoïn, chôù khoâng theå chæ bieát ngoïn maø khoâng bieát goác. Ngaøy xöa, luùc ñöôïc nghæ ôû Phöông Boái am, toâi ñoïc ñi ñoïc laïi boán boä A-haøm tôùi saùu laàn, caøng ñoïc caøng thaáy hay. Kinh A-haøm noùi heát nhöõng ñieàu caên baûn Phaät ñaõ daïy, neáu chuùng ta khoâng bieát nhöõng giaùo lyù naøy thì thaät laø moät thieáu soùt lôùn ñoái vôùi ngöôøi ñi giaûng. Ñoù laø ñieàu thöù nhaát. Thöù hai, trong A-haøm hay Nikaya coù nhöõng baøi kinh ngaén goïn, deã hieåu raát thuaän tieän ñeå chuùng ta choïn laøm ñeà taøi giaûng. Coøn kinh Ñaïi thöøa daøi vaø khoù quaù, khoâng theå giaûng phoå thoâng ñöôïc.

Moät Giaûng sö coøn phaûi gioûi veà lòch söû nöõa, neân vieäc tra cöùu lòch söû khoâng theå thieáu. Thôøi cuûa toâi kinh saùch dòch coøn ít quaù, phaûi ñoïc thaúng baèng chöõ Haùn, maát thì giôø. Ngaøy nay chöõ Haùn cuõng nhö chöõ Pali ñaõ ñöôïc dòch khaù ñaày ñuû, ñoù laø moät thuaän lôïi lôùn cho coâng taùc nghieân cöùu cuûa quí vò. Keá ñeán, chuùng ta phaûi naém vöõng lòch söû Phaät giaùo Vieät Nam. Ñaùng tieác lòch söû Phaät giaùo nöôùc nhaø coøn quaù thieáu thoán, neân khi nghieân cöùu chuùng ta thaáy thaät ngheøo naøn. Moät vò Giaûng sö phaûi bieát roõ lòch söû nhöõng thôøi kyø thònh suy cuûa Phaät giaùo nöôùc mình nhö theá naøo, ai ñaõ môû mang ñöôïc giaùo lyù Phaät trong töøng thôøi… Ñoàng thôøi chuùng ta cuõng phaûi bieát veà lòch söû Phaät giaùo truyeàn baù töø AÁn Ñoä, Trung Hoa sang Vieät Nam, Nhaät Baûn hay caùc heä beân Nam toâng cuõng phaûi bieát. Ñeå khi ngöôøi ta hoûi mình traû lôøi khoâng ngaïi, neáu khoâng bieát thì khoâng theå traû lôøi thoûa ñaùng ñöôïc.

Chính vì vaäy hoài xöa toâi ñaõ khao khaùt ñöôïc ñi AÁn Ñoä, bieát taän nôi Phaät ñaûn sinh, thaønh ñaïo, nôi giaûng phaùp Töù ñeá, kinh Phaùp Hoa, nôi Phaät nhaäp Nieát-baøn v.v... Ñeå xem lòch söû vieát coù ñuùng söï thaät khoâng? Roài toâi laïi nghó Phaät giaùo Nguyeân thuûy raát thaïnh haønh ôû Tích Lan, Phaät giaùo phaùt trieån thaïnh haønh ôû Nhaät Baûn, neân cuõng öôùc mô ñöôïc ñi Tích Lan, Nhaät Baûn nghieân cöùu xem Phaät giaùo ôû nhöõng nôi aáy theá naøo.

Ñuû duyeân naêm l964, toâi ñöôïc thaùp tuøng theo quí Hoøa thöôïng ñi döï Ñaïi hoäi Phaät giaùo ôû AÁn Ñoä. Qua chuyeán ñi ñoù toâi ñöôïc bieát roõ nhöõng di tích cuûa Phaät, neân loøng tin taêng tröôûng vöõng chaéc hôn, ñoàng thôøi nhaän ra nhöõng sai laàm laâu nay mình chöa bieát, cöù taùn doác vôùi nhau. Thí duï noùi ñöùc Phaät tu saùu naêm khoå haïnh döôùi nuùi Tuyeát, ñieàu naøy khoâng ñuùng. Vì Boà-ñeà ñaïo traøng thuoäc veà Trung AÁn maø nuùi tuyeát naèm trong daõy Hy Maõ Laïp Sôn thuoäc mieàn Baéc AÁn. Hai nôi naøy caùch xa ngaøn daëm, theá  maø laâu nay ngöôøi ta cöù baûo ñöùc Phaät tu khoå haïnh treân nuùi Tuyeát! Coù tôùi nôi môùi chöùng nghieäm ñöôïc söï thaät.

 Sau naøy, toâi cuõng ñuû duyeân sang Tích Lan moät tuaàn leã, roài qua Nhaät Baûn hai möôi ngaøy. Sau khi ñi thaêm Phaät giaùo caùc nôi roài, veà laïi nöôùc toâi môùi thaáy Phaät giaùo Vieät Nam khoâng keùm gì Phaät giaùo Tích Lan, Nhaät Baûn. Coù theå noùi Phaät giaùo Vieät Nam giöõ möùc vöøa chöøng, deã tu, deã chaáp nhaän nhaát. Vì Phaät giaùo Vieät Nam khoâng quaù phong kieán nhö Phaät giaùo Tích Lan, cuõng khoâng quaù phoùng khoaùng ñeán möùc gaàn nhö theá tuïc hoùa nhö Phaät giaùo Nhaät Baûn. Chæ coù Phaät giaùo Vieät Nam laø dung hoøa hai thaùi ñoä treân. Cho neân khi nghieân cöùu veà lòch söû, chuùng ta coù ñieàu kieän chöùng nghieäm cuï theå, thöïc teá seõ giuùp mình ñaày ñuû nieàm tin hôn khi noùi chuyeän vôùi Phaät töû.

Khi giaûng daïy Phaät töû, chuùng ta phaûi öùng duïng lôøi daïy cuûa Phaät theá naøo cho thöïc teá, ñöøng noùi quaù cao sieâu, huyeàn bí laøm cho Phaät töû khoâng theå tu ñöôïc, hoaëc khieán hoï hoang mang. Nhö giaûng naêm giôùi, thöù nhaát laø giôùi saùt sanh, xöa nay chuùng ta quen theo chöõ Haùn, keå treân töø sö taêng phuï maãu döôùi cho ñeán vi teá coân truøng ñeàu khoâng ñöôïc gieát. Noùi nhö theá Phaät töû raát khoù giöõ giôùi naøy. Bôûi vì ngöôøi laøm ruoäng raãy ôû thoân queâ, laøm sao khoâng saùt haïi vi teá coân truøng ñöôïc. ÔÛ thaønh thò ñoái vôùi kieán giaùn v.v… Phaät töû cuõng khoâng giöõ ñöôïc heát. Roài nhieàu baùc só hoûi toâi, vi truøng lao cuõng laø vi truøng, baây giôø con chích thuoác ñeå gieát noù, vaäy con coù toäi khoâng? Ñuû thöù chuyeän khoù xöû. Neáu chuùng ta giaûng nhö vaäy, voâ tình laøm cho Phaät töû khoâng tu ñöôïc. Ñoù laø moät tai hoïa.

Nghieân cöùu kyõ luaät Tyø-kheo, Phaät daïy trong giôùi saùt sanh neáu gieát ngöôøi thì phaïm toäi Ba-la-di, coøn gieát caùc con vaät thì phaïm toäi ñoïa. Luaät ñaõ chia roõ raøng nhö theá. Vì vaäy haøng cö só giöõ giôùi khoâng saùt sanh laø khoâng gieát ngöôøi vaø caùc con vaät lôùn thoâi. Ñoù laø moät vaán ñeà thöïc teá. Neáu chuùng ta cöù giaûng nhö hoài xöa thì Phaät töû khoâng bao giôø daùm thoï giôùi, maø khoâng thoï giôùi thì laøm sao tu ñöôïc. Neân giaûng cho Phaät töû giôùi saùt sanh laø khoâng ñöôïc gieát ngöôøi treân ba phöông dieän: thaân, khaåu, yù. Ñích thaân mình khoâng gieát, khoâng xuùi baûo keû khaùc gieát, khoâng tuøy hyû vôùi söï gieát haïi. Ñoù laø giöõ giôùi saùt sanh. Nghe theá, ít ra hoï cuõng giöõ ñöôïc giôùi khoâng gieát ngöôøi neân thaáy deã tu. Ngaøy xöa thôøi ñöùc Phaät nhöõng ngöôøi laøm löôùi laøm chaøy cuõng thoï giôùi ñöôïc. Baây giôø mình noùi tôùi vi teá coân truøng, khoâng ai thoï ñöôïc heát. Ñoù laø thieáu thöïc teá. Cho neân noùi quaù cao roát cuoäc khoâng laøm gì ñöôïc. Ñoù laø ñieàu toâi nhaéc quí vò nhôù trong coâng taùc giaûng daïy phaûi deø daët.

Ñieåm keá nöõa, vò Giaûng sö phaûi naém vöõng caû hai giaùo lyù Nguyeân thuûy vaø Phaùt trieån cuûa Ñaïi thöøa. Phaàn naøo ra phaàn aáy, ñöøng giaûng caùi naøy laãn qua caùi kia, laøm cho ngöôøi ta khoâng nhaän roõ ñöôïc söï sai bieät trong hai giaùo lyù aáy. Nhö quí vò phaûi nhôù roõ raøng veà tam phaùp aán, töù phaùp aán, ñeä nhaát phaùp aán. Tam phaùp aán laø chö haïnh voâ thöôøng, chö phaùp voâ ngaõ, Nieát-baøn tòch tònh. Töù phaùp aán laø voâ thöôøng, khoå, khoâng, voâ ngaõ. Hai phaùp aán naøy thuoäc heä Tieåu thöøa cuûa Nguyeân thuûy. Coøn ñeä nhaát phaùp aán nhö trong kinh Phaùp Hoa noùi, chæ coù moät Phaät thöøa, töùc chæ thaúng nhaát taâm chaân nhö. Ñaây laø ñeä nhaát phaùp aán thuoäc veà heä Phaùt trieån cuûa Ñaïi thöøa.

Nhö vaäy ñöùng veà maët giaùo lyù Phaùt trieån cuûa Ñaïi thöøa luoân luoân chæ cho chuùng ta nhaän ra nhaát taâm chaân nhö hay phaùp thaân. Theá neân nhöõng kinh chæ thaúng veà nhaát taâm chaân nhö, ñoù laø thuoäc veà ñeä nhaát phaùp aán. Coøn kinh naøo phaân tích lyù voâ thöôøng, khoå, khoâng, voâ ngaõ laø thuoäc veà giaùo lyù Nguyeân thuûy. Moät vò Giaûng sö caàn phaûi phaân bieät, giaûng traïch giaùo lyù caên baûn roõ raøng nhö theá.

Ñieåm choùt cuõng laø ñieåm quan troïng nhaát, toâi xin nhaéc quí vò laø moät Giaûng sö thì khoâng theå thieáu phaàn kinh nghieäm tu taäp ñöôïc. Hoài xöa chuùng toâi ôû trong hoaøn caûnh thieáu ngöôøi, neân vöøa hoïc vöøa truyeàn baù chaùnh phaùp, khoâng coù thì giôø tu. Vì vaäy söï tu taäp raát khieám khuyeát. Töø ñoù deã sanh ra nhöõng chuyeän khoâng hay khaùc. Bôûi vì khi ñi giaûng, nhaát laø ngöôøi coù duyeân giaûng haáp daãn, ñöôïc quaàn chuùng ngöôõng moä, ñoù laø phöôùc nhöng coi chöøng cuõng laø hoïa. Phöôùc chöøng naøo thì hoïa chöøng aáy, chôù khoâng keùm. Ngöôøi hieåu ñaïo lyù, coù phöôùc giaûng Phaät töû thích nghe nhöng söï tu haønh khoâng vöõng, khoâng coù coâng phu thì deã bò xaûy chaân laém. Vì theá quí vò phaûi deø daët.

Naêm xöa toâi bò moät caâu hoûi cuûa Phaät töû khieán trong taâm cöù nung naáu hoaøi. Toâi thaàm nghó phaûi coù thì giôø tu mình môùi yeân loøng, chôù khoâng theå chæ hoïc hieåu bao nhieâu noùi baáy nhieâu maø khoâng coù kinh nghieäm tu. Do ñoù naêm 1966 sau khi daïy xong ba naêm ôû Phaät hoïc Hueä Nghieâm, toâi ruùt leân nuùi tu, ñeå thöïc hieän cho ñöôïc sôû nguyeän cuûa mình.

Ngaøy nay, toâi nghó moät naêm quí vò coù theå daønh moät tuaàn, hai tuaàn nhaäp thaát tu. Trong thôøi gian aáy chuùng ta vöøa nghieäm laïi nhöõng lôøi Phaät daïy, vöøa öùng duïng vaøo söï tu xem keát quaû ra sao. Chuùng ta tu coù keát quaû noùi vôùi Phaät töû môùi maïnh. Ngöôïc laïi, ta noùi maø khoâng bieát keát quaû ra sao thì khoù noùi laém. Laøm Phaät söï thì laøm nhöng vieäc tu khoâng theå boû qua. Mong quí vò nhôù cho ñieåm naøy.

Khi nghieân cöùu veà caùc Thieàn sö hay caùc vò toå Vieät Nam, chuùng ta cuõng neân thuoäc thi keä cuûa caùc Ngaøi. Hieän nay, ngoaøi ñôøi nhieàu nhaø vaên hoïc hay caùc hoïc giaû thuoäc keä cuûa Thieàn sö Vieät Nam nhieàu hôn quí Thaày, Coâ nöõa. Naêm tröôùc toâi coù gaëp giaùo sö Hoaøng Nhö Mai, khi keå laïi caùc Thieàn sö Vieät Nam, oâng thuoäc keä cuûa quí Ngaøi coøn muoán hôn toâi nöõa. Ngöôøi theá gian maø nhö theá, coøn chuùng ta laø con chaùu trong nhaø laïi khoâng thuoäc, khoâng bieát gì heát veà Toå sö mình. Ñoù laø moät khuyeát ñieåm lôùn cuûa chuùng ta.

Nghieân cöùu trôû laïi Phaät giaùo Vieät Nam, chuùng ta thaáy nhöõng vò noåi tieáng vaø coù coâng lôùn trong vieäc truyeàn baù Phaät giaùo Vieät Nam töø theá kyû thöù III ñeán ñaàu theá kyû thöù XIX, ñeàu laø caùc Thieàn sö. Nhö vaäy Phaät giaùo thieàn toâng ñaõ phaùt khôûi vaø toàn taïi ôû nöôùc ta traûi qua möôøi saùu theá kyû, caùc baäc cao ñöùc ñeàu tu thieàn. Theá maø ngaøy nay chuùng ta khoâng bieát gì heát, thaät laø moät ñieàu ñaùng traùch! Tôùi theá kyû choùt naøy, nhieàu vò chaúng nhöõng khoâng bieát tu thieàn maø coøn noùi “coi chöøng tu thieàn ñieân”. Thaät ñau loøng!

Nguoàn goác cuûa Phaät giaùo xuaát phaùt töø ñöùc Phaät Thích-ca, keá ñoù laø moät ngaøn hai traêm naêm möôi vò ñeä töû cuûa Ngaøi ñeàu do tu thieàn maø chöùng quaû A-la-haùn. Phaät giaùo töø aáy ñöôïc truyeàn maõi cho tôùi Vieät Nam, caùc vò Toå chuùng ta cuõng tu thieàn maø mình baây giôø mình khoâng bieát thieàn laø gì, ñoù laø moät yeáu ñieåm cuûa Phaät giaùo Vieät Nam hieän giôø. Thôøi ñaïi ngaøy nay, ngöôøi AÂu Myõ raát coù caûm tình vôùi Phaät giaùo. Naêm toâi qua Phaùp 1994, ngöôøi ta cho bieát taïi ñaây ñaõ coù moät trieäu ngöôøi Phaùp theo ñaïo Phaät, ña soá thích tu thieàn. Nhö vaäy môùi thaáy thieàn laø coäi goác cuûa ñaïo Phaät. Vì theá khi nghieân cöùu veà ñaïo Phaät ngöôøi ta nhaém vaøo thieàn nhieàu hôn.

Gaàn ñaây coù moät soá ngöôøi ngoaïi quoác tìm tôùi Vieät Nam xin hoïc thieàn. Ñaây laø noãi khoå taâm cuûa chuùng ta. Bôûi vì ôû Phaùp hoï nghe thaày Nhaát Haïnh giaûng daïy veà thieàn, neân hoï nghó Thieàn toâng Vieät Nam chaéc laø hay laém, vì vaäy hoï môùi qua Vieät Nam nghieân cöùu veà thieàn. Baây giôø maáy huynh ñeä nghó mình phaûi daãn hoï ñi ñaâu? Ñoù laø moät vaán ñeà heát söùc khoù cho mình. Nhöõng naêm veà tröôùc Hoøa thöôïng Minh Chaâu cuõng thöôøng than vôùi toâi: “Coù nhöõng phaùi ñoaøn ngoaïi quoác tôùi muoán nghieân cöùu moät ngoâi chuøa Vieät Nam, tu ñuùng theo tinh thaàn Phaät giaùo Vieät Nam. Toâi khoâng bieát daãn ñi ñaâu, bôûi vì chuøa mình raát nhieàu, maø khoâng nôi naøo ñaït tieâu chuaån chuyeân tu ñuùng theo tinh thaàn hoï mong muoán caû”. Ñoù laø ñieàu ñaùng buoàn cuûa mình.

Vì theá quí vò coù troïng traùch giaûng daïy phaûi bieát roõ neàn taûng cuûa Phaät giaùo Vieät Nam. Chuùng ta giaûng tuøy thôøi, tuøy caên cô nhöng phaàn caên baûn phaûi naém vöõng vaø luoân nhaát quaùn. Nhö vaäy vieäc giaùo hoùa môùi khoâng ñi leäch. Hoài chuùng toâi hoïc, caùc chuøa haàu heát chæ hoïc gia giaùo nhö kinh Di Ñaø chaùnh vaên Di Ñaø sôù sao, Qui Nguyeân Tröïc Chæ, Taây Qui Tröïc Chæ v.v... Thaønh ra chæ bieát phaùp moân nieäm Phaät, maø khoâng bieát ñöôøng loái tu thieàn. Baây giôø quí vò coù ñieàu kieän hôn chuùng toâi ngaøy tröôùc, neân phaûi chòu khoù nghieân cöùu cho töôøng taän caùc phaùp moân tu, trong ñoù thieàn toâng laø moät phaùp moân ñöôïc xem nhö hôïp thôøi, hôïp cô vaø ñuùng vôùi tinh thaàn cuûa ñöùc Phaät nhaát.

Hoâm nay toâi coù vaøi ñieàu nhaéc taát caû quí vò chuaån bò ñi treân con ñöôøng hoaèng phaùp. Chuùng ta laø söù giaû Nhö Lai thì tröôùc nhaát phaûi hieåu vaø haønh theo haïnh Nhö Lai, sau ñoù môùi ñem giaùo lyù ñaïo Phaät ñi vaøo cuoäc ñôøi, giuùp cho taát caû chuùng sanh ñeàu ñöôïc giaùc ngoä giaûi thoaùt. Ñaây chính laø muïc ñích chaùnh yeáu cuûa moät vò Giaûng sö. Mong taát caû quí vò ghi nhôù vaø coá gaéng thöïc haønh ñöôïc thaønh töïu vieân maõn.

]

THIEÀN TOÂNG VIEÄT NAM