HOA VOÂ ÖU

(TAÄP-09)

H.T THÍCH THANH TÖØ

OÂNG PHAÄT HAY OÂNG BUÏT

Tröôøng Trung caáp Phaät Hoïc Bình Thuaän - 2002

Hoâm nay chuùng toâi ñuû duyeân veà ñaây döï leã Khaùnh thaønh Tröôøng Trung caáp Phaät Hoïc tænh Bình Thuaän, ñoàng thôøi ñöôïc ban toå chöùc môøi giaûng moät thôøi. Vì loøng tha thieát cuûa Taêng Ni, Phaät töû neân toâi coá gaéng noùi moät thôøi phaùp nhoû ñeå quí vò nhôù tu haønh.

Ñeà taøi toâi noùi hôi laï moät chuùt OÂng Buït vaø oâng Phaät laø moät hay hai. Taát caû chuùng ta ai coù ñoïc laïi nhöõng aùng vaên coå cuûa Vieät Nam, töø theá kyû thöù 13 trôû veà tröôùc seõ thaáy noùi ñeán oâng Buït chôù khoâng goïi oâng Phaät nhö ngaøy nay. Vaäy oâng Buït vaø oâng Phaät laø moät hay hai. Neáu moät thì ngaøy xöa ñuùng hay baây giôø ñuùng? Ñaây laø moät vaán ñeà nhoû nhöng cuõng raát quan troïng, coù lieân quan ñeán söï tu haønh cuûa chuùng ta.

Lòch söû Vieät Nam ngaøy xöa coù nhöõng chuyeän nhö Taám Caùm… trong ñoù hình aûnh Buït hieän ra raát ñeïp, cöùu ñoä ngöôøi hieàn laønh, ngheøo khoù. Chôù khoâng noùi Phaät ñoä. Nhöng baây giôø chuùng ta laïi leã Phaät, caàu Phaät cöùu ñoä, maø khoâng noùi Buït. Chaéc raèng quí vò ñoàng yù oâng Buït vaø oâng Phaät laø moät, chôù khoâng phaûi hai, nhöng taïi sao treân töø ngöõ laïi khaùc nhau?

Nhieàu ngöôøi cöù nghó raèng Phaät giaùo Vieät Nam laø töø Trung Quoác truyeàn sang, nhöng thaät söï khoâng phaûi nhö vaäy. Neáu noùi khôûi ñaàu laø khoaûng theá kyû thöù hai thöù ba, Phaät giaùo nöôùc ta ñaõ sung thònh roài, do caùc Sö töø aán Ñoä truyeàn sang. Töø theá kyû thöù hai thöù ba, ñeán theá kyû thöù möôøi ba chuùng ta ñaõ ñöôïc nghe hieäu Buït. Bôûi vì thôøi xöa vuøng Luy Laâu caùch Haø Noäi chöøng ba möôi caây soá, nôi ñoù vieäc buoân baùn raát phoàn thònh. Thöông nhaân trong cuõng nhö ngoaøi nöôùc tuï hoäi veà ñaây buoân baùn raát ñoâng. Cho neân coù nhöõng vò sö theo thuyeàn buoân töø AÁn Ñoä sang Vieät Nam truyeàn giaùo luoân. Chöõ Buït phaùt xuaát töø tieáng Phaïn Buddha. Chöõ “Bud” dòch laø giaùc ngoä, chöõ “dha” dòch laø ngöôøi, chuùng ta kính troïng neân goïi laø oâng.

Nhö vaäy Buddha laø ngöôøi giaùc ngoä. Nhöng taïi sao daân ta laïi goïi laø oâng Buït maø khoâng goïi oâng giaùc ngoä? Bôûi nhieàu lyù do. Chöõ giaùc ngoä trong nhaø Phaät laø giaùc ngoä vieân maõn hay cuøng toät, so vôùi giaùc ngoä ôû theá gian coù caïn, saâu khaùc nhau. Ví duï nhö coù keû aên troäm ñöôïc ngöôøi thaân chæ daïy nhaéc nhôû, keû aáy thöùc tænh boû ngheà aên troäm, xoùm laøng seõ noùi ngöôøi kia giaùc ngoä roài. Chöõ giaùc ngoä naøy vôùi chöõ giaùc ngoä cuûa Phaät caùch nhau raát xa. Vì vaäy chö Toå thuôû xöa khoâng muoán giaûi nghóa maø duøng nguyeân chöõ Buït, ñeå chuùng ta bieát raèng töø naøy phaûi giaûi nghóa kyõ môùi ñaày ñuû, chôù khoâng theå noùi ñôn sô giaùc ngoä laø ñuû nghóa cuûa Phaät. Vì vaäy ngöôøi xöa duøng danh töø Buït. Chöõ Buddha laø noùi chính xaùc, daân ta goïi traïi thaønh ra “Buït”.

Sau ñôøi Traàn ñeán khoaûng giöõa ñôøi Leâ, quaân Minh sang chieám nöôùc ta. Taát caû kinh saùch Phaät giaùo Vieät Nam bò chuùng thu gom ñem veà Kim Laêng, moät phaàn thieâu ñoát, phaàn coøn laïi sung vaøo thö khoá ngöôøi Hoa. Vua Trung Quoác nhaø Minh baáy giôø xuaát thaân laø moät chuù Sa di ñi tu, sau khôûi nghóa caùch maïng ñaùnh giaëc thaønh coâng ñöôïc laøm vua, töùc vua Chu Nguyeân Chöông. Laø Phaät töû roài xuaát gia, sau laøm vua nhöng taïi sao qua Vieät Nam oâng laïi ñoát heát saùch vôû Phaät hoaëc toùm thu veà Trung Hoa? Lyù do cuõng deã hieåu thoâi, bôûi vì ngöôøi Trung Hoa thaáy Phaät giaùo Vieät Nam coù maàm moáng, coù choã ñöùng vöõng vaøng, laøm neàn taûng cho vaên hoùa daân toäc Vieät Nam, neân oâng toùm thu veà Taøu heát. Sau khi toùm thu xong, oâng taëng laïi cho chuùng ta taïng kinh ñôøi nhaø Minh.

Chöõ Buddha nhaø Minh dòch aâm laø Phaät ñaø, goïi taét laø Phaät. Nhö vaäy thoùi quen ngöôøi xöa keâu Buït, baây giôø chuùng ta goïi laø Phaät, caû hai töø naøy ñeàu chæ cho moät vò ñaõ ñöôïc giaùc ngoä vieân maõn, töø AÁn Ñoä truyeàn baù Phaät phaùp maõi cho tôùi xöù Vieät Nam chuùng ta.

Chöõ Phaät chuùng ta dòch theo chöõ Buddha laø ngöôøi giaùc ngoä, Trung Hoa dòch laø giaùc giaû cuõng chæ ngöôøi giaùc ngoä. Nhö vaäy noùi cho roõ nghóa Phaät laø ngöôøi giaùc ngoä vieân maõn, chôù khoâng phaûi giaùc ngoä töøng phaàn hay chuùt ít, phaûi giaùc ngoä vieân maõn môùi goïi laø Phaät. Vì vaäy muoán noùi ñuû trong kinh thöôøng noùi Phaät laø baäc töï giaùc, giaùc tha, giaùc haïnh vieân maõn. Nghóa laø töï mình giaùc ngoä roài, chæ daïy laïi cho ngöôøi khaùc ñöôïc giaùc ngoä nhö mình. Giaùc ngoä troøn ñaày nhö vaäy goïi laø Phaät.

Theá thì hieän giôø chuùng ta hoïc Phaät laø hoïc caùi gì? Hoïc ñaïo giaùc ngoä. Nhöng chuùng ta coù giaùc ngoä ñöôïc chöa? Noùi giaùc ngoä quí vò laïi nghi, sôï giaùc ngoä vieân maõn nhö Phaät thì chöa ñöôïc, nhöng neáu giaùc ngoä töøng phaàn chuùng ta coù laøm ñöôïc. Bôûi vì töø Boà-taùt nguyeân chöõ Phaïn laø Bodhisattva, töùc giaùc töøng phaàn. Boà-taùt laø ngöôøi giaùc ngoä töøng phaàn, chöa ñöôïc vieân maõn. Neân chö Taêng Ni vaø Phaät töû ñeàu daùm thoï giôùi Boà-taùt, töùc nguyeän thöïc haønh giaùc ngoä töøng phaàn.

Taát caû chuùng ta tu Phaät laø tu theo phöông phaùp ñöa tôùi giaùc ngoä, ñi töø giaùc ngoä töøng phaàn daàn daàn tôùi giaùc ngoä cao hôn. Vì vaäy Boà-taùt coù chia ra Thaäp tín, Thaäp haïnh, Thaäp truï, Thaäp hoài höôùng, Thaäp ñòa, roài tôùi Ñaúng giaùc, Dieäu giaùc, chöøng ñoù môùi goïi laø Phaät. Tu giaùc ngoä töøng phaàn roài tieán töø töø tôùi giaùc ngoä vieân maõn. Neáu ñôøi naøy chöa vieân maõn, ñôøi sau chuùng ta tieáp tuïc, tu ñeán khi naøo giaùc ngoä vieân maõn thaønh Phaät môùi thoâi. Ñoù laø sôû nguyeän treân con ñöôøng giaùc ngoä giaûi thoaùt cuûa chuùng ta.

Baây giôø noùi veà giaùc ngoä vaø meâ laàm. Phaät ra ñôøi laø cöùu khoå chuùng sanh, trong taát caû noãi khoå, khoâng coù khoå naøo baèng caùi khoå meâ laàm. Theá neân trong kinh Phaät coù ñoaïn Phaät daïy: Ñoaï xuoáng ñòa nguïc bò haønh hình thieâu ñoát chöa phaûi laø khoå, laøm ngaï quyû ñoùi khaùt lang thang chöa phaûi laø khoå, laøm thaân traâu ngöïa keùo xe keùo caøy cöïc khoå cuõng chöa phaûi laø khoå; chæ si meâ khoâng bieát loái ñi môùi laø khoå.

Nhö vaäy Phaät xaùc nhaän si meâ laø khoå treân taát caû caùc thöù khoå. Töø si meâ chuùng ta phaûi traàm luaân muoân kieáp, ñoaï laïc khoâng bieát bao nhieâu laàn, sinh ñi, töû laïi, khi laøm ngöôøi, khi laøm vaät, khi ôû ñòa nguïc, ngaï quyû… maõi maõi khoâng ra khoûi. Vì vaäy chö Phaät ra ñôøi cöùu khoå chuùng sanh laø chæ cho moïi ngöôøi con ñöôøng giaùc ngoä, coù giaùc ngoä môùi thoaùt ly sanh töû, ñöôïc giaûi thoaùt. Cho neân chuùng ta tu Phaät, muïc ñích khoâng gì hôn laø töøng böôùc, töøng böôùc ñi treân con ñöôøng giaùc ngoä.

Baây giôø coù ngöôøi khi cha meï maát, ñeán ngaøy laøm tuaàn, lieàn daùn cho caùi nhaø laàu, toâi tôù, ñoát xuoáng döôùi ñeå ba maù coù choã ôû, coù ngöôøi haàu haï sung söôùng hoaëc sôï ba maù ngheøo thieáu, neân mua giaáy tieàn vaøng baïc ñoát cho thaät nhieàu, ñeå cho ba maù xaøi. Ñoù laø tö caùch cuûa ngöôøi meâ laàm, vì laøm vieäc khoâng coù yù nghóa gì heát. Neáu cha meï laøm toäi môùi ñoaï xuoáng ñòa nguïc, khi ñaõ coù toäi laøm sao duøng nhaø laàu xe hôi ñöôïc. Nhö moät oâng lôùn quyeàn theá treân theá gian, coù con phaïm toäi naëng bò nhoát trong tuø. OÂng ñem xe hôi voâ cho con ñi chôi ñöôïc khoâng? Ñem voâ cuõng ñaâu ñi ñöôïc vì bò nhoát. Cuõng vaäy, neáu cha meï xuoáng ñòa nguïc laø ñaõ laøm toäi, vaäy maø ñem xe hôi nhaø laàu xuoáng ñeå duøng thì chuyeän voâ lyù quaù. Voâ lyù maø vaãn laøm coù phaûi laø si meâ khoâng? Roõ raøng ñang si meâ. Hoïc ñaïo giaùc ngoä maø laøm vieäc si meâ, nhö vaäy ñuùng laø con Phaät chöa?

Boà-taùt giaùc ngoä töøng phaàn, coøn Phaät töû thì giaùc ngoä nhoû xíu thoâi, cho neân khoâng daùm noùi töøng phaàn maø chæ noùi giaùc ngoä chuùt chuùt, giaùc ngoä coûn con, nhöng cuõng laø nhöõng ngöôøi ñang ñi treân con ñöôøng giaùc ngoä. Vì vaäy chuùng ta phaûi nhìn xem vieäc laøm cuûa mình coù ñuùng nhö Phaät daïy khoâng.

Phaät daïy tu phaûi bieát lyù nhaân quaû. Chuùng ta gieo nhaân laønh gaëp quaû laønh, taïo nhaân aùc phaûi chòu quaû aùc. Nhaân laønh vaø quaû laønh theo nhau chôù khoâng taùch rôøi, nhaân aùc vaø quaû aùc cuõng theá. Nhö hieän giôø Phaät töû coù nhöõng tai hoïa phaûi chòu khoå ñau, thì bieát taïi vì mình ñaõ taïo nhaân aùc töø tröôùc baây giôø quaû aùc ñeán, chuùng ta khoå ñau. Töï bieát ñoù laø nhaân khoâng toát cuûa mình ñaõ taïo, thì baây giôø phaûi laøm sao cho heát nhaân aùc aáy, phaûi tu theá naøo ñeå khoâng coøn taùi phaïm nhaân ñoù nöõa, nhö vaäy môùi heát khoå.

Phaät töû baây giôø ñi chuøa, khi gaëp hoaïn naïn ñeán cuùng moät ít cho Tam baûo roài xin Phaät cho gia ñình con ñöôïc bình an heát hoaïn naïn, cho con caùi con ñöôïc thi ñaäu… Phaät ñaâu coù cho ñöôïc, vì Ngaøi thöôøng daïy “Ta khoâng coù quyeàn ban phöôùc giaùng hoïa cho ai heát”. Theá maø quí Phaät töû ñi chuøa cöù xin Phaät hoaøi. Nhö vaäy laø meâ hay giaùc? Xeùt bao nhieâu ñoù cuõng ñuû thaáy Phaät töû coù xöùng ñaùng laø con Phaät chöa?

Chuùng ta phaàn nhieàu ñi trong meâ laàm, chôù khoâng ñi treân ñöôøng giaùc ngoä. Ngöôøi Phaät töû phaûi hieåu ñuùng lyù nhaân quaû cuûa Phaät daïy, mình laøm thì mình chòu chôù khoâng baét Phaät chòu. Phaät töû coøn caàu xin Phaät vieäc naøy vieäc noï laø chöa coù can ñaûm, chöa thöïc haønh theo lôøi Phaät daïy. Muoán heát khoå phaûi laøm ñieàu laønh, cöùu giuùp moïi ngöôøi cho quaû khoå giaûm nheï, chôù coøn xin Phaät cho sao ñöôïc. Neáu Phaät cho ñöôïc thì Ngaøi ñaõ khoâng noùi nhaân quaû. Ñaõ noùi nhaân quaû thì bieát Phaät khoâng cho ñöôïc. Ñaây laø moät luaät coâng baèng, khoâng theå vì chuùng ta laø ngöôøi thaân cuûa Phaät roài Ngaøi giaûm cho nheï toäi. Trong kinh, Phaät noùi raèng: Ngöôøi khoâng phaûi ñaïo Phaät laøm möôøi ñieàu aùc, chòu khoå ñuùng nhö nhaân mình ñaõ taïo; ngöôøi theo ñaïo Phaät laøm möôøi ñieàu aùc, cuõng chòu khoå ñuùng nhö ngöôøi kia khoâng khaùc. Luaät nhaân quaû luoân luoân coâng baèng nhö vaäy.

Noùi theá Phaät töû seõ hoang mang, mình tu theo Phaät maø Ngaøi khoâng che chôû gì heát? Coù chöù, nhöng caùch che chôû cuûa Phaät raát ñaëc bieät. Toâi keå laïi moät caâu chuyeän xöa theá naøy. Khi ñöùc Phaät coøn taïi theá, baø Tyø-kheo Ni Lieân Hoa Saéc tu chöùng quaû A-la-haùn roài. Treân ñöôøng ñi, baø gaëp maáy ñöùa treû möôøi taùm, hai möôi tuoåi baø ruû ñi tu, thoï giôùi Tyø-kheo Ni. Maáy coâ thöa: “Chuùng con coøn ham aên, ham nguû quaù, ñi tu lôõ phaïm giôùi ñoïa xuoáng ñòa nguïc laøm sao?” Baø noùi: “Khoâng sao ñaâu, neáu lôõ phaïm giôùi ñoïa ñòa nguïc roài traû heát toäi, leân tu nöõa”. Lôøi naøy coù phaûi ñuøa khoâng? Ñoù laø moät söï thaät. Bôûi vì neáu ngöôøi khoâng tu, phaïm toäi ñoïa ñòa nguïc dó nhieân phaûi xuoáng ñòa nguïc. Baây giôø chuùng ta coù tu, coù thoï giôùi, phaïm toäi ñoïa ñòa nguïc, cuõng xuoáng ñòa nguïc nhöng khaùc hôn ngöôøi. Keû kia xuoáng ñòa nguïc, khi heát toäi trôû leân hoï khoâng bieát ñöôøng tu, coøn chuùng ta khi heát toäi, trôû leân do coøn chuûng töû thoï giôùi tu taäp luùc tröôùc, neân baây giôø sôùm thöùc tænh, hôn ñöôïc haït gioáng laønh ñoù.

Nhö ôû theá gian nhieàu ngöôøi sinh ra ñöôïc giaøu sang, quyeàn quí nhöng laïi hung haêng aùc ñoäc, nhö vaäy laø sao? Khoâng coù gì khoù heát. Ngöôøi coù phöôùc môùi sanh ra trong nhaø sang troïng quyeàn quí, bôûi ñôøi tröôùc hoï laøm ñöôïc ñieàu laønh, duø khoâng theo toân giaùo naøo nhöng thaáy ai khoå hoï cöùu giuùp. Do coù taâm toát aáy neân ñôøi sau hoï ñöôïc höôûng giaøu sang phuù quí. Tuy nhieân chuûng töû ñaïo ñöùc khoâng coù, neân ai xuùi giuïc ñieàu xaáu hoï cuõng coù theå höôûng öùng theo. Neáu ngöôøi vöøa laøm phöôùc laïi coøn qui y Tam baûo, thoï trì nguõ giôùi thì ñôøi sau sanh ra vöøa giaøu sang, sung söôùng vöøa coù chuûng töû laønh, do giôùi ñöùc ñôøi tröôùc coøn, neân hoï khoâng rôi vaøo choã döõ aùc, taùnh tình hieàn hoøa nhu thuaän. Toùm laïi ôû theá gian, coù ngöôøi sang quí maø raát hieàn laønh, coù ngöôøi sang quí nhöng laïi hung döõ, ñoù laø do chuûng töû ñôøi tröôùc neân ñôøi naøy höôûng tieáp tuïc. Ngöôøi khoâng gieo chuûng töû saün, chæ gaëp duyeân thì laøm phöôùc, thì ngaøy nay höôûng phöôùc nhöng gaëp duyeân xaáu xuùi giuïc hoï cuõng laøm xaáu. Lyù nhaân quaû roõ raøng nhö vaäy.

Chuùng ta laø Phaät töû bieát tu theo ñaïo Phaät, laø ngöôøi giaùc ngoä. Duø giaùc ngoä ít cuõng laø giaùc ngoä, nhöõng gì traùi vôùi giaùc ngoä chuùng ta khoâng neân laøm. Theá maø hieän giôø Phaät töû coøn cuùng sao, cuùng haïn khoâng? Coøn. Cuùng sao cuùng haïn laø cuùng cho ai, ñöôïc caùi gì, quí vò bieát khoâng? Neáu khoâng bieát maø laøm, ñoù laø giaùc hay meâ? Meâ. Sao haïn mình ôû choã naøo, quí vò chöa bieát roõ nöõa, maø cuùng laø cuùng caùi gì? Thaät ra sao haïn laø theo saùch Taøu. Ngaøy xöa maáy oâng ñoà nho gioûi ñoïc saùch Taøu, hoï baét chöôùc  coi sao haïn theo ngöôøi Trung Hoa. Töø khi nöôùc mình bò Phaùp thuoäc veà sau, khoâng daïy chöõ nho nöõa neân caùc oâng ñoà laàn laàn maát heát. Baây giôø muoán coi sao haïn, chæ coøn nhôø quí thaày ôû chuøa bieát kinh chöõ Haùn, theá laø daân chuùng ñem nhöõng cuoán saùch nho ñeán nhôø quí thaày coi giuøm. Ban ñaàu quí thaày töø bi coi giuøm. Veà sau daân chuùng thaáy quí thaày coi giuøm nhieàu ngöôøi quaù, khoâng laøm ñöôïc vieäc gì, trong chuøa heát gaïo, chaúng leõ hoï laøm ngô. Theá laø thöông thaày boû coâng coi giuøm neân hoï cuùng laïi vaøi traêm, moãi ngöôøi moät chuùt, laâu ngaøy chaøy thaùng thaønh leä. Töø ñoù thaày thaáy coi boä ñöôïc, thoâi ñeå thaày coi cho. Roát cuoäc trong chuøa sanh chuyeän coi ngaøy, coi thaùng, cuùng sao, cuùng haïn hoài naøo khoâng hay.

Ñoù laø nguyeân nhaân cuùng sao cuùng haïn, thaät ra trong saùch Phaät khoâng coù chuyeän ñoù, Phaät coøn raày nöõa. Trong kinh Di Giaùo Phaät daïy caùc thaày Tyø-kheo khoâng ñöôïc xin xaâm boùi queû, khoâng ñöôïc coi töôùng coi sao… vaäy maø baây giôø moät soá thaày cho ñoù laø vieäc laøm chính cuûa nhaø chuøa thì thaät laø sai laàm lôùn. Chaúng qua vì chieàu loøng Phaät töû, laïi thaáy coù lôïi thì laøm, chôù khoâng phaûi chuû tröông cuûa Phaät daïy. Phaät töû phaûi hieåu thaät roõ ñieåm naøy ñeå khoâng bò laàm laãn giöõa caùi meâ vaø caùi giaùc.

Phaät töû khi ñaõ hieåu roài, thaáy vieäc laøm ñoù voâ lyù, thöû ñaët laïi caâu hoûi “Ngoâi sao cuûa mình laø ngoâi sao naøo?” Neáu chuùng ta ñöôïc ñi phi thuyeàn leân cung traêng, chaéc seõ giaät mình vì khoâng thaáy ngoâi sao naøo ñoä maïng cho mình heát. Baây giôø ngoài ñoù maø cuùng laïy thì thaät voâ lyù quaù, khoâng giaùc ngoä chuùt naøo heát. Vì vaäy chuùng ta phaûi saùng suoát, nhaän ñònh cho thaät kyõ theá naøo laø lôøi Phaät daïy, theá naøo khoâng phaûi lôøi Phaät daïy. Lôøi Phaät daïy chuùng ta môùi laøm, khoâng phaûi lôøi Phaät daïy thì khoâng laøm. Ñoù laø ngöôøi ñang ñi treân ñöôøng giaùc. Khoâng phaûi Phaät daïy maø laøm laø ñang ñi treân ñöôøng meâ, ñaõ laïc vaøo ñöôøng meâ thì coøn laø Phaät töû nöõa khoâng? Maát tö caùch Phaät töû roài, vì Phaät töû laø con baäc cuûa giaùc ngoä, thì khoâng theå laøm ñieàu meâ ñöôïc.

Phaät töû kheùo tu, kheùo hieåu, öùng duïng trong cuoäc soáng hieän taïi, vöøa hôïp vôùi leõ thaät vöøa laøm lôïi ích cho mình vaø moïi ngöôøi. Chuùng ta luoân bieát taïo nhaân laønh seõ ñöôïc höôûng quaû laønh. Ñoái vôùi moïi ngöôøi ta khoâng nôõ laøm cho ai ñau khoå, vì laøm cho ngöôøi ñau khoå töùc laø gaây ñau khoå cho mình. Vôùi ngöôøi thieáu thoán khoå ñau, ta giuùp ñôõ cho hoï bôùt thieáu thoán, bôùt khoå ñau. Ñoù laø ta taïo nhaân laønh. Ngöôøi bôùt khoå ñöôïc vui laø ta ñaõ taïo nieàm vui cho ngöôøi, cuõng chính laø gaây nhaân vui cho mình. Ñoù laø tu. Tu baèng caùch luoân nhôù giuùp moïi ngöôøi bôùt khoå, ñöôïc vui. Tu baèng caùch ñem laïi lôïi laïc höõu ích cho moïi ngöôøi, chôù khoâng phaûi tu laø laøm nhöõng vieäc voâ nghóa voâ lyù.

Coù ngöôøi ñaët caâu hoûi theá naøy, giaû söû ta chöa töøng choïc gheïo ai heát, maø vöøa gaëp ta hoï chöûi bôùi ñuû thöù. Nhö vaäy laø sao, coù nhaân quaû khoâng? Ñaây laø caâu hoûi nhieàu Phaät töû thaáy khoù xöû, nhöng thaät ra cuõng khoâng khoù. Ngöôøi chuùng ta chöa töøng choïc gheïo, chöa laøm gì cho hoï phaûi böïc boäi, maø baây giôø baát thaàn gaëp mình hoï chöûi. Ñöùng treân maët nhaân quaû maø noùi, coù oan cho mình khoâng? Thaät ra khoâng oan chuùt naøo caû.

Baây giôø toâi ñaët caâu hoûi laïi, nhö bình thöôøng Phaät töû chöa töøng bieát ngöôøi ñoù, chöa coù quan heä gì vôùi ngöôøi ñoù, vaäy thì coù bao giôø hoï daùm ñöùng tröôùc maët mình, hoï chöûi khoâng? Khoâng. Bôûi vì hoï chöa bieát mình nöõa, coù ñaâu maø buoàn phieàn. Nhöng khi ñoái dieän vôùi mình maø ngöôøi kia chöûi ñöôïc, chöùng toû hoï ñaõ töøng buoàn phieàn ta nhieàu roài, phaûi khoâng? Ñoù laø vì ta ñaõ laøm khoå hoï maø mình queân. Cho neân, ñöùng veà nhaân quaû maø noùi, khi thaáy tai hoïa baát thöôøng ñeán vôùi mình, chôù voäi oaùn hôøn. Maø phaûi xeùt laïi töø tröôùc ñeán giôø, mình coù laøm gì cho ngöôøi ñoù buoàn khoâng? Khi xeùt laïi khoâng thaáy coù loãi gì, thì nheï nhaøng thöa anh thöa chò, khoâng bieát hoài tröôùc ñeán giôø toâi coù laøm phieàn loøng anh chò khoâng? Neáu ngöôøi ñoù noùi coù, cöù ñeå hoï keå ra. Neáu hoï keå laàm thì mình noùi “Thöa anh thöa chò, ñoù laø do anh chò hieåu laàm, chôù toâi khoâng phaûi nhö theá”. Vaäy toát bieát chöøng naøo! Ñaèng naøy vöøa nghe ngöôøi ta chöûi, voäi vaøng chöûi laïi khoâng thua lôøi naøo. Ñoù khoâng phaûi laø tö caùch cuûa moät ngöôøi Phaät töû. Ngöôøi bieát tu phaûi truy xeùt laïi mình, taïo cô hoäi cho hai beân thoâng caûm nhau, thì moïi vaán ñeà  trôû thaønh deã daõi. Ñoù laø ta bieát tu nhaân quaû.

Laïi coù ngöôøi noùi ñôøi naøy toâi khoâng laøm gì aùc maø sao ngheøo hoaøi, laøm aên caát ñaàu leân khoâng noåi? Roài than trôøi, traùch ñaát khoâng thöông, khoâng uûng hoä, nhö vaäy ñuùng khoâng? Thaáy nhöõng ngöôøi laøm aên sô saøi thaûnh thôi maø hoï cöù giaøu leân, ñaâm ra ñoá kî ngöôøi ñoù. Cho raèng theá gian baát coâng, ñaâm ra oaùn hôøn ñuû thöù maø khoâng hieåu nhaân quaû. Ñaïo Phaät noùi nhaân quaû khoâng phaûi moät ñôøi, maø lieân heä tôùi ba ñôøi quaù khöù, hieän taïi, vò lai. Quaû hieän taïi chuùng ta thoï nhaän ñaây laø traû cho caùi nhaân ñaõ gaây trong ñôøi quaù khöù.

Ví duï nhöõng ngöôøi tröôùc ñaây laøm aên khaù giaû, baây giôø hoï ra thaønh phoá mua moät caên phoá. Moät ngöôøi khaùc ôû queâ leân cuõng mua moät caên phoá ôû gaàn ñoù. Ngöôøi khaù giaû khoâng laøm gì maø cuoäc soáng vaãn sung tuùc, nhaøn nhaõ, vì hoï coøn voán. Ngöôøi ôû queâ leân laøm luïng raát caàn maãn, sieâng naêng, maø cuoái naêm hoûi coù dö chöa, chaúng nhöõng hoï noùi chöa dö maø coøn thieáu nôï nöõa. Quí vò thaáy coâng baèng khoâng? Ngöôøi ôû khoâng maø coù tieàn, coøn ngöôøi laøm ñaàu taét maët toái maø thieáu nôï. Nhöng neáu truy nguyeân ra, ngöôøi tröôùc kia coù dö hoï mua phoá vaãn coøn dö tieàn. Coøn ngöôøi ngheøo phaûi vay tieàn môùi mua nhaø ñöôïc. Neân khi laøm ra tieàn maø chöa ñuû traû nôï, laø phaûi nhìn lui laïi quaù khöù cuûa hoï. Chuùng ta khoâng theå chæ nhìn ngay trong ñôøi hieän taïi maø keát luaän baát coâng ñöôïc.

Thaáy ngöôøi khoâng laøm maø khoâng thieáu, coøn ngöôøi laøm nhieàu vaãn thieáu, ñoù laø chuùng ta chæ nhìn hieän taïi maø queân quaù khöù. Vaäy neân nhaân quaû phaûi bieát töø quaù khöù ñeán hieän taïi, töø hieän taïi ñeán vò lai. Hieän taïi chuùng ta taïo nhaân xaáu thì vò lai phaûi chòu quaû xaáu. Hieän taïi laøm ñieàu toát thì vò lai höôûng quaû toát. Phaät töû bieát ñeå ngöøa ñoùn nhaân xaáu vaø luoân luoân taïo nhaân toát, ñoù laø chuùng ta bieát tu nhaân quaû.

Tu töùc laø chuùng ta phaûi laøm sao moãi ngaøy ñeàu laøm, ñeàu noùi, ñeàu nghó nhöõng ñieàu laønh. Ngaên ñoùn khoâng cho nghó, khoâng cho noùi, khoâng cho laøm nhöõng vieäc xaáu, ñoù laø chuùng ta tu töø goác. Chuùng ta ñi treân con ñöôøng giaùc ngoä, tröôùc nhaát laø giaùc ngoä veà lyù nhaân quaû. Khoâng phaûi nghe oâng ñoàng baø boùng ôû ñaâu cuõng chaïy laïi hoûi han chuyeän naøy chuyeän noï. Ñoù laø meâ tín, khoâng phaûi chaùnh tín, khoâng phaûi ñaïo Phaät. Chuùng ta laø Phaät töû thì raùng tænh ñöøng meâ, vì coøn meâ laø coøn coäi goác ñau khoå.

 Taát caû quí vò ñi tu laø ñaõ coù giaùc ngoä chöa? Coù roài chöù. Neáu khoâng giaùc ngoä laøm sao caïo ñaàu, maëc aùo nhuoäm, ôû chuøa ñöôïc? Ngöôøi ñôøi quan troïng trang söùc ñeïp ñeõ, aên uoáng ngon laønh, mình khoâng troïng nhöõng vieäc ñoù neân môùi boû voâ chuøa, aên uoáng ñaïm baïc, ñoù laø coù giaùc ngoä roài. Nhöng giaùc ngoä aáy môùi laø böôùc ñaàu, coøn phaûi giaùc tieáp tuïc giaùc luoân luoân môùi ñöôïc.

Toâi xin hoûi quí vò ñaõ ñi tu roài, coù coøn sôï cheát khoâng? Vaãn coøn sôï cheát. Theá thì quí vò coù bieát maïng soáng cuûa chuùng ta bao laâu? Baûy taùm möôi tuoåi phaûi khoâng? Ñaây laø vaán ñeà toâi muoán noùi cho taát caû nhaän hieåu. Khi Phaät coøn taïi theá, moät hoâm Ngaøi hoûi caùc thaày Tyø-kheo:

- Maïng ngöôøi soáng ñöôïc bao laâu?

Coù thaày thöa:

- Baïch Theá Toân, maïng ngöôøi soáng ñöôïc möôøi naêm.

Phaät noùi:

- OÂng chöa thaáy ñaïo.

Thaày Tyø kheo khaùc thöa:

- Maïng ngöôøi soáng ñöôïc moät naêm.

Phaät laéc ñaàu noùi:

- OÂng chöa thaáy ñaïo.

Cöù theá quí thaày Tyø-kheo thay nhau traû lôøi maïng ngöôøi soáng trong ba thaùng, moät ngaøy, moät böõa aên… Phaät ñeàu laéc ñaàu noùi: “OÂng chöa thaáy ñaïo”. Ñeán vò Tyø-kheo sau choùt ñöùng daäy baïch:

- Thöa Theá Toân, maïng ngöôøi soáng trong hôi thôû.

Phaät gaät ñaàu noùi:

- OÂng ñaõ thaáy ñaïo.

Nhö vaäy chöõ ñaïo ôû ñaây laø gì? Laø leõ thaät, laø chaân lyù. Muoân ngöôøi nhö moät, coù ngöôøi naøo coøn hôi thôû maø cheát ñaâu. Chæ khi thôû khì ra khoâng hít voâ môùi cheát. Theá thì maïng soáng chæ trong hôi thôû chôù gì? Bao nhieâu trieäu ngöôøi treân theá gian cuõng vaäy. Noùi gaàn, noùi xa gì cuõng sai heát, chæ noùi maïng soáng trong hôi thôû laø ñuùng leõ thaät.

Ñaïo Phaät noùi leõ thaät, nhöng con ngöôøi khoâng quen nghe leõ thaät neân hôi buoàn. Buoàn vì maïng soáng moûng manh quaù, thôû ra khoâng hít voâ thì cheát. Nghe theá coù ngöôøi sanh ra sôï, töø sôï neân khoâng daùm noùi maïng mình ngaén nguûi, cöù töôûng mình soáng laâu cho vui moät chuùt. Ngöôøi tu phaûi thaáy maïng soáng trong hôi thôû, ñoù laø leõ thaät.

Nhöng khoå noãi, leõ thaät noùi ra ngöôøi ta laïi khoâng öa. Nhö ngaøy muøng moät Teát, Phaät töû tôùi chuøa, quí thaày chuùc: “Chuùc ñaïo höõu maïng soáng trong hôi thôû” thì baûo oâng thaày truø mình. Coøn ngöôøi theá gian chuùc quí vò soáng baù nieân giai laõo thì vui laém. Nhö vaäy ôû ñôøi ngöôøi ta chòu noùi thaät hay noùi khoâng thaät? Noùi khoâng thaät maø ngöôøi ta chòu. Neân con ngöôøi töø töø baét chöôùc noùi doái vôùi nhau, soáng trong doái gaït maø vui, coøn ai noùi thaät thì khoâng chòu.

Ngöôøi Nhaät coù keå caâu chuyeän Hoøa thöôïng chuùc teát moät vò Phaät töû ñeán vieáng chuøa ñaàu naêm theá naøy: Chuùc oâng noäi cheát, baø noäi cheát, cha cheát, meï cheát, anh cheát, chò cheát, ñaïo höõu cheát, con cheát. Vò cö só kia nghe xong hoaûng quaù, khoâng hieåu sao oâng thaày chuùc laï ñôøi vaäy. Hoøa thöôïng giaûi thích, toâi chuùc nhö vaäy laø haïnh phuùc ñoù. Taïi sao? Vì theo thöù töï töø treân xuoáng oâng baø cheát tröôùc roài tôùi cha meï, anh chò, tôùi mình vaø sau nöõa laø con mình. Nhö vaäy laø gia ñình coù haïnh phuùc, chæ sôï con cheát maø cha chöa cheát môùi khoå, môùi baát haïnh.

Nhöng ngöôøi ta nghe noùi cheát sôï quaù, lieàn töùc giaän. Cho neân noùi ñôøi khoâng chòu nghe leõ thaät, chæ thích nghe nhöõng lôøi dua nònh, toâ ñieåm cho vui maø khoâng ngôø ñoù laø gaït nhau. Ñaïo Phaät laø ñaïo giaùc ngoä, maø giaùc ngoä thì noùi leõ thaät, chôù khoâng noùi chuyeän baâng quô. Leõ thaät môùi nghe hôi ñau loøng moät chuùt, nhöng hieåu roài vieäc tu haønh seõ tinh taán. Nhö ta nghe maïng soáng trong hôi thôû, neân quí tieác töøng chuùt thì giôø, tranh thuû laøm gì coù lôïi cho mình, cho ngöôøi. Khoâng daùm chaàn chôø vì khoâng bieát taét thôû luùc naøo. Caøng thaáy thôøi gian ngaén nguûi ta caøng tinh taán, ñoù laø cô hoäi toát.

Khi bieát roõ treân ñôøi naøy khoâng ai soáng maõi, coù ngaøy phaûi cheát, neân chuùng ta thaáy cheát laø moät leõ thaät, khoâng chaïy troán ñaâu ñöôïc. Gaàn ñaây toâi ñaët caâu hoûi vôùi moät soá Taêng Ni: Giaû söû quí vò ñang ngoài noùi chuyeän vôùi ngöôøi baïn thaân, coù ai ñeán noùi thaày coâ laø giaû, ngöôøi baïn naøy cuõng giaû. Nghe nhö vaäy quí vò vui khoâng? Chaéc laø khoâng vui. Nhöng luùc aáy lôõ ngöôøi baïn bò côn ñau tim ngaõ ñuøng ra cheát, baáy giôø noùi sao? Môùi phuùt tröôùc ñang noùi chuyeän vôùi mình, baây giôø taét thôû roài. Neáu ngöôøi baïn khoâng thaät thì mình thaät khoâng? Khoâng thaät. Theá nhöng ta coøn maø noùi khoâng thaät thì khoâng chòu, chöøng naøo taét thôû môùi chòu, nhöng luùc ñoù ñaâu coøn maø chòu hay khoâng chòu. Thaät tình con ngöôøi khoâng daùm nhaän leõ thaät.

Khi bieát thaân naøy khoâng thaät, coù ai chöûi ta nghó mình khoâng thaät thì lôøi chöûi coù thaät ñaâu, neân khoâng quan troïng gì heát. Giaû söû gaëp caûnh buoàn cuõng khoâng quan troïng. Ñöôïc theá ta khoâng coøn laàm laãn vaø cuõng khoâng tham ñaém moïi thöù treân theá gian naøy. Neáu coù cuûa chia sôùt vôùi nhau maø soáng, vui veû ñöôïc ngaøy naøo toát ngaøy aáy, vì ñaâu coù caùi rieâng cho mình. Moïi ngöôøi khi bieát ñöôïc leõ thaät roài, öùng duïng tu raát hay, raát coù keát quaû.

Chuùng ta cöù töôûng laàm moïi söï laø thaät, neân ai noùi gì traùi yù laø giaän, laøm gì buoàn phieàn nhôù hoaøi khoâng boû. OÂm aáp maõi tôùi ngaøy nhaém maét ñi ñaâu? Trong nhaø Phaät chia ra saùu ñöôøng, ñöôøng xaáu nhaát laø ñòa nguïc, keá laø ngaï quæ, keá nöõa laø suùc sanh, ñaây laø ba ñöôøng aùc. Toát hôn laø ba ñöôøng laønh töùc ngöôøi, a-tu-la vaø trôøi. Hieän giôø ai nuoâi taâm thuø oaùn, giaän hôøn, aùc ñoäc, tham lam... laø ñi ba ñöôøng döõ. Coøn ai coù taâm thöông ngöôøi, cöùu giuùp keû ngheøo khoù, laøm vieäc lôïi ích cho moïi ngöôøi seõ ñi treân ba ñöôøng laønh.

Baây giôø quí Phaät töû thöû kieåm laïi trong loøng mình, xem coù ñuû caùc ñöôøng ñoù khoâng? Khi thì mình döõ nhö coïp, luùc laïi hieàn nhö voi. Ngaøy nay chuùng ta bieát nhaân naøo ñöa xuoáng ñòa nguïc phaûi chöøa traùnh ñi, nhaân naøo ñöa mình trôû laïi laøm ngöôøi, höôûng phöôùc baùu thì coá gaéng laøm. Ñoù laø chuùng ta kheùo tu, chôù ñöøng yû laïi, ñöøng caàu xin. Phaät töû mình coù taät hay yû laïi quaù, cöù moãi thaùng cuùng chuøa vaøi ba traêm gì ñoù, roài môøi thaày laïi caàu an. Neáu thaày khoâng ñi lieàn giaän, noùi thaày khoâng thöông. Cha meï maát môøi thaày tôùi caàu sieâu, moãi tuaàn phaûi ñeán. Neáu tuaàn naøo thaày baän vieäc khoâng ñi ñöôïc cuõng buoàn, cuõng giaän. Nhö vaäy Phaät töû tu gioûi chöa? Neáu tu gioûi, bieát raèng cha meï khi sanh tieàn laøm laønh thì ñöôïc höôûng phöôùc laønh, coøn laøm aùc thì chòu quaû aùc. Quí vò thöông cha meï thì tôùi chuøa nhôø quí thaày tuïng kinh caàu nguyeän, trôï löïc moät phaàn thoâi, ñeå thôøi giôø quí thaày tu hoïc. Neáu moät traêm boån ñaïo coù ñaùm, moät traêm choã môøi caùc thaày ñi. Ñi rieát ñaâu coù thì giôø maø tu, ñaõ khoâng tu thì laøm sao coù coâng ñöùc caàu an caàu sieâu cho quí vò.

Ñoù laø Phaät töû thöông hay haïi quí thaày? Muoán cho ñaïo ñöôïc toát hay laøm cho ñaïo suy vi? Phaät töû môøi quí thaày khoâng ñi thì buoàn, nghó mình cuùng chuøa nhieàu maø môøi khoâng ñi. Thoâi ngang ñaây töø giaõ khoâng ñeán chuøa nöõa. Nghó nhö theá coù phaûi laø tu chöa? Hieåu cho ñaùo ñeå, ngöôøi Phaät töû chaân chính phaûi bieát troïng thôøi giôø tu haønh cuûa quí thaày, quí coâ. Laøm sao uûng hoä quí thaày quí coâ tu ñöôïc, khoâng neân nghó rieâng tö cho mình. Ñoù laø ngöôøi Phaät töû hieåu ñaïo, quí ñaïo.

Nhieàu ngöôøi cho raèng, cuùng quí thaày quí coâ gioáng nhö ñoùng tieàn baûo hieåm vaäy. Khi naøo ba maù beänh röôùc thaày coâ veà caàu an, neáu cheát röôùc veà caàu sieâu. Thaày coâ laøm heát cho mình, luùc naøo cuõng troâng caäy, yû laïi vaøo thaày coâ. YÛ laïi nhö vaäy laø meâ chôù khoâng phaûi giaùc, tinh thaàn naøy khoâng phaûi cuûa ngöôøi Phaät töû. Quí vò neân hieåu thaät kyõ, chuùng ta tu xöùng ñaùng laø ngöôøi Phaät töû chaân chính, ñöøng tu cho coù tieáng maø khoâng thöïc haønh gì caû.

Toâi mong taát caû Phaät töû thöông Taêng Ni, trôï löïc giuùp ñôõ cho Taêng Ni coù thôøi giôø tu ñöôïc, coù thôø giôø nghieàn ngaãm Phaät phaùp, coù thì giôø toaï thieàn tuïng kinh. Thaày coâ tu coù keát quaû roài, khaû dó môùi ñem laïi lôïi ích an vui chaân thaät cho quí Phaät töû. Ñoù laø noùi veà tinh thaàn tu taäp chaân chaùnh cuûa Phaät töû.

Baây giôø toâi noùi qua phaàn hôi cao sieâu hôn moät chuùt. Trong ñaïo Phaät coù daïy ba ñieàu ñeå ñöôïc giaûi thoaùt sanh töû: moät laø giôùi tueä, hai laø ñònh tueä, ba laø trí tueä; coøn goïi laø Giôùi hoïc, Ñònh hoïc, Tueä hoïc. Ba moân naøy nhaø Phaät goïi laø Tam giaûi thoaùt moân, töùc ba moân tu hoïc ñeå ñöôïc giaûi thoaùt sanh töû. Ngöôøi Phaät töû hay Taêng Ni naøo muoán tu giaûi thoaùt, ñeàu phaûi qua ba moân naøy heát.

Thöù nhaát noùi veà Giôùi. Ví duï Phaät töû taïi gia giöõ naêm giôùi: khoâng saùt sanh, khoâng troäm caép, khoâng taø daâm, khoâng noùi doái, khoâng uoáng röôïu maïnh, khoâng huùt aù phieän… Giaû söû coù moät Phaät töû ban ngaøy phaïm toäi troäm caép, toái veà ngoài laàn chuoãi nieäm Phaät, luùc ñoù nhôù Phaät hay nhôù moùn ñoà mình laáy cuûa ngöôøi ta? Ngoài nieäm Phaät nhöng khoâng bieát ngöôøi ta coù ñuoåi theo mình khoâng, taâm baát an. Nhö vaäy khi phaïm giôùi taâm khoâng an, taâm khoâng an thì tu ñònh khoâng ñöôïc.

Haøng xuaát gia cuõng vaäy, trong möôøi giôùi Sa-di giöõ khoâng ñöôïc thì töï nhieân chuùng ta cuõng bò baát an. Ví duï nhoû thoâi, giôùi choùt cuûa Sa-di laø giôùi khoâng aên phi thôøi. Giaû söû chieàu aên phi thôøi moät chuùt, quen nhö vaäy roài, böõa naøo hôi thieáu khoâng aên coù buoàn khoâng, coù chaïy kieám khoâng? Chaéc coù. Cho neân giôùi mình khoâng giöõ ñöôïc troøn, noù cuõng laøm roái cho mình. Vì vaäy ngöôøi xöa tu giöõ giôùi raát kyõ. Nhôø giöõ giôùi kyõ neân taâm an ñònh, taâm an ñònh thì ngoài thieàn môùi phaùt sinh trí tueä.

Ngöôøi tu theo ñaïo Phaät phaûi thöïc hieän ba moân voâ laäu Giôùi Ñònh Tueä cho troøn ñuû. Vì ñaây ba moân hoïc khoâng rôi khoâng rôùt laïi neân ñöôïc giaûi thoaùt sanh töû. Quí Phaät töû taïi gia neáu giöõ troøn naêm giôùi, ñôøi naøy tu thanh tònh, ñôøi sau baûo ñaûm trôû laïi laøm ngöôøi, vì quí vò ñaõ tu Nhaân thöøa Phaät giaùo, giöõ troøn tö caùch con ngöôøi. Neáu ngöôøi xuaát gia giöõ troøn möôøi giôùi trôû leân, ñoù laø tu nhaân giaûi thoaùt. Vì vaäy Phaät cheá giôùi ñi ñaàu, roài tôùi ñònh töùc thieàn ñònh, sau laø tueä. Noùi thieàn ñònh, coù moät soá vò tu nieäm Phaät töôûng mình khoâng coù ñònh. Khoâng phaûi. Trong kinh Di Ñaø, Phaät daïy nieäm tôùi nhaát taâm baát loaïn, taâm khoâng coøn daáy ñoäng nöõa, ñoù laø ñònh. Tu nieäm Phaät cuõng ñònh, tu thieàn cuõng ñònh. Ñöôïc ñònh roài môùi phaùt sinh trí tueä phaù tröø voâ minh, giaûi thoaùt sanh töû.

Ñaïo Phaät daïy ngay nôi con ngöôøi cuûa chuùng ta coù caùi giaû loàng trong caùi thaät, maø mình khoâng bieát. Caùi naøo giaû? Phaät baûo Thaân töù ñaïi naøy laø giaû doái, vì ñuû duyeân noù hôïp thieáu duyeân noù tan. Nhö vaäy duyeân hôïp roài duyeân tan, coù gì thaät ñaâu. Coøn thôû noùi laø thaân, taét thôû ñaâu coøn thaân nöõa maø noùi thaät. Thaân khoâng thaät nhöng chuùng ta ngôõ laø thaät, neân chaáp vaøo noù taïo khoâng bieát bao nhieâu nghieäp aùc. Vì vaäy Phaät daïy phaûi thaáy roõ thaân naøy duyeân hôïp, khoâng thaät. Ñoù laø ñieåm thöù nhaát.

Chuùng ta bieát thaân khoâng thaät roài, tôùi taâm coù thaät khoâng? Taâm cuûa chuùng ta laø gì? Chöõ Taâm chöõ Haùn chæ cho caùi bieát. Caùi bieát ñoù chuùng ta ñang maéc keït bôûi nhöõng suy nghó, hôn thua, phaûi quaáy, toát xaáu, ñöôïc maát… roài cho caùi suy nghó ñoù laø taâm mình. Neáu suy nghó laø taâm thì töø sôùm tôùi chieàu, quí vò suy nghó chöøng bao nhieâu laàn? Voâ soá. Nghó naøy laëng, nghó khaùc daáy leân lieân mieân. Caùi nghó ñoù chôït coù roài maát, nhö vaäy noùi noù thaät ñöôïc khoâng?

Vaäy maø chuùng ta chaáp caùi suy nghó ñoù laø taâm mình thaät, roài bao nhieâu phieàn haø, buoàn vui, khoå ñau ñeàu cho laø taâm mình. Taâm toâi vui, taâm toâi buoàn, taâm toâi khoå… Theá thì chuùng ta coù bao nhieâu taâm? Töø khi cha meï sanh cho tôùi luùc nhaém maét, mình laø moät hay nhieàu? Ta chæ coù moät, chôù ñaâu phaûi nhieàu. Neáu khi nghó laønh laø taâm mình, thì luùc nghó döõ laø taâm ai? Neáu nghó laønh cuõng mình, nghó döõ cuõng mình, nghó phaûi cuõng mình, nghó quaáy cuõng mình, thì mình laø caùi tuøm lum phaûi khoâng? Neân bieát caùi suy nghó ñoù khoâng phaûi thaät mình. Chuùng ta vì laàm noù laø mình neân chaáp chaët vaøo ñoù, roài sanh ra thuø oaùn giaän hôøn, taïo nghieäp ñi trong sanh töû.

Baây giôø muoán thoaùt traàm luaân sanh töû thì phaûi döøng taâm taïo nghieäp. Ñoù laø moät ñieàu heát söùc khoù, nhöng chuùng ta coù khaû naêng laøm ñöôïc. Taïi sao? Vì muoán ñöøng chaïy theo nghó suy hôn thua phaûi quaáy, chuùng ta chæ vieäc nhôù thaân naøy khoâng thaät, taâm suy nghó phaân bieät cuõng khoâng thaät, neân khoâng chaïy theo noù. Khoâng chaïy theo taâm laêng xaêng ñoù, luùc ñoù chuùng ta bieát hay khoâng bieát? Ví duï khi quí vò ngoài chôi trong vöôøn maùt moät mình, khoâng nghó gì heát, luùc ñoù coù bieát khoâng? Gioù thoåi nghe maùt, chim keâu nghe tieáng, ai ñi ngang ta ñeàu thaáy bieát roõ raøng. Caùi bieát ñoù töùc laø taâm chaân thaät vaäy.

Chuùng ta coù caùi taâm thaàm laëng khoâng sanh khoâng dieät luoân hieän höõu, maø mình queân. Vì queân neân ta cöù chaáp thaân sanh dieät laø mình, taâm sanh dieät laø mình. Cöù theá taïo nghieäp luaân hoài khoâng coù ngaøy cuøng. Cho neân Phaät daïy tu laø ñònh, laø yeân caùi taâm sanh dieät ñoù. Ñeå cho noù laëng xuoáng maø mình vaãn hieän tieàn, vaãn bieát, chöøng ñoù maàm sanh töû môùi heát. Neân noùi ñònh roài tôùi tueä, tueä töùc laø giaùc ngoä vieân maõn.

Neáu muoán tu ra khoûi sanh töû phaûi ñi töø Giôùi Ñònh Tueä. Phaät thaáy roõ nôi con ngöôøi chuùng ta coù cuûa quí maø mình khoâng bieát. Neân trong kinh Phaùp Hoa, Phaät ví duï keû nghieàn röôïu ñi lang thang xin aên khoå sôû. Chôït gaëp ngöôøi baïn giaøu daãn veà ñaõi ñaèng xong, anh baïn coù vieäc gaáp phaûi ñi. Tröôùc khi ñi, anh laáy hoøn ngoïc quí boû trong tuùi aùo ngöôøi baïn ngheøo, nghó raèng tôùi chöøng tænh daäy, anh baïn seõ moø trong tuùi laáy hoøn ngoïc quí ra duøng, seõ trôû neân giaøu to. Khoâng ngôø baïn anh khoâng bieát, vaãn cöù ñi aên xin lang thang. Tôùi chöøng gaëp laïi, ngöôøi baïn lieàn quôû “Taïi sao ngaøy xöa toâi cho anh hoøn ngoïc quí, maø anh vaãn coøn ñi aên maøy?” Chöøng ñoù ngöôøi baïn ngheøo môùi sôø voâ tuùi, thaáy mình coù hoøn ngoïc quí maø baáy laâu nay khoâng bieát.

Hoøn ngoïc quí ñoù Phaät duï cho taâm chaân thaät hieän tieàn saün coù nôi moãi chuùng ta. Taâm naøy laø caùi bieát haèng höõu khoâng sanh khoâng dieät, luoân hieän tieàn nôi mình, neân goïi laø hoøn ngoïc quí. Coøn caùi bieát hôn thua phaûi quaáy… laø caùi bieát sanh dieät, taïo nghieäp. Nghó laønh thì taïo nghieäp laønh, nghó döõ thì taïo nghieäp döõ. Taïo nghieäp laønh thì ñi ñöôøng laønh, taïo nghieäp döõ thì ñoaï ñöôøng döõ. Neân caùi bieát suy nghó phaân bieät khoâng ra khoûi sanh töû.

Taát caû phaùp tu cuûa ñöùc Phaät daïy cuoái cuøng ñeàu qui veà choã ñònh taâm. döøng ñöôïc taâm sanh dieät, taâm taïo nghieäp thì môùi giaûi thoaùt sanh töû. Nhö giaùo lyù Nguyeân thuûy daïy tu cho tôùi Dieät thoï töôûng ñònh môùi chöùng quaû A-la-haùn. Phaùp nieäm Phaät daïy phaûi nieäm Phaät tôùi nhaát taâm baát loaïn, nghóa laø khoâng coøn moät nieäm laêng xaêng, môùi thaáy Phaät Di-Ñaø. Coøn giaùo lyù Ñaïi thöøa daïy phaùp Luïc ñoä: boá thí, trì giôùi, tinh taán, nhaãn nhuïc, thieàn ñònh, trí tueä. Roõ raøng töø thieàn ñònh môùi coù trí tueä. Trí tueä naøy laø trí tueä voâ sö, sieâu xuaát theá gian.

Ngaøy xöa ñöùc Phaät ra ñôøi caùch chuùng ta hôn hai ngaøn naêm, chöa ai daùm noùi ngoaøi vuõ truï naøy coù voâ soá theá giôùi. Vaäy maø vôùi trí tueä sieâu vieät naøy, ñöùc Phaät thaáy theá giôùi nhieàu nhö caùt soâng Haèng. Nhö vaäy ñuû bieát trí voâ sö coù naêng löïc lôùn lao ñeán theá naøo. Nôi moãi chuùng ta coù khaû naêng phi thöôøng maø mình khoâng bieát, cöù duøng nhöõng thöù taïm bôï taàm thöôøng laøm choã töïa cho mình. Chaáp thaân sanh dieät laø mình, chaáp taâm sanh dieät laø taâm mình maø queân caùi taâm haèng giaùc thanh tònh, saùng suoát. Neáu ta laëng ñöôïc taâm sanh dieät thì môùi giaùc ngoä vieân maõn, goïi laø thaønh Phaät.

Noùi ñeán ngöôøi tu laø noùi ñeán ngöôøi ñang laøm moät vieäc phi thöôøng, chôù khoâng phaûi taàm thöôøng. Nhöng ñaùng thöông, gaàn ñaây Taêng Ni hay laøm vieäc taàm thöôøng, khoâng daùm vöôn leân choã phi thöôøng kia. Caùi ñoù laø caùi khaû naêng saün coù cuûa mình, chôù khoâng phaûi khoâng coù. Vì ñang coù neân chuùng ta coù quyeàn trôû veà vôùi noù, coù quyeàn höôûng nhöõng kyø ñaëc maø noù ñaõ chöùa saün. Vì vaäy noùi tôùi tu Phaät laø noùi tôùi con ñöôøng giaùc ngoä giaûi thoaùt. Ngöôøi theá gian khoâng bao giôø daùm nghó tôùi, chæ mong ñôøi sau höôûng phöôùc khaù hôn ñôøi naøy vaäy thoâi.

Nhieàu Phaät töû noùi nghe raát hieàn laønh, toâi tu khoâng muoán gì hôn laø ñöôïc veà Cöïc Laïc laøm toâi tôù cho Phaät. Chæ muoán nhoû nhoû vaäy thoâi! Thaät ra Phaät daïy chuùng ta tu ñeå thaønh Phaät, chôù ñaâu phaûi laøm toâi tôù cho Ngaøi. Ñöùc Phaät laø baäc töï thoï duïng, ñaâu caàn ai phaûi phuïc vuï. Phaät töû töï bieän luaän cho mình, khoâng daùm khai trieån naêng löïc voâ haïn nôi mình neân noùi nghe nhö hieàn laém vaäy. Thaät ra ñoù laø töï ñaùnh maát khaû naêng giaùc ngoä cuûa mình, raát ñaùng thöông xoùt!

Chuùng ta coù phöôùc lôùn môùi gaëp ñöôïc giaùo phaùp cao sieâu tuyeät vôøi cuûa Phaät. Phaùp Phaät tuyeät vôøi vì noù mang tính bình ñaúng. Taïi sao bình ñaúng? Vì Phaät coù taùnh Phaät, chuùng ta cuõng coù taùnh Phaät. Ai cuõng coù heát, neáu mình bieát trôû veà thì taát caû ñeàu thaønh Phaät. Vaäy maø Phaät töû khoâng muoán bình ñaúng, cöù muoán laøm toâi tôù Phaät, haøi loøng vôùi caùi toâi tôù ñoù, chôù khoâng chòu laøm Phaät. Maø Phaät khoâng muoán cho chuùng ta laøm toâi tôù Ngaøi, Phaät muoán chuùng ta thaønh Phaät nhö Ngaøi. Khaû naêng ñoù chuùng ta laøm ñöôïc, chæ caàn gan daï bieát ñuùng nhö thaät thoâi.

Cho neân tu theo ñaïo Phaät khoâng neân chaùn naûn cuõng khoâng neân töï khi mình, maø phaûi coá gaéng. Ñöøng nghó nhöõng baäc toân tuùc, ñöùc haïnh cao sieâu môùi laøm ñöôïc, coøn mình voâ phaàn. Taát caû chuùng ta ñeàu coù khaû naêng ñi tôùi choã cöùu kính chaân thaät. Trong kinh Phaät noùi taát caû chuùng sanh ñeàu seõ thaønh Phaät hoaëc coù choã noùi ñeàu ñaõ thaønh Phaät. Noùi seõ thaønh Phaät, chuùng ta coøn hy voïng, chôù noùi ñaõ thaønh Phaät nghe sôï quaù. Thaønh hoài naøo ñaâu? Nhöng thaät ra ñöùng treân maët voâ sö trí saün coù cuûa mình, Phaät noùi chuùng ta ñaõ thaønh Phaät töø laâu. Vì ñaõ coù saün taùnh Phaät roài neân coù saün trí voâ sö. Nhöng ñöùng veà söï tu haønh thì chuùng ta coá gaéng soáng trôû veà taùnh thaät aáy, neân noùi seõ ñöôïc thaønh Phaät.

Chuùng ta raát laø ñuû phöôùc, ñuû duyeân neân ngaøy nay ra ñôøi gaëp Phaät phaùp tu haønh. Duø khoâng coù ñöùc Phaät hieän tieàn, nhöng phaùp cuûa Ngaøi vaãn coøn, chuùng ta neân gìn giöõ, baûo veä haït gioáng toát ñöøng cho noù tieâu moøn, coá gaéng nuoâi döôõng caøng ngaøy caøng taêng tröôûng. Nhaát laø giôùi tu só phaûi laøm sao thaáy roõ raèng chuùng ta coù ñuû khaû naêng vöôn leân, tieán tôùi choã giaûi thoaùt sanh töû, ñeå cöùu ñoä cha meï, thaân quyeán vaø taát caû chuùng sanh. Khoâng phaûi ñi tu ñeå yeân phaàn mình, ñeå ñöôïc nheï nhaøng khoûi lo ngheøo ñoùi, maø ñi tu ñeå laøm moät vieäc lôùn lao laø giaûi thoaùt sanh töû, cöùu ñoä chuùng sanh ñeàu ñöôïc giaûi thoaùt sanh töû.

Toâi mong taát caû Taêng Ni vaø Phaät töû nghe giaûng xong, suy ngaãm kyõ caøng, coá gaéng tu. Ñoù laø con ñöôøng chuùng ta ñaõ tìm gaëp, khoâng neân boû maát, khoâng neân thaû troâi uoång moät ñôøi quí baùu. Moãi chuùng ta phaûi laøm sao töï nhaän laïi oâng Phaät cuûa chính mình, soáng vaø traân quí oâng Phaät ñoù, môùi xöùng ñaùng laø ngöôøi tu Phaät chaân chaùnh.

]

THIEÀN TOÂNG VIEÄT NAM