HOA VOÂ ÖU

(TAÄP-09)

H.T THÍCH THANH TÖØ

NHÖÕNG ÑIEÀU CAÀN THIEÁT TRONG SÖÏ TU HAØNH

Thieàn töï Hyû Xaû – Nam UÙc - 2002

Ñaây laø laàn thöù hai chuùng toâi ñeán ñaây giaûng Phaät phaùp. Sau laàn naøy, khoâng bieát coøn coù duyeân trôû laïi nöõa khoâng, neân hoâm nay chuùng toâi noùi heát nhöõng ñieàu caàn thieát trong söï tu haønh cho quí Phaät töû nghe hieåu vaø öùng duïng tu.

Noùi veà nhöõng ñieàu caàn thieát trong söï tu haønh, ôû ñaây toâi neâu ra hai nghi vaán:

Nghi vaán thöù nhaát, taïi sao trong ñaïo Phaät nhaát laø Phaät giaùo Vieät Nam hieän nay, ña soá caùc chuøa daïy tu Tònh ñoä, nieäm Phaät caàu veà Cöïc Laïc deã tu, maø toâi laïi chuû tröông tu thieàn, khoù khaên nhoïc nhaèn?

Nghi vaán thöù hai, thôøi ñaïi ngaøy nay thôøi gian raát quí baùu. Moät ngaøy, moät buoåi, moät giôø ñeàu raát quí, theá maø Taêng Ni ngoài thieàn ngoù xuoáng im lìm caû moät giôø, hai giôø. Nhö vaäy coù phí phaïm thôøi giôø khoâng?

Toâi seõ tuaàn töï giaûi thích töøng vaán ñeà moät cho quí Phaät töû bieát.

Vaán ñeà thöù nhaát, hieän nay Phaät giaùo Vieät Nam phaàn ñoâng ñeàu tu Tònh ñoä, phöông phaùp naøy raát deã tu. Taïi sao toâi laïi daïy tu thieàn? Tu thieàn khoù hay deã? Lyù do thöù nhaát, neáu ñoïc lòch söû ñöùc Phaät, quí Phaät töû thaáy Ngaøi tu caùch naøo ñöôïc giaùc ngoä thaønh Phaät? Ai cuõng bieát Ngaøi tu thieàn. Hieän giôø chuùng ta nhìn leân töôïng Phaät Thích Ca, thaáy khaéc töôïng Ngaøi ngoài thieàn. Chuùng ta laø ñeä töû cuûa Phaät thì tu theo Ngaøi laø hôïp lyù. Neáu Phaät tu moät ñöôøng, mình höôùng moät neûo thì quaû laø khoâng trung thaønh vôùi Phaät. Ngaøi ñaõ öùng duïng tu thieàn thaønh coâng, ñaït keát quaû vieân maõn, ngaøy nay chuùng ta laø ñeä töû Ngaøi, öùng duïng theo con ñöôøng Phaät ñaõ ñi, ñieàu naøy khoâng ai coù theå choái caõi ñöôïc.

Lyù do thöù hai, ñeä töû cuûa ñöùc Phaät thôøi Ngaøi coøn taïi theá cuõng nhö sau khi Ngaøi nhaäp dieät ñeàu cuõng ñeàu tu thieàn chöùng quaû A-la-haùn. Töø toå Ca Dieáp ñöôïc truyeàn taâm aán maõi cho tôùi chö Toå theá kyû gaàn ñaây ñeàu nöông phaùp tu thieàn maø chöùng quaû, thaønh Toå. ÔÛ Vieät Nam chuùng ta, nhöõng baøi vò thôø chö Toå trong caùc chuøa coå, ñeàu ghi keá thöøa caùc doøng thieàn ôû Trung Hoa hoaëc Vieät Nam. Ñeán cuoái theá kyû XVIII tôùi theá kyû XX, Phaät giaùo Vieät Nam baét ñaàu chuyeån sang tu Tònh ñoä. Nhö vaäy ñaïo Phaät coù maët ôû Vieät Nam töø theá kyû thöù III ñeán theá kyû XIX, toång coäng möôøi saùu theá kyû, chö Toå ñeàu tu thieàn. Chæ moät hai theá kyû sau naøy caùc Ngaøi môùi tu Tònh ñoä. Theá thì caùi naøo goác, caùi naøo ngoïn? Chuùng toâi coù boån phaän höôùng daãn Taêng Ni Phaät töû tu, neân khôi daäy coäi goác cho quí vò bieát roõ ñeå öùng duïng tu haønh, neáu khoâng chuùng ta seõ ñi leäch.

Hieän nay, treân theá giôùi nhöõng nöôùc coù ñaïo Phaät nhö Tích Lan, Mieán Ñieän, Thaùi Lan, Cao Mieân ñeàu tu thieàn, chæ coù ôû Vieät Nam tu Tònh ñoä. Ñieàu naøy cuõng coù lyù do, nhöng trong phaïm vi baøi giaûng naøy, thôøi gian coù haïn, chuùng toâi taïm gaùc qua. Chuùng toâi muoán ngöôøi Phaät töû tu theo ñaïo Phaät phaûi naém vöõng caùi goác, bieát toät caùi nguoàn. Chôù khoâng theå nghe ngöôøi ta noùi lieàn tin maø khoâng hieåu roõ nguoàn goác tu haønh cuûa mình. Vì vaäy chuùng toâi coá khôi daäy phaùp moân tu thieàn.

Quí Phaät töû thöôøng hoang mang, tu thieàn coù moät phöông phaùp hay nhieàu phöông phaùp? Nhieàu Phaät töû nghieân cöùu kinh ñieån Nguyeân thuûy, thaáy daïy tu thieàn Töù nieäm xöù hoaëc quaùn hôi thôû. Nhöng chuùng toâi daïy hôi khaùc. Toâi seõ giaûng traïch choã khaùc aáy cho quí Phaät töû bieát roõ.

Khi ñöùc Phaät Thích-ca Maâu-ni thaønh ñaïo döôùi coäi Boà-ñeà, thôøi gian ñaàu Ngaøi chaàn chôø khoâng muoán truyeàn baù giaùo phaùp. Ñeán khi chö thieân xuoáng ñaûnh leã, caàu xin Ngaøi neân vì chuùng sanh maø laäp baøy phöông tieän giaùo hoùa. Luùc tröôùc ñoïc söû tôùi ñoaïn naøy toâi hôi ngaïc nhieân. Vì ñöùc Phaät phaùt theä nguyeän lôùn, thò hieän nôi ñôøi ñeå ñoä chuùng sanh, sao baây giôø thaønh Phaät roài, Ngaøi khoâng chòu ñi truyeàn baù chaùnh phaùp, ñôïi naên næ môùi chòu thuyeát phaùp.

Veà sau nghieân cöùu kyõ toâi môùi thaáy roõ, quaû laø choã ñöùc Phaät thaáy, ñöùc Phaät ñöôïc khoâng theå noùi cho ngöôøi theá gian hieåu. Taïi sao? Bôûi vì choã ñoù ngöôïc haún vôùi caùi thaáy cuûa ngöôøi phaøm tuïc, neân laøm sao noùi giaûng cho hoï hieåu ñöôïc. Vì vaäy Phaät khoâng muoán noùi. Khi chö thieân naøi næ Phaät duøng phöông tieän giaùo hoùa chuùng sanh, töø töø seõ coù ngöôøi hieåu. Phaät xeùt thaáy ñieàu naøy hôïp lyù neân keå töø ñoù môùi chuyeån baùnh xe ñaïi phaùp.

Baøi phaùp ñaàu tieân ôû vöôøn Loäc Uyeån laø baøi Töù ñeá, noùi ñuû laø Töù dieäu ñeá. Laâu nay ngöôøi hoïc Phaät xem ñaây laø chaân lyù ñaàu tieân, ñöùc Phaät trình baøy raát ñuùng, raát thaät. Nhöng ñoù laø phöông tieän, chôù khoâng phaûi choã cöùu kính chaân thaät. Neáu quí vò coù ñoïc kinh Kim Cang, kinh Vieân Giaùc seõ thaáy Phaät daïy raèng: Phaùp cuûa Phaät nhö con thuyeàn hay chieác beø ñöa ngöôøi qua soâng. Khi leân bôø roài phaûi boû chieác beø. Kinh Vieân Giaùc noùi, ví nhö ngöôøi muoán thaáy maët traêng ñeâm muøng naêm, muøng saùu. Vì noù nhoû khoù thaáy, ngöôøi aáy hoûi baïn mình maët traêng ôû ñaâu? Ngöôøi baïn thaáy ñöôïc lieàn laáy tay chæ baûo “maët traêng ôû ñoù”. Nöông ngoùn tay ngöôøi kia nhìn thaáy maët traêng. Khi thaáy maët traêng roài ngoùn tay laø voâ nghóa. Cuõng theá, phaùp cuûa Phaät daïy laø phöông tieän, gioáng nhö ngoùn tay ñeå chæ cho chuùng ta ñi tôùi choã chaân thaät. Choã chaân thaät ví nhö maët traêng, ñaït ñöôïc choã chaân thaät roài thì phöông tieän phaûi boû.

Chuùng ta neân bieát phaùp Phaät laø phöông thuoác trò laønh taâm beänh cho chuùng sanh. Beänh laønh thì thuoác phaûi boû. Giaû söû baây giôø chuùng ta bò soát reùt phaûi uoáng thuoác soát reùt. Khi beänh ñaõ laønh hoaøn toaøn, neáu thaáy thuoác hay quaù tieáp tuïc uoáng nöõa thì sao? Beänh trôû laïi. Cho neân beänh laønh roài phaûi boû thuoác.

Phaùp cuûa Phaät daïy laø tuøy beänh cho thuoác. Chuùng sanh coù beänh naøo Phaät cho thöù thuoác aáy. Ví duï ngöôøi tham aùi nhieàu, Phaät daïy phöông thuoác quaùn baát tònh. Thaáy thaân nhô nhôùp quaù sanh gôùm neân heát tham aùi. Ngöôøi hieáu danh nhieàu Phaät daïy quaùn voâ thöôøng, danh voïng ñöôïc roài seõ maát, chôù khoâng beàn, nhôø quaùn nhö theá neân bôùt hieáu danh. Töøng phöông thuoác trò töøng beänh cho chuùng sanh. Nhöng taát caû ñeàu laø phöông tieän chôù khoâng phaûi cöùu kính. Ban ñaàu Phaät duøng phöông tieän daãn daét chuùng ta, töø töø ñi tôùi keát quaû laø cöùu kính. Theá neân muoán ñeán choã cöùu kính, tröôùc phaûi qua phöông tieän, nhöng ñaït ñöôïc cöùu kính roài thì phaûi boû phöông tieän.

Chuùng ta ngaøy nay cöù ñem kinh ñoïc cho Phaät nghe hoaøi, cho ñoù laø tu kyõ. Ngaøy naøo cuõng ñem kinh ra ñoïc maø khoâng hieåu ñöôïc yù Phaät daïy. Hoïc kinh ñeå hieåu, hieåu ñeå tu chôù khoâng phaûi ñem ñoïc cho Phaät nghe. Phaät töû chaúng nhöõng ñoïc cho Phaät nghe, maø coøn tính boä vôùi Ngaøi nöõa. Quaû thaät laø moät sai laàm ñaùng thöông!

Sau moät thôøi gian truyeàn baù laâu, ñöùc Phaät thaáy taâm cuûa caùc ñeä töû ñaõ thuaàn thuïc. Moät hoâm treân hoäi Linh Sôn, Ngaøi ñöa hoa sen leân roài nhìn toaøn theå hoäi chuùng. Caùc thaày Tyø-kheo ngô ngaùc khoâng bieát Phaät muoán daïy gì, nhöng khi Phaät nhìn tôùi ngaøi Ca Dieáp thì Toân giaû nhìn laïi Phaät móm cöôøi. Phaät lieàn xaùc nhaän Ngaøi laø ngöôøi hieåu Phaät vaø truyeàn taâm aán cuûa Nhö Lai cho töùc thì.

Chuùng ta thaáy baøi thuyeát phaùp ñoù coù ngoân ngöõ gì khoâng? Chæ ñöa caønh hoa thoâi, roài nhìn heát hoäi chuùng khoâng noùi moät lôøi. Nhöõng ngöôøi ngô ngaùc thì thoâi, chæ coù ngaøi Ca Dieáp móm cöôøi. Phaät bieát Toân giaû ñaõ laõnh hoäi ñöôïc caùi Phaät muoán chæ, nhöng noù khoâng coù lôøi. Töø ñoù veà sau ngaøi Ca Dieáp truyeàn baù thieàn toâng ôû AÁn Ñoä, traûi qua hai möôi taùm vò Toå. Toå thöù hai möôi taùm laø Boà-ñeà-ñaït-ma, Ngaøi laïi truyeàn sang Trung Hoa saùu vò nöõa. Sau ñoù ngöôøi ngoä ñaïo ñoâng quaù neân khoâng truyeàn rieâng nöõa, maø môû roäng thieàn toâng cho nhieàu ngöôøi tu, nhieàu ngöôøi hieåu. Ñoù laø phaùp tu ñöùc Phaät ñaõ ngoä nhöng khoâng theå noùi ñöôïc. Vì theá Ngaøi möôïn phöông tieän giaùo hoùa, nöông nôi ñoù maø thaáy ñöôïc caùi chaân thaät. Cuõng vì “caùi ñoù” khoù thaáy khoù nhaän, neân chæ moät ít vò caên taùnh nhaäm leï môùi thaâm nhaäp ñöôïc thoâi.

Nhö vaäy phaùp aáy khoù hay deã? Toå Ñaït-ma khi sang Trung Hoa coù ñaët boán caâu keä, ñöôïc nhaø thieàn xem nhö phöông chaâm ñeå nhaéc nhôû thieàn taêng:

            Baát laäp vaên töï,

            Giaùo ngoaïi bieät truyeàn.

            Tröïc chæ nhaân taâm,

            Kieán taùnh thaønh Phaät.

Baát laäp vaên töï laø khoâng laäp vaên töï, chöõ nghóa gì heát. Giaùo ngoaïi bieät truyeàn laø truyeàn ngoaøi giaùo lyù, kinh ñieån. Tröïc chæ nhaân taâm laø chæ thaúng taâm ngöôøi. Kieán taùnh thaønh Phaät laø thaáy taùnh lieàn thaønh Phaät.

Taïi sao truyeàn ngoaøi giaùo lyù? Vì giaùo lyù laø phöông tieän, maø ôû ñaây khoâng duøng phöông tieän, chæ thaúng thoâi. Neân noùi tröïc chæ nhaân taâm, thaáy taùnh thaønh Phaät. Vì theá caùc Thieàn sö thöôøng choïn nhöõng ngöôøi can ñaûm, chí khí tröôïng phu môùi truyeàn taâm aán.

Ngaøi Hueä Khaû tröôùc teân Thaàn Quang, tu thieàn cuõng laâu. Khi nghe Toå Ñaït-ma sang Trung Hoa, ôû chuøa Thieáu Laâm ngoài xaây maët vaøo vaùch nuùi, maáy naêm khoâng noùi chuyeän vôùi ai. Ngaøi tìm tôùi khoâng bieát laøm sao thöa. Luùc aáy nhaèm muøa ñoâng tuyeát xuoáng tôùi ñaàu goái, Ngaøi vaãn ñöùng thaûn nhieân töø ñaàu hoâm ñeán saùng ñeå caàu ñaïo. Bieát ñöôïc, Toå xoay laïi hoûi:

- OÂng caàu caùi gì maø chòu khoå haïnh vaäy? 

Ngaøi thöa:

- Cuùi mong Hoøa thöôïng töø bi môû cöûa cam loà, roäng ñoä chuùng con.

Toå baûo:

- Dieäu ñaïo voâ thöôïng cuûa chö Phaät, duø nhieàu kieáp tinh taán, hay laøm ñöôïc vieäc khoù laøm, hay nhaãn ñöôïc vieäc khoù nhaãn, coøn khoâng theå ñeán thay! Huoáng laø duøng chuùt coâng lao nhoû naøy maø caàu ñöôïc phaùp chaân thöøa ö?

Nghe theá, Ngaøi lieàn ñi ra phía sau, möôïn caây dao chaët moät caùnh tay daâng leân Toå ñeå toû loøng thieát tha caàu ñaïo. Toå Ñaït-ma ñoàng yù vaø nhaän laøm ñeä töû, ñaët teân laø Hueä Khaû. Hueä laø trí tueä, Khaû laø khaù. YÙ Toå khen ngaøi Thaàn Quang coù trí tueä khaù laém neân môùi daùm hy sinh nhö vaäy.

Khi ñöôïc nhaän laøm ñeä töû roài, moät hoâm Ngaøi thöa vôùi Toå Ñaït-ma: “Baïch Hoøa thöôïng, taâm con khoâng an xin Hoøa thöôïng daïy con phaùp an taâm”. Toå Ñaït-ma khoâng traû lôøi thaúng, maø baûo: “Ñem taâm ra ta an cho”. Ngaøi Hueä Khaû xoay laïi tìm moät hoài, taâm baát an maát tieâu, khoâng thaáy noù ôû ñaâu. Ngaøi lieàn thöa: “Baïch Hoøa thöôïng, con tìm taâm khoâng ñöôïc”. Toå baûo: “Ta ñaõ an taâm cho ngöôi roài”. Ngay ñoù ngaøi Hueä Khaû lieàn bieát ñöôøng vaøo.

Phaät töû ai coù taäp ngoài thieàn roài, môùi thaáy taâm mình laêng xaêng loän xoän theá naøo. Cho neân ngaøi Hueä Khaû xin phaùp an taâm laø ñieàu hôïp lyù voâ cuøng. Chuùng ta cuõng gioáng heät vaäy thoâi. Nhöng caâu traû lôøi cuûa Toå döôøng nhö hôi ngöôïc ngaïo, daïy phaùp an taâm maø laïi baûo “ñem taâm ra ta an cho”. Chính choã naøy ngaøy xöa toâi cöù ngôõ döôøng nhö Toå ñuøa chôi vaäy. Ngöôøi ta tha thieát hoïc hoûi, maø Toå laïi nhö ñuøa, khoâng ngôø ngaøi Hueä Khaû laõnh hoäi ñöôïc. Ñoù laø ñieàu chuùng ta thaáy khoù hieåu.

Sau naøy khi nhaäp thaát tu, chuùng toâi ñoïc laïi söû, môùi giaät mình thaáy caùi ngu tröôùc. Bôûi vì chuùng ta bò si meâ neân maõi chìm trong sanh töû. Si meâ caùi gì? Si meâ chaáp thaân naøy laø thaät, chaáp suy nghó laêng xaêng laø taâm mình thaät. Hai caùi si meâ naøy khieán chuùng ta cöù taïo nghieäp, ñi maõi trong sanh töû.

Hieän giôø quí vò ñeàu thaàm ñoàng yù thaân naøy thaät neân môùi quí, môùi lo ñuû thöù cho noù. Neáu ai noùi khoâng thaät quí vò tin khoâng? Chaéc khoù tin. Ví duï coù hai ngöôøi ñoái tröôùc moät moùn ñoà giaû, moät ngöôøi noùi thaät, moät ngöôøi noùi giaû. Vaäy trong hai ngöôøi ñoù, ai ngu ai trí? Giaû maø töôûng thaät laø ngu, coøn giaû bieát giaû laø trí. Vaäy toâi ñaët caâu hoûi laïi, thaân naøy thaät hay giaû? Giaû. Neáu quí vò chæ thaáy giaû theo caâu hoûi cuûa toâi, thì khi ra khoûi giaûng ñöôøng naøy seõ thaáy noù thaät heát. Ñoù laø choã meâ laàm cuûa chuùng ta.

Toâi ñôn cöû ví duï theá naøy, nhö quí vò ñang ngoài noùi chuyeän chôi vôùi ngöôøi thaân, baát thaàn ngöôøi aáy ñöùt gaân maùu ngaõ xuoáng taét thôû. Khi coøn noùi chuyeän ta goïi ñoù laø thaät, ñeán luùc taét thôû môùi bieát noù giaû. Neáu thaät thì luùc naøo cuõng thaät, tröôùc thaät sau cuõng thaät. Moïi ngöôøi khi coøn ñi ñöùng, noùi naêng ñeàu cho laø thaät, ñeán chöøng ngaõ ra cheát ai cuõng baûo giaû heát. Nhö vaäy laø sao? Chaúng leõ nöûa thaät nöûa giaû. Thaät ra trong giaû coù thaät maø chuùng ta khoâng bieát, neân laàm cho noù hoaëc toaøn giaû hoaëc toaøn thaät.

Chuùng ta thöû xeùt laïi xem, hieän giôø mình soáng ñaây, loã muõi ñang thôû. Hít voâ laø möôïn khoâng khí beân ngoaøi vaøo. Thôû ra laø traû khoâng khí ra ngoaøi. Hít voâ traû ra ñeàu ñeàu thì soáng. Hít voâ maø khoâng traû ra khoâng ñöôïc, traû ra maø khoâng hít voâ thì cheát. Nhö vaäy thaät ôû choã naøo? Neáu thaät thì khoûi möôïn, ñaõ möôïn thì khoâng thaät. Moät laùt möôïn taùch nöôùc, chuùt xíu laïi traû ra. Ñem voâ traû ra. Ñem voâ ñöôïc maø traû ra khoâng ñöôïc thì ñi caáp cöùu. Möôïn traû ñeàu ñaën thì yeân, khoâng ñeàu ñaën khoâng yeân. Laâu hôn nöõa thì möôïn cheùn côm. Möôïn roài cuõng phaûi traû. Roõ raøng thaân naøy soáng baèng söï vay möôïn lieân tuïc. Ñaõ vay möôïn maø noùi thaät thì bieát trí tueä chuùng ta tôùi côû naøo? Chaúng leõ mình ngu heát sao! Theá maø ra ñöôøng ai noùi ngu ñaâu coù chòu, trong khi thöïc söï mình ngu quaù chöøng? Noùi theá ñeå thaáy chuùng ta ñang meâ laàm. Töø meâ laàm ñuoåi theo thaân, lo cho noù, roát cuoäc roài cuõng maát. Nhö vaäy coù ñaùng thöông khoâng?

Ñöùc Phaät giaùc ngoä thaáy thaân naøy giaû, do ñaát, nöôùc, gioù, löûa hôïp laïi thaønh. Chaát cöùng laø ñaát, chaát öôùt laø nöôùc, ñoäng laø gioù, aám laø löûa. Boán thöù naøy cöù ñem voâ traû ra. Coøn möôïn coøn traû thì coøn soáng, möôïn maø khoâng traû ra thì cheát. Nhö vaäy ta coù thaân naøy, chaúng qua laø cuoäc soáng vay möôïn. Ñoù laø ñieàu thöù nhaát.

Thöù hai, quí vò thöôøng cho nhöõng suy nghó phaân bieät laø taâm mình. Vì theá buoàn, thöông, giaän, gheùt… ñeàu laø taâm ta. Noùi “toâi buoàn quaù” thì buoàn laø toâi. Toâi vui, toâi giaän, toâi gheùt v.v… taát caû laø toâi heát. Caû traêm thöù, bieát caùi naøo laø toâi thaät? Neân khoâng coù caùi toâi thaät. Nhö ta ñang coù chuyeän buoàn, baát thaàn moät ngöôøi baïn tri kyû töø xa veà, gaëp laïi nhau mình vui lieàn. Nhö vaäy buoàn khoâng thaät, neáu thaät khi vui ñeán buoàn ñi ñaâu? Nhö vaäy vui buoàn khoâng phaûi thaät mình, chæ laø caùi taïm bôï qua maát, maø ta laïi chaáp noù laø taâm mình. Töø chaáp ñoù, ta nghó vieäc naøy phaûi laøm nhö theá naøy môùi ñuùng, laøm khaùc laø sai. Neáu ai ñeà nghò khaùc mình, hoaëc phaûn ñoái yù kieán nghó cuûa mình, ta seõ noåi noùng lieàn. Bôûi chaáp taâm suy nghó laø mình, neân phieàn naõo phaùt sinh.

Song chuùng ta thöû hoûi laïi, nhöõng suy nghó cuûa mình coù ñuùng traêm phaàn traêm khoâng? Neáu ai cuõng nghó ñuùng traêm phaàn traêm thì baây giôø nhaø toaøn caû chuïc taàng, chôù khoâng phaûi moät hai taàng. Vì khi nghó ñuùng khi nghó traät, neân laøm aên môùi thaát baïi. Neáu nghó ñuùng heát ñaâu coù thaát baïi. Cuoäc ñôøi naøy thaát baïi nhieàu, thaønh coâng ít, chöùng toû con ngöôøi nghó sai nhieàu, nghó ñuùng ít. Vaäy maø ai cuõng coá chaáp caùi nghó cuûa mình laø ñuùng, roài sanh buoàn giaän, thöông gheùt ñuû thöù heát.

Laïi nöõa, nhöõng khi ta khôûi nghó thì thaáy coù noù, nhöng khi khoâng nghó noù ôû ñaâu? Tìm khoâng ra. Khoâng coù choã, khoâng coù hình töôùng neân bieát noù khoâng thaät. Luùc ngoài thieàn, yù cöù nghó laêng xaêng hoaøi, ta böïc mình noùi taâm böõa nay xao ñoäng quaù. Nhö theá cho caùi nghó laêng xaêng xao ñoäng aáy laø taâm mình. Phaät baûo ñaây laø keû meâ.

Vì vaäy khi ngaøi Hueä Khaû noùi taâm con khoâng an, toå Ñaït-ma bieát Ngaøi ñang laàm caùi suy nghó laø taâm thaät, neân baûo “ñem taâm ra ta an cho”. Ngaøi Hueä Khaû tìm laïi taâm, giaät mình khoâng thaáy noù ôû ñaâu, môùi thaät thaø thöa: “Con tìm taâm khoâng ñöôïc”. Toå baûo “Ta ñaõ an taâm cho ngöôi roài”. Nhö vaäy an taâm baèng caùch naøo? Chæ laø nhìn laïi taâm baát an xem noù töø ñaâu ra. Nhìn laïi noù maát tieâu, ñoù laø an taâm roài. Toå chæ thaúng taâm mình, khoâng coù phöông phaùp naøo neân goïi laø tröïc chæ nhaân taâm. Caùi naøo giaû bieát noù giaû, ñeå hieän baøy caùi thaät. Raát ñôn giaûn.

Quí vò ngoài thieàn, nghó caùi naøy nghó caùi kia, cho ñoù laø taâm neân bò noù daãn hoaøi. Neáu bieát nhöõng suy nghó aáy voán hö giaû, khoâng theøm theo thì noù heát daãn ta. Nhö vaäy tu deã hay khoù? Raát deã. Chæ heát meâ laø giaùc. Bieát nhöõng gì khoâng thaät, chuùng ta tænh khoâng theo lieàn heát meâ. Tu Phaät quan troïng nhaát laø tìm ra caùi khoâng thaät. Tìm ñöôïc caùi khoâng thaät roài môùi hieån baøy caùi thaät.

Loái daïy naøy coù phöông phaùp khoâng? Khoâng coù phöông phaùp. Coù hôïp vôùi kinh ñieån khoâng? Khoâng coù kinh naøo noùi “ñem taâm ra ta an cho” heát. Vì chæ thaúng neân khoâng ñi trong kinh ñieån, khoâng coù moät phaùp cho ngöôøi. Töï mình nhìn laïi baèng trí tueä cuûa mình. Nhìn laïi ñeå bieát caùi gì khoâng thaät, ñöøng laàm noù nöõa. Laâu nay chuùng ta cöù nhaän hö giaû laø mình neân Phaät goïi chuùng sanh si meâ.

Khi thaáy thaân naøy laø vay möôïn, neáu bò ai cheâ anh hay chò xaáu, ta khoâng quan taâm neân khoâng buoàn phieàn. Sôû dó ngöôøi bò cheâ noåi saân ñuøng ñuøng laø taïi cho mình thaät, mình quí, neân cheâ laø laøm nhuïc mình. Coøn bieát roõ thaân taâm naøy khoâng thaät thì vieäc tu khoâng khoù.

Chuùng ta hieän giôø ñang coá chaáp, ñang meâ trong söï sai laàm, vì vaäy tu raát khoù. Chaáp thaân thaät neân ñoäng tôùi la thoâi laø la, chaáp taâm thaät neân gaëp ñieàu traùi yù noåi giaän ñuøng ñuøng. Do ñoù khoå caû ngaøy. Chöøng naøo thaáy ñöôïc thaân khoâng thaät, taâm khoâng thaät chuùng ta seõ soáng thaûnh thôi. Moãi ngöôøi ñeàu coù quyeàn thaáy khaùc mình, neân ai laøm traùi yù ta khoâng giaän. Hieåu nhö vaäy laø giaûi thoaùt ñöôïc nhieàu roài.

Phaät thöôøng daïy neáu chuùng ta coù nghó ñieàu gì neân noùi “ñaây laø caùi nghó cuûa toâi”. Ñöøng noùi caùi nghó cuûa toâi ñuùng, theâm chöõ “ñuùng” thì coù chuyeän. Bôûi vì hai caùi ñuùng ngöôïc nhau thì ñaäp nhau. Chæ noùi caùi nghó cuûa toâi, khoâng luaän ñuùng hay sai, duø khaùc nhau chuùng ta vaãn thaáy deã chòu, coù khi coøn trao ñoåi yù kieán ñeå ruùt kinh nghieäm theâm. Soáng treân tinh thaàn aáy thì hay quaù. Neân ngöôøi saùng suoát muoán tìm chaân lyù phaûi thaáy roõ nhö vaäy. Taâm khoâng thaät bieát noù khoâng thaät, laø ngöôøi trí, ngöôøi giaùc roài. Theá neân bieát ngoài yeân tónh tu khoâng laøm gì heát, khoâng phaûi voâ ích, thaät ra vieäc aáy coù lôïi ích lôùn lao voâ cuøng.

Vì vaäy chuùng toâi daïy tu thieàn, chæ daãn quí vò ngoài yeân tònh nhìn laïi xem nieäm khôûi töø ñaâu. Noù vöøa daáy leân, ta bieát voïng töôûng hö doái khoâng theo, cöù theá coâng phu. Môùi nghe thaáy ñôn giaûn, khoâng coù giaù trò gì, nhöng thaät ra chuùng ta ñang laøm moät vieäc lôùn, ñoù laø phaù sai laàm muoân ñôøi cuûa mình. Thaáy roõ caùc tö töôûng sanh dieät lieân tuïc, taïm bôï hö doái, khoâng theo noù thì noù phaûi chòu thua mình. Ñoù laø phaùp an taâm cuûa nhaø thieàn. Noùi phaùp nhöng thaät ra khoâng coù phaùp gì caû.

Thieàn toâng chuû tröông khoâng coù moät phaùp daïy ngöôøi, chæ duøng trí mình soi laïi ñeå thaáy caùi thaät caùi hö nôi mình. Ñoù laø ñieàu thieát yeáu. Nhö vaäy toâi ñaõ giaûi quyeát vaán ñeà thöù nhaát roài.

Vaán ñeà thöù hai, chuùng ta ngoài yeân laëng coù phaûi voâ ích khoâng? Ngoài yeân laëng ñuùng nhö Phaät Toå daïy coù moät giaù trò phi thöôøng, maø ngöôøi ñôøi khoâng bieát. Tröôùc heát chuùng ta ngoài nhìn laïi töøng taâm nieäm cuûa mình. Neáu chöa deïp heát nhöõng taâm nieäm laêng xaêng, ít nhaát vöøa khôûi nghó xaáu nghó baäy, chuùng ta bieát ñaây laø “nghó xaáu nghó baäy”, boû. Coøn nghó toát luùc ñaàu chöa boû, töø töø chuùng ta cuõng boû luoân, ñeå ñi tôùi choã voâ taâm môùi hôïp vôùi ñaïo.

Mieäng chuùng ta noùi, thaân haønh ñoäng goác töø yù nghó maø ra. Khi bieát yù nghó xaáu baäy ta döøng, thì mieäng khoâng noùi xaáu, thaân khoâng laøm baäy nöõa. Ñoù laø ta chaän ngay töø manh moái ban ñaàu. Ñeå noùi thaønh lôøi roài xin loãi cuõng muoän maøng quaù. Ngoài laïi ñeå gaïn loïc noäi taâm mình, nhöõng gì xaáu dôû buoâng boû, ñoù laø vieäc raát coù lôïi. Chuùng ta hoïc nhöõng baøi luaân lyù hay maø khoâng thaáy ñöôïc mình, khi laøm quaáy, noùi quaáy roài hoái haän cuõng ñaõ muoän.

Ngöôøi vöøa nghó ñieàu voâ ích, baäy baï lieàn chöøa boû. Laøm chuû ñöôïc nhö vaäy chaéc khoâng bao giôø ñau thaàn kinh. Sôû dó con ngöôøi ñau thaàn kinh laø vì nghó mieân man, döøng khoâng noåi. Loaïn rieát thaønh ñau. Boû ñöôïc loaïn töôûng, söùc maïnh tinh thaàn ngaøy caøng cöùng coûi hôn. Ñoù laø chuùng ta laøm chuû ñöôïc moät phaàn taâm nieäm cuûa mình.

Thôøi naøy ngöôøi beänh taâm thaàn nhieàu ít? Khoa hoïc caøng tieán boä, beänh taâm thaàn caøng nhieàu. Taïi sao? Vì khoa hoïc tinh vi quaù, ngöôøi ta ñuoåi theo maõi thaønh ra roái caùi ñaàu, neân sanh loaïn laø leõ thöôøng. Chuùng ta bieát chaän nhöõng caùi naøo khoâng caàn thieát, ñöøng ñeå noù xaûy ra, ñoù laø lôïi ích lôùn. Neân nhôù khoa hoïc laø con dao hai löôõi, noù coù theå giuùp ñöôïc mình raát nhieàu, nhöng cuõng ñem ñeán tai haïi cho con ngöôøi khoâng phaûi nhoû.

Neáu con ngöôøi khoâng keàm cheá ñöôïc taâm hay tinh thaàn vöõng vaøng, thì khoa hoïc seõ trôû thaønh moái hieåm nguy lôùn. Hieåm nguy cho baûn thaân, hieåm nguy cho caû nhaân loaïi nöõa. Vì vaäy khoa hoïc caøng tieán, vieäc laøm chuû taâm mình laïi caøng caàn thieát hôn. Vì vaäy thôøi naøy tu thieàn laø ñieàu raát thieát yeáu, chôù khoâng phaûi chuyeän thöôøng. Ñoù laø nhu caàu khoâng theå thieáu. Cho neân ôû ñaây chuùng toâi daïy tu töø goác. YÙ nieäm toát caøng ngaøy caøng taêng tröôûng, ñoù laø chaëng thöù nhaát.

Keá ñeán, khi chuùng ta buoâng boû ñöôïc voïng töôûng, luùc ñoù mình coù laøm chuû khoâng? Tuy thôøi gian aáy raát ngaén, nhöng ta coù laøm chuû. Ngöôøi khoâng bieát tu, nieäm daáy leân cöù chaïy theo hoaøi, ñeán luùc naèm xuoáng nguû cuõng khoâng yeân, heát nhôù chuyeän naøy tôùi nhôù chuyeän kia. Chuùng ta bieát chaän ñöùng ngay khi nieäm vöøa daáy leân laø laøm chuû ñöôïc noù. Thöôøng ta laøm chuû ngöôøi ngoaøi deã hôn laøm chuû mình. Ñoái vôùi ngöôøi ngoaøi mình coù theá löïc maïnh hôn thì laøm chuû ñöôïc hoï. Coøn taâm duø ta laø oâng lôùn côû naøo, laøm chuû cuõng khoâng ñöôïc. Vì vaäy phaûi laøm chuû mình tröôùc. Phaät daïy: “Thaéng moät vaïn quaân khoâng baèng thaéng mình. Thaéng mình môùi laø chieán coâng oanh lieät”. Thaéng mình laø thaéng nhöõng taâm nieäm laêng xaêng daáy khôûi. Coøn thaéng ngöôøi ngoaøi thaáy nhö maïnh, nhöng roát cuoäc khoâng hôn ai. Ñoïc truyeän Taøu, ta thaáy Töø Haûi raát maïnh, vaäy maø thua Thuùy Kieàu. Cho neân thaéng ñöôïc mình môùi laø ngöôøi laøm chuû taát caû. Laøm chuû nhö vaäy môùi xöùng ñaùng laø ngöôøi hoaøn toaøn saùng suoát treân theá gian.

Chuùng ta tu thieàn laø taäp laøm chuû mình töø töø. Ban ñaàu khoâng theå laëng ñöôïc caùc voïng töôûng, nhöng ta bieát chaän noù, khoâng theo noù, laàn laàn ta seõ laøm chuû ñöôïc phaàn naøo. Ñoù laø choã thieát yeáu. Khi ngoài thieàn, voïng töôûng khôûi leân ta bieát coù voïng töôûng, voïng töôûng laëng xuoáng ta bieát voïng töôûng laëng. Vaäy caùi gì bieát voïng töôûng? Voïng töôûng khoâng phaûi mình, laø caùi bò mình bieát.

Trong möôøi muïc chaên traâu, muïc thöù nhaát tìm traâu, thaèng chaên vôùi con traâu laø hai. Khi baét ñöôïc traâu roài, daèn co vôùi noù laø noùi leân hình aûnh khi chuùng ta bieát nhìn laïi noäi taâm, nhöõng thöù laâu nay ta cho laø taâm mình, baây giôø noù bò ta bieát heát. Vaäy ai bieát? Chính caùi hay bieát luoân naèm saün beân trong maø ta queân, chæ nhôù nhöõng nghó suy noåi troâi thoâi. Ñoù laø vì chuùng ta queân goác chaïy theo ngoïn.

Phuùt giaây naøo ngoài thaáy ñöôïc nieäm khôûi, phuùt giaây ñoù ta thaáy roõ raøng coù hai beân: moät beân bò thaáy vaø moät beân hay thaáy. Bò thaáy laø khaùch, hay thaáy laø chuû. Khaùch, chuû roõ raøng maø ta chæ nhôù khaùch queân chuû, coù phaûi si meâ khoâng? Nhö vaäy ñeå thaáy vieäc tu thieàn ñem laïi moät söï thöùc tænh maïnh meõ cho moïi ngöôøi.

Trong luùc ngoài phaûn quan nhìn laïi mình, ñaõ coù caùi hieän tieàn neân môùi thaáy ñöôïc caùi giaû. Caùi giaû heát noåi leân laïi laëng xuoáng. Noåi leân laø sanh, laëng xuoáng laø dieät, cöù sanh dieät lieân mieân. Nhöng thaáy ñöôïc caùi sanh dieät ñoù, caùi thaáy naøy khoâng coù sanh dieät. Nhö vaäy chuùng ta coù moät caùi chaân thaät maø mình boû queân hoaøn toaøn. Baây giôø coù thôøi gian nghieäm laïi, chuùng ta môùi bieát laâu nay mình meâ muoäi.

Khi bieát roõ voïng töôûng hö doái, töø töø ta bôùt say meâ theo noù, nhö muïc ñoàng chaên traâu, caàm roi ñaùnh vaøo moâng noù vaäy. ÔÛ ñaây laøm sao ñaùnh vaøo taâm ñöôïc, neân ta chæ quôû: “Voïng töôûng khoâng thaät”. Quôû vaäy ñeå mình ñöøng laàm theo noù nöõa. Khi voïng töôûng töø töø thöa daàn, oâng chuû seõ hieän ra töø töø. Nhö vaäy muoán thaáy maët thaät cuûa chuû, phaûi ñuoåi heát khaùch. Ví duï toâi ngoài trong thaát, coù hai ba chuïc vò khaùch tôùi thaêm. Khi tieáp khaùch thì chuû khaùch noùi chuyeän loän xoän khoù phaân. Nhöng moät laùt khaùch veà heát, coøn ngöôøi ngoài laïi laø chuû chôù ai.

Cuõng theá, chuùng ta ñieàu phuïc ñöôïc voïng töôûng laëng heát thì oâng chuû hieän ra, ñaâu coøn nghi ngôø gì. Nhö vaäy coù moät caùi thaät ôû trong maø ta queân, cöù chaïy theo caùi giaû neân roài ñieân ñaûo suoát ñôøi. Duøng trí tueä thaáy ñuùng nhö thaät, thì treân ñöôøng tu khoâng khoù. Neáu ngöôøi uyeån chuyeån kheùo tu, nhöõng voïng töôûng hö doái töø töø taïm thöa, baáy giôø caùi chaân thaät loùe ra töø töø. Ta khoâng tìm kieám caùi gì khaùc, cuõng khoâng möôïn phaùp naøo. Ñoù laø tröïc chæ nhaân taâm. Khi thaáy caùi thaät cuûa mình roài, caùc thöù giaû tan heát, goïi laø nhaän ra baûn taùnh saün coù töø muoân ñôøi, goïi laø kieán taùnh thaønh Phaät. Ñôn giaûn, thaät laø ñôn giaûn. Bôûi theá ñöôøng loái tu naøy goïi laø ñoán giaùo. Töùc ñi thaúng, khoâng qua thöù töï phöông tieän. Ñi thaúng thì ban ñaàu raát khoù, nhöng tieán voâ ñöôïc roài môùi thaáy vieäc laøm khoâng coøn ngôø nöõa, maø tin chaéc.

Tin ta coù caùi thaät saün nôi mình laø tin ôû khaû naêng giaùc ngoä cuûa mình. Theá maø Phaät töû coù ai daùm noùi toâi tu ñeå giaùc ngoä thaønh Phaät ñaâu. Chæ nghó tu ñeå ñôøi naøy coù phöôùc, ñôøi sau sanh ra ñeïp hôn, sung söôùng hôn. Haøi loøng ngang ñoù chôù khoâng mong tu giaùc ngoä thaønh Phaät. Ñoù laø quí vò töï ñaùnh maát khaû naêng giaùc ngoä cuûa mình roài.

Bieát mình coù khaû naêng giaùc ngoä laø moät leõ, nhöng phaûi laøm sao môùi giaùc ngoä? Choã naøy nhieàu ngöôøi hay nghi, sôï tu laâu trôû thaønh ngöôøi ngu. Vì caùc Thieàn sö thöôøng hay noùi “nhö ngu nhö ngô”. Moät Thieàn sö Vieät Nam ñaõ noùi:

            Kinh ñieån löu truyeàn taùm vaïn tö,

            Hoïc haønh khoâng thieáu cuõng khoâng dö.

            Ñeán nay töôûng laïi chöøng queân heát,

            Chæ nhôù trong ñaàu moät chöõ Nhö.

Queân heát, chæ coøn moät chöõ “Nhö”, theá thì tu hay hay tu dôû? Khi buoâng heát suy nghó voïng töôûng, thaáy mình nhö ngu nhö ngô, töôûng laø ngu nhöng ñoù nhö nhö laëng leõ, chôù khoâng phaûi ngu.

Taát caû chuùng ta ngaøy nay ai cuõng ñua ñuoåi theo hoïc vaán. Ngöôøi naøo hieáu hoïc thì ñöôïc khen, ñöôïc quí. Hoïc caøng nhieàu caøng trôû thaønh hoïc giaû, baùc hoïc neân ngöôøi ta thích laém. Song ñaët caâu hoûi laïi, taát caû nhöõng sôû hoïc ñoù coù laø chaân lyù chöa? Nhö khoa hoïc, nhöõng phaùt minh tröôùc kia vôùi phaùt minh baây giôø gioáng nhau khoâng? Khoâng gioáng. Nhö vaäy phaùt minh hoài xöa tôùi baây giôø bò boû maát, khoâng duøng nöõa. Theá thì bieát ñaâu nhöõng gì mình hoïc ñöôïc ngaøy nay, mai kia cuõng boû luoân. Cho neân ta löôïm laët caùc kieán thöùc beân ngoaøi, tôùi chöøng noù laïc haäu phaûi boû, hoïc caùi khaùc nöõa. Nhö vaäy hoïc chöøng naøo roài? Tôùi cheát cuõng chöa roài, vì ngöôøi ta cöù phaùt minh hoaøi. Ñoù laø noùi veà khoa hoïc.

Noùi veà Trieát lyù. Nhöõng trieát lyù ngaøy xöa coù coøn hôïp vôùi trieát lyù ngaøy nay khoâng? Noùi gaàn nhaát nhö Khoång Töû laø vò Thaùnh maø toå tieân chuùng ta kính thôø. Nhöng neáu baây giôø Khoång Töû coù maët ôû ñaây thì thuyeát khueâ moân baát xuaát cuûa Ngaøi, maáy coâ coù chaáp nhaän khoâng? Khoâng. Theá laø ngaøi traät roài. Moãi thuyeát ñöôïc ôû luùc kia maø khoâng ñöôïc ôû luùc naøy. Trieát lyù theá gian cuõng vaäy, tuøy theo nhu caàu cuûa thôøi ñaïi maø noù ñöôïc chaáp nhaän hay bò baùc boû. Nhö vaäy hoïc tôùi ñaâu môùi roài? Ta thaâu cöù thaâu voâ roài bò loãi thôøi, chôù khoâng laø chaân lyù muoân ñôøi.

Ngöôïc laïi nhaø Phaät tu thì boû ra. Haønh giaû laø boû ra chôù khoâng thaâu voâ nhö hoïc giaû. Cho neân ngöôøi tu laø haønh giaû chôù khoâng phaûi hoïc giaû. Ñöùc Phaät ngoài döôùi coäi Boà-ñeà boán möôi chín ngaøy ñeâm, Ngaøi hoïc vôùi ai? Khoâng hoïc vôùi ai heát, chæ thieàn ñònh cho taâm yeân, deïp heát taát caû suy tö nghó töôûng. Khi taâm yeân ñònh, trí tueä phaùt sinh Ngaøi giaùc ngoä hoaøn toaøn. Giaùc ngoä roài nhöõng gì thaáy bieát, Phaät noùi ra muoân ñôøi khoâng sai.

Trong kinh keå khi giaùc ngoä vieân maõn, ñöùc Phaät coù ñaày ñuû Tam minh, Luïc thoâng. Tam minh laø: Thöù nhaát Tuùc maïng minh, töùc Phaät thaáy bieát voâ soá kieáp veà tröôùc cuûa mình cuõng nhö cuûa chuùng sanh nhö chuyeän môùi xaûy ra hoâm qua.

Thöù hai laø Thieân nhaõn minh, thaáy suoát nhöõng vaät heát söùc xa vaø heát söùc nhoû. Nhö trong hö khoâng Phaät thaáy theá giôùi nhieàu nhö caùt soâng Haèng. Lôøi noùi aáy tôùi ngaøy nay khoa hoïc, thieân vaên hoïc môùi tìm ñöôïc phaàn naøo thoâi, chôù chöa thaáy heát. Nhìn vaøo moät baùt nöôùc Phaät noùi coù voâ soá vi truøng. Vì theá coù caâu: Phaät quaùn nhaát baùt thuûy, Baùt vaïn töù thieân truøng. Nghóa laø Phaät nhìn trong baùt nöôùc, thaáy coù taùm muoân boán ngaøn vi truøng. Hoài ñoù khoâng coù kieán hieån vi maø Ngaøi vaãn thaáy, tôùi baây giôø khoâng heà laïc haäu. Nhìn vaøo thaân naøy, Phaät cuõng baûo coù voâ soá vi truøng. Nguyeân chöõ Haùn laø: “Nhaân thaân chi noäi höõu voâ soá vi truøng, taïi trung vi truù”. Töùc trong thaân naøy coù voâ soá vi truøng. Nhöõng teá baøo laø vi truøng chôù gì, noù sinh hoaït trong thaân maø mình coù bieát gì ñaâu.

Nhö vaäy caùi thaáy, caùi bieát töø söï buoâng heát loaïn töôûng, taâm hoaøn toaøn an ñònh goïi laø tueä. Ñaây laø trí tueä chôù khoâng phaûi laø trí thöùc. Trí thöùc laø nhöõng gì chuùng ta hoïc ñöôïc töø beân ngoaøi, coøn trí tueä laø caùi saùng suoát phaùt sinh töø beân trong, do thieàn ñònh maø coù.

Thöù ba laø Laäu taän minh. Töùc ñöùc Phaät thaáu suoát ñöôïc nguyeân nhaân naøo chuùng ta phaûi ñi trong luaân hoài sanh töû, laøm caùch naøo ñeå chuùng ta thoaùt khoûi sanh töû. Neân baøi phaùp Töù ñeá, Ngaøi noùi roõ nguyeân nhaân vaø keát quaû sanh töû, nguyeân nhaân vaø keát quaû cuûa giaûi thoaùt sanh töû.

Trong nhaø Phaät duøng töø trí voâ sö, töùc trí khoâng coù thaày. Trí ñoù laø taùnh giaùc cuûa mình, nhöng vì ta voâ minh neân noù bò khoûa laáp töø laâu. Baây giôø loùng saïch heát nhöõng voïng töôûng laêng xaêng, khoâng coøn gì che laáp nöõa thì noù seõ saùng leân. Caùc nhaø baùc hoïc khi muoán nghieân cöùu moät vaán ñeà gì, hoï phaûi doàn heát taâm löïc vaøo ñoù, coù khi queân caû aên nguû, queân caû vôï con. Nhôø taäp trung nhö vaäy môùi phaùt minh ñöôïc vieäc naøy vieäc noï. Thöû hoûi luùc ñoù hoï hoïc vôùi ai? Chæ chuù taâm vaøo moät vaán ñeà, buoâng heát moïi chuyeän chung quanh, taâm trí töï saùng leân. Cuõng theá, trí voâ sö coù saün nôi mình, nhöng ta khoâng duøng ñöôïc laø taïi khoâng bieát phaùt huy.

Ñaïo Phaät ñuùng ra khoâng phaûi laø moät toân giaùo, moät trieát hoïc, maø laø moät ñaïo giaùc ngoä. Phaät laø baäc giaùc ngoä, ñaïo laø phöông phaùp ñöa chuùng sanh tôùi giaùc ngoä. Ñeán vôùi ñaïo Phaät khoâng phaûi töø loøng tin, maø töø trí tueä. Tin môùi goïi laø toân giaùo, tín ngöôõng. Coøn trieát lyù do suy luaän maø hieåu, coù luùc seõ loãi thôøi. Ñaïo Phaät daïy chuùng ta giaùc ngoä, töø thaâm taâm saùng leân thaáy ñuùng nhö thaät. Neân ngöôøi hoïc Phaät laø ngöôøi tìm ñeán choã cöùu kính nhö thaät. Muoán tôùi choã cöùu kính ñoù phaûi queân nhöõng vuïn vaët laêng xaêng, trí tueä môùi phaùt sinh. Roõ raøng trí tueä aáy khoâng phaûi töø ñaâu tôùi, noù coù saün nôi mình roài nhöng taïi ta boû queân.

Toâi thöôøng ví duï, chuùng ta muùc nöôùc ñuïc ñoå vaøo khaïp. Ban ñaàu nöôùc ñuïc khoâng xaøi ñöôïc. Ta chòu khoù loùng pheøn hoaëc ñeå noù yeân laëng moät thôøi gian, nöôùc trong trôû laïi môùi duøng ñöôïc. Taïi sao nöôùc ñuïc? Taïi coù chaát nhô baån, ñaát buïi hoøa tan trong ñoù neân noù ñuïc. Nhöõng chaát aáy laéng xuoáng, chìm laëng heát thì nöôùc trôû thaønh trong. Khi nöôùc ñuïc thì voâ duïng, luùc thaønh trong laø höõu duïng. Ñuïc vaø trong, coâng duïng khaùc nhau. Thöû hoûi nöôùc trong töø ñaâu tôùi? Ngay trong nöôùc ñuïc coù, chôù töø ñaâu. Nöôùc ñuïc maø kheùo loùng thì thaønh trong.

Cuõng theá, taâm chuùng ta laêng xaêng laø ñuïc, bao giôø noù laëng ñöôïc thì thaønh trong. Maø trong laø saùng, nhaø Phaät goïi ñoù laø taùnh giaùc. Taùnh giaùc töø ñaâu tôùi? Chæ saïch ñi caën baõ voïng töôûng thì noù hieän ra. Taùnh giaùc saün coù nhöng vì laâu nay bò nhöõng thöù khaùc hoøa tan, khuaáy nhieãu laøm cho noù ñuïc. Baây giôø muoán noù trong trôû laïi, thì chæ caàn laéng heát taát caû voïng töôûng töùc laø ñònh, ñònh roài phaùt tueä. Ñoù laø moät leõ phi thöôøng. Phi thöôøng maø raát bình thöôøng.

Ngöôøi ta cöù nghó taùnh giaùc vaø meâ laàm, hai caùi khaùc nhau. Nhöng thaät ra khoâng khaùc. Meâ vì loaïn, baây giôø boû heát loaïn thì trôû thaønh giaùc. Gioáng nhö nöôùc trong laø töø nöôùc ñuïc loùng xuoáng maø coù. Nhö chuùng ta thaáy soùng bieån voã aàm aàm, chuù yù nhìn töøng löôïn soùng noåi leân laën xuoáng, noåi leân laën xuoáng. Luùc ñoù bieån chæ baèng löôïn soùng, vì ta thaáy coù löôïn soùng thoâi. Neáu khoâng chuù yù vaøo töøng löôïn soùng thì thaáy bieån meânh moâng. Taâm mình cuõng vaäy, khi ta chaïy ñuoåi theo nhöõng laêng xaêng thì thaáy taâm chæ laø caùi vui buoàn thöông gheùt. Bao giôø laëng heát nhöõng laêng xaêng kia ta môùi thaáy noù theânh thang, bình oån.

Coù caùi chaân thaät maø chuùng ta cöù ñuoåi theo caùi hö doái vaø haøi loøng thoûa maõn vôùi noù, thì ñaùng thöông khoâng? Vôùi mình, thaáy khoâng ñaùng thöông vì ta ñang giaãy giuïa trong ñoù. Vôùi Phaät, Ngaøi thaáy thaät ñaùng thöông, cho neân Phaät thöông chuùng sanh laø vaäy. Vì vaäy ñaïo Phaät laáy giaùc ngoä laøm goác, xem phöông tieän khoâng quan troïng.

Nhieàu ngöôøi thaéc maéc caùc toân giaùo khaùc coù toå chöùc raát toát, thöôøng laøm vieäc boá thí. Coøn Phaät giaùo lô mô quaù, khoâng ñeå taâm nhieàu tôùi coâng taùc töø thieän xaõ hoäi, chæ ñi giaûng daïy. Coù nhieàu Phaät töû maëc caûm ñaïo Phaät loâi thoâi, Thaày Coâ cöù ngoài yeân ngoù xuoáng! Bôûi vì quí vò khoâng hieåu vieäc ngoài yeân ngoù xuoáng naøy khoâng phaûi vieäc nhoû. Trong khi boá thí, giuùp ngöôøi v.v… chæ laø caùc coâng vieäc toát mang tính taïm thôøi thoâi. Chöøng naøo tìm ra caùi thaät cuûa mình, chæ cho moïi ngöôøi cuøng tìm ñöôïc, ñoù môùi laø treân heát, laø toái quan troïng trong kieáp soáng con ngöôøi. Hieåu roài môùi thaáy giaù trò cuûa ñaïo Phaät, khoâng hieåu tu Phaät laâu deã thaáy chaùn.

Ngöôøi ta cöù töôûng tôùi chuøa tuïng kinh caàu an, caàu sieâu laø tu theo ñaïo Phaät. Ñoù laø phaàn phuï thoâi, khoâng phaûi vieäc chaùnh cuûa ñaïo Phaät. Ñaïo Phaät daïy phaûi tu cho taâm laëng xuoáng, bao nhieâu phieàn naõo laéng saïch, chöøng ñoù trí tueä phaùt saùng, môùi giaùc ngoä. Tu theo ñaïo Phaät laø ñi treân con ñöôøng giaùc ngoä, ngöôøi khoâng giaùc ngoä khoâng theå goïi laø tu theo ñaïo Phaät.

Tôùi ñaây quí vò nghó tu theo Phaät khoù hay laø deã, mau hay chaäm? Ña soá ai cuõng baûo khoù. Taïi sao khoù? Phaûi chi baûo chuùng ta caàu thaàn thaùnh ôû ñaâu ñeán giuùp thì khoù. Ñaèng naøy Phaät daïy boû nhöõng nieäm laêng xaêng, laø quyeàn cuûa mình, coù ai raày phaït ñaâu, taïi sao laïi khoù. Trong kinh Phaät coù noùi: “Söï tu haønh neáu thaáu suoát ñöôïc roài, thaáy deã nhö trôû baøn tay, khoâng coù gì khoù”. Ñoù laø ñieàu thöù nhaát.

Thöù hai, tu Phaät mau hay chaäm? Trung Hoa coù keå caâu chuyeän veà chuù ñoà teå, laøm thòt heo baùn. Hoâm ñoù, ñöôïc Thieàn sö chæ daïy, sau moät thôøi gian tu boãng döng chuù giaùc ngoä, laøm baøi keä:

            Taïc nhaät Daï-xoa taâm,

            Kim trieâu Boà-taùt dieän.

            Daï-xoa döõ Boà-taùt,

            Baát caùch nhaát ñieàu tuyeán.

Nghóa laø:

            Ngaøy hoâm qua taâm Daï-xoa,

            Böõa nay maët Boà-taùt.

            Boà-taùt vôùi Daï-xoa,

            Khoâng caùch moät ñöôøng tô.

Giaùc laø Boà-taùt, meâ laø Daï-xoa. Ngaøy hoâm qua mình thaáy thaân naøy thaät, voïng töôûng thaät, ñoù laø Daï-xoa. Böõa nay bieát thaân naøy giaû, voïng töôûng hö doái, lieàn thaønh Boà-taùt. Nhö vaäy Boà-taùt vôùi Daï-xoa caùch bao nhieâu? Moät sôïi tô. Nhö tay toâi uùp xuoáng laø uùp, laät leân laø ngöûa, chæ moät caùi xoay thoâi. Meâ cuõng mình, maø giaùc cuõng mình, chæ chuyeån caùi taâm.

Cho neân ñöôøng ñaïo raát gaàn, raát ngaén, chæ taïi ta lô mô, cöù thaû troâi hoaøi neân keùo daøi tôùi ba voâ soá kieáp môùi thaønh Phaät. Baây giôø chuùng ta tænh giaùc, giaû bieát giaû khoâng nghi ngôø, chaéc chaén seõ mau ñaït ñaïo. Ñoù laø ñieàu taát caû Phaät töû neân nghieàn ngaãm môùi thaáy giaù trò cuûa ngöôøi tu Phaät.

Ñöùc Phaät ñaõ noùi: “Ta laø Phaät ñaõ thaønh, caùc ngöôi laø Phaät seõ thaønh”. Ai cuõng coù Phaät taùnh heát, chæ khaùc nhau ôû choã meâ vôùi giaùc thoâi. Neáu treân ñöôøng tu chuùng ta noã löïc tieán tôùi thì con ñöôøng Phaät ñaïo khoâng xa. Noùi noã löïc chôù thaät ra khoâng coù gì phaûi noã löïc. Chæ caàn ñoåi caùi nhìn thoâi, thaáy giaû vôùi thaáy thaät coù toán bao nhieâu moà hoâi ñaâu. Vaäy maø chuùng ta laøm khoâng noåi, thaät cuõng khoâng bieát noùi sao!

Phaät ñaïo laø con ñöôøng heát söùc ngaén, heát söùc gaàn. Nhöng vì chuùng ta chöa noã löïc, chöa quyeát taâm neân laän ñaän lao ñao, chìm noåi trong voøng luaân hoài khoâng coù ngaøy ra. Ñoù laø taïi vì mình khoâng can ñaûm. Neáu can ñaûm ñoåi caùi nhìn thì meâ bieán thaønh giaùc ngay, khoâng coù gì xa laï heát. Trong kinh Phaùp Baûo Ñaøn, Luïc Toå noùi: “Coù moät traêm chuùng sanh thì coù moät traêm oâng Phaät”, ñaâu coù loã, ñaâu coù thieät thoøi gì. Moät traêm chuùng sanh bò nhìn, noù maát thì moät traêm oâng Phaät ñang giaùc hieän ra.

Voïng töôûng daáy leân ta nhìn noù, bieát laø voïng töôûng khoâng theo. Chuù khaùc daáy leân cuõng theá. Ngoài moät giôø thaáy moät traêm laàn nhö vaäy cuõng hoan hyû nhö thöôøng, böõa nay mình thaéng traän chôù khoâng thua. Ngaøy xöa voïng töôûng ta laàm cho laø taâm mình, baây giôø voïng töôûng bieát voïng töôûng, ñoù laø ñaõ thaéng noù roài. Ta ñieåm maët noù roài, noù ñaâu coøn quyeàn laøm chuû mình nöõa. cho neân thaáy ñöôïc voïng töôûng laø töøng böôùc ta ñang chieán thaéng, ñöøng buoàn, ñöøng naûn. Ñoù laø ñieàu thöù nhaát.

Thöù hai, quí vò nhôù ngöôøi tu thieàn laâu hay queân, nhöng ñöøng sôï ñieân. Queân laø vì chuùng ta khoâng muoán nhôù, chôù khoâng phaûi queân cuûa ngöôøi ñieân. Phaùp tu naøy nheï laém, chæ buoâng thoâi, khoâng keàm cheá neân khoâng sôï ñieân. Toâi thöôøng ví duï, nhö saùng chuùng ta ñi chôï ñònh mua maáy moùn ñoà. Hoài khôûi söï ñi tính naêm baûy moùn. Töø nhaø ra chôï hôi xa moät chuùt, trong ñaàu laïi khoâng muoán nhôù, neân tôùi chôï queân moùn naøy, moùn khaùc. Queân laø taïi vì mình khoâng muoán nhôù.

Cuõng vaäy voïng töôûng daáy leân ta buoâng, buoâng rieát phaûi queân thoâi. Ñoù laø moät leõ thaät. Nhieàu ngöôøi khoâng bieát hoaûng sôï, noùi sao naêm nay toâi ngu quaù. Töôûng theá neân heát daùm tu. Ñaàu ñuoâi goác ngoïn cuûa söï tu roõ raøng nhö vaäy. Hieåu roài treân ñöôøng tu quí vò yeân loøng, khoâng coù gì khoù khaên.

Quí vò nghe roài kheùo nhìn, kheùo öùng duïng seõ coù lôïi laïc lôùn. Neáu nghe maø khoâng laøm thì vieäc tu khoâng tieán böôùc naøo. Ñoù laø ñieàu ñaùng buoàn. Ngöôøi naøo öùng duïng ñöôïc, toâi tin raèng treân ñöôøng tu vò ñoù seõ coù böôùc tieán nhieàu hôn mình mong moõi.

Ñoù laø nhöõng lôøi tha thieát cuûa chuùng toâi, gôûi gaém laïi cho taát caû quí vò.

]

THIEÀN TOÂNG VIEÄT NAM