HOA VOÂ ÖU

(TAÄP-09)

H.T THÍCH THANH TÖØ

TINH THAÀN TÖÏ DO TRONG ÑAÏO PHAÄT

UÙc Chaâu - 1996

Hoâm nay chuùng toâi ñuû duyeân qua ñaây, tröôùc heát laø thaêm chö Taêng Ni cuøng toaøn theå quí Phaät töû. Sau ñoù theo lôøi yeâu caàu cuûa quí vò, toâi coù moät thôøi phaùp ngaén ñeà taøi laø Tinh thaàn töï do cuûa ñaïo Phaät.

Khi noùi tôùi tinh thaàn töï do cuûa ñaïo Phaät laø noùi tôùi muïc ñích cöùu kính giaûi thoaùt. Töï do laø nhaân, giaûi thoaùt laø quaû. Töø nhaân töï do ñöa ñeán quaû giaûi thoaùt. Bôûi vaäy ngöôøi tu theo Phaät phaûi thaám nhuaàn yù nghóa töï do naøy. Coù theá môùi thöïc hieän ñöôïc muïc ñích giaûi thoaùt toái haäu, vì caùi nhaân laø yeáu toá quyeát ñònh nhaát ñeå ñöa ñeán caùi quaû. Taêng Ni cuõng nhö Phaät töû ñeàu bieát noùi ñeán tu Phaät laø noùi ñeán ñaïo giaûi thoaùt. Nhöng neáu chuùng ta chæ bieát quaû giaûi thoaùt, maø khoâng bieát nhaân naøo ñeå ñöa tôùi quaû giaûi thoaùt ñoù thì laøm sao tu giaûi thoaùt ñöôïc.

Muoán giaûi thoaùt sanh töû, tröôùc heát chuùng ta phaûi bieát tinh thaàn töï do Phaät daïy nhö theá naøo. ÖÙng duïng ñöôïc tinh thaàn töï do ñoù vaøo ñôøi soáng tu haønh, ta môùi coù theå thu nhaët ñöôïc keát quaû toát ñeïp. Tinh thaàn töï do cuûa ñaïo Phaät khaùc hôn töï do ôû theá gian. Töï do cuûa theá gian laø ta ñoøi töï do vôùi ngöôøi khaùc, coøn töï do trong ñaïo Phaät laø töï do nôi chính mình, töï do cuûa noäi taâm, chôù khoâng phaûi töï do ôû ngoaïi caûnh.

Treân ñöôøng tu muoán thaønh ñaït keát quaû toát ñeïp, chuùng ta phaûi bieát taïo nhaân töï do ñeå ñöa tôùi keát quaû xöùng ñaùng. Nhaân töï do ñoù töø söï tu taäp, khoâng phaûi boãng döng maø coù. Ñoù laø ñieàu quan troïng, chuùng ta caàn phaûi bieát. Taát caû vui khoå treân theá gian naøy khoâng phaûi boãng döng noù ñeán, ñeàu do chuùng ta taïo laäp hoaëc tu taäp maø ñöôïc. Vì vaäy ñaïo Phaät noùi nhöõng khoå vui aáy khoâng phaûi do aùp löïc cuûa moät ñaáng naøo ñaët ra cho ta, maø töï mình gaây taïo laáy. Chính chuùng ta laø chuû nhaân choïn vui hay choïn khoå.

Quí Phaät töû ai cuõng muoán vui, khoâng öa khoå. Nhö vaäy chuùng ta phaûi laøm sao ñeå ñöôïc vui? Trong kinh, Phaät thöôøng nhaéc caâu “Ta khoâng coù quyeàn ban vui hoaëc giaùng khoå cho ai heát”. Roõ raøng caùi vui khoå laø do chuùng sanh töï taïo. Taïo nhaân vui thì ñöôïc quaû vui, taïo nhaân khoå thì chuoát quaû khoå. Nhöng laâu nay chuùng ta hay ñoå thöøa, moät laø ñoå thöøa trôøi, hai laø ñoå thöøa soá maïng. Taïi trôøi khieán cho toâi khoå neân gaëp vieäc gì khoå cuõng keâu trôøi. Neáu khoâng do trôøi ñaët ñònh thì soá maïng ñaët ñònh. Caùi soá cuûa toâi khoå hay caùi soá cuûa toâi vui. Ñoù laø hai yù nieäm khoâng ñuùng leõ thaät.

Trong nhaø Phaät noùi khoå vui khoâng phaûi töø ñaâu ñeán, maø do töï chuùng ta gaây taïo neân. Ñieàu naøy môùi nghe quí vò thaáy nhö khoù hieåu nhöng leõ thöïc laø vaäy. Ví duï nhö coù Phaät töû gaëp hoaøn caûnh traùi ngöôïc lieàn böïc boäi than thôû traùch cöù. Laøm nhö vaäy coù heát khoå khoâng hay chæ theâm khoå thoâi. Ngöôïc laïi neáu Phaät töû gaëp khoå lieàn bieát roõ khoå naøy khoâng phaûi do ai ñem ñeán maø do ta khoâng kheùo tu. Bôûi theá baây giôø phaûi chòu khoå. Nghó nhö vaäy thì khoâng traùch hôøn ai, chæ töï traùch mình. Do ñoù khoâng oaùn xaõ hoäi, khoâng hôøn ngöôøi thaân vaø moïi ngöôøi chung quanh. Hieåu nhö vaäy töï nhieân loøng mình bôùt oaùn hôøn, bôùt thuø haän.

Nhö baây giôø Phaät töû gaëp ngöôøi hoaïn naïn khoù khoå traêm beà, ta tuøy theo khaû naêng cuûa mình, tìm caùch giuùp hoï qua côn khoå. Khi khoå hoï khoùc, baây giôø qua côn khoå hoï vui cöôøi. Ñoù laø ta taïo nhaân toát hay nhaân xaáu? Giuùp cho ngöôøi vui, qua côn khoå thì hoï thöông mình. Ñoù laø ta taïo moät nhaân toát, neân ñöôïc quaû toát laø ngöôøi quí meán. Neáu moät xoùm moät laøng coù möôøi ngöôøi, hai möôi ngöôøi khoå, ta ñeàu giuùp nhö vaäy thì xoùm laøng ñoù ñoái vôùi mình toát hay xaáu? Raát toát, ñoù laø do mình ñaõ gieo nhaân toát. Ngöôïc laïi neáu trong xoùm laøng, ai ta cuõng gaây goå heát thì hoï thöông hay gheùt mình? Raát gheùt. Roõ raøng khoå vui ñoù khoâng phaûi do trôøi ñònh, maø do ta öùng xöû vôùi moïi ngöôøi toát hay xaáu thoâi.

Phaät noùi leõ thaät, chôù khoâng ñoå thöøa vieån voâng. Neáu chuùng ta muoán ñôøi mình an vui, gaëp nhöõng ñieàu toát thì phaûi saün saøng giuùp ñôû nhöõng keû ñau khoå buoàn phieàn cho hoï bôùt khoå, ñöôïc vui. Nhö vaäy ñôøi mình nhaát ñònh seõ ñöôïc vui. Nhieàu ngöôøi noùi mình coù cuûa giuùp heát roài, coøn tieàn nöõa ñaâu maø vui? Quí vò neân nhôù ngöôøi toát buïng giuùp keû naøy ngöôøi kia, môùi thaáy nhö thieät thoøi nhöng thaät ra hoï laïi coù nhieàu ngöôøi khaùc saün saøng giuùp trôû laïi, chôù khoâng maát maùt ñi ñaâu. Cho neân ñöøng sôï vì toát buïng maø ngheøo ñoùi. Chæ nhöõng keû ích kyû heïp hoøi môùi ngheøo khoå hoaøi, vì ai cuõng gheùt heát, neân ñaâu coù giuùp hoï.

Cuoäc ñôøi chuùng ta ñaâu phaûi luùc naøo cuõng gaëp cô hoäi toát. Neáu coù phöông tieän ta neân tranh thuû giuùp ngöôøi khaùc, ñeå khi mình gaëp hoaïn naïn, ngöôøi ta giuùp trôû laïi. Coøn khi ñuû ñieàu kieän mình khoâng giuùp ñôõ ai heát, ñeán luùc gaëp hoaøn caûnh xaáu ai cuõng ngoù lô. Ñoù laø vì ta khoâng bieát choïn con ñöôøng toát. Ñöôøng toát hay ñöôøng xaáu ñeàu do mình quyeát ñònh caû. Quí vò muoán ñi con ñöôøng naøo? Con ñöôøng haïnh phuùc nhaát laø con ñöôøng ñem ñeán cho mình an vui. Muoán theá ta phaûi raùng ñem nieàm vui ñeán cho moïi ngöôøi chung quanh. Ngöôïc laïi, neáu ta ñem ñau khoå ñeán cho ngöôøi cuõng coù nghóa laø ta ñem ñau khoå ñeán cho mình. Leõ coâng baèng nhö vaäy.

Phaät töû cöù nghó tu laø leân chuøa tuïng kinh. Luùc naøo ngheøo tuïng kinh Phaùp Hoa cho coù tieàn. Nhö vaäy tuïng kinh chæ ñeå caàu xin Phaät ban cho mình ñöôïc vui veû, giaøu sang, haïnh phuùc. Do ñoù Phaät ñaõ tuyeân boá haún hoi raèng Ngaøi khoâng coù quyeàn ban ôn giaùng hoïa cho ai caû. Roõ raøng chuùng ta laø ñeä töû Phaät maø laøm traùi laïi nhöõng gì Ngaøi ñaõ daïy.

Vì theá toâi muoán nhaéc laïi cho taát caû thaáy chuùng ta tu laø tu treân ba nghieäp: yù nieäm, haønh ñoäng, lôøi noùi. Neáu muoán moïi ñieàu toát laønh ñeán vôùi mình thì yù nieäm, haønh ñoäng, lôøi noùi cuûa chuùng ta phaûi toát vôùi moïi ngöôøi. Neáu yù nieäm, haønh ñoäng, lôøi noùi ñoái vôùi moïi ngöôøi xaáu thì ñöøng mong quaû toát ñeán vôùi mình. Ñoù laø moät leõ thaät.

Coù nhieàu vò thaéc maéc mình ñoái xöû toát vôùi ngöôøi khaùc maø thænh thoaûng hoï laïi baát nghóa vôùi mình? Ñieàu naøy cuõng coù xaûy ra trong ñôøi soáng nhöng khoâng nhieàu laém. Con ngöôøi thöôøng coù beänh ai xöû xaáu vôùi mình thì nhôù ñôøi, ai xöû toát vôùi mình laïi mau queân. Bôûi vaäy neân thaáy ngöôøi xaáu nhieàu, ngöôøi toát ít. Nhöng neáu nhö coù ngöôøi xöû xaáu vôùi mình ta phaûi nghó sao? Toâi töøng noùi neáu ta toát vôùi ngöôøi maø hoï xöû xaáu vôùi mình, ta ñöøng voäi giaän. Ñoù laø vì nhaân toát cuûa mình chöa ñuû, chöa thaät toát neân ngöôøi ta môùi xaáu vôùi mình, chôù khoâng phaûi hoï khoâng bieát ôn, khoâng bieát nghóa.

Ví nhö tröôùc kia ta gaây oaùn hôøn vôùi ngöôøi naøo ñoù moät traêm phaàn. Baây giôø bieát tu khoâng gaây oaùn hôøn nöõa, aên ôû hieàn laønh cho toát. Nghó vaäy ta xöû söï toát vôùi hoï. Nhöng ngaøy xöa do mình xaáu vôùi ngöôøi ta moät traêm phaàn traêm, baây giôø môùi toát coù naêm chuïc phaàn traêm, chöa ñuû söùc buø ñaép vôùi nhaân xaáu tröôùc. Vì theá hoï vaãn khoâng toát vôùi mình. Thaáy theá ta noåi giaän, taïi sao toâi toát roài maø chöa toát laïi vôùi toâi? Taïi caùi toát cuûa toâi chöa ñuû ñeå hoï heát giaän. Baây giôø phaûi raùng toát hôn nöõa, toát tôùi chöøng naøo ñuû xoùa heát nhaân xaáu tröôùc thì hoï heát giaän. Ñöøng nghó ngöôøi ñoù laø keû phaûn boäi, bôûi tröôùc mình laøm hoï giaän moät traêm phaàn, baây giôø môùi toát coù naêm chuïc phaàn, laøm sao ngöôøi ta heát giaän ñöôïc?

Chuùng ta cuõng theá, neáu tröôùc kia ai xöû söï vôùi mình xaáu moät traêm phaàn traêm, baây giôø hoï môùi söûa ñoåi, môùi hieàn laønh vôùi mình phaàn naøo thoâi, chöa ñuû khoûa laáp söï böïc boäi tröôùc, laøm sao ta heát giaän ñöôïc? Chöøng naøo thaáy ngöôøi ñoù quaû thaät toát buïng, quaû thaät hieàn laønh mình môùi heát giaän. Ñoù laø leõ ñöông nhieân thoâi. Neân chuùng ta xöû toát vôùi ai, maø hoï chöa toát laïi vôùi mình thì bieát raèng ñoù laø vì tröôùc kia ta ñaõ laøm khoå hoï nhieàu, baây giôø phaûi ñeàn traû laïi. Chuùng ta chæ thaáy hieän taïi maø ñaâu bieát quaù khöù. Neáu bieát roõ quaù khöù thì vieäc hieän taïi seõ deã chaáp nhaän ngay.

Nhö treân ñaõ noùi chuùng ta coù quyeàn choïn cho mình con ñöôøng toát hay con ñöôøng xaáu. ÔÛ ñaây khoâng ai muoán ñi ñöôøng xaáu heát, nhö vaäy ta phaûi laøm cho moïi ngöôøi an vui, nhaø Phaät goïi ñoù laø ban vui töùc loøng töø. Ñöøng gaây khoå ñau cho nhau nöõa, nhaø Phaät goïi ñaây laø cöùu khoå töùc loøng bi. Gom chung caû hai taâm haïnh treân, goïi laø taâm töø bi. Neáu khoâng hieåu nhö vaäy, laïi cho raèng ngöôøi ta gheùt mình quaù, thoâi ta tuïng kinh caàu Phaät gia bò cho thieân haï ñöøng gheùt nöõa. Tu nhö vaäy coù keát quaû khoâng? Tuïng kinh maø gaëp thieân haï vaãn noùi lôøi hung döõ, haønh ñoäng thoâ xaáu, yù nieäm baát chaùnh thì caøng laøm cho ngöôøi ta gheùt theâm. Chuùng ta khoâng can ñaûm, khoâng gan daï nhìn söï thaät, cöù neù traùnh, roài ñi caàu cöùu choã naøy choã kia, khoâng chòu öùng duïng tu haønh.

Neáu khoå vui do töï mình choïn löïa thì chuùng ta coù töï do khoâng? Quaù chöøng töï do. Töï do choïn khoå, töï do choïn vui. Ñaõ do mình choïn thì ta phaûi chòu traùch nhieäm hoaøn toaøn veà söï choïn löïa aáy. Khi gaëp khoå raùng chòu, gaëp vui cuõng khoâng nghó may, nghó ruûi, vì taát caû ñeàu do ta taïo maø. Phaät töû thöôøng gaëp vieäc toát laø may, gaëp vieäc xaáu laø ruûi. Nhöng hoûi may ruûi töø ñaâu ra thì khoâng bieát. Nghó nhö vaäy laø phoù thaùc cuoäc soáng naøy cho caùi gì mình cuõng khoâng bieát nöõa.

Phaät chæ cho chuùng ta thaáy mình coù quyeàn löïa choïn toát xaáu, töùc Ngaøi muoán chuùng ta yù thöùc ñöôïc traùch nhieäm cuûa mình. Khoâng ñoå thöøa, khoâng troán traùnh traùch nhieäm. Ngöôøi bieát roõ nhö theá laø ngöôøi coù söùc maïnh. Coù hieåu ñaïo ta môùi ñuû khaû naêng, ñuû söùc maïnh saép ñaët cuoäc ñôøi mình, neáu khoâng ta cöù caém ñaàu kyù thaùc gôûi gaém ñôøi mình cho ai cuõng khoâng bieát. Thaät nguy hieåm. Ñoù laø toâi noùi böôùc töï do thöù nhaát.

Ñeán töï do thöù hai. Ñaïo Phaät noùi chuùng ta muoán ñi ñaâu thì töï choïn xe maø ñi. Ñi xa thì choïn xe chaïy xa, ñi gaàn thì choïn xe chaïy gaàn. Tuøy nhu caàu cuûa mình maø choïn löïa. Trong nhaø Phaät coù chia ra Nguõ thöøa Phaät giaùo: Nhaân thöøa, Thieân thöøa, Thanh vaên thöøa, Duyeân giaùc thöøa, Boà-taùt thöøa. Thöøa laø coã xe, Nguõ thöøa laø naêm coã xe. Trong naêm coã xe ñoù chuùng ta öng chieác naøo thì choïn chieác ñoù, Phaät khoâng baét buoäc. Ví duï ngöôøi naøo muoán ñôøi naøy laøm ngöôøi ñöôïc an vui haïnh phuùc, ñôøi sau trôû laïi laøm ngöôøi ñöôïc an vui haïnh phuùc hôn nöõa thì choïn coã xe Nhaân thöøa Phaät giaùo, töùc laø qui y Tam baûo, giöõ gìn naêm giôùi, baûo ñaûm hieän taïi toát, ñôøi sau trôû laïi laøm ngöôøi toát hôn.

Ai muoán ñôøi sau tieán hôn ñôøi naøy, ñöôïc sanh vaøo coõi trôøi thì tu Thieân thöøa Phaät giaùo. Giaùo lyù naøy daïy tu Thaäp thieän töùc möôøi ñieàu laønh. Ngoaøi naêm giôùi ra, quí vò tu theâm maáy ñieàu laønh thuoäc veà thaân, mieäng, yù. Khi nhaém maét seõ ñöôïc sanh leân caùc coõi trôøi cao ñeïp hôn coõi ngöôøi.

Ngöôøi muoán ñôøi naøy hay ñôøi sau chöùng quaû Thanh vaên thì phaûi böôùc vaøo haøng nguõ xuaát gia nhö quí thaày quí coâ, thoï giôùi Tyø-kheo hay Tyø-kheo Ni. Giöõ giôùi nghieâm chænh, thöôøng haønh thieàn ñònh ñeå phaùt sinh trí tueä, chöùng quaû A-la-haùn, ñoù goïi laø Thanh vaên thöøa.

Ai muoán tu Duyeân giaùc thöøa thì laáy möôøi hai nhaân duyeân laøm phaùp quaùn caên baûn. ÖÙng duïng quaùn chieáu cho ñuùng seõ chöùng ñöôïc Duyeân giaùc thöøa, coøn goïi laø Bích chi Phaät. Vò naøy do tu haønh ñöôïc giaùc ngoä nhöng chæ môùi xong treân phaàn töï lôïi thoâi.

Ai muoán tu haïnh Boà-taùt cöùu giuùp moïi ngöôøi, thöông yeâu muoân loaøi, Phaät daïy tu phaùp Luïc ñoä: boá thí, trì giôùi, tinh taán, nhaãn nhuïc, thieàn ñònh, trí tueä. Thaønh töïu saùu phaùp naøy moät caùch roát raùo laø haøng Ñaïi Boà-taùt, thöïc haønh haïnh töï giaùc, giaùc tha, giaùc haïnh vieân maõn.

Trong naêm coã xe ñoù, Phaät khoâng baét chuùng ta phaûi ñi coã naøy, khoâng ñöôïc ñi coã kia. Tuøy chuùng ta löïa choïn. Trong maáy coã xe naøy, quí vò choïn coã naøo? Chaéc xe soá moät. Phaät töû thöôøng thích laøm sao ñôøi naøy toát ñeïp, ñôøi sau sanh ra ñöôïc toát ñeïp hôn nöõa. Bao nhieâu ñoù ñuû roài, khoâng daùm mong gì cao hôn. Nhö vaäy cuõng toát. Muoán theá quí vò phaûi giöõ naêm giôùi: khoâng saùt sanh, khoâng troäm cöôùp, khoâng taø daâm, khoâng noùi doái, khoâng uoáng röôïu hay huùt aù phieän, xì ke, ma tuùy.

Trong naêm giôùi naøy, neáu ngöôøi khoâng saùt sanh thì ñôøi naøy khoûi tuø toäi, ñôøi sau sanh ra ñöôïc soáng laâu ít beänh hoaïn. Ngöôøi khoâng troäm cöôùp, ñôøi naøy khoûi sôï tuø toäi ñôøi sau sanh ra laïi coù cuûa caûi giaøu sang, khoâng ai cöôùp giöït ñöôïc. Ngöôøi khoâng taø daâm ñôøi naøy gia ñình ñaàm aám vui töôi haïnh phuùc, ñôøi sau sanh ra ñoan chaùnh trang nghieâm. Ngöôøi khoâng noùi doái ñôøi naøy ñöôïc moïi ngöôøi tin quí, ñôøi sau sanh ra noùi naêng löu loaùt ai cuõng kính tin. Ngöôøi khoâng uoáng röôïu, huùt aù phieän, xì ke, ma tuùy, ñôøi naøy khoâng khoå ñôøi sau sanh ra trí tueä saùng suoát, tinh thaàn minh maãn.

Trong naêm ñieàu toát ñeïp ôû mai sau naøy, quí vò coù muoán thieáu caùi naøo khoâng? Chaéc laø khoâng. Coù ai muoán cheát yeåu khoâng? Khoâng. Coù ai muoán ngheøo khoå khoâng? Khoâng. Coù ai muoán xaáu xí khoâng? Khoâng. Coù ai muoán noùi ngoïng noùi lòu, noùi ra chaúng ai nghe khoâng? Khoâng. Coù ai muoán ngu toái ñaàn ñoän khoâng? Khoâng. Nhö vaäy caû naêm giôùi laø ñieàu kieän ñaày ñuû toát ñeïp cho cuoäc soáng hieän taïi vaø caû mai sau.

Naêm giôùi naøy giöõ deã hay khoù? Thaät tình khoâng khoù, nhöng ngöôøi theá gian ít ai giöõ ñuû. Ñaây laø ñieàu ñaùng buoàn. Chuùng ta thaáy theá gian, ngöôøi coù taät naøy ngöôøi coù taät kia, ñoù laø vì giöõ khoâng troøn naêm giôùi. Thieáu moät giôùi naøo thì trôû laïi laøm ngöôøi seõ bò khuyeát taät thuoäc veà giôùi ñoù, khoâng ñöôïc toaøn veïn. Muoán baûo ñaûm ñôøi naøy, ñôøi sau ñöôïc an laønh thì chuùng ta phaûi giöõ troïn veïn naêm giôùi. Ñoù laø quyeàn cuûa mình, chôù ñaâu coù ai ñaët ñònh cho ta. Ñöùc Phaät ñaõ chæ quaù roõ, tuøy chuùng ta choïn löïa thoâi.

Nhö vaäy ñaïo Phaät coù toân troïng töï do khoâng? Raát toân troïng. Phaät khoâng can thieäp vaøo cuoäc ñôøi cuûa ai caû, Ngaøi chæ noùi cho chuùng ta bieát thoâi. Ñoù laø boån phaän cuûa ngöôøi höôùng ñaïo chaân thaät, ngay thaúng. Ñaïo Phaät khoâng bao giôø aùp ñaët ñieàu gì cho baát cöù moät ai heát. Theá Toân chæ vaïch ra, tuøy chuùng sanh choïn löïa laáy. Neáu ta khoâng kheùo, choïn caùi xaáu thì cam taâm chòu, chôù ñöøng traùch Phaät, traùch trôøi, traùch soá maïng gì heát. Ñoù laø böôùc töï do thöù hai.

Ñeán töï do thöù ba. Phaàn naøy thuoäc veà noäi taâm cuûa chuùng ta. Toâi xin hoûi taát caû quí Phaät töû ñoái vôùi tham saân si, quí vò thaáy noù toát hay xaáu? Ba thöù naøy laø ba thöù xaáu, Phaät goïi laø tam ñoäc. Ñaõ laø ba thöù ñoäc maø coøn chöùa chaáp noù thì voâ lyù quaù. Hôn nöõa khi chöùa chaáp nuoâi döôõng noù, ta phaûi chòu nhieàu ñau khoå. Vaäy taïi sao khoâng ñuoåi noù ra gaáp, chöùa chaáp laøm gì? Ñoù laø quí vò töï muoán khoå thoâi.

Bôûi vaäy ñöùc Phaät daïy caùc thaày Tyø-kheo: Trong nhaø cuûa caùc oâng coù ba con raén ñoäc ñang ôû, vaäy caùc oâng nguû coù ngon khoâng? Nguû khoâng ngon. Naèm hoài hoäp khoâng bieát luùc naøo noù caén mình. Baây giôø muoán nguû ngon phaûi laøm sao? Phaûi thöùc daäy ñuoåi ba con raén aáy chaïy ra ngoaøi. Cuõng vaäy, chuùng ta bieát ba thöù ñoäc tham, saân, si coøn ôû trong taâm thì mình luoân bò hieåm nguy khoâng theå löôøng tröôùc ñöôïc. Ñaõ bieát theá chuùng ta phaûi gaáp ruùt toáng coå noù ra ngoaøi, khoâng chuùt tieác nuoái. Ñaèng naøy ngöôïc laïi mình khoâng nôõ toáng coå noù. Muoán thì muoán söôùng maø chöùa thì chöùa khoå. Coù maâu thuaãn chöa?

Quí Phaät töû thaáy nhö con raén saân naèm ôû trong taâm mình, tai naïn xaûy ñeán khoù löôøng tröôùc ñöôïc. Ñang ñi ñöôøng bình yeân, ai lôõ ñuïng mình moät caùi noåi saân leân chöûi maéng ngöôøi ta, ngöôøi kia bò maéng cuõng noåi saân maéng laïi. Maéng chöûi moät hoài côn saân caøng boác chaùy döõ doäi, theá laø nhaøo voâ ñaùnh loän, caáu xeù… daãn tôùi thöông tích hay tuø toäi. Ñoù, con raén saân ôû trong nhaø thì tai naïn khoâng theå löôøng tröôùc ñöôïc. Raén tham raén si cuõng vaäy.

Cho neân ngöôøi tu Phaät phaûi saïch heát ba thöù ñoäc. Neáu chöa saïch noåi ít nhaát cuõng phaûi giaûm bôùt. Löu yù quí vò xuaát gia cuõng coøn bò ba con raén naøy leûn boø vaøo nhaø, ñöøng noùi chi ñeán Phaät töû. Cho neân taát caû ñeàu phaûi caån thaän deø daët troâng chöøng, ngaên ñoùn, ruoàng ñuoåi noù. Chuùng ta töï do xaây döïng moät cuoäc ñôøi haïnh phuùc cho mình, cuõng töï do taïo moät kieáp soáng khoå ñau cho mình.

Thaät ra chuùng ta töï do vôùi beân ngoaøi deã, nhöng töï do vôùi noäi taâm raát khoù. Nhö ta ñaâu muoán noùng giaän, ñaâu muoán noùi baäy cuõng khoâng muoán laøm vieäc xaáu. Nhöng khi noåi giaän leân roài thì baét noùi baäy, baét laøm xaáu. Chuù saân baét sao ta laøm vaäy, khoâng cöôõng laïi noåi. Luùc ñoù töï mình cuõng thaáy böïc boäi, roõ raøng laø maát töï do quaù roài. Cho neân Phaät daïy phaûi ñuoåi cho ñöôïc raén tham, raén saân, raén si ra thì mình môùi töï do, môùi an vui. Coøn chöùa noù laø coøn ñau khoå, coøn maát töï do.

Chuùng ta luoân ñoøi töï do maø goác töï do thì khoâng bieát. Giaän cöù ñeå giaän, buoàn cöù ñeå buoàn, ñoâi khi coøn baûo veä noù nöõa. Ñang noåi giaän, ai nhaéc “sao anh hay giaän quaù”, lieàn baøo chöõa “taùnh toâi vaäy ñoù”. Ñaõ nghó “taùnh toâi” thì coøn ñuoåi gì ñöôïc nöõa, bôûi cho giaän laø caùi töï nhieân cuûa toâi roài, khoâng theå söûa ñöôïc. Nhöng giaän coù phaûi taùnh töï nhieân cuûa mình khoâng? Neáu ngöôøi baèng hoaëc thaáp hôn mình, laøm ñieàu gì traùi yù ta lieàn noåi saân. Nhöng vôùi ngöôøi lôùn hôn, coù quyeàn theá hôn, hoï laøm traùi yù mình, ta daùm voã baøn heùt vôùi hoï khoâng? Roõ raøng ñaâu phaûi taùnh, maø laø coi maët noåi saân. Chaúng qua do söï coá chaáp maø sanh ra caùc thöù tham saân, phieàn naõo thoâi. Neáu chuùng ta kheùo tu, kheùo chuyeån ñoåi noù seõ giaûm, chôù ñöøng noùi taùnh. Noùi taùnh laø heát tu.

Nôi taâm mình coù tham, coù saân, coù si chuùng ta bieát roõ ñeå haïn cheá chuùng. Töø 100%, tu moät naêm coøn 90%, tu hai naêm coøn 80%, sau ñoù möôøi naêm hai möôi naêm, noù giaûm xuoáng laàn laàn ñeán ngoù thaáy, ñoù laø chuùng ta tu tieán. Ngöôïc laïi neáu ngöôøi hoài chöa tu tham saân si 100%, tu ñöôïc möôøi naêm leân 120%, ñoù laø tu xuoáng ñòa nguïc chôù khoâng phaûi tu leân Cöïc Laïc hay nhaäp Nieát-baøn. Cho neân noùi tôùi tu laø noùi tôùi söï chuyeån bieán. Chuyeån bieán baèng caùch boû bôùt nhöõng taäp khí xaáu, nhöõng khoå ñau ñeå ñöôïc an vui. Ñöøng nghó tuïng kinh nieäm Phaät nhieàu laø tu, trong khi thoùi xaáu khoâng chöøa, thì Phaät khoù röôùc veà Cöïc Laïc laém.

Cho neân ngöôøi thaät tu phaûi bieát goác ñöøng theo ngoïn. Goác laø nhaân, ngoïn laø quaû. Goác xaáu aùc phaûi ngöøa, phaûi traùnh, phaûi boû thì quaû an laïc seõ ñeán vôùi mình. Cöïc laïc laø vui toät, maø muoán ñöôïc vui toät thì taát caû nhaân khoå ñau phaûi deïp heát môùi ñöôïc. Chuùng ta caøng tu caøng coá gaéng vöôït ra nhöõng nhaân xaáu xa, nhöõng nhaân ñau khoå môùi goïi laø ngöôøi bieát tu, thaät tu. Neáu khoâng nhö vaäy chöa theå goïi laø ngöôøi bieát tu, thaät tu. Tu laø coát deïp tham saân si maø ta coøn baûo veä noù, coù phaûi giaû doái khoâng? Bôûi vaäy ngöôøi thaät tu phaûi nhìn cho saâu, thaáy cho kyõ ñeå khoâng bò laàm laãn vì söï töï doái cuûa chính mình.

Moät khi tham saân si chöùa chaáp trong loøng nhieàu quaù chuùng ta khoâng coù töï do. Baây giôø muoán töï do thì phaûi loaïi noù ra. Töï do ñoù môùi laø thöù thaät. Coøn ñoøi töï do ôû ngoaøi khoâng phaûi thaät. Ñöôïc caùi naøy ñoøi caùi kia, ñoøi hoaøi khoâng bieát ñaâu laø cuøng. Trong khi chính mình ñang maát töï do vì tham saân si chi phoái, maø khoâng ñoøi laïi söï töï do cho mình.

Trong nhaø Phaät coù phaùp möôøi hai nhaân duyeân. Nhaân duyeân ñaàu laø voâ minh. Töø voâ minh coù haønh, haønh töùc coù nghieäp, roài nghieäp daãn thöùc ñi thoï sanh v.v... Nhö vaäy goác traàm luaân sanh töû laø voâ minh. Nhöng voâ minh laø gì? Coù nhieàu loái giaûi thích khaùc nhau. Trong caùc kinh A-haøm, Phaät daïy khoâng bieát Töù ñeá nhö thaät laø voâ minh. Roài coøn choã khaùc Phaät giaûi caùi gì laø voâ minh. Trong kinh Vieân Giaùc Phaät giaûi thích voâ minh, toâi thaáy raát thaám thía. Coù moät vò Boà-taùt hoûi Phaät: “Baïch Theá Toân, theá naøo laø voâ minh?” Ñöùc Phaät traû lôøi: “Thaáy thaân naøy thaät, taâm suy nghó thaät laø voâ minh”. Ñôn giaûn laøm sao!

Chuùng ta nhìn laïi mình coù voâ minh khoâng? Traêm ngöôøi nhö moät, ñeàu coù heát phaûi khoâng? Ai cuõng thaáy thaân naøy thaät, nhöõng suy nghó laø taâm mình thaät. Chaáp thaân thaät, chaáp taâm suy nghó thaät, ñoù laø voâ minh. Taïi sao? Bôûi vì neáu thaân naøy thaät mình thì ta phaûi coù quyeàn ñieàu khieån toaøn boä, vì noù laø mình. Nhöng treân thöïc teá ta coù quyeàn ñieàu khieån noù khoâng? Bieát bao thöù mình khoâng muoán xaûy ra maø noù cöù xaûy ra, mình khoâng muoán beänh hoaïn maø noù cöù beänh hoaïn. Roõ raøng ta khoâng coù quyeàn laøm chuû noù. Ñoù laø ñieåm thöù nhaát.

Ñieåm thöù hai, Phaät daïy thaân naøy do töù ñaïi hoøa hôïp thaønh. Chaát cöùng trong ngöôøi laø ñaát, chaát öôùt laø nöôùc, chaát ñoäng laø gioù, chaát aám laø löûa. Boán thöù naøy laø boán thöù vaät chaát caên baûn ñeå taïo thaønh thaân ngöôøi. Ñaát nöôùc gioù löûa laø tri giaùc hay voâ tri? Noù laø voâ tri. Boán thöù voâ tri hôïp laïi thaønh thaân mình, chaúng leõ mình laø voâ tri? Theá neân noùi thaân naøy laø mình khoâng ñöôïc.

Noùi voâ tri khoâng phaûi mình, seõ coù ngöôøi baûo vaäy caùi suy nghó höõu tri ñoù laø mình roài. Hieåu nhö theá khoâng ñuùng. Nhöõng nghó suy tính toaùn tuy coù tri giaùc, nhöng noù ñuû thöù. Khi ta nghó hieàn laønh nhö Phaät, Boà-taùt; nhöng cuõng coù khi ta nghó döõ aùc nhö coïp soùi. Neáu nghó hieàn laønh laø mình thì khoâng coù nghó döõ aùc. Neáu nghó döõ aùc laø mình thì khoâng coù nghó hieàn laønh. Theá thì mình laø caùi naøo? Neáu caùi naøo cuõng mình heát thì nhieàu thöù quaù, chaúng leõ mình taïp nhaïp nhö theá? Ñoù laø moät yù nghóa thöù nhaát.

YÙ nghóa thöù hai, khi quí vò ñang khôûi tính toaùn gì ñoù, baát thaàn nhìn laïi xem caùi tính toaùn aáy töø ñaâu ra? Noù lieàn maát tieâu tìm khoâng thaáy. Nhö vaäy noù chôït coù chôït khoâng, chôït sanh chôït dieät, laøm sao thaät mình ñöôïc? Chuùng ta töø luùc cha meï sanh cho tôùi traêm tuoåi, mình laø mình. Khoâng phaûi khi coù khi khoâng. Neáu nghó suy ñoù laø thaät mình thì noù phaûi haèng höõu, phuùt giaây naøo cuõng thöôøng coù. Ñaèng naøy noù khi coù khi khoâng, laøm sao thaät mình ñöôïc?

Thaân töù ñaïi voâ tri maø noùi laø mình ñoù laø voâ minh. Taâm suy nghó laêng xaêng chôït coù chôït khoâng, ñuû thöù toát xaáu phaûi quaáy, noùi laø mình cuõng voâ minh. Do laàm chaáp ta nhö theá neân luùc naøo cuõng muoán ta hôn, muoán ta ñöôïc khen, muoán ta laø quí v.v... Töø ñoù bao nhieâu thöù tham lam phaùt sinh. Tham ñöôïc thì vui, tham khoâng ñöôïc lieàn noåi saân leân. Noùi tham saân si, nhöng thaät ra si laø goác roài môùi tôùi tham, saân.

Bôûi theá Phaät daïy phaûi laáy trí tueä saùng suoát dieät tröø voâ minh. Muoán voâ minh heát chuùng ta phaûi saùng, phaûi giaùc ngoä. Muoán ñöôïc saùng, ñöôïc giaùc ngoä, ta phaûi haèng duøng trí tueä quaùn saùt, chieáu soi xem caùi gì thaät laø mình. Tìm cho ra caùi thaät ñoù môùi heát voâ minh. Neáu chöa tìm ra ñöôïc maø oâm aáp thaân naøy, taâm suy nghó laêng xaêng naøy cho laø mình thaät thì coøn voâ minh maõi maõi. Voâ minh coøn thì khoâng bao giôø thoaùt khoûi voøng luaân hoài sanh töû. Ñoù laø maát töï do.

Baây giôø muoán töï do phaûi thoaùt khoûi voøng luaân hoài. Muoán thoaùt khoûi luaân hoài phaûi duøng minh ñeå phaù voâ minh, töùc laø duøng saùng ñeå tröø toái. Nhö ban ñeâm khoâng ñeøn, trong nhaø coù baøn gheá ñuû thöù heát, neáu chuùng ta ñi tôùi ñi lui trong ñoù thì seõ va vaáp, ñuïng caùi naøy caùi kia, teù ngaõ lieân mieân. Taïi sao vaáp teù? Vì khoâng thaáy ñöôøng. Baây giôø muoán cho khoûi vaáp, khoûi teù thì môû ñeøn leân. Raát laø ñôn giaûn. Cuõng theá, muoán heát khoå trong ñeâm toái voâ minh, luaân hoài, chuùng ta phaûi duøng ñeøn trí tueä, giaùc ngoä ñeå tröø noù. Ñoù laø troïng taâm, laø chuû yeáu cuûa ñaïo Phaät.

Ngöôøi tu theo Phaät maø khoâng thaáy ñöôïc leõ thaät ñoù thì suoát kieáp vaãn traàm luaân sanh töû. Chæ khi naøo tænh saùng, giaùc ngoä ta môùi töï do töï taïi ñi laïi trong voøng traàm luaân sanh töû aáy, khoâng coøn bò noù loâi keùo nöõa. Töï do töï taïi trong sanh töû goïi laø giaûi thoaùt sanh töû. Giaûi thoaùt ñoù laø quaû do tu dieät nhaân tham saân si. Theá neân muoán ñöôïc quaû töï do cuøng toät cöùu kính, chuùng ta phaûi coá gaéng deïp boû nhöõng nhaân laøm cho mình môø mòt u toái, baèng khoâng chuùng ta cöù quaån quanh trong ñeâm daøi sanh töû.

Ngöôøi tu Phaät laø ngöôøi raát chuoäng töï do, raát mong muoán töï do. Söï töï do aáy ñoøi hoûi ôû chính mình, phaûi chaän ñöùng nhöõng nhaân laøm maát töï do. Tu Phaät laø nhö vaäy. Quí Phaät töû ít chòu thaáy leõ thaät laém. Thaân mình ñaõ khoâng thaät maø cöù nghó ñeïp quí, soáng dai neân ai noùi xaáu mình noåi giaän lieàn. Vì chaáp thaân neân bao nhieâu thöù phieàn naõo vaây quanh. Treân theá gian naøy coù ai ñöôïc moïi vieäc nhö yù ñaâu, neân ai cuõng bò cheâ, bò traùch. Roài ai cuõng bò beänh, bò giaø, bò cheát neân ai cuõng khoå heát. Baây giôø muoán ñöôïc vui thì phaûi deïp heát nhaân khoå aáy ñi.

Ñaïo Phaät noùi khoå khoâng coù nghóa laø ñeå mình chòu khoå, maø noùi khoå ñeå mình ñöôïc vui. Ai cuõng khao khaùt töï do, nhöng söï töï do ñoù phaûi quay laïi mình maø tìm, ñöøng troâng caäy beân ngoaøi. Caàu xin troâng caäy beân ngoaøi laø leä thuoäc, chôù khoâng phaûi töï do. Giaû söû Phaät noùi “Ta coù theå ban ôn xuoáng hoïa cho caùc ngöôi”, roài chuùng ta cöù caàu Phaät. Ngaøy naøo cuõng höôùng veà Ngaøi van xin ñuû ñieàu. Roõ raøng nhö theá laø leä thuoäc, laø maát töï do.

Khi bieát khoå vui, taát caû ñeàu goác ôû mình thì ta deïp nhaân khoå, taïo nhaân vui. Ñoù laø töï do, hoaøn toaøn töï do khoâng leä thuoäc vaøo ai caû. Bôûi vaäy toâi hay noùi ngöôøi tu duø laø tu thieàn maø cöù troâng ôn treân giuùp mình, ñoù laø ñoøi maát töï do. Vì leä thuoäc ôû ñaâu cuõng maát töï do heát. Tu nhö vaäy laø ñuùng vôùi ñaïo Phaät khoâng? Khoâng ñuùng. Cho neân hieåu ñöôïc yù nghóa naøy, quí vò coù theå ñoaùn ñònh ñöôïc caùi gì taø, caùi gì chaùnh. Chaùnh laø leõ thaät, taø laø khoâng coù leõ thaät.

Baây giôø chuùng ta khaúng ñònh, laø ñeä töû Phaät thì phaûi tu sao cho ñöôïc töï do, ñöôïc giaûi thoaùt. Ñoù laø con ñöôøng mình phaûi ñi. Phaät töû can ñaûm höùa chaéc nhö vaäy môùi thöïc laø Phaät töû. Mong taát caû xöùng ñaùng laø nhöõng ngöôøi con cuûa Phaät, cuûa ñaáng giaùc ngoä, ñôøi ñôøi khoâng coøn si meâ nöõa.

]

THIEÀN TOÂNG VIEÄT NAM