BAÙT NHAÕ TAÂM KINH GIAÛNG GIAÛI

H.T THÍCH THANH TÖØ

PHAÀN 1

Tröôùc khi giaûng baøi kinh Baùt Nhaõ Taâm Kinh, chuùng toâi löôïc noùi veà söï phieân dòch vaø taàm quan troïng cuûa noù. Baøi kinh naøy ñöôïc ngaøi Huyeàn Trang ñôøi Ñöôøng dòch töø chöõ Phaïn ra Haùn vaên vaøo naêm 649 Taây Lòch. Toaøn baøi voûn veïn chæ coù 260 chöõ.

Trong moïi thôøi khoùa tuïng cuûa Thieàn moân ñeàu coù tuïng baøi kinh naøy. Theá laø caùc Toå thuôû xöa ñaõ thaáy ñöôïc taàm quan troïng cuûa noù, duø quyù vò theo phaùp moân Tònh Ñoä hoaëc Maät Toâng hay Thieàn Toâng ñeàu phaûi tuïng kinh naøy. Bôûi vì choã giaùc ngoä cuûa ñöùc Phaät laø "bieát taát caû maø khoâng chaáp", neân ñeán nôi vieân maõn. Baát cöù phaùp moân naøo cuûa Phaät daïy, tuy phöông tieän coù khaùc, song choã cöùu caùnh giaùc ngoä thì khoâng hai, ñeàu laáy "khoâng chaáp tröôùc" laøm caên baûn. Bôûi trí Baùt Nhaõ deïp tan moïi coá chaáp, laø thanh kieám beùn cuûa ngöôøi chieán só tieàn phong, xoâng vaøo traän chieán ñaáu vôùi ma quaân, khoâng luùc naøo tay rôøi thanh kieám aáy.

Theá maø, coù laém ngöôøi con Phaät haèng ñeâm trì tuïng kinh Baùt Nhaõ, chöa bieát kinh Baùt Nhaõ noùi caùi gì? Cuõng khoâng bieát aùp duïng tu theá naøo? Chæ bieát tuïng cho coù phöôùc. Bôûi coù nhieàu vò Taêng, Ni baûo raèng: "Hoïc Baùt Nhaõ sôï hoï chaáp khoâng", vì theá khoâng daùm giaûng daïy. AÁy laø chuùng ta ñaõ phaûn boäi Phaät, Toå roài. Neáu hoïc Baùt Nhaõ maø chaáp khoâng thì ñaâu phaûi hoïc Baùt Nhaõ. Vì Baùt Nhaõ laø phaù chaáp, neáu coøn chaáp thì phi Baùt Nhaõ.

Ñeán ñaây böôùc vaøo ñeà kinh:

Ñeà kinh teân: Ma Ha Baùt Nhaõ Ba La Maät Ña Taâm Kinh. Neáu giaûng moät caùch ñôn löôïc thì: Ma Ha coù nghóa laø lôùn; Baùt Nhaõ laø trí tueä; Ba La Maät Ña laø ñeán bôø kia hay cöùu caùnh, cuõng coù nghóa laø cuøng toät, töùc laø trí tueä roäng lôùn cuøng toät. Trí tueä roäng lôùn cuøng toät ñoù goïi laø Taâm.

Chöõ Taâm Kinh laø tieáng Trung Hoa, maø Ma Ha Baùt Nhaõ Ba La Maät Ña laø tieáng Phaïn. Nhö vaäy trí hueä roäng lôùn cuøng toät ñoù goïi laø Taâm. Theá kinh naøy noùi veà Taâm neân goïi laø Taâm kinh.

Coù nhaø giaûng chöõ Taâm kinh laø: Kinh naøy laø troïng taâm cuûa toaøn boä Baùt Nhaõ 600 quyeån. Theo choã hieåu cuûa toâi thì khaùc, chöõ Taâm kinh laø kinh noùi veà taâm, vì chöõ Ma Ha Baùt Nhaõ Ba La Maät Ña laø teân khaùc cuûa taâm.

Nhö vaäy, chuùng ta hoïc kinh naøy laø ñeå thaáy taâm cuûa mình. Neáu hoïc kinh naøy chuùng ta tröïc nhaän ñöôïc chôn taâm cuûa mình, töùc laø môû cöûa Baùt Nhaõ ñeå chuùng ta thaáy oâng chuû thöïc söï cuûa mình. Neáu chöa thaáy ñöôïc oâng chuû thì phaûi chòu khoù huaân tu roài cuõng seõ thaáy.

Giôø chuùng ta baét ñaàu ñi vaøo chaùnh vaên: Quaùn Töï Taïi Boà Taùt haønh thaâm Baùt nhaõ Ba la maät ña thôøi, chieáu kieán nguõ uaån giai khoâng, ñoä nhaát thieát khoå aùch".

Vöøa môû ñaàu baøi kinh, ñöùc Phaät noùi vôùi ñaïi chuùng: "Coù moät vò Boà taùt teân laø Quaùn Töï Taïi khi ngaøi thöïc haønh saâu veà trí hueä Baùt nhaõ, ngaøi soi thaáy naêm uaån ñeàu khoâng, lieàn qua taát caû khoå naïn". Khi Boà taùt Quaùn Töï Taïi thöïc haønh saâu vaøo trí hueä Baùt nhaõ, töùc laø duøng trí hueä soi xeùt phaân taùch raønh reõ thaân naêm uaån naøy ñeå thaáy noù khoâng coù thaät. Khi thaáy noù khoâng thaät roài, töø ñoù veà sau ngaøi ñeàu vöôït qua ñöôïc taát caû nhöõng khoå naïn. Muoán hieãu roõ hôn chuùng ta cuõng caàn xeùt qua naêm uaån. Ñaây laø hoïc danh töø, nhöng danh töø maø khoâng phaûi danh töø. Chuùng ta phaûi bieát qua haønh traïng cuûa noù, môùi coù theå ñi saâu vaøo trí hueä Baùt nhaõ. Khi Laêng nghieâm noùi: "Ñaùnh giaëc tröôùc phaûi bieát giaëc truù aån nôi naøo, môùi deïp ñöôïc noù". Baây giôø muoán soi naêm uaån laø khoâng thì phaûi bieát naêm uaån laø caùi gì? Neáu chöa bieát noù laø caùi gì thì laøm sao soi roïi ñöôïc. Neân chuùng ta caàn phaûi bieát roõ noù. Vaäy naêm uaån laø: Saéc, thoï, töôûng, haønh vaø thöùc.

1. Saéc (Saéc uaån):

Noùi theo danh töø deã hieåu laø caùi thaân baèng xaùc thòt cuûa mình. Thaân baèng xaùc thòt goïi laø saéc uaån. Thaân xaùc thòt naøy laâu nay chuùng ta quan nieäm sai laàm noù laø ñeïp, quyù, toát, soáng laâu... Töôûng thaân naøy toát ñeïp, soáng laâu, ñoù laø keû phaøm phu ngu si quan nieäm sai laàm veà thaân mình. Baây giôø chuùng ta duøng trí hueä soi thaáu thì noù khoâng phaûi nhö vaäy, thaân naøy nguyeân laø do boán ñaïi: Ñaát, Nöôùc, Gioù vaø Löûa hôïp laïi maø thaønh.

a.- Ñaát: Toùc, loâng, moùng, da, thòt, gaân, xöông... caùc chaát cöùng thuoäc veà ñaát.

b.- Nöôùc: Moà hoâi, maùu muû, nöôùc mieáng, ñaøm giaûi... nhöõng chaát loûng ñoù laø nöôùc.

c.- Gioù: Hôi thôû voâ ra cho tim ñaäp, phoåi nôû v.v... thaân theå cöû ñoäng laø gioù.

d.- Löûa: Nhieät ñoä (hôi noùng) ñieàu hoøa aám laïnh trong ngöôøi laø löûa.

Nhö vaäy, thaân ta do söï keát hôïp cuûa boán thöù ñaát, nöôùc, gioù, löûa maø thaønh, chöù khoâng phaûi cuûa mình, laø söï giaû hôïp cuûa boán ñaïi, nguyeân theå cuûa noù ñeàu giaû hôïp. Cho ñeán söï hieän höõu maø ta ñang soáng, cuõng chæ laø moät söï soáng baèng vay möôïn.

Khi chuùng ta uoáng nöôùc voâ laø boài boå cho nöôùc, neáu chuùng ta khoâng uoáng, vì nöôùc bò loaïi ra ngoaøi khoâ ñi, neân noùi mình khaùt nöôùc. Nhöng caùi gì laø khaùt? Cuõng nhö caùi maùy chaïy khoâ daàu thì phaûi cheá daàu voâ vaäy thoâi. Thaân töù ñaïi giaû hôïp naøy thieáu nöôùc thì chaâm voâ chuùt nöôùc, nhöng khi chaâm nöôùc ngöôøi ta laïi caàu kyø löïa choïn nöôùc naøy, nöôùc kia. Söï thaät heå khoâ daàu, khoâ nöôùc thì chæ theâm daàu, nöôùc laø ñuû. Theá maø khoâng chòu vaäy. Ngöôøi ta phaûi cheá thöù nöôùc naøo coù veû ngon, quí moät chuùt, neân phaûi tìm nöôùc naøy nöôùc noï v.v... Coù nhö vaäy vì ngöôøi ta quan nieäm uoáng voâ laø mình uoáng, thaät ra khoâng coù caùi gì laø mình. Chæ vì nöôùc bò loaïi ra neân thieáu, mình uoáng voâ laø theâm cho ñuû nöôùc laïi maø thoâi.

Khi aên cuõng vaäy, chuùng ta ñem chaát ñaát vaøo trong mình ñeå boài boå laïi choã thieáu. Bôûi vì moãi ngaøy doàn voâ, nhöõng chaát tinh ba thaám voâ maùu, caùc teá baøo; nhöõng teá baøo cuõ, nhöõng phaàn xaùc bò toáng ra ngoaøi neân choã chöùa côm gaïo bò thieáu, neân phaûi doàn nhöõng thöù khaùc vaøo. Nhö vaäy töùc laø mình caàn caùi gì doàn cho noù ñaày, khoûi thieáu vaø ñöøng coù haïi maø thoâi. Ñaèng naøy mình doàn ñuû thöù muøi vò, neân bò leä thuoäc vaøo muøi vò. Thöïc ra laøm theá naøo cho boä maùy chaïy ñeàu laø ñuû, duø cho mình coù aên cao löông myõ vò ñi nöõa cuõng laø ñeå soáng; ngöôøi aên gaïo haãm vôùi muoái cuõng soáng. Töôûng ñaâu mình aên thöùc ngon thì thaønh Tieân, thaønh Phaät neân phaûi raùn tìm, theá maø ngöôøi khoâng hieåu coá chaïy tìm moùn ngon ngoït. Coù ngöôøi suoát ngaøy laøm luïng vaát vaû ñeå daønh tieàn mua moät moùn aên ngon nuoát qua khoûi coå roài cuõng chaúng ra gì. Ñoù laø hoï duøng laàm laãn vaäy. Nhö caùi maùy heát xaêng, ñoå xaêng voâ noù chaïy, khoâng caàn phaûi laø thöù xaêng coù muøi thôm gì heát. Mình cuõng vaäy, heã coù côm gaïo voâ laø noù chaïy, khoâng coù thì ngöng treä.

Cho neân trong kinh Phaät daïy: "AÊn cuõng laø moät moùn thuoác". Thuoác ñeå trò bònh, aên cuõng laø loái trò bònh, vì thieáu neân phaûi nuoát voâ cho ñaày. Hieåu ñöôïc nhö vaäy môùi thaáy ñaïo lyù laø thaät, laø vui. Nhö vaäy söï aên uoáng coát boài boå cho xaùc thòt, cho töù ñaïi, nghóa laø uoáng boài cho nöôùc, aên boài cho ñaát, cho löûa, hít thôû khì khòt caû ngaøy laø boài cho gioù.

Chuùng ta thaáy chæ vì thaân naøy maø laêng xaêng, loän xoän suoát ngaøy. Heát voâ roài cho ra, thieáu khoâng ñöôïc, dö khoâng xong, voâ ra caû ngaøy thaät khoâng nghóa lyù gì! Suoát ngaøy chæ soáng vôùi caùi giaû doái vay möôïn goïi ñoù laø soáng. Ngöôøi khoâng tænh, ñôøi soáng cuûa hoï chæ laø vieäc ñem boán ñaïi voâ, roài ñem boán ñaïi ra laøm nhö vaäy suoát ngaøy maø vaãn cho ñoù laø haïnh phuùc. Vieäc ñem voâ cho ra traûi ngaøy naøy sang ngaøy khaùc, soáng sao ñuû tieän nghi cho hai vieäc ñoù thì goïi laø sung söôùng, haïnh phuùc... Roát cuoäc thaân ngöôøi thaät laø taïm bôï giaû doái maø ngöôøi khoâng hieåu, neân cuoäc soáng khoâng coù giaù trò gì heát. Vieäc ñem voâ cho ra moät ngaøy kia baét buoäc phaûi ñình chæ vaø thaân naøy phaûi tan raõ. Thaân ñaõ raõ thì luùc ñoù coi nhö heát! Neân Phaät noùi: "Laâu nay mình thaáy thieät noù laø cuûa mình, giôø thaáy roõ khoâng phaûi laø cuûa mình". Moät caùi taïm bôï maø töôûng laø cuûa mình, lo boài ñaép cho noù, toån hao bao nhieâu söùc löïc, gaây taïo bao nhieâu nghieäp chöôùng... Baây giôø tænh giaùc ñöôïc, duøng trí hueä soi thaáy thaân naøy khoâng thaät chæ laø do ñaát, nöôùc,gioù. löûa hôïp laïi. Hôïp laïi töø buoåi ñaàu tôùi nay cuõng vaãn hôïp laïi, thieáu moät laø cheát laø tan raõ.

Khi ñaõ thaáy saéc uaån naøy khoâng thieät, khoâng phaûi laø cuûa mình, ñoù laø mình ñaõ giaùc. Bieát ñöôïc thaân xaùc naøy do ñaát nöôùc gioù löûa hôïp laïi, duøng theo danh töø nhaø Phaät goïi laø nhaân duyeân. Nhö vaäy do boán ñaïi laøm nhaân duyeân vôùi nhau neân coù thaân naøy. Khi noù hoøa hôïp laïi cuõng phaûi nhôø boài boå luoân luoân môùi coøn, coøn trong nhaân duyeân, heát duyeân thì noù tan raõ. Chuùng ta quaùn thaáy theå xaùc chuùng ta laø do boán ñaïi hôïp thaønh thì bieát ñöôïc nguyeân noù laø khoâng, do duyeân hôïp môùi coù. Chính khi coù ñaát, nöôùc, gioù, löûa naøy chuùng ta ñaõ bieát noù laø khoâng thieät, caùi bieát noù khoâng thieät, taùnh noù laø khoâng thì caùi bieát ñoù laø trí hueä Baùt Nhaõ. Bieát saéc uaån laø khoâng, soi ñöôïc saéc uaån laø khoâng thì qua ñöôïc caùc khoå naïn cuûa saéc uaån. Ñaõ thaáy saéc uaån laø khoâng, giôø ñaây chuùng ta tuaàn töï soi ñeán thoï uaån.

2. Thoï (thoï uaån):

Thoï uaån laø khi saùu caên tieáp xuùc vôùi saùu traàn (maét, tai, muõi, löôõi, thaân, yù tieáp xuùc vôùi saéc, thanh, höông,vò, xuùc, phaùp) sanh ra söï nhaän chòu, hoaëc khoå vui, hoaëc khoâng khoå vui. Söï nhaän chòu khoå vui ñoù goïi laø thoï. Ví nhö loã tai khi nghe ngöôøi ta chöûi, loã tai laø nhó caên, tieáng chöûi laø thinh traàn. Khi caên vaø traàn xuùc chaïm nhau mình khôûi nhaän (thoï) raèng ñaây laø tieáng chöûi, luùc ñoù mình buoàn phieàn. Nhö söï nhaän ra tieáng chöûi aáy, khi ngöôøi ta chöa chöûi mình thì noù ñaâu coù. Bôûi thinh traàn ôû ngoaøi va chaïm vaøo nhó caên, neân môùi nhaän ra tieáng chöûi, roài sanh ra buoàn phieàn... Vaäy thì söï nhaän ra tieáng chöûi nguyeân noù laø khoâng, duyeân hôïp môùi coù. Nhö loã tai bò ñieác, khoâng nghe ngöôøi chöûi thì ñaâu coù buoàn. Theá laø tieáng khoâng phaûi laøm cho mình buoàn, taïi chaïm vaøo loã tai nhaän ra tieáng chöûi neân môùi buoàn. Cho neân coù traàn maø khoâng coù caên thì khoâng coù thoï, töï loã tai ñaâu coù vui buoàn. Toùm laïi ñuû nhaân duyeân, trong coù caên ngoaøi coù traàn tieáp xuùc nhau môùi coù thoï. Thoï nguyeân noù laø khoâng, coù laø do duyeân hôïp nhö huyeãn coù. Nhöng mình khoâng thaáy nhö huyeãn, neân nghe tieáng chöûi cho laø thieät beøn noåi giaän ñuøng ñuøng, muoán laøm hung döõ cho ñaõ giaän... Ñoù laø laàm vì giaû maø töôûng thieät, cho neân Phaät noùi laø ngu si. Nhö theá, quaùn thoï khoå vui nôi muõi, löôõi, thaân, yù ñeàu khoâng thieät, nguyeân noù laø khoâng, duyeân hôïp coù nhö huyeãn. Vaäy taïi sao mình laïi leä thuoäc noù? Ngöôøi hieåu ñöôïc nhö theá, quaùn nhö vaäy laø quaùn thoï uaån khoâng. Khi chuùng ta thaáy thoï uaån khoâng, thì cheâ cuõng khoâng quan troïng, khen cuõng khoâng töï haøo... Ngöôøi quaùn ñöôïc nhö vaäy lieàn qua caùc khoå naïn, khoâng bò leä thuoäc vaøo ngoân ngöõ, aâm thanh.

3. Töôûng (Töôûng uaån):

Töùc laø taâm töôûng cuûa chuùng ta, khi chuùng ta ngoài laïi ôû choã vaéng veû, chôït nhôù laïi moät danh töø hay moät hình aûnh gì lieàn khôûi töôûng ra töôùng traïng. Nhö chuùng ta ñang ngoài ñaây (Vuõng Taøu) chôït nhôù laïi Saigon, vöøa nhôù tôùi lieàn töôûng ra hình aûnh chôï buùa... Hoaëc ngoài ñaây nghe noùi beân Nhaät Boån caûnh raát ñeïp, lieàn khôûi töôûng caûnh aáy theá naøy theá noï. Caûnh ñoù mình chöa thaáy, chæ nghe thoâi, mô töôûng ra thì töôûng aáy ñaâu coù thaät. Bôûi beân trong coù yù, beân ngoaøi coù xuùc traàn, thinh traàn hôïp laïi môùi sanh töôûng. Chöa bieát caûnh beân Nhaät ra sao, nhöng nghe ngöôøi ta noùi (thinh traàn) roài töôûng töôïng ra caûnh aáy. Töôûng töôïng baèng caùch laáy Vuõng Taøu laøm tieâu chuaån roài phoùng ñaïi ra. Ñoù laø mình nöông nôi töôùng (Vuõng Taøu) maø töôûng töôïng ra caùi mình chöa bieát (Nhaät). Nhö vaäy söï töôûng töôïng ñoù ñaâu phaûi thaät. Tröôùc khi nghe noùi caûnh ôû beân Nhaät, mình khoâng theå töôûng ra caûnh beân Nhaät, chæ sau khi nghe môùi töôûng töôïng ra ñöôïc. Nhö vaäy, hoaëc laø tai nghe hay maét thaáy môùi khôûi ra töôûng. Tai nghe maét thaáy thì ñaõ coù thinh traàn vaø nhó caên, hoaëc saéc traàn vôùi nhaõn caên, töøng caëp tieáp xuùc nhau môùi sanh ra töôûng. Thaønh thöû, töôûng voán laø khoâng, duyeân khôûi huyeãn coù. Hieåu ñöôïc nhö vaäy laø quaùn töôûng uaån theå taùnh khoâng, duyeân khôûi coù nhö huyeãn.

4. Haønh (Haønh uaån):

Töùc laø söï suy nghó cuûa chuùng ta. Khi vöøa nghó ñieàu naøy lieàn nghó tieáp sang ñieàu khaùc, lieân tuïc khoângngöøng. Trong kinh thöôøng moâ taû Haønh laø "nieäm nieäm sanh dieät". Nieäm nieäm sanh dieät laø caùi naøy khôûi nghó thì caùi kia dieät, tieáp tuïc sanh dieät khoângngöøng. Caùi naøy dieät caùi kia sanh goïi laø doøng suy tö hay nghó töôûng, doøng suy tö nghó töôûng ñoù goïi laø haønh, maø haønh uaån nguyeân noù khoâng thaät. Theo kinh ñieån Tieåu thöøa noùi noù khoâng thaät nhö theá naøy: "Haønh uaån nieäm nieäm sanh dieät". Nhö khi chuùng ta nghó veà Saigon thì ñoù laø nieäm ñaàu, ñeå roài keùo theo moät chuoãi nöõa laø ñi ñaâu, mua gì, laøm gì... Nghóa laø nghó vieäc naøy roài tôùi vieäc kia, nghó tôùi vieäc môùi thì vieäc cuõ maát, nghó tôùi hai thì moät maát, nghó tôùi ba thì hai maát, cöù theá lieân tuïc sanh dieät. Ñaõ lieân tuïc sanh dieät thì ñaâu coù maát thieät, neân noùi raèng haønh uaån nieäm nieäm sanh dieät, cho neân noù khoâng thaät. Choã naøy hay thí duï nhö moät caây chuoái loät ra töøng beï, loät maõi cho ñeán heát, tìm laïi caây chuoái thì khoâng coøn. Luùc ñaàu töôûng caây chuoái laø thaät, nhöng caây chuoái laø do nhieàu beï goùp laïi. Cuõng vaäy moät doøng suy nghó, töøng nieäm sanh dieät khi ñoù töôûng söï suy nghó laø thieät, song nieäm naøy dieät, nieäm kia sanh khoâng coù nieäm naøo thaät. Nieäm nieäm noái tieáp sanh dieät khoâng thaät, ñoù laø noùi theo loái Tieåu thöøa.

Maët khaùc ñeå thaáy haønh uaån laø khoâng, theo tinh thaàn Baùt Nhaõ noùi khaùc hôn. Theo Baùt Nhaõ, khi chuùng ta nghó ñi Saigon, vöøa suy nghó ñi Saigon thì hoûi taïi sao ta bieát Saigon? Ñoù laø do tröôùc kia ta ñaõ thaáy Saigon hoaëc nghe ngöôøi khaùc noùi. Theá cuõng laø tai nghe maét thaáy. Nhö vaäy coù caûnh Saigon laø saéc traàn, maét nhìn thaáy laø nhaõn caên, giôø suy tính veà Saigon thì caûnh Saigon hieän. Do ñoù neáu haønh uaån khoâng coù maét thaáy tai nghe thì noù khoâng coù. Bôûi coù maét thaáy tai nghe neân khôûi nghó, khôûi tính... Cho neân haønh uaån nguyeân theå laø khoâng, duyeân hôïp huyeãn coù.

Qua hai loái giaûng treân, ta thaáy loái giaûng Tieåu thöøa deã hieåu hôn. Vì nieäm nieäm sanh dieät caên cöù treân hình thöùc, hình thöùc naøy dieät thì hình thöùc khaùc sanh. Caên cöù treân hình thöùc coøn maát maø noùi noù khoâng thaät. Loái giaûng Baùt Nhaû thì ngay khi noù khôûi laêng xaêng, mình chæ bieát nguyeân theå noù laø khoâng, nhaân duyeân hôïp huyeãn coù.Tieåu thöøa caên cöù treân töôùng, maø hình thöùc thì theo thôøi gian. Vieäc naøy sanh, vieäc khaùc dieät, coù tröôùc coù sau, caên cöù theo thôøi gian phaân ñònh caùi giaû cuûa noù, cho neân noùi voâ thöôøng. Voâ thöôøng töùc thôøi gian. Lyù Baùt Nhaõ thì khoâng theá, maø caên cöù treân khoâng gian töùc laø ngay söï keát hôïp bieát hình thöùc laø giaû. Treân hình thöùc keát hôïp coù moät töôùng traïng, choaùn moät khoaûn khoâng gian, bieát ngay töôùng traïng ñoù theå noù voán khoâng. Chôù khoâng ñôïi noù dieät roài môùi noùi laø khoâng. Nieäm hieän khôûi mình bieát theå noù laø khoâng, duyeân khôûi huyeån coù, khoâng ñôïi nieäm dieät môùi noùi laø khoâng.

Vaäy thì qua hai loái giaûng treân, chuùng ta thaáy roõ raèng moät loái caên cöù treân thôøi gian laø hình thöùc. Moät loái caên cöù treân khoâng gian laø theå taùnh. Ñaïi thöøa nhìn thaúng vaøo theå taùnh. Nhö caùi nhaø neáu theo lyù cuûa Tieåu thöøa laø voâ thöôøng, cho neân phaûi hö hoaïi, moät ngaøy naøo ñoù trôû thaønh khoâng, nhö vaäy noùi voâ thöôøng laø caên cöù treân caùi nhaø ngaøy nay môùi, ngaøy mai cuõ vaø hö hoaïi. Töùc caên cöù vaøo thôøi gian ñeå phaùn ñònh caùi khoâng cuûa ngoâi nhaø. Treân tinh thaàn Baùt Nhaõ Ñaïi thöøa, caùi nhaø hieän coù ta khoâng noùi noù laø voâ thöôøng, maø noùi ngay caùi nhaø naøy laø khoâng. Vì nguyeân theå laø khoâng, do caây, ñaù, xi maêng... xaây laïi maø thaønh, choaùn moät khoaûn hö khoâng, luùc ñoù goïi laø caùi nhaø. Söï thaät chaúng coù gì laø caùi nhaø, chæ laø moät khoaûn hö khoâng vôùi moät môù vaät lieäu xaây neân caùi nhaø. Theå cuûa caùi nhaø khoâng coù, do duyeân hôïp taïm coù moät hình thöùc, ngay nôi nhaân duyeân giaû hôïp naøy bieát theå noù laø khoâng, ñoù laø tinh thaàn Ñaïi thöøa. Lôøi giaûi aáy thaät laø teá nhò, hieåu ñöôïc roài môùi bieát ñöôïc choã khaùc bieät giöõa Ñaïi thöøa vaø Tieåu thöøa.

Khi hieåu ñöôïc lyù khoâng cuûa Ñaïi thöøa, thì ngay nôi söï vaät sôø sôø ñoù maø noùi noù laø khoâng. Vì vaäy trong kinh Ñaïi thöøa thöôøng noùi lyù khoâng, khoâng maø khoâng phaù hoaïi caùi ñoù. Nghóa laø noùi khoâng nhöng khoâng ñôïi hoaïi roài môùi noùi khoâng, cuõng khoâng ñôïi caùi nhaø tan naùt roài noùi caùi nhaø naøy laø khoâng, maø ngay khi môùi döïng coøn sôø sôø ñoù maø noùi laø khoâng.

Tieåu thöøa thì khaùc, ñôïi hoaïi roài môùi noùi laø khoâng. Vì caên cöù treân hình thöùc. Hình thöùc töø caùi coù, noù bieán laàn cho tôùi tan naùt. ÔÛ ñaây lyù Ñaïi thöøa thì ngay nôi hình thöùc thaáy ñöôïc theå taùnh, theå taùnh noù laø khoâng, duyeân hôïp huyeãn coù thaønh ra caùi hôïp laø duyeân bieán. Ñaïi thöøa noùi huyeãn, Tieåu thöøa noùi voâ thöôøng, noùi voâ thöôøng thì ngöôøi ta deã nhaän vì thuoäc veà hình thöùc bieán hoaïi, nhöng khi noùi huyeãn laø khoâng thì khoù hieåu hôn, tuy theá hieåu ñöôïc choã naøy, chuùng ta môùi thaáy caùi saâu cuûa Ñaïi thöøa. Ngay nôi coù bieát laø khoâng, thì môùi hay. Ngay nôi suy nghó cuûa mình - haønh uaån - bieát ñoù laø nhaân duyeân hôïp cho neân noù laø khoâng, coù suy nghó chæ laø huyeãn. Ñoù laø quaùn ñöôïc haønh uaån laø khoâng.

5. Thöùc (Thöùc uaån):

Thöùc uaån naøy ñöôïc Duy Thöùc hoïc phaân taùch quaù roõ raøng. Thöùc laø phaân bieät, söï phaân bieät cuûa mình. ÔÛ con maét thaáy hình töôùng vuoâng troøn hoaëc maøu saéc: ñen, vaøng, traéng, ñoû..., söï phaân bieät cuûa con maét goïi laø nhaõn thöùc. Loã tai nghe tieáng sanh phaân bieät tieáng trong, tieáng ñuïc...ñoù laø caùi bieát cuûa loã tai goïi laø nhó thöùc... Toùm laïi nhöõng söï phaân bieät cuûa saùu caên (maét, tai, muõi, löôõi, thaân, yù) gôïi laø thöùc. ÔÛ phaàn thöùc uaån naøy neáu chuùng hieåu ñöôïc Thoï uaån, thì thöùc vaø thoï cuøng töông töï nhau.

Thoï uaån ñaõ khoâng thaät coù thì thöùc uaån cuõng khoâng thaät coù, vì do caên tieáp xuùc vôùi traàn khôûi ra phaân bieät, nhö vaäy thöùc uaån nguyeân theå laø khoâng, duyeân hôïp huyeãn coù.

Ñeán ñaây chuùng ta ñaõ ñi qua heát naêm uaån, chuùng ta ñeàu soi thaáy theå noù laø khoâng, töùc bieát roõ naêm uaån do nhaân duyeân hôïp neân taïm coù nhö huyeãn maø theå taùnh laø khoâng. Chuùng ta chieáu soi luoân luoân nhö vaäy goïi laø duøng trí hueä Baùt Nhaõ quaùn chieáu.

Trí hueä Baùt nhaõ ñoù, neáu chuùng ta chòu ra coâng chieáu soi naêm naøy thaùng noï huaân cho thuaàn thuïc, nhaém maét môû maét, moãi moãi haønh ñoäng, ngoân ngöõ ñeàu thaáy roõ raøng naêm uaån laø nhö huyeãn, goïi ñoù laø haønh thaâm. Khi thaáy thaân naøy laø huyeãn thì aùch naïn naøo cuõng qua heát vaø luùc ñoù mình töông ñöông vôùi Boà taùt Quaùn Töï Taïi.

Nhöng ngaøy nay chuùng ta nghe noùi ngaøi ñi saâu vaøo trí hueä Baùt Nhaõ thaáy naêm uaån khoâng lieàn qua heát khoå naïn... thaáy khoù tin. Taïi sao thaân mình nhö vaày maø thaáy laø khoâng, roài qua heát khoå naïn. Muoán tin ñöôïc ñieàu naøy chuùng ta khoâng phaûi lyù thuyeát doâng daøi, phaûi chòu khoù haønh thaâm nhö ngaøi. Ñeán khi chuùng ta ñaõ thaáy roõ naêm uaån laø khoâng, baûo ñaûm chaéc chaén chuùng ta qua heát khoå naïn. Ñieàu ñoù nhaát ñònh nhö vaäy. Neáu chöa thaáy ñöôïc naêm uaån khoâng thì khoå naïn vaãn laø khoå naïn khoâng qua ñöôïc.

Choã naøy chuùng ta coù theå thaáy moät caùch roõ raøng, taát caû khoå naïn ñeán vôùi chuùng ta ñeàu do ta thaáy thaân naøy thaät, taâm naøy thaät cho neân ngöôøi ta noùi naëng moät chuùt thì buoàn, caùi buoàn ñoù laø khoå. Nhöng cuõng töø tieáng noùi ñoù, chuùng ta bieát thoï uaån laø khoâng thaät, maëc hoï noùi gì mình cuõng khoâng buoàn, khoâng buoàn laø khoâng khoå, töùc laø qua khoûi khoå naïn. Cuõng vaäy ñoái vôùi töù ñaïi naøy, chuùng ta thaáy laø giaû thì chuyeän maát coøn, ñau nhöùc ñaâu coù nghóa gì. Coøn ñaát, nöôùc, gioù, löûa thì thaân naøy coøn, ñaát, nöôùc, gioù, löûa chia tay thì thaân naøy maát; ñaát veà ñaát, nöôùc veà nöôùc, ñaâu trôû veà ñoù. Bieát ñöôïc nhö vaäy thì seõ döûng döng ñoái vôùi moïi khoå naïn. Cho neân trong phaåm Phoå moân noùi: rôùt xuoáng nöôùc khoâng chìm, nhaûy voâ löûa khoâng chaùy. Neáu rôùt xuoáng nöôùc bieát thaân naøy laø nöôùc töùc khoâng chìm trong nöôùc. Bò löûa chaùy bieát thaân naøy laø löûa thì ñaâu bò löûa ñoát... Caùi gì cuõng khoâng haïi mình ñöôïc, vì ñaâu coù mình maø haïi. Sôû dó mình coù khoå naïn laø taïi mình thaáy mình thaät, cho neân caùi naøo cuõng haïi mình ñöôïc. Moät khi thaáy mình vôùi ñaát, nöôùc, gioù, löûa khoâng khaùc, luùc ñoù ñaát, nöôùc, gioù, löûa ôû ngoaøi khoâng haïi mình ñöôïc. Cho neân ñaït ñöôïc naêm uaån laø khoâng nhö ngaøi Quaùn Töï Taïi, chaéc chaén chuùng ta seõ heát khoå naïn, khoâng vaät gì coù theå laøm haïi chuùng ta ñöôïc. Ñoù laø moät leõ thöïc khoâng theå choái caûi. Nhöng ngöôøi môùi nghe noùi coi nhö huyeàn bí laém. Bôûi theá ngöôøi hoïc kinh khoâng hieåu ñöôïc lyù, coá chaáp söï trôû thaønh meâ tín. Nay hieåu ñöôïc lyù naøy thì khoâng coøn gì chöôùng ngaïi.

Boà taùt Quaùn Töï Taïi ñi saâu vaøo trí hueä Baùt Nhaõ, ngaøi soi thaáy naêm uaån laø khoâng, luùc ñoù caùc khoå naïn ñeàu thoâng qua neân ñöôïc töï taïi. Khi heát khoå thì goïi laø laïc laø vui, khoâng coøn khoå neân goïi laø Cöïc laïc, laø Nieát Baøn v.v... Nhö vaäy chuùng ta chæ toán chuùt coâng tu quaùn laøm sao cho naêm uaån laø khoâng, thì Cöïc laïc, Nieát baøn hieän tieàn. Coâng vieäc chæ coù chöøng aáy, mình khoâng chòu tu cöù ngoài ñaây troâng chöøng veà Cöïc laïc. Hoaëc coù ngöôøi nghe noùi "Quaùn Töï Taïi Boà taùt haønh thaâm Baùt Nhaõ Ba la maät ña... ñoä nhaát thieát khoå aùch". Hoï khoâng nhaän caâu tröôùc "chieáu kieán nguõ uaån giai khoâng" maø chæ nhôù "haønh thaâm Baùt Nhaõ" roài "ñoä nhaát thieát khoå aùch". Chuyeân tuïng Baùt Nhaõ ñeå ñöôïc heát khoå aùch. Nhöng coù heát ñöôïc khoâng? Chuùng ta phaûi bieát Baùt Nhaõ laø soi thaáy naêm uaån ñeàu khoâng, töùc laø haønh Baùt Nhaõ, chôù khoâng phaûi ñoïc tuïng luoân moàm laø haønh thaâm Baùt Nhaõ. Soi thaáy naêm uaån ñeàu khoâng laø quaùn chieáu Baùt Nhaõ, ñaït ñöôïc thöïc töôùng Baùt Nhaõ. Soi thaáy naêm uaån laø haønh Baùt Nhaõ, coøn tuïng Baùt Nhaõ laø ñoïc thuoäc loøng chöù khoâng phaûi haønh. Cuõng nhö moät ngöôøi laøm toaùn khi hoï ñoïc thuoäc loøng coâng thöùc thì chöa goïi laø laøm toaùn, khi ñem coâng thöùc ñoù aùp duïng vaøo baøi toaùn môùi goïi laø laøm toaùn. Cuõng vaäy, neáu chuùng ta ñoïc baøi kinh naøy caû ñôøi, khoâng chòu quaùn chieáu thì chöa phaûi laø trì Baùt Nhaõ. Ñöùc Phaät chæ daïy moät caâu thoâi, ngaøi noùi raèng: "Khi Boà Taùt Quaùn Töï Taïi thöïc haønh saâu vaøo trí hueä Baùt Nhaõ, soi thaáy naêm uaån naøy laø khoâng, lieàn ñoù ngaøi qua heát khoå naïn". Qua heát khoå naïn töùc laø ñöôïc töï taïi, giaûi thoaùt. Giôø ñaây chuùng ta duøng moät caâu ñoù ñeå tu cuõng ñuû roài, khoâng caàn nhieàu, chæ bao nhieâu ñoù chuùng ta cöù haønh caøng ngaøy caøng saâu, ñeán moät ngaøy naøo ñoù chuùng ta cuõng ñöôïc nhö ngaøi Quaùn Töï Taïi, ñöôïc giaûi thoaùt heát khoå naïn...Khoâng caàn tìm kieám caùi gì xa xoâi.

]

THIEÀN TOÂNG VIEÄT NAM