BAÙT NHAÕ TAÂM KINH GIAÛNG GIAÛI

H.T THÍCH THANH TÖØ

PHAÀN 2

Ñöùc Phaät ñaõ töø bi chæ daïy moät caùch heát söùc goïn, hay voâ cuøng, chuùng ta y theo ñoù tu haønh, chaéc chaén ñaït ñöôïc keát quaû toát. Khi haønh thaâm Baùt Nhaõ roài, thaáy naêm uaån laø khoâng thì qua heát khoå naïn, luùc ñoù coøn gì?

Moät thí duï, cuøng ôû trong moät caùi nhaø coù vaøi ba möôi ngöôøi, trong ñoù coù oâng chuû. Coù moät ngöôøi laï ñeán hoûi oâng chuû trong nhaø naøy laø ai? Coù ngöôøi thoâng thaïo, ñuùng ra chæ oâng naøy laø khaùch, oâng kia laø baø con v.v... cöù laàn löôït loaïi heát nhöõng ngöôøi khaùch, baø con ra... Cuoái cuøng coøn moät ngöôøi ngoài ñoù maø khoâng chæ. Ngöôøi laï kia coù bieát ngöôøi ngoài ñoù laø oâng chuû khoâng? Khi ñaõ loaïi heát moïi ngöôøi, coøn laïi moät ngöôøi khoâng chæ, khoâng noùi ñeán, chuùng ta töï bieát ngöôøi ñoù laø chuû roài. Luùc khaùch chuû loän xoän khoù phaân bieät ai laø chuû, ai laø khaùch, ñeán khi khaùch ra heát thì ngöôøi coøn laïi laø chuû, vieäc ñoù khoâng coøn nghi ngôø ñöôïc. Kinh Baùt Nhaõ cuõng ngaàm noùi leân vieäc ñoù, vì vaäy goïi laø giaù thuyeân töùc laø lôøi noùi ngaên chaáp, chuùng ta khoâng caàn chæ maø ñeå thaàm ngoä. Khi naêm uaån laø khoâng thì coøn laïi caùi gì ñoù, chuùng ta moãi ngöôøi töï bieát. Ñoù laø leõ thieát yeáu vaäy.

Tieáp ñeán caâu: "Xaù Lôïi töû! Saéc baát dò khoâng, khoâng baát dò saéc. Saéc töùc thò khoâng, khoâng töùc thò saéc, thoï, töôûng, haønh, thöùc dieäc phuïc nhö thò". Naøy Xaù Lôïi töû! Saéc chaúng khaùc khoâng, khoâng chaúng khaùc saéc. Saéc töùc laø khoâng, khoâng töùc laø saéc, thoï, töôûng, haønh, thöùc cuõng laïi nhö vaäy.

Ñoaïn kinh naøy giaûi thích roäng cho ñoaïn kinh tröôùc. Ñöùc Phaät noùi khi Boà taùt Quaùn Töï Taïi thöïc haønh saâu trí hueä Baùt Nhaõ, soi thaáy naêm uaån ñeàu khoâng, lieàn qua heát khoå naïn. Khi noùi naêm uaån laø khoâng, Phaät lieàn chæ roõ noù khoâng baèng caùch naøo. Ngaøi noùi saéc uaån chaúng khaùc khoâng. Khoâng cuõng chaúng khaùc saéc uaån, saéc uaån naøy töùc laø khoâng, khoâng ñoù töùc laø saéc uaån naøy. Ñaây laø choã khoù khaên nhaát laøm ngöôøi ta ñieân ñaàu veà Baùt Nhaõ. Taïi sao saéc uaån khoâng khaùc vôùi khoâng? Taïi sao caùi khoâng chaúng khaùc saêc uaån?

Ví nhö chieác göông phaûn chieáu nhöõng hình aûnh, naøo laø ñoàng hoà, baøn gheá v.v... ñeàu hieän boùng trong göông ñoù. Nhöõng hình boùng hieän trong göông, coù theå noùi boùng ñoàng hoà khoâng khaùc vôùi göông, caùi göông khoâng khaùc vôùi boùng ñoàng hoà. Tuy noùi hai maø khoâng khaùc. Nhöng ôû ñaây noùi khoâng khaùc, nghóa laø cuõng coøn möôøng töôïng nhö hai. Tieán leân moät lôùp nöõa, noùi raèng: maët göông töùc boùng ñoàng hoà, boùng ñoàng hoà töùc laø maët göông. Vì hai caùi naøy khoâng rôøi nhau, caùi naøy töùc laø caùi kia, caùi kia töùc laø caùi naøy. Bôûi vì rôøi göông khoâng coù boùng ñoàng hoà, maø rôøi boùng ñoàng hoà thì ñaâu thaáy maët göông, neân boùng ñoàng hoà töùc laø maët göông, maët göông cuõng töùc boùng ñoàng hoà. Theá neân chuùng ta thaáy boùng ñoàng hoà vôùi maët göông khoâng phaûi laø hai, nhöng noùi moät cuõng khoâng ñöôïc. Ñoù laø choã khoù hieåu cuûa Baùt Nhaõ. Neáu ñoaïn saéc khoâng naøy, chuùng ta hieåu ñöôïc môùi môû ra moät chaân trôøi môùi laï cuûa Phaät phaùp, chuùng ta seõ khoâng coøn nghi ngôø kinh ñieån Ñaïi thöøa nöõa.

Noùi boùng ñoàng hoà vaø maët göông khoâng khaùc, ñoù chæ laø giai ñoaïn ñaàu. Giai ñoaïn naøy coøn so saùnh, vì so saùnh neân hình nhö coù hai, ñoù laø taïm ñeå cho ngöôøi ta deã nhaän. Ñeán choã lyù thì boùng ñoàng hoà töùc maët göông, maët göông töùc boùng ñoàng hoà, khoâng theå choái caûi ñöôïc. Cuõng nhö soùng vaø nöôùc, luùc ñaàu noùi soùng khoâng khaùc nöôùc, nöôùc khoâng khaùc soùng, thì thaáy hình nhö coù hai, nhöng sau ñoù noùi soùng töùc laø nöôùc, nöôùc töùc laø soùng; vì rôøi soùng ñaâu coù nöôùc, rôøi nöôùc laøm gì coù soùng. Ñoù laø choã tuy hai maø moät, moät nhöng khoâng phaûi moät. Thuoäc veà phaùp moân baát nhò cuûa Ñaïi thöøa.

Qua thí duï treân, chuùng ta hôïp phaùp laïi, saéc uaån noùi trong phaïm vi heïp laø theå xaùc. Nhö ñaõ noùi, thaân töù ñaïi naøy ñaâu phaûi coù, do boán duyeân hôïp laïi neân taïm coù, chieám moät khoaûn khoâng gian; nguyeân theå laø khoâng, duyeân hôïp taïm thaønh. Caùi nhaø nguyeân theå tröôùc khoâng coù, do phoái hôïp vaät lieäu maø thaønh caùi nhaø. Bôûi theå noù laø khoâng, duyeân hôïp neân taïm coù, neân caùi nhaø hieän coù khoâng rôøi theå khoâng, theå khoâng aáy chaúng rôøi caùi nhaø. Khi caùi nhaø thieáu duyeân hö raõ thì roõ raøng laø khoâng, duyeân coøn thì taïm che kín theå khoâng, nhöng trong thöïc theå caùi nhaø vaãn laø khoâng. Ñoù chæ laø moät môù duyeân raøng ròt bao phuû hö khoâng.

Ñeán con ngöôøi, thaät ra thaân naøy cuõng laø moät môù nhaân duyeân raøng ròt bao phuû hö khoâng maø thaønh. Neáu khoâng coù hö khoâng thì khoâng phaûi laø thaân naøy. Loã tai neáu khoâng troáng thì khoâng nghe tieáng, loã muõi heát bít thì thôû khoâng ñöôïc, caùi mieäng nhôø troáng môùi aên ñöôïc...Toùm laïi khi duyeân hôïp taïm bôï thaønh hình theå, mình chæ nhìn ñöôïc caùi giaû, töôùng ôû ngoaøi cho ñoù laø thaân. Cuõng nhö boùng ñoàng hoà phaûn chieáu treân maët göông, mình khoâng laàm noùi ñoù laø ñoàng hoà thieät, maø chæ laø boùng ñoàng hoà trong maët göông, noùi theá môùi ñuùng. Theá neân, ñoái vôùi thaân naøy mình cuõng phaûi bieát noù laø moät nhoùm duyeân hôïp hö giaû theå taùnh laø khoâng, bieát vaäy môùi ñuùng, neáu noùi thaân naøy laø thaät, ñoù laø sai. Neáu noùi boùng ñoàng hoà trong göông laø thieät, ñoù laø ngu si. Cuõng vaäy, thaân mình do caùc duyeân taïo thaønh bao boïc moät môù hö khoâng ôû trong, mình cho laø thaät thì cuõng laø ngu si... Neân noùi trí tueä laø nhìn thaáy thöïc theå cuûa söï vaät, thöïc theå voán roãng khoâng, do môù nhaân duyeân hôïp laïi taïm bôï neân goïi laø huyeãn, tuy coù maø laø taïm bôï, neáu thieáu duyeân thì tan raõ trôû thaønh khoâng.

Bieát laø taïm bôï thì rôøi ñöôïc söï chaáp sai leänh. Khi coù caùi ñoàng hoà ôû tröôùc maët göông, khoâng theå noùi trong göông khoâng coù boùng ñoàng hoà, maø noùi trong göông coù chieác ñoàng hoà thieät cuõng khoâng ñöôïc, maø phaûi noùi trong göông coù boùng ñoàng hoà môùi ñuùng.

Ñoái vôùi thaân naøy cuõng vaäy, neáu bieát thaân naøy laø huyeãn coù, theå taùnh laø khoâng thì ñuùng, noùi thaân naøy thieät laø sai, noùi thaân naøy khoâng cuõng traät, vì huyeãn coù laøm sao noùi khoâng ñöôïc. Nhìn trong göông coù boùng ñoàng hoà, noùi göông khoâng coù gì heát laø sai, noùi vaäy laø coá chaáp; noùi trong göông coù caùi ñoàng hoà thieät laø ngu si, khoâng bieát ñöôïc thaät giaû. Ngöôøicoù trí hueä thöïc môùi bieát trong göông coù boùng ñoàng hoà, nhö vaäy ngay boùng ñoàng hoà noùi laø maët göông thì coù haïi gì? Theá neân noùi boùng ñoàng hoà töùc laø göông, göông khoâng rôøi boùng ñoàng hoà, neân göông töùc laø ñoàng hoà.

Thaân naøy do töù ñaïi giaû hôïp khoâng coù thaät, maø töù ñaïi thì ñaâu coù rôøi thaân, noùi thaân töù ñaïi theå laø khoâng, aáy laø saéc töùc khoâng. Theå khoâng aáy khoâng rôøi töôùng giaû hôïp cuûa töù ñaïi, neân noùi khoâng töùc saéc. Nhöng thaân töù ñaïi khoâng phaûi hoaøn toaøn khoâng, maø cuõng khoâng phaûi coù thöïc, do moät môù nhaân duyeân raøng ròt bao boïc hö khoâng ôû trong neân goïi laø thaân. Bieát nhö vaäy laø bieát ñuùng. Noùi thaân naøy laø khoâng, laø thaät ñeàu sai, ñeàu laø coá chaáp, ñoù laø ngu si. Vì giaû töôùng maø khoâng bieát neân khôûi phaân bieät chaáp thaät, hoaëc khoâng... Bôûi theá khi hieåu ñöôïc lyù naøy, môùi thaáy Phaät noùi saéc töùc laø khoâng laø chæ ngay thaân xaùc chuùng ta, do nhaân duyeân nguyeân theå laø khoâng. Khi nhaân duyeân giaû hôïp laïi, bieát laø khoâng, duyeân hôïp huyeãn coù. Duyeân hôïp huyeãn coù khoâng thaät maø chaáp laø thaät, töùc laø beänh, neân noùi laø phaøm phu ngu si. Ngöôïc laïi, neáu bieát roõ duyeân hôïp huyeãn coù, theå laø khoâng, ñoù laø trí hueä. Thöôøng soi, thöôøng thaáy nhövaäy laø trí hueä Baùt Nhaõ vaø ñaõ böôùc vaøo haøng thaùnh, vì trí laø haøng thaùnh, tình laø phaøm.

Chuùng ta thöïc bieát nhö vaäy, thì vieäc tieán vaøo ñaïo coù gì laø khoù. Tuy theá neáu chæ bieát suoâng, khoâng ra coâng huaân tu, bò theá gian raøng buoäc heát chuyeän naøy ñeán chuyeän noï thì cuõng khoâng thaønh thaùnh ñöôïc. Bieát ñöôïc nhö theá, töøng giaây töøng phuùt ñeàu quaùn chieáu, soáng ñöôïc nhö vaäy thì duø khoâng muoán laøm thaùnh cuõng laø thaùnh. Traùi laïi, ngöôøi töï xöng laø thaùnh, thaáy gì cuõng cho laø thaät, roát laïi laø phaøm, ñaây laø ñieåm coát yeáu vaäy.

Ñoái vôùi caùc phaùp chuùng ta ñaõ thaáy ñöôïc saéc töùc laø khoâng, khoâng töùc laø saéc. Nhöng ñoái vôùi caùc nhaø trieát thuyeát theá gian hoï chuû tröông: hoaëc laø ña nguyeân luaän, hoaëc laø nhò nguyeân luaän hay laø nhaát nguyeân luaän. Nghóa laø hoï tìm nguoàn goác cuûa vuõ truï, neáu nhaän töø moät laøm ra thì goïi laø nhaát nguyeân luaän,; neáu noùi vuõ truï thaønh laäp bôûi töông ñoái, caùi naøy hôïp vôùi caùi kia,caùi naøy ñoái vôùi caùi noï maø sanh thì ñoù laø nhò nguyeân luaän; neáu noùi vuõ truï do nhieàu thöù hôïp thaønh thì ñoù laø ña nguyeân luaän. Ba thöù luaän treân, Phaät giaùo thuoäc veà loái luaän naøo chuùng ta khoù giaûng traïch. Neáu noùi Phaät giaùo laø ña nguyeân cuõng ñuùng, laø nhò nguyeân hay nhaát nguyeân cuõng khoâng ñuùng. Neáu laø ña nguyeân, caên cöù theo thuyeát nhaân duyeân, noùi raèng caùc phaùp khoâng töï coù, do nhaân duyeân hôïp môùi coù. Neáu laø nhaát nguyeân, ngöôøi ta daãn trong kinh Phaät noùi: Tam giôùi duy taâm, vaïn phaùp duy thöùc, chæ coù moät taâm thoâi neân laø nhaát nguyeân. Thöïc ra, caên cöù theo tinh thaàn Baùt Nhaõ maø nhìn thì Phaät giaùo laø phaùp moân baát nhò. Noù khoâng hai, khoâng phaûi moät, noùi hai laø sai, noùi moät cuõng traät.

Nhö göông vaø boùng, môùi nhìn thì töôûng laø hai, nhö söï thöïc khoâng phaûi hai, vì rôøi göông khoâng theå coù boùng. Nhö vaäy boùng hieän trong göông khoâng phaûi laø hai cuõng khoâng phaûi moät, vì saéc töùc laø khoâng, khoâng töùc laø saéc. Noù khoâng phaûi laø hai, vì coù saéc coù khoâng thaáy nhö hai, nhöng caùi naøy töùc laø caùi kia, caùi kia töùc laø caùi naøy neân khoâng theå noùi hai ñöôïc. Neáu noùi moät thì laøm sao coù saéc coù khoâng, ñoù goïi laø phaùp moân baát nhò.

Ñaõ bieát boùng khoâng rôøi göông, ñaõ bieát saéc taùnh noù laø khoâng thì phaûi bieát saéc khoâng rôøi khoâng, töø khoâng hieän ra saéc, neân khoâng cuõng khoâng rôøi saéc, hai thöù khoâng ly khai ñoù laø phaùp moân baát nhò. Khi ñaõ hieåu saéc töùc khoâng, khoâng töùc saéc, thì caùi khoâng chæ cho taùnh laø thaät, caùi saéc chæ cho töôùng laø giaû. Boùng ñoàng hoà hieän trong göông, ñoái vôùi göông boùng laø giaû maø göông laø thaät, vì caùi ñoàng hoà ñeå tröôùc göông thì hieän boùng vaøo, dôøi ñoàng hoà ñi thì göông khoâng hieän boùng ñoàng hoà. Nhöng maët göông coù theå hieän boùng caùc vaät khaùc, khoâng coá ñònh laø boùng ñoàng hoà, noù chæ laø maët göông. Göông khoâng ngaïi gì boùng ñoàng hoà hay söï vaät. Cuõng vaäy caùi khoâng noù khoâng ngaïi gì töù ñaïi vaø cuõng khoâng phaûi rieâng cuûa töù ñaïi. Nghóa laø duyeân hôïp bao boïc moät môù hö khoâng laïi thì goïi laø nhaø, vaät ñuû thöù, neáu duyeân raõ thì trôû thaønh khoâng. Nhö vaäy chuùng ta thaáy raèng: saéc töùc laø khoâng, khoâng töùc laø saéc, bieát ngay nôi taùnh khoâng sanh dieät, töôùng thì giaû taïm sanh dieät.

Theá maø laâu nay ta chæ thaáy töôùng giaû taïm, khoâng thaáy ñöôïc theå taùnh. Töôùng giaû taïm laø sanh dieät, ta baùm vaøo noù thì ta cuõng phaûi sanh dieät. Ngöôïc laïi, thaáy ñöôïc theå taùnh khoâng sanh dieät, töùc nhieân khoâng chaïy theo sanh dieät. ÔÛ choã naøy coù ngöôøi ngôø raèng: nhö vaäy mình tu roài thaønh khoâng ngô chaêng? Tuy khoâng chaïy theo sanh dieät, haèng thaáy ñöôïc taùnh khoâng cuûa caùc phaùp, nhöng khoâng phaûi rôi vaøi caùi khoâng ngô, vì coøn caùi bieát. Caùi bieát saéc thaân naøy nhö huyeãn, taùnh noù laø khoâng, chaúng phaûi bieát taùnh noù laø khoâng roài noùi thaønh khoâng, ñoù thaät laø ngu si. Thuôû xöa, luùc Phaät coøn taïi theá, coù ngöôøi Baø la moân ñeán hoûi Phaät:

- Cuø Ñaøm bieát caùc phaùp laø huyeãn, vaäy Cuø Ñaøm coù phaûi laø huyeãn khoâng?

Phaät khoâng traû lôøi, Ngaøi hoûi laïi:

- Gaàn ñaây coù nöôùc Baït Kyø, kyû luaät nghieâm khaéc, nhöng quaân lính trong nöôùc thöôøng phaïm kyû luaät, bò tuø toäi, vaäy oâng coù nghe ñieàu ñoù chaêng?

Ngöôøi Ba la moân noùi:

- Coù.

Phaät hoûi:

- OÂng coù bieát ngöôøi phaïm kyû luaät nöôùc aáy bò baét boû tuø khoâng?

- Toâi bieát roõ laém,

- Nhö vaäy oâng coù phaûi laø ngöôøi tuø khoâng? (Kinh A Haøm)

Bieát ngöôøi phaïm kyû luaät ôû tuø, mình ñaâu phaûi laø keû ôû tuø. Bieát caùc phaùp nhö huyeãn, taùnh caùc phaùp laø khoâng, mình ñaâu phaûi laø khoâng. Vì laâu nay chaáp boùng, chaáp giaû quen roài, nay nghe noùi taát caû phaùp ñeàu huyeãn, ñeàu khoâng, roài ñaâm hoaûng töôûng laø nhö vaäy toâi heát roài sao? Chuùng ta cöù lo mình heát, maø khoâng ngôø oâng chuû coøn sôø sôø maø khoâng hay. Nhö vaäy chuùng ta quaùn caùc phaùp laø giaû, töôùng laø huyeãn, taùnh laø khoâng; ngay thaân naøy cuõng vaäy, luùc ñoù döùt heát meâ laàm vaãn coøn trí hueä Baùt Nhaõ. Chính nhôø vaøo trí hueä Baùt Nhaõ ta môùi coù theå chieáu soi ñöôïc. Phaûi hieåu roõ nhö vaäy, ñeå treân böôùc ñöôøng tu haønh khoâng coøn ngôø vöïc, deã beà tieán ñaïo.

Nhö treân, chuùng ta thaáy nghóa saéc töùc laø khoâng, khoâng töùc laø saéc heä troïng voâ cuøng. Ñoù laø leõ thöïc, thaáy ñöôïc leõ thöïc môùi khoâng meâ laàm. Taùnh bieát laø taùnh, töôùng bieát laø töôùng, luoân luoân nhaän roõ taùnh töôùng haïnh giaûi. Töôùng khoâng rôøi taùnh, taùnh cuõng khoâng rôøi töôùng, taùnh töôùng khoâng hai. Nhö vaäy khi bieát töôùng laø huyeãn, thì taùnh khoâng phaûi huyeãn. chuùng ta khoâng chaïy theo huyeãn töôùng, khoâng coøn chaáp chaët thaân naøy. Khoâng chaïy theo huyeãn töôùng cuûa thaân, ñoái caûnh khoâng chaïy theo giaû töôùng cuûa caûnh, ngöôøi ñoù ñaõ phaù ñöôïc hai loái chaáp: chaáp ngaõ, chaáp phaùp. Ñoù laø vi dieäu cuûa saéc töùc laø khoâng, khoâng töùc laø saéc.

Khi ñaõ phaù chaáp ngaõ vaø chaáp phaùp thì seõ thaønh caùi gì? - Khoâng thaønh caùi gì heát maø töùc laø coù trí hueä Baùt Nhaõ - Nhö vaäy, sau khi phaù heát chaáp ngaõ, chaáp phaùp thì taâm thanh tònh, khoâng bò caûnh giaû loâi cuoán töùc laø khoâng coøn bò luaân hoài. Ngöôïc laïi, neáu coøn laàm chaïy theo giaû töôùng cuûa thaân, giaû töôùng cuûa caûnh, töùc laø bò luaân hoài khoâng theå döùt ñöôïc. Ñöôïc theá, khi noùi tôùi "Lyù Baát nhò" môùi thaáy thöïc laø hay. Ñem thuyeát Baát nhò aùp duïng vaøo caùc phaùp, thì caùc phaùp giöõa naøy ñeàu laø huyeãn, vì noù khoâng hai, töùc laø huyeãn coù. Nhöng laâu nay noùi coù thieän coù aùc, thieän aùc laø thieät, hai caùi ñoái ñaõi. ÔÛ ñaây noùi khoâng hai cho neân khoâng thaät. Khi hieåu ñöôïc lyù Baát nhò, môùi thaáy ñuùng nhö trong kinh Phaùp Baûo Ñaøn, ñöùc Luïc Toå daïy ñeä töû trong phaåm Chuùc Luïy raèng: "Sau naøy neáu coù ngöôøi tôùi hoûi ñaïo, phaûi ñaùp ngöôïc laïi caâu hoûi. Nhö hoûi: Theá naøolaø Boà ñeà? Ñaùp: Theo phieàn naõo v.v... Nhö vaäy ñeå chuùng ta thaáy caùc phaùp khoâng hai, nghóa laø heát phieàn naõo töùc laø Boà ñeà. Vì Boà ñeà vaø phieàn naõo laø hai giaû töôùng taïm laäp ra ñoái ñaõi nhau, ñaõ ñoái ñaõi thì khoâng thaät. Hôn nöõa, coù danh töø, hình töôùng ñeàu laø phaùp huyeãn, ñeàu laø ñoái ñaõi, nhö huyeãn khoâng thieät, töùc nhieân ñöøng coá chaáp moät beân. Neáu noùi coù hai, töùc thaáy thaät coù. Thaáy coù thaät Boà ñeà töùc thaáy coù thaät phieàn naõo, thaät sanh töû töùc thaät Nieát baøn, doù laø nhò kieán. Neáu thaáy sanh töû Nieát baøn khoâng hai, chæ laø danh töø ñoái ñaõi, cho neân sanh töû töùc Nieát Baøn, phieàn naõo töùc Boà ñeà. Sanh töû töùc Nieát baøn, neân sanh töû vaø Nieát baøn ñeàu laø huyeãn. Kinh Laêng Nghieâm noùi: "Nieát Baøn sanh töû ñaúng khoâng hoa", nghóa laø duø Nieát baøn hay sanh töû ñoàng nhö hoa ñoùm trong hö khoâng.

Chuùng ta bieát caùc phaùp laäp ra ñeàu trong voøng ñoái ñaõi, duø noùi thieät cuõng laø huyeãn, noùi giaû cuõng laø huyeãn. Ñuùng ra khoâng coù thieät giaû, chæ caàn loaïi heát thieät giaû môùi thoaùt ra ngoaøi voøng huyeãn hoùa.. Ngöôïc laïi coøn chaáp thieät giaû laø coøn chaáp trong voøng töông ñoái, coøn sanh dieät, ñoù laø choå quan troïng vaäy.

Cho neân tinh thaàn Ñaïi thöøa, nhaát laø Thieàn toâng khoâng coù taâm voïng caàu chaáp tröôùc. Neáu coøn caàu thaønh Phaät, töùc laø thaáy ñoái vôùi chuùng sanh. Thaáy Phaät vôùi chuùng sanh laø ñoái ñoái ñaõi, coøn chaäp Phaät vaø chuùng sanh thieät. Nhö vaäy taâm aáy chöa phaûi laø taâm Ñaïi thöøa, laäp danh töø Phaät laø ñoái vôùi chuùng sanh, neáu chuùng sanh laø huyeãn thì Phaät cuõng huyeãn. Choã naøy chuùng ta phaûi caån thaän! Chuùng ta noùi Phaät huyeãn maø Phaät coù huyeãn khoâng? - Chuùng ta bieát Phaät huyeãn nhöng Phaät khoâng huyeãn - Vì noùi tôùi danh töø laø ñoái ñaõi. Phaät cuõng khoâng noùi ta laø Phaät, chuùng ta meâ neân thaáy Phaät giaùc thì goïi laø Phaät. Taát caû ñeàu giaùc nhö nhau thì khoâng coù ai goïi laø giaùc hay meâ nöõa. Bôûi coù ngöôøi meâ neân môùi coù ngöôøi giaùc, cuõng nhö neáu moïi ngöôøi ñeàu bieát chöõ heát thì khoâng coøn ai doát, cuõng khoâng noùi ai bieát chöõ. Ñaõ ra ngoaøi voøng ñoái ñaõi, thì khoâng coøn caùi ñoái ñaõi, song khoâng phaûi khoâng ñoái ñaõi laø khoâng ngô. Phaät cuõng vaãn laø Phaät. Nay noùi theá naøy noùi theá kia, duøng tieáng naøy tieáng noï laø vì chuùng ta coøn trong voøng meâ laàm, coøn trong voøng töông ñoái, neân ñaët ra ñeå maø noùi.

Chuùng ta ñaõ hieåu, thaáy töôøng taän nhö vaäy, môùi thaáu roõ ñöôïc lyù Baát nhò. Baát nhò laø khoâng hai, Phaät vôùi chuùng sanh ôû giöõa chöõ töùc. Cho neân trong kinh thöôøng noùi: "Phieàn naõo töùc Boà ñeà" hay "Sanh töû töùc Nieát Baøn". Laïi noùi: "Saéc töùc laø khoâng, khoâng töùc laø saéc...". Hai beân khoâng rôøi nhau, rôøi Nieát baøn khoâng coù sanh töû, rôøi sanh töû khoâng coù Nieát baøn... Rôøi saéc khoâng coù khoâng, rôøi khoâng khoâng coù saéc. Vì ngay nôi saéc ñaõ coù khoâng trong ñoù roài, khoâng caàn deïp heát saéc môùi hieån khoâng. Caùi nhaø, caùi thaân cuõng ñaõ saün theå khoâng trong ñoù, neân noùi ngay nôi saéc ñaõ thaáy khoâng roài. Khi thaáy khoâng aån trong saéc, thì thaáy saéc maø khoâng chaáp laø saéc, khoâng chaáp saéc thì khoâng chaáp saéc cuûa thaân, caûnh, do ñoù ngaõ, phaùp töø töø döùt saïch. Ñoù laø yeáu moân tu haønh ñeå tieán vaøo ñaïo. Neáu hieåu vaø tu nhö vaäy thì coù gì laøm cho mình luaân hoài ñöôïc?

Chính lyù "saéc töùc thò khoâng, khoâng töùc thò saéc" seõ giuùp chuùng ta thaät nhieàu treân ñöôøng giaùc ngoä, neáu thaáu roõ lyù naøy. Thöôøng thöôøng nhöõng kinh ñieån hay nhöõng baøi tuïng luoân duøng lyù naøy ñeå nhaéc chuùng ta. Nhö moãi khi ñeán baøn thôø Phaät phaùt nguyeän taùn thaùn Phaät, trong lôøi taùn thaùn ñoù ñaõ noùi leân lyù saéc töùc thò khoâng, nhö baøi taùn: Phaùp vöông voâ thöôïng toân..." cho ñeán ñoaïn: "Naêng leã, sôû leã taùnh khoâng tòch, caûm öùng ñaïo giao nan tö nghì". Ñoù laø noùi leân lyù saéc töùc thò khoâng, khoâng töùc thò saéc. Chuùng ta nhìn Phaät leå Phaät vaø xeùt töï thaân chuùng ta ñeàu laø khoâng tòch, Phaät vaø chuùng sanh taùnh ñeàu khoâng laëng, nhöng maø caûm öùng töông giao baát tö nghì, töùc laø con ñöôøng caûm öùng cuûa ta vaø Phaät khoâng theå nghó baøn. Nhö vaäy ñeå thaáy raèng ngöôøi Phaät töû naøo ñöùng tröôùc baøn Phaät cuõng phaûi hieåu ñöôïc lyù chaân khoâng, thaáy roõ taùnh mình vaø Phaät ñoàng theå laø laëng khoâng. Nhöng treân dieäu duïng tuøy nguyeän sôû öùng, nguyeän gì öùng naáy, cho neân con ñöôøng caûm öùng khoâng phaûi laø khoâng. Neáu leã Phaät maø thaáy töôïng Phaät treân baøn laø thaät, caû thaân xaùc mình cuõng thaät, ñoù laø laàm. Caàn yeáu chuùng ta thaáy töôïng Phaät treân baøn taùnh laø khoâng, baûn thaân mình taùnh cuõng khoâng. Vaäy naêng leã laø ta, sôû leã laø Phaät caû hai taùnh ñeàu khoâng, nhöng taâm thaønh caûm öùng giöõa ta vaø Phaät khoâng phaûi khoâng coù. Söï khoâng löôøng ñöôïc ñoù, laø töø khoâng hieän saéc, neân noùi chôn khoâng maø dieäu höõu. Thaáy khoâng laø moät leõ thöïc hay thaáy moät caùch chôn thaät, trong chôn khoâng dieäu höõu coù dieäu duïng hieän ra muoân phaùp khoâng löôøng. Vì vaäy neân noùi laø dieäu höõu. Noùi nhö vaäy ñeå chuùng ta tieán tôùi lyù maø baáy laâu nay trong kinh ñeà ra, laø lyù "chôn khoâng". Nghóa laø thaáy ñöôïc lyù saéc töùc thò khoâng, laø thaáy ñöôïc lyù chôn khoâng.

Ñaõ noùi chôn khoâng, aét phaûi coù caùi giaû khoâng hay caùi khoâng giaû, caùi naøo laø khoâng giaû? - Ñaõ laø khoâng thì coøn gì laø chôn laø giaû - Ñoù laø vaán ñeà chuùng ta caàn phaûi phaân bieät cho roõ raøng, ñeå khi ñoïc kinh khoâng coøn ngôø.

Theo thöôøng tình, choã coù vaät chuùng ta goïi laø höõu (coù). Choã troáng khoâng vaät goïi laø khoâng (voâ). Caùc khoâng vaät naøy ñoái vôùi "khoâng taùnh" laø caùi khoâng töông ñoái. Vì ñoái vôùi coù noùi laø khoâng neân laø khoâng töông ñoái, laø caùi khoâng giaû, chaúng thieät chöa phaûi chôn khoâng.

Cuõng nhö noùi toái vôùi saùng. Toái laø ñoái vôùi saùng, neáu khoâng coù saùng thì khoâng bao giôø noùi toái. Nhö vaäy danh töø toái laäp ra thì danh töø saùng cuõng laäp ra, ñoù laø danh töø ñoái ñaõi ñeàu laø giaû, nghóa laø coù caùi naøy thì coù caùi kia, neáu caùi naøy heát thì caùi kia heát ñeàu laø khoâng thieät. Neáu thaáy ñaây laø coù, kia laø khoâng thì laø thaáy töông ñoái, ñoù laø giaû.

Ngöôïc laïi, neáu ngay caùi baøn vieát chuùng ta noùi noù laø theå khoâng, thì tìm moät caùi ñoái ñaõi vôùi noù khoâng theå ñöôïc. Ngay caùi baøn thaáy laø khoâng thì taâm quyeán luyeán vaät lieàn maát. Thaáy khoâng nhö vaäy môùi thaät söï coù lôïi ích. Ñöùc Phaät noùi leân lyù khoâng ñoù, khoâng phaûi noùi khoâng ñeå maø khoâng, maø laø ñeå phaù taát caû chaáp. Vì caùc phaùp coù hình töôùng ñeàu laø nhaân duyeân hoøa hôïp khoâng thaät, chuùng ta laàm chaáp thaät, neân Phaät noùi noù khoâng coù thaät ñeàu do duyeân hôïp huyeãn coù, laø boùng daùng khoâng thieät. Khi bieát caùc phaùp khoâng thaät thì söï coøn maát khoâng laøm mình ñau khoå, hieåu ñöôïc nhö vaäy, taâm chaáp ngöôøi chaáp vaät môùi heát. Neáu noùi khoaûng khoâng gian naøy laø khoâng thì voâ nghóa, khoâng coù lôïi ích gì. Theá neân Phaät noùi kinh laø vì phaù chaáp cho chuùng sanh, khi beänh chaáp heát thì lyù khoâng, lyù höõu cuõng khoâng duøng ñöôïc. Nhö vaäy taïi mình meâ neân Phaät môùi chæ cho giaùc, neáu ñaõ hoaøn toaøn giaùc thì khoâng caàn chæ daïy nöõa.

Theá laø lyù chôn khoâng Phaät noùi töùc laø ngay trong söï vaät thaáy ñöôïc taùnh khoâng. Khoâng rôøi söï vaät maø hieåu ñöôïc do nhaân duyeân hoøa hôïp, nguyeân theå laø khoâng, duyeân hôïp huyeãn coù. Chuùng ta bieát lyù chôn khoâng laø ñeå hieåu giaû töôùng hieän coù laø huyeãn, khoâng coøn meâ laàm cho ñoù laø thaät nöõa. Ñieåm caàn yeáu, chuùng ta hoïc lyù chaân khoâng naøy ñeå thaáy ñöôïc taát caû ngöôøi vaät hieän coù, thöïc theå laø khoâng do duyeân hôïp coù nhö huyeãn. Cuõng vì dieãn ñaït yù coát caùn naøy, neân kinh Kim Cang noùi:

            Nhöùt thieát höõu vi phaùp,

            Nhö moäng huyeãn baøo aûnh.

            Nhö loä dieäc nhö ñieån,

            Öng taùc nhö thò quaùn.

Nghóa laø:

            Taát caû phaùp höõu vi,

            Nhö moäng, huyeãn, boït, boùng.

            Nhö söông cuõng nhö ñieän,

            Neân khôûi quaùn nhö vaäy.

Phaät daïy chuùng ta phaûi luoân quaùn nhö theá. Taát caû nhöõng caùi coù hình töôùng ñeàu laø moäng huyeãn khoâng thieät, laâu nay chuùng ta töôûng laø thaät. Hieän giôø thöôøng quaùn, thöôøng chieáu soi haèng tænh giaùc thaáy ñöôïc caùc phaùp ñeàu laø moäng huyeãn.

Nhöng ñoái vôùi lyù naøy, coù moät soá ngöôøi tu nghe noùi caùc phaùp laø moäng huyeãn, laø khoâng... roài sanh ra laàm chaáp khoâng laïy Phaät, khoâng cuùng döôøng, khoâng laøm phöôùc, khoâng taát caû... Ñoù laø chaáp khoâng cuoàng loaïn, meâ laàm. Nghóa laø boû chaáp coù laïi keït chaáp khoâng cuõng laïi laø beänh, chaúng phaûi ngöôøi hieåu lyù ñaïo. Ngöôøi hieåu lyù ñaïo, thaáy caùc phaùp töï taùnh laø khoâng, duyeân khôûi huyeãn coù. Tuy khoâng maø duyeân khôûi huyeãn coù, coù huyeãn duyeân laønh thì coù huyeãn quaû laønh, coù huyeãn duyeân aùc thì coù huyeãn quaû aùc, ôû ñaâu vaøo ñoù khoâng soùt maï moät tí naøo. Vaäy neân bieát taát caû phaùp khoâng maø haêng say laøm taát caû vieäc. Toå Qui Sôn noùi: "Thaät teá lyù ñòa baát thoï nhaát traàn, vaïn haïnh moân trung baát xaû nhaát phaùp". Choã lyù thaät teá khoâng dính moät maûy buïi, ñoù laø choã chôn khoâng khoâng coù moät maûy buïi naøo heát. Vaïn haïnh moân trung baát xaû nhaát phaùp, ñaõ thaáy lyù khoâng toät laø khoâng maø taát caû Phaät söï naøo cuõng laøm ñöôïc, laøm nhö vaäy môùi thöïc laø laøm.

Chuùng ta ngaøy nay khaùc, neáu chaáp coù thì laøm vieäc naøy vieäc noï quay cuoàng trong caùi coù, roài phaân nhôn ngaõ, hôn thua, tranh daønh ñuû thöù... Ñoù laø goác cuûa phieàn naõo, vieäc laøm trong meâ muoäi, neáu coù phöôùc ñöùc chæ laø phöôùc ñöùc nhaân thieân. Ngöôøi thöïc söï ñaït lyù chôn khoâng, laøm Phaät söï thaáy nhö huyeãn, cho neân ñoä taát caû chuùng sanh maø khoâng thaáy chuùng sanh ñöôïc ñoä. Laøm maø khoâng thaáy laøm thì khoâng chaáp mình chaáp ngöôøi, nhö vaäy môùi thöïc laø vieäc laøm cuûa Boà taùt. Boà taùt laøm maø giaûi thoaùt, chuùng sanh laøm maø bò raøng buoäc, bò traàm luaân.

Hieåu ñöôïc nhö theá môùi thöïc hieåu lyù chôn khoâng. Trong nhaø Phaät luoân noùi chôn khoâng maø dieäu höõu. Caâu saéc töùc thò khoâng, ñoù laø chôn khoâng; caâu khoâng töùc thò saéc, ñoù laø dieäu höõu. Trong khoâng thöôøng bieán ra thieân hình vaïn traïng, ñoù laø dieäu höõu.

Theá laø trong coù ñaõ saün khoâng, trong khoâng haøm chöùa coù. Hieåu nhö vaäy, khoâng coøn laàm laãn, phaûi thaáy cho toät nguoàn goác môùi xöùng ñaùng laø ngöôøi Phaät töû, môùi neân ra laøm caùc Phaät söï. Laøm maø khoâng keït khoâng chaáp môùi höõu ích xaùc thöïc cho mình vaø ngöôøi. Neáu khoâng ñöôïc nhö vaäy thì laøm ñaâu chaáp ñoù. Laém ngöôøi khi noùi tu thieàn thì ít caàn laïy Phaät, tuïng kinh, vì cho raèng mình thieàn thì tuïng laïy laøm chi nöõa! Thöû hoûi tuïng laïy coù loãi gì? Loãi taïi mình chaáp, ñaâu phaûi do tuïng hay laïy! Tuïng kinh laø giuùp nhôù lôøi Phaät daïy ñeå tu, laïy Phaät ñeå noùi leân loøng thaønh kính bieát ôn ñoái vôùi Phaät, naøo coù gì sai quaáy loãi laàm. Laïy Phaät Toå, thieän tri thöùc laø ñeå deïp loøng ngaõ maïn, ñeå thaáy thaân naøy khoâng thaät haàu tieán leân caùc coâng haïnh khaùc khoù hôn. Ñaâu neân nhö haïng ngöôøi noùi thaân naøy khoâng thaät, thaân ngöôøi khoâng thaät neân khoâng laïy khoâng laøm gì heát. Theá laø lôøi noùi khoâng thieät ñoù laø ngaàm caùi thieät beân trong, roài töï noùi vieäc naøy vieäc kia khoâng thieät, maø xöng caùi ngaõ cuûa mình thieät, töôûng mình cao caû hôn thieân haï, thaät laø tai hoïa.

Cho neân ñoái vôùi lyù ñaïo phaûi hieåu cho thoâng suoát, vieäc laøm môùi khoâng laàm; ngöôïc laïi, lyù khoâng hieåu ñeán nôi maø chaáp söï thì bao giôø ñaït ñaïo! Neân noùi söï lyù vieân dung laø nhö vaäy. Ñoái lyù ñaïo thì thaáu ñaùo, treân söï vieäc cuõng raønh reõ, lyù söï phaûi dung thoâng nhau. Khi ñaït lyù thì roõ söï, khi haønh söï thì roõ lyù, lyù söï khoâng rôøi. Nhöng trong nhaø Phaät luoân luoân phaûi thaáy lyù tröôùc, haønh söï sau, coù nhö vaäy vieäc haønh ñaïo môùi coù lôïi ích lôùn vaø chaân xaùc hôn. Neân tröôùc heát laø "naêng leã, sôû leã taùnh khoâng tòch" (lyù) roài ñeán "caûm öùng ñaïo gian nan tö nghì" (söï), hay "thaät teá lyù ñòa baát thoï nhaát traàn" (lyù) roài keá "vaïn haïnh moân trung baát xaû nhaát phaùp" (söï). Laâu nay chuùng ta vaãn bò keït trong hai caâu naøy, ñoïc tuïng vaãn queân hai caâu ñaàu, chæ nhôù caâu thöù hai. Chæ nhôù "caûm öùng", queân ñi naêng sôû "taùnh khoâng tòch", vì vaäy trôû thaønh meâ tín, chæ bieát laïy Phaät ñeå caàu naøy noï v.v... Ñoái vôùi caâu "thaät teá lyù ñòa" cuõng vaäy, queân caâu "baát thoï nhaát traàn", nhôù bieát "vaïn haïnh moân trung baát xaû nhaát phaùp" thaät laø tai haïi. Chæ bieát laøm maø khoâng chòu hieåu, thaønh ra laøm ñaâu keït ñoù, thoï khoâng bieát bao nhieâu traàn. Thaät laø baát lôïi, neân ngöôøi hoïc ñaïo caàn phaûi hieåu cho thaät chín chaén ñeå khoûi rôi vaøo coù hoaëc khoâng.

]

THIEÀN TOÂNG VIEÄT NAM