Kinh sach

LUAÄN GIAÛI THI TUÏNG

MÖÔØI BÖÙC TRANH CHAÊN TRAÂU

H.T THÍCH THANH TÖØ

BIEÅU DAÂNG VUA LEÂ DUÏ TOÂNG

Kính daâng Thaùnh thöôïng baûn sôù giaûi veà nhöõng lôøi tuïng tranh Chaên traâu.

Taêng Phaùp Thoâng, hieäu Quaûng Trí ôû chuøa Traán Haûi (Traán Haûi Quan Töï) kính ghi.

Vaøo thaùng ba naêm Kyû Hôïi (1719) ñöôïc Thaùnh thöôïng ngöï ñeán chuøa nhaân ngaøy leã vía ñöùc Di-ñaø, chính khi aáy chuùng Taêng kính caån nghinh ñoùn. Toâi ñaëc bieät ñöôïc goïi vaøo, thoï ôn Thaùnh thöôïng ñem loøng meán thöông, ban cho ngoài uoáng traø vaø theâm aân caàn hoûi han tröôùc sau. Loøng toâi run sôï, theo ñoù vöøa ñaùp vöøa toû baøy, maét chaúng daùm nhìn, chæ cuùi ñaàu cung kính.

Ñoäi aân ñöùc roäng lôùn meânh moâng cuûa Thaùnh thöôïng, Ngaøi hoûi thaêm töø duyeân luùc coøn ôû ngoaøi ñôøi, cho ñeán vieäc ñi xuaát gia: “Ñaõ boû nhöõng taïo taùc ôû theá tuïc bao laâu, ñeå chí nôi suoái röøng töøng laøm ñöôïc söï nghieäp gì?”

Toâi kính xem thaáy ñaáng thieân töû coù taâm Phaät, thöôøng chaúng queân lôøi vaøng ñaõ phoù chuùc, bieát söûa ñoåi nhöõng ñieàu cuõ xöa laøm cho môùi meû trôû laïi, khieán khuoân pheùp nôi ñaát Phaät ñöôïc chuyeån thoâng, thaät laø thích öùng cho khaép caû quaân daân. Xem kyõ quaû coù ñöùc “thaønh”, nhìn kyõ quaû coù ñöùc “chuû”. Nhôø ñem chuûng nhaân ñoù daïy doã muoân daân, thì coù theå döùt ñieàu toäi loãi, ñem ñeán phöôùc laønh, laïi theâm boài ñaép quaû toát veà sau. Cöù moãi kyø raèm lôùn (tam nguyeân) Ngaøi ñem tieàn baïc, vaät baùu voâ soá ñeán cuùng döôøng luoân luoân, yù mong cho Phaät phaùp ñöôïc thaïnh vöôïng. Laïi theâm boán muøa caáp döôõng khoâng thieáu thoán. Boïn toâi loøng raát ñoãi vui möøng khoân xieát!

Keá laïi ñöôïc Ngaøi hoûi ñeán yù nghóa chaên traâu, khi aáy toâi trình baøy chaúng ñöôïc raønh reõ chi laém. Nay ñaây, toâi kính caån ñem phaàn giaûi thích nôi baûn xöa, môû ra xem laïi, hoaëc coù choã naøo lyù giaûi chöa saùng toû, thì lyù giaûi theâm ít lôøi, hoaëc choã naøo röôøm raø khoâng caàn thieát thì löôïc boû bôùt, bieân thaønh moät baûn. Laïi treân moãi böùc tranh veõ theâm moät tranh, xong ñoùng thaønh quyeån kính daâng leân. Ngöôõng mong Thaùnh thöôïng khi muoân vieäc roãi raûnh môû xem moät phen. Hoaëc lôøi leõ trong ñoù coù giaûi laàm, xin Ngaøi cöù xoùa boû ñi. Coøn neáu trong ñoù coù ñieàu xaùc ñaùng, mong Ngaøi cho ñöôïc truyeàn roäng ra khieán ngöôøi hoïc chaúng ñeán noãi queân maát vieäc hoïc thuôû tröôùc, cuõng nhö ngaøy caøng môû roäng theâm söï hieåu bieát môùi, vaø ngöôøi sau naøy cuõng ñöôïc tieän lôïi. Ñoù thaät laø ñieàu raát boå ích vôùi haøng tu tieán. Song vôùi lôøi giaûi thích caïn côït, ngoân töø vuïng veà, chaúng ñaùng laøm phieàn Ngaøi xem qua. Toâi thaàm xeùt thaáy cô Toå tinh teá vaø saâu kín, taïm möôïn vieäc chaên traâu. Söùc hoïc cuûa Ngaøi uyeân thaâm hoûi ñeán trí ñieàu phuïc traâu, chuùng toâi chaúng ngaïi söï keùm coûi cuûa mình, trình baøy ñaày ñuû ra ñaây, kính daâng leân ñeå Thaùnh thöôïng ñöôïc roõ.

Nieân hieäu Vónh Thònh thöù 16 (1721), ngaøy raèm thaùng naêm.

GIAÛNG

Kính daâng Thaùnh thöôïng baûn sôù giaûi veà nhöõng lôøi tuïng tranh Chaên traâu.

Taêng Phaùp Thoâng, hieäu Quaûng Trí ôû chuøa Traán Haûi kính ghi.

Taùc giaû quyeån Luaän Giaûi Thi Tuïng Möôøi Böùc Tranh Chaên Traâu laø Thieàn sö hieäu Quaûng Trí, töï Phaùp Thoâng, coù choã noùi hieäu laø Phaùp Thoâng, töï laø Quaûng Trí, nhöng Quaûng Trí ñöôïc nhieàu ngöôøi chuù yù, neân Quaûng Trí laø phaùp hieäu, Phaùp Thoâng laø phaùp töï thì hôïp lyù hôn.

Ngoâi chuøa Ngaøi ôû goïi laø chuøa Traán Haûi, ôû kinh ñoâ Thaêng Long. Nhöng khi ra Thaêng Long töùc hieän nay laø Haø Noäi, chuùng ta khoâng bieát chuøa Traán Haûi ôû choã naøo, chæ coù chuøa Traán Quoác, tra laïi teân tröôùc laø Khai Quoác, chôù chöa bao giôø coù teân laø Traán Haûi. Vì theá chuùng toâi ngôø khoâng bieát coù phaûi ngaøi Quaûng Trí ôû chuøa Traán Quoác hay khoâng, chæ bieát Ngaøi ôû chuøa taïi kinh ñoâ Thaêng Long. Nghi vaán naøy ñeå sau chuùng ta tra khaûo kyõ laïi.

Ñaây laø tö caùch cuûa ngöôøi daân ñoái vôùi vua. Khi xöa vua chuùa ñi ñeán ñaâu thì daân chuùng khoâng ñöôïc ngöôùc nhìn maø phaûi cuùi ñaàu xuoáng. Vì vaäy trong khi uoáng traø ñoái ñaùp, ngaøi Quaûng Trí tuy ngoài chung maø khoâng daùm nhìn maët Vua, chæ cuùi ñaàu cung kính.

Vua Leâ Hy Toâng leân ngoâi naêm 1675 vaø nhöôøng ngoâi cho con laø vua Leâ Duï Toâng naêm 1705. Vua Leâ Duï Toâng leân ngoâi roài nhöôøng ngoâi cho con naêm 1729. Vua Leâ Hy Toâng chuùng ta ñaõ ñöôïc bieát qua Thieàn sö Toâng Dieãn vaø Thieàn sö Chaân Nguyeân, vua Leâ Duï Toâng chuùng ta bieát qua Thieàn sö Quaûng Trí vaø Thieàn sö Höông Haûi. Hai vua ñeàu coù taâm haâm moä Phaät phaùp, thöôøng ñeán chuøa gaëp chö Taêng hoûi ñaïo lyù neân Phaät giaùo trong thôøi Leâ, töø cuoái theá kyû XVII ñeán ñaàu theá kyû XVIII, ñöôïc vua chuùa kính troïng vaø coù cô hoäi phaùt trieån.

Khi ngoài uoáng traø, nhaø vua môùi hoûi luùc ôû ngoaøi ñôøi Ngaøi ñaõ laøm gì vaø töø khi ñi tu ñeán nay ñaõ laøm ñöôïc nhöõng gì trong ñaïo. Ñoù laø hai caâu hoûi cho bieát nhaø vua raát chuù yù ñeán Ngaøi.

ÔÛ ñaây Ngaøi taùn thaùn nhaø vua coù taâm Phaät vaø khoâng queân lôøi vaøng phoù chuùc cuûa ñöùc Phaät. Ñöùc Phaät phoù chuùc cho vua luùc naøo? Theo trong kinh, coù ñoaïn ñöùc Phaät phoù chuùc cho taát caû chö thieân vaø nhöõng vò vua chuùa treân nhaân gian sau naøy laø nhöõng ngöôøi uûng hoä chaùnh phaùp ñeå löu truyeàn maõi maõi. Ñaây laø daãn kinh xöa chôù khoâng phaûi ñöùc Phaät tröïc tieáp phoù chuùc cho vua Leâ Duï Toâng. Vì theá neân nhaø vua bieát söûa ñoåi nhöõng ñieàu cuõ xöa, laøm laïi nhöõng ñieàu môùi meû, khieán cho khuoân pheùp nôi ñaát Phaät ñöôïc chuyeån thoâng. Khi tröôùc, ngaøi Chaân Nguyeân toân vua Leâ Hy Toâng laø Giaùc vöông, coøn ôû ñaây ngaøi Quaûng Trí taùn thaùn vua Leâ Duï Toâng laø ngöôøi bieát chuyeån ñoåi cho xöù sôû mình, cho ñaát Phaät cuûa mình ñöôïc chuyeån thoâng, ñöôïc thích öùng vôùi taát caû quaân daân. Theá neân trong thôøi naøy Phaät giaùo raát laø höng thaïnh.

Xem kyõ quaû coù ñöùc “thaønh”, nhìn kyõ quaû coù ñöùc “chuû”.

Nhôø ñem chuûng nhaân ñoù daïy doã muoân daân, thì coù theå döùt ñieàu toäi loãi, ñem ñeán phöôùc laønh, laïi theâm boài ñaép quaû toát veà sau. Cöù moãi kyø raèm lôùn (tam nguyeân), Ngaøi ñem tieàn baïc vaät baùu voâ soá ñeán cuùng döôøng luoân luoân, yù mong cho Phaät phaùp ñöôïc thaïnh vöôïng. Laïi theâm boán muøa caáp döôõng khoâng thieáu thoán. Boïn toâi loøng raát ñoãi vui möøng khoân xieát!

Ngaøi Quaûng Trí nhìn kyõ nhaø Vua quaû coù ñöùc chaân thaønh vaø ñöùc laøm chuû muoân daân. Moãi kyø raèm lôùn, Vua cho quaân lính ñem tieàn baïc vaät duïng ñeán chuøa cuùng döôøng vaø quanh naêm thöôøng caáp döôõng ñaày ñuû cho chö Taêng tu haønh ñöôïc an oån. Vì vaäy nhöõng ngöôøi tu trong chuøa raát vui möøng, raát quí troïng nhaø Vua.

Nieân hieäu Vónh Thònh thöù 16 (1721), ngaøy raèm thaùng naêm.

Ñaây laø lyù do Ngaøi Quaûng Trí giaûng veà nhöõng lôøi tuïng möôøi böùc tranh chaên traâu.

Sau khi hoûi thaêm Ngaøi luùc ôû ngoaøi ñôøi ñaõ laøm gì vaø khi xuaát gia ôû chuøa ñaõ laøm ñöôïc nhöõng gì, Vua laïi hoûi theâm veà yù nghóa chaên traâu. Khi bò hoûi baát chôït, Ngaøi trình baøy khoâng ñöôïc raønh reõ laém. Nhö chuùng ta hieän giôø khi gaëp Thuû töôùng ñeán thaêm vaø hoûi baát chôït, chaéc chuùng ta traû lôøi cuõng khoâng ñöôïc suoân seû vì khoâng chuaån bò tröôùc. Laïi khi xöa laø thôøi phong kieán, vua laø treân heát, coù quyeàn sanh saùt trong tay, cho neân trình thöa lôøi gì cuõng phaûi caån maät raønh reõ, neáu baát chôït bò hoûi laøm sao traû lôøi cho raønh! Vì vaäy Ngaøi noùi raát laø thaønh thaät: “Khi aáy toâi trình baøy chaúng ñöôïc raønh reõ chi laém”, töùc laø trình baøy coøn luoäm thuoäm chöa ñöôïc roõ raøng.

“Nay ñaây, toâi kính caån ñem phaàn giaûi thích nôi baûn xöa, môû ra xem laïi, hoaëc coù choã naøo lyù giaûi chöa saùng toû, thì lyù giaûi theâm ít lôøi, hoaëc choã naøo röôøm raø khoâng caàn thieát thì löôïc boû bôùt, bieân thaønh moät baûn.” Nay Ngaøi xem kyõ laïi möôøi böùc tranh chaên traâu trong saùch xöa, choã naøo thaáy thieáu thì Ngaøi boå tuùc, choã naøo thaáy dö thì löôïc bôùt.

“Laïi treân moãi böùc tranh veõ theâm moät tranh, xong ñoùng thaønh quyeån kính daâng leân.” Treân moãi böùc tranh Ngaøi veõ theâm moät tranh. Thí duï nhö treân böùc tranh “Vò muïc” hay “Chöa chaên”, Ngaøi veõ caùc oâng quan ngoài uoáng traø uoáng röôïu, khi ñoù laø chöa chaên. Ñeán böùc “Hoài thuû” hay “Quaøy ñaàu”, Ngaøi veõ theâm moät thaày tu ngoài töï taïi. Qua saùng kieán veõ theâm tranh cuûa Ngaøi, chuùng ta thaáy tinh thaàn cuûa moät Thieàn sö nhaân caùi xöa maø phuï hoïa caùi nay, ñeå chuùng ta deã hieåu hôn.

“Ngöôõng mong Thaùnh thöôïng khi muoân vieäc raûnh roãi môû xem moät phen”, ñaây laø lôøi noùi khieâm nhöôøng cuûa Thieàn sö. Khi naøo raûnh, vua môû xem moät laàn. “Hoaëc lôøi leõ trong ñoù coù giaûi laàm, xin Ngaøi cöù xoùa boû ñi”, neáu toâi coù giaûng sai, Vua cöù boû bôùt ñi. “Coøn neáu trong ñoù coù ñieàu xaùc ñaùng, mong Ngaøi cho ñöôïc truyeàn roäng ra, khieán ngöôøi hoïc chaúng ñeán noãi queân maát vieäc hoïc thuôû tröôùc...” Neáu vua xeùt thaáy trong ñoù laø ñuùng laø hôïp lyù thì xin Ngaøi cho in ra. Nhôø vaäy maø baûn Luaän Giaûi Thi Tuïng Möôøi Böùc Tranh Chaên Traâu coøn löu truyeàn maõi ñeán ngaøy nay.

“Song vôùi lôøi giaûi thích caïn côït, ngoân töø vuïng veà chaúng ñaùng laøm phieàn Ngaøi xem qua.” Lôøi giaûi thích caïn côït, ngoân töø vuïng veà, chaúng ñaùng cho baäc vua chuùa phaûi xem.

“Toâi thaàm xeùt thaáy, cô Toå tinh teá vaø saâu kín, taïm möôïn vieäc chaên traâu. Söùc hoïc cuûa Ngaøi uyeân thaâm hoûi ñeán trí ñieàu phuïc traâu, chuùng toâi chaúng ngaïi söï keùm coûi cuûa mình, trình baøy ñaày ñuû ra ñaây kính daâng leân ñeå Thaùnh thöôïng ñöôïc roõ.” Ñaây laø nhöõng lôøi ñeà cao nhaø Vua ñeå traùnh loãi cho raèng Ngaøi xem thöôøng Vua.

“Nieân hieäu Vónh Thònh thöù 16 (1721) ngaøy raèm thaùng naêm”. Baûn Luaän Giaûi Thi Tuïng Möôøi Böùc Tranh Chaên Traâu ra ñôøi naêm 1721, töùc laø ñaàu theá kyû XVIII döôùi thôøi vua Leâ Duï Toâng.

Baøi naøy noùi roõ lyù do vì sao Thieàn sö Quaûng Trí vieát quyeån Luaän Giaûi naøy.

	]

	THIỀN TÔNG VIỆT NAM