Kinh sach

PHAÀN I: NOÙI THAÚNG VEÀ MÔÙI ÑIEÀU PHUÏC

Moät pheùp môùi ñieàu phuïc naøy, chính laø boån phaän trong haøng taêng só, chaúng can heä gì ñeán vieäc theá tuïc. Theo Vónh Gia Taäp noùi: “Nhö muoán tu ñaïo, tröôùc caàn phaûi laäp chí.” Laïi noùi roõ veà caùch laäp chí moä ñaïo, pheùp thôø thaày, trình baøy vieäc daïy doã theo khuoân pheùp, keá ñeán laø tröø boû yù kieâu xa, ñeå döøng voïng taâm quaáy ñoäng. Roài tieáp laø laøm saïch ba nghieäp, kieåm traùch kyõ caøng, raên giöõ thaân khaåu yù, khieán cho loãi thoâ chaúng sanh, môùi hay ñieàu phuïc ñöôïc thaân taâm vaäy.

Nguyeân bôûi, Chaân taâm khoâng voïng, Trí taùnh saün saùng ngôøi, trong laëng nhieäm maàu khoâng xen taïp; nhöng do voïng chôït khôûi, thoaït ñoù lieàn meâ môø ñaùnh maát taùnh tinh nguyeân, caùi trong laëng bò dính khaèn maø phaùt ra caùi bieát, neân chuyeån trí thaønh thöùc. Voïng taâm ôû trong thaân goïi ñoù laø thöùc. Taâm voán khoâng bieát, do thöùc neân bieát. Taùnh voán khoâng sanh, do thöùc neân sanh. Haït gioáng sanh thaân naûy maàm töø ñoù, roài nôû hoa höõu laäu, keát traùi sanh töû. Ngöôøi hieän nay voïng nhaän trong taác vuoâng (taâm) coù vaät saùng rôõ linh thoâng (chieâu chieâu linh linh), hoàn nhieân cuøng caùc vaät ñoàng moät theå, lieàn cho laø nguyeân thaàn ôû ñaáy. Ñaâu chaúng bieát, ñaây töùc laø thöùc thaàn töû töû sanh sanh, laø chuûng töû luaân hoài kieáp kieáp. Neân Hoøa thöôïng Caûnh Saàm noùi:

"Ngöôøi nay hoïc ñaïo chaúng toû chaân,

Chæ vì töø tröôùc nhaän thöùc thaàn.

Voâ löôïng kieáp roài goác sanh töû,

Keû si goïi ñoù baûn lai nhaân."

Than oâi! Ngöôøi ñôøi ñem keû tôù cho laø chuû maø khoâng hay bieát, nhaän giaëc laøm con maø chaúng thöùc tænh. Do ñoù Theá Toân daïy ngöôøi, tröôùc ñoaïn döùt coäi goác voâ thuûy luaân hoài. Coäi goác naøy ñaõ ñoaïn döùt, thì caùc thöùc khoâng choã nöông, traû laïi baûn theå thöôøng saùng toû töø thuôû ban ñaàu cuûa ta. Theá nhöng, ñaïo lôùn thì meânh moâng, phaûi tuøy theo choã maø ra tay. Môùi bieát, muoán söûa vaït aùo cho ngay baèng, haún phaûi keùo coå aùo leân. Muoán söûa löôùi cho thaúng, caàn loâi gieàng löôùi leân.

Tröôùc kia, döôùi cöûa Toå sö chæ ra moät con ñöôøng chaùnh tu haønh, daïy ngöôøi töø ngay ñaàu nguoàn maø khôûi coâng. Neáu ñaàu nguoàn ñaõ trong saïch, thì lyù thaät luoân luoân hieän tieàn, thöùc vaø nieäm töï nhieân oâ nhieãm chaúng ñöôïc. Ví nhö maët trôøi ñaõ leân cao giöõa hö khoâng, thì ma quaùi ñeàu baët daáu. Moät phaùp moân taâm ñòa naøy, chính laø ñaïo cuûa ngaøn Thaùnh xöa nay chaúng ñoåi. Cho neân, traùi vôùi noù thì phaøm, thuaän vôùi noù thì Thaùnh, meâ noù thì sanh töû baét ñaàu, ngoä noù thì luaân hoài ngöøng döùt. Vaäy muoán döøng luaân hoài khoâng gì baèng theå nhaän “chí ñaïo”. Muoán theå nhaän chí ñaïo, khoâng gì baèng quaùn chieáu Baûn taâm. Muoán quaùn chieáu Baûn taâm, caàn môû roäng maét roãng soi xeùt. Luoân khieán cho traêng toû roïi saùng ngôøi, thöôøng ôû trong ñònh maø trí tueä chieáu soi. Luoân luoân giöõ ñöôïc trong choã thaát tình chöa phaùt naøy. Luoân luoân baûo toaøn ñöôïc theå baùt thöùc chöa nhieãm naøy. Thì, ngoaøi döøng caùc duyeân, trong baët caùc voïng. Goàm thu aùnh saùng nôi maét, laéng ñoïng aâm vaän nôi tai, ñieàu hoøa hôi thôû nôi muõi, bòt kín khí vò nôi löôõi, tay chaân chaúng ñoäng. Khieán cho naêm thöùc: maét, tai, muõi, löôõi vaø thaân, moãi thöù trôû laïi caên cuûa noù, thì naêm thöù linh: tinh, thaàn, hoàn, phaùch vaø yù, moãi thöù yeân nôi vò cuûa noù. Trong hai möôi boán giôø thöôøng xem kyõ beân trong söï chaïy rong cuûa con traâu naøy, laãn vôùi thöôøng laéng nghe ngöôïc laïi söï thuaàn thuïc hay buoâng lung cuûa noù. Caû ñeán moïi cöû chæ haønh ñoäng, nieäm nieäm chaúng rôøi noù. Cuõng nhö, ñi ñöùng naèm ngoài, taâm taâm luoân ôû ngay con traâu naøy. Khoâng theå moät saùt-na queân maát chieáu soi hay thoaùng choác traùi nhau. Thaàn quang vöøa phoùng ra lieàn thu laïi. Trong luùc voäi vaøng vaãn khoâng taùch rôøi. Thöôøng ôû ngay ñaây maø luoân ñeå yù chieáu soi. Nhö oâng Töû Tö noùi: “Chaúng theå rôøi trong giaây laùt”, laø ñaáy.

Laïi, tröôùc coøn giöõ noù ñeå cho troáng heát taâm kia. Keá queân noù ñeå môû roäng caùi löôïng kia. Tuøy choã, tuøy thôøi ñeàu töï taïi voâ ngaïi.

Song, ngöôøi hoïc chæ coát lo deïp tröø saùu thöùc, thì caøng neân roõ bieát choã tröôùc sau. YÙ tuy laø chuû soaùi cuûa saùu thöùc, maø maét chính laø tieân phong cuûa naêm giaëc. Neân baäc Tieân ñöùc noùi: “Taâm laø then choát, maét laø giaëc troäm.” Muoán haøng phuïc taâm kia, tröôùc phaûi thu nhieáp maét kia. Bôûi caây noû thì söï phaùt ñoäng ôû taïi boä phaän maùy, taâm thì söï duyeân daãn ôû taïi maét. Boä phaän maùy chaúng ñoäng thì noû ñöùng yeân. Maét chaúng ñoäng thì taâm ñöùng yeân. Phaûi bieát, voïng nieäm daáy leân töø thöùc caên, ñoái vôùi caûnh maø thaønh voïng, chaúng phaûi coù thaät theå. Khi ôû chuùng sanh, thì trí yeáu thöùc maïnh neân chæ goïi laø thöùc. Ngay khi ôû Phaät ñòa, thì trí maïnh thöùc yeáu neân chæ goïi laø trí. Chæ chuyeån teân kia maø chaúng chuyeån theå kia. Ban ñaàu thì moät nguoàn taâm roãng rang trong laëng, roài do “tri kieán laäp tri”, voïng traàn sanh khôûi, neân coù voïng nieäm. Neáu “tri kieán voâ kieán, tö töùc Nieát-baøn”, thì Trí taùnh chaân thaät thanh tònh seõ trôû laïi trong laëng nhieäm maàu, roãng suoát troïn veïn, yù nieäm lieàn tieâu. YÙ nieäm ñaõ tieâu, thì töø thöùc thöù saùu trôû xuoáng, khoâng thöùc naøo chaúng ñeàu tieâu heát. Töùc laø choã ngaøi Vaên-thuø baûo: “Moät caên ñaõ trôû veà nguoàn, saùu caên trôû thaønh giaûi thoaùt.” Ñaõ khoâng saùu caên thì khoâng saùu traàn, ñaõ khoâng saùu traàn thì khoâng saùu thöùc. Ñaõ khoâng saùu thöùc thì khoâng chuûng töû luaân hoài. Ñaõ khoâng chuûng töû luaân hoài, thì moät ñieåm Chaân taâm cuûa ta, ñöùng rieâng khoâng choã nöông, roãng rang, meânh moâng, saùng rôõ, laëng trong, muoân kieáp thöôøng coøn, haèng khoâng sanh dieät.

Ñaây laø phaùp chæ thaúng taâm ngöôøi, raát roõ raøng xaùc thaät, chaët thaúng laøm sao! Giaûn dò laøm sao! Chæ hay chaêm lo coäi nguoàn quaùn chieáu con traâu naøy, laâu roài thì töï nhieân taâm khoâng, meânh moâng loùng ñöùng, laëng leõ chaúng ñoäng, vaéng baët chaúng nghó, roãng toang taâm môû, toû suoát thaáy taùnh. Ñaây laø choã noùi: da moûng da daøy ñeàu rôùt saïch, moät Theå chaân thaät hieän tieàn.

Coâng phu ñeán ñaây thì töï nhieân tinh thaàn saùng toû, trí tueä thoâng suoát, taâm taùnh linh thoâng, khaép ñöôïc ñaïi töï taïi. Môùi bieát, taát caû chö Thaùnh ñeàu töø phaùp moân taâm ñòa naøy, phöông tieän maø vaøo, seõ ñöôïc thaønh Phaät, laøm Toå, laøm thaày trôøi ngöôøi, phaøm phu khoâng theå chöùng ñeán. Do ngöôøi chaúng nhaän bieát töï taâm, neân kinh Phaät noùi: “Taát caû chuùng sanh töø voâ löôïng kieáp ñeán nay meâ muoäi ñieân ñaûo Baûn taâm chaúng töï giaùc ngoä, voïng nhaän boán ñaïi laøm thaân, duyeân löï laøm taâm. Ví nhö boû ñi traêm ngaøn bieån caû chæ nhaän laáy moät hoøn boït nhoû.” Do ñaây treân meâ theâm moät lôùp meâ, trong voïng theâm moät lôùp voïng, theo caûnh maø löu chuyeån, ñeå maét sanh tình, muoân ñieàu laáy boû, khoâng luùc naøo taïm raûnh. Ñeán ñoãi khieán cho daáy leân meâ laàm taïo nghieäp, laån quaån trong saùu ñöôøng, chaúng ra khoûi ñöôïc. Roát cuøng caùi môø mòt ban ñaàu (minh sô) ñeàu do caùi loãi moät thoaùng voïng meâ chaân vaäy. Neân bieát, ba coõi chæ coù taâm, keû meâ thì ngoaøi taâm chaïy tìm phaùp, ngöôøi trí thì thaáy caûnh chính laø taâm. Caûnh töùc laø caûnh cuûa taâm, taâm töùc laø taâm cuûa caûnh. Ñoái caûnh chaúng meâ, gaëp duyeân chaúng ñoäng, naêng sôû laøm thaønh laãn nhau, moät theå khoâng khaùc. Neáu hay ñaït caûnh chæ laø taâm, lieàn ñoù ngoä taâm thaønh ñaïo. Giaùc toät voïng nieäm töø voâ thuûy, nhieáp thu caûnh trôû veà taâm, chaân nhö ra khoûi troùi coät (xuaát trieàn), lìa caáu nhieãm ñöôïc giaûi thoaùt. Haèng hôïp vôùi thanh tònh baûn nhieân, thì chaúng coøn sanh trôû laïi. Vaø nuùi soâng, quaû ñaát, moïi töôùng höõu vi, nhö vaøng ra khoûi quaëng, troïn chaúng coøn dính buïi ñaát. Döôøng nhö caây ñaõ chaùy thaønh tro, ñaâu coù moïc caønh laù laïi nöõa. Moät phen ñöôïc laø ñöôïc maõi, toät ñeán meù vò lai thoaùt haún caûnh giam giöõ, ôû maõi nôi coõi Thaùnh vaäy.

Song ñaïi ñaïo Nhaát thöøa toái thöôïng naøy, neáu ngöôøi caên khí lanh lôïi, moät nhaûy lieàn thaúng vaøo ñaát Nhö Lai. Neáu ngöôøi caên khí chaäm luït thì phaûi laøm theá naøo? Haún phaûi do coâng phu hoïc töø döôùi leân treân, thöù lôùp daãn vaøo phaùp moân, môùi coù theå ñöôïc. Khieán cho hoï ñi moät böôùc töï coù hieäu nghieäm moät böôùc, leân moät caáp töï coù khuoân khoå moät caáp. Ñoù cuõng chính laø yù ñi xa thì töø gaàn, leân cao thì töø thaáp. Neáu chaúng bieát ra tay thöïc haønh coâng phu vaøo cöûa thì ñaâu hay choùng ñeán ñòa vò xong xuoâi toät baäc. Neáu chöa theå taän taâm, thì ñaâu hay roõ taùnh. Chöa theå minh taâm, thì ñaâu hay kieán taùnh.

Neân bieát, minh taâm chính laø maùi cheøo trí tueä trong bieån sanh töû, kieán taùnh chính laø thuoác hay trong beänh phieàn naõo. Neáu nhö sau khi ñöôïc minh taâm kieán taùnh roài, luùc ñoù môùi duøng caûnh giôùi trò saïch töï taâm, duøng tinh taán laøm cho töï taâm kieân coá, duøng nhaãn nhuïc laøm cho töï taâm phaúng laëng, duøng giaùc chieáu laøm cho töï taâm trong saïch, duøng trí tueä laøm cho töï taâm beùn nhaïy saùng suoát, duøng Tri kieán Phaät laøm cho töï taâm môû baøy, duøng bình ñaúng Phaät laøm cho töï taâm roäng lôùn. Neáu saùng toû ñöôïc taâm naøy, thì choùng vöôït khoûi sanh töû, vieân chöùng Nieát-baøn. Neáu meâ môø taâm naøy thì luaân hoài maõi maõi, boû maát taùnh chaân, cho neân troïn chaúng ra ngoaøi taâm naøy. Neáu lìa taâm naøy thì khoâng rieâng coù huyeàn dieäu vaäy. Veà sau, duø coù coâng phu thöù lôùp, chaúng qua chính laø thaønh töïu “caùi aáy” maø thoâi.

Nhöõng lôøi treân ñaây chính laø phöông phaùp tu haønh, laø yeáu thuaät thaønh tieân chöùng Thaùnh, laø cöûa troøn ñuû vaøo ñaïo, vaøo ñöùc. Xöa ngaøi A-nan nhôù gioûi khoâng soùt ñieàu gì (ña vaên toång trì) nhöng traûi nhieàu naêm maø chaúng leân ñöôïc Thaùnh quaû. Khi döøng duyeân chieáu soi trôû laïi, lieàn chöùng voâ sanh. Bôûi taâm phaøm phu troïn ngaøy cöù chaïy ra ngoaøi, thì moãi luùc caøng xa, caøng traùi ñoù thoâi.

Laø baäc hoïc ñaïo, chaúng lo gì khoâng thaønh töïu, chæ lo chaúng sieâng naêng. Neáu hay roøng raëc vaø sieâng naêng, thì chöa coù ai tham thieàn maø chaúng ngoä. Giaû söû laäp chí chaúng vöõng, nieàm tin ñaïo chaúng maïnh, sôùm laøm chieàu laïi ñoåi thay, môùi ñaàu sieâng naêng ñeán giöõa chöøng thì buoâng nghæ, thích trong choác laùt, laïi chaùn vôùi thôøi gian laâu daøi. Nhö theá maø mong moûi ñöôïc cuøng laøm baïn vôùi chö Toå, thaät laø ngoâng cuoàng thay!

Moät phaùp môùi ñieàu phuïc naøy, taïm trình baøy ít lôøi, ñeå laïi cho ngöôøi ñoàng chí höôùng soi roïi. Ñöôïc vaäy, môùi mong chaúng rôi vaøo khoâng, keït theo taø kieán, thì phaùp moân raát laø may laém! Maø toâi cuõng may laém! Chæ moät baøi ñieàu phuïc traâu naøy, ñaïi khaùi laø nhö vaäy, hoïc giaû caàn bieát roõ. Noùi xong!

GIAÛNG

Töïa ñeà naøy laø noùi ñeán vieäc tröôùc khi ñieàu phuïc ñeå vaøo möôøi muïc chaên traâu cuûa Thieàn sö Quaûng Trí ñôøi Leâ.

Ñoaïn naøy Ngaøi noùi coù taùnh caùch nghieâng veà ngöôøi xuaát gia. ÔÛ ñaây Ngaøi daãn trong Vónh Gia Taäp cuûa Thieàn sö Huyeàn Giaùc, lôøi chæ daïy cho ngöôøi tu thieàn. Muoán tu thieàn ñöôïc taêng tieán tröôùc phaûi laäp chí. Ngöôøi muoán tu ñeán nôi ñeán choán phaûi laäp chí cho thaät vöõng chaéc, khoâng phaûi saùng thì caàn maãn, chieàu laïi lô laø, hoaëc thaùng naøy sieâng naêng, thaùng sau beâ treã v.v... Phaûi kieân trì laäp chí thaät vöõng thì treân ñöôøng tu môùi coù theå thaønh coâng ñöôïc. Ñoù laø ñieàu caên baûn cuûa ngöôøi môùi tu. Thöù ñeán daïy caùch laäp chí moä ñaïo, töùc laø kính troïng ñaïo phaùp maø mình ñang tu hoïc, keá daïy pheùp thôø thaày. Ngöôøi hoïc ñaïo tröôùc tieân phaûi coù ngöôøi höôùng daãn, ngöôøi höôùng daãn ñoù laø baäc thaày thì chuùng ta phaûi kính quí nhö theá naøo ñeå xöùng vôùi coâng cuûa ngöôøi ñaõ chòu khoù khoå, chæ daïy cho chuùng ta tu ñeán nôi ñeán choán. Do ñoù coâng ôn naøy cuõng saùnh baèng vôùi coâng ôn cuûa cha meï. Vì vaäy phaûi bieát cung kính quí troïng thaày, ñoù laø pheùp thôø thaày.

“Trình baøy vieäc daïy doã theo khuoân pheùp.” Nghóa laø ngöôøi tu khoâng phaûi chæ bieát hoïc ñaïo, chæ bieát tu thoâi maø phaûi coù phöông höôùng, coù caùch thöùc ñeå tu. Noùi gaàn hôn laø phaûi coù thaùi ñoä, coù tö caùch, chôù khoâng phaûi tu roài töï do töï yù muoán laøm gì thì laøm, maø phaûi soáng coù khuoân pheùp ñuùng theo luaät leä cuûa ngöôøi tu.

“Keá ñeán laø tröø boû yù kieâu xa, ñeå döøng voïng taâm quaáy ñoäng.” Chöõ kieâu laø kieâu caêng, ngaïo maïn; xa laø xa xæ, laø tieâu phí khoâng chöøng möïc, khoâng ñieàu ñoä. Ñaây daïy chuùng ta phaûi deïp boû yù kieâu caêng xa xæ ñeå cho taâm ñöôïc thaáp, ñöôïc nheï nhaøng vaø khoâng coù nhöõng phí toån voâ ích ñoái vôùi söï soáng. Nhö vaäy muoán döøng ñöôïc voïng taâm quaáy ñoäng thì tröôùc phaûi laäp chí cho vöõng, höôùng vôùi ñaïo, luùc naøo cuõng thaønh kính toân thôø, keá laø thôø thaày, sau laø giöõ khuoân pheùp vaø tröø boû yù kieâu xa. Ñoù laø phaàn caên baûn ôû beân ngoaøi. Phaàn caên baûn beân trong laø:

“Roài tieáp laø laøm saïch ba nghieäp, kieåm traùch kyõ caøng.” Luoân luoân kieåm tra traùch cöù nhöõng ñieàu dôû, nhöõng thieáu soùt cuûa mình phaûi raên deø, nhaéc nhôû ñöøng ñeå noù ñi leäch, ñi xa.

“Raên giöõ thaân khaåu yù.” Luoân giöõ ba nghieäp thaân khaåu yù cho trong saïch.

“Khieán cho loãi thoâ chaúng sanh, môùi hay ñieàu phuïc ñöôïc thaân taâm vaäy.” Ngöôøi kheùo giöõ thaân khaåu yù ñöôïc yeân tónh trong saïch thì khoâng coù nhöõng toäi lôùn, nhôø vaäy môùi ñieàu phuïc thaân taâm moät caùch deã daøng.

Toùm laïi, ñoaïn naøy Ngaøi daïy ngöôøi muoán tu thieàn, chaúng nhöõng tu thieàn maø taát caû caùc phaùp tu giaûi thoaùt cuûa Phaät daïy, ñieàu caên baûn laø phaûi laäp chí cho thaät vöõng, kính troïng thaày, giöõ ñuùng khuoân pheùp cuûa ngöôøi tu vaø tröø boû nhöõng yù kieâu xa; ñoù laø phaàn beân ngoaøi. Beân trong veà baûn thaân phaûi giöõ gìn ba nghieäp thaân khaåu yù cho trong saïch, nhö vaäy baét ñaàu ñieàu phuïc taâm môùi coù keát quaû toát. Ngöôøi tu neáu thieáu nhöõng ñieàu kieän treân ñaây thì vieäc ñieàu phuïc taâm khoù thaønh coâng. Ñoù laø lôøi daãn chæ daïy cho chuùng ta chuaån bò tieán vaøo ñaïo, chuaån bò chaên traâu.

Nguyeân bôûi, Chaân taâm khoâng voïng, Trí taùnh saün saùng ngôøi, trong laëng nhieäm maàu khoâng xen taïp; nhöng do voïng chôït khôûi, thoaït ñoù lieàn meâ môø ñaùnh maát taùnh tinh nguyeân, caùi trong laëng bò dính khaèn maø phaùt ra caùi bieát, neân chuyeån trí thaønh thöùc. Voïng taâm ôû trong thaân goïi ñoù laø thöùc, taâm voán khoâng bieát, do thöùc neân bieát. Taùnh voán khoâng sanh, do thöùc neân sanh. Haït gioáng sanh thaân naûy maàm töø ñoù, roài nôû hoa höõu laäu, keát traùi sanh töû. Ngöôøi hieän nay voïng nhaän trong taác vuoâng (taâm) coù vaät saùng rôõ linh thoâng (chieâu chieâu linh linh), hoàn nhieân cuøng caùc vaät ñoàng moät theå, lieàn cho laø nguyeân thaàn ôû ñaáy. Ñaâu chaúng bieát, ñaây töùc laø thöùc thaàn töû töû sanh sanh, laø chuûng töû luaân hoài kieáp kieáp. Neân Hoøa thöôïng Caûnh Saàm noùi:

"Ngöôøi nay hoïc ñaïo chaúng toû chaân,

Chæ vì töø tröôùc nhaän thöùc thaàn.

Voâ löôïng kieáp roài goác sanh töû,

Keû si goïi ñoù baûn lai nhaân."

Ñoaïn naøy Ngaøi chæ thaúng cho chuùng ta bieát ñöôïc goác cuûa söï tu. Bôûi vì nôi moãi ngöôøi chuùng ta ñeàu coù saün Chaân taâm, maø Chaân taâm töï noù khoâng coù voïng, cho neân Chaân taâm ñöùng veà maët saùng suoát goïi laø Trí taùnh, noù saün saùng ngôøi khoâng luùc naøo môø toái, trong laëng nhieäm maàu khoâng xen taïp. Nhö vaäy dieãn taû cho chuùng ta bieát nôi moãi ngöôøi ai cuõng saün coù Chaân taâm, Chaân taâm laø taùnh giaùc saùng ngôøi, trong treûo, laëng leõ, nhieäm maàu khoâng coù gì xen taïp. Trong laëng, saùng suoát laø theå Chaân taâm cuûa moãi ngöôøi, “nhöng do voïng chôït khôûi, thoaït ñoù lieàn meâ môø ñaùnh maát taùnh tinh nguyeân” cuûa mình. Nghóa laø loãi ban ñaàu töø Theå taùnh trong saùng raïng ngôøi, boãng coù moät nieäm daáy khôûi, töø coù nieäm voïng khôûi lieàn queân maát taùnh saùng ñoù, neân ñaùnh maát taùnh tinh nguyeân cuûa noù laø trong saùng saün saøng.

“Caùi trong laëng bò dính khaèn maø phaùt ra caùi bieát.” Caùi trong laëng saùng suoát ñoù do dính vôùi nieäm khôûi maø thaønh ra coù caùi bieát. Caùi bieát ñaây töùc laø caùi phaân bieät, “neân chuyeån trí thaønh thöùc”. Caùi taùnh saùng saün trong tinh nguyeân goïi laø trí, caùi khôûi phaân bieät goïi laø thöùc. Sôû dó coù thöùc laø vì caùi tinh nguyeân ñoù do daáy nieäm laøm meâ môø, noù dính khaèn vôùi ngoaïi caûnh, roài sanh ra voïng thöùc. Nhö vaäy töø trí bieán thaønh thöùc. Ñaây gioáng nhö trong kinh Laêng-giaø ñònh nghóa theá naøo laø thöùc? Thöùc laø caùi phaân bieät sanh dieät, trí laø caùi saùng suoát khoâng sanh dieät. Trí ôû ñaây laø Trí taùnh, thöùc laø thöùc tình phaân bieät. Nhö vaäy töø trí bieán thaønh thöùc, neân noùi:

“Voïng taâm ôû trong thaân goïi laø thöùc. Taâm voán khoâng bieát, do thöùc neân bieát.” Taâm laø caùi trong saùng khoâng phaân bieät, nhöng vì coù voïng khôûi noù bieán thaønh thöùc roài coù phaân bieät, neân chuùng ta goïi laø bieát.

“Taùnh voán khoâng sanh, do thöùc neân sanh.” Taùnh giaùc hay Trí taùnh laø saùng suoát khoâng sanh dieät, nhöng do daáy ñoäng thaønh thöùc neân coù sanh coù dieät.

“Haït gioáng sanh thaân naûy maàm töø ñoù.” Nghóa laø töø coù nieäm thöùc phaân bieät do ñoù môùi coù haït gioáng ñeå sanh ra thaân naøy. Nhö vaäy töø coù voïng thöùc laø caùi nhaân ñeå sanh töû, “roài nôû hoa höõu laäu, keát traùi sanh töû” töùc laø nôû hoa trong sanh dieät, vì höõu laäu laø sanh dieät, neân keát thaønh quaû laø sanh töû. Do vaäy noùi ñôn giaûn hôn, taát caû goác sanh töû laø töø voïng thöùc maø ra. Voïng thöùc laø nhaân ñeå taïo nghieäp sanh töû. Vì vaäy ngaøy nay chuùng ta tu coát laøm sao laéng saïch voïng thöùc thì nghieäp sanh töû theo ñoù maø döøng. Khoâng laéng döøng voïng thöùc thì nghieäp sanh töû lieân tuïc khoâng ngöøng.

“Ngöôøi hieän nay voïng nhaän trong taác vuoâng (taâm) coù vaät saùng rôõ linh thoâng (chieâu chieâu linh linh), hoàn nhieân cuøng caùc vaät ñoàng moät theå, lieàn cho laø nguyeân thaàn ôû ñaáy.” Nghóa laø ngöôøi thôøi nay tu, nhaát laø taäp tu thieàn khi thaáy ngoài yeân coù caùi taâm saùng ôû trong thaân, laàm cho taâm ñoù laø Taâm theå, nhöng söï thaät noù laø caùi nguyeân thaàn chôù chöa phaûi laø Taâm theå. Bôûi vì Taâm theå laø taâm khoâng giôùi haïn trong thaân naøy, cuõng khoâng giôùi haïn trong hoaøn caûnh naøo, maø noù truøm khaép. Cho neân chuùng ta chæ thaáy yeân tònh ôû trong, töôûng ñaõ ñeán nôi laø sai. Yeân tònh ôû trong chæ laø böôùc ñaàu. Theo kinh Laêng Nghieâm ñaây laø maët traêng thöù hai, chôù chöa phaûi laø maët traêng thaät, neáu nhaän laàm noù laø sai.

“Ñaâu chaúng bieát, ñaây töùc laø thöùc thaàn töû töû sanh sanh, laø chuûng töû luaân hoài kieáp kieáp.” Ñaây laø thöùc phaân bieät, chôù chöa phaûi laø taâm trong saùng thanh tònh, ñoù laø nhaân cuûa sanh töû luaân hoài. Daãn baøi keä cuûa ngaøi Tröôøng Sa Caûnh Saàm noùi:

“Ngöôøi nay hoïc ñaïo chaúng toû chaân”: Töùc laø ngöôøi thôøi nay hoïc ñaïo khoâng thaáu suoát ñöôïc Chaân taâm.

“Chæ vì töø tröôùc nhaän thöùc thaàn”: Chæ vì laàm nhaän thöùc thaàn töùc laø caùi yeân yeân ôû trong laøm taâm mình.

“Voâ löôïng kieáp roài goác sanh töû”: Ñoù laø goác luaân hoài sanh töû töø voâ löôïng kieáp.

“Keû si goïi ñoù baûn lai nhaân”: Ngöôøi si meâ cho ñoù laø ngöôøi xöa nay, nhöng söï thaät khoâng phaûi vaäy.

Trong ñoaïn naøy Ngaøi chæ thaúng cho chuùng ta bieát moãi ngöôøi ai cuõng coù caùi Chaân taâm trong saùng, laëng leõ, thanh tònh saün coù chôù khoâng rieâng ngöôøi naøo. Nhöng töø Chaân taâm thanh tònh vöøa daáy nieäm khôûi neân noù dính khaèn vôùi voïng traàn phaùt ra caùi bieát, töø caùi phaân bieät goïi laø thöùc, töø thöùc daãn ñi taïo nghieäp, lieân keát voâ soá laàn sanh töû, töû sanh. Vì vaäy goïi laø luaân hoài muoân kieáp. Ngaøy nay chuùng ta muoán tu ñeå thoaùt khoûi sanh töû luaân hoài, thì phaûi loùng laëng caùi voïng thöùc ñang lieân keát vôùi ngoaïi duyeân ñeå noù döøng laëng xuoáng. Do noù döøng laëng môùi trôû laïi goác cuûa Chaân taâm. Khi trôû laïi ñöôïc goác Chaân taâm thì doøng sanh töû ngang ñoù môùi döøng. Ngaøi baûo chuùng ta ñöøng laàm nôi taâm mình coù caùi cuõng saùng rôõ, cuõng linh thoâng, nhöng caùi saùng rôõ linh thoâng ñoù chæ ôû beân trong thaân chöa phaûi laø Chaân taâm. Neáu nhaän laàm laø Chaân taâm thì chæ laø nhaän thaàn thöùc, neân cuõng coøn ôû trong sanh töû chöa döøng. Ñoù laø loái chæ daãn töôøng taän cuûa Ngaøi cho chuùng ta thaáy treân ñöôøng tu mình ñaõ coù saün caùi goác, nhöng do voïng thöùc taïo neân luaân hoài sanh töû. Neáu kheùo döøng voïng thöùc ñeå trôû veà goác laø thoaùt ly sanh töû.

Ñaây laø lôøi nhaéc nhôû chæ daïy chuùng ta phaûi tu nhö theá naøo? Vì laâu nay chuùng ta laàm nhaän keû tôù cho laø chuû, hay nhaän giaëc cho laø con. Vaäy hieän nay taát caû chuùng ta coù nhaän tôù laøm chuû, nhaän giaëc laøm con khoâng? Nhö chuùng ta ñaõ bieát nôi mình coù taâm chaân thaät, trong saùng, thanh tònh khoâng töøng daáy ñoäng ñoù laø Chaân taâm. Roài töø voïng thöùc daáy leân duyeân vôùi ngoaïi traàn, keát thaønh nghieäp taïo ra bao nhieâu kieáp luaân hoài sanh töû lieân tuïc khoâng döøng. Nhö vaäy Chaân taâm vaø voïng thöùc, hieän chuùng ta ñang nhaän caùi naøo laø mình? Nhaän Chaân taâm laø mình hay voïng thöùc laø mình? Chaéc moïi ngöôøi ñeàu nghó caùi khoân ngoan, lanh lôïi laø mình, coøn Chaân taâm trong saùng khoâng daáy ñoäng thì khoâng bao giôø mình nhaän. Ñoù chính laø choã chuùng ta nhaän giaëc laøm con. Nhö khi ngoài chôi döôùi coäi caây, treân taûng ñaù, baát thaàn khoâng nghó suy, khoâng phaân bieät gì heát, thì luùc ñoù chuùng ta thaáy coù mình khoâng? Khi khoâng phaân bieät, khoâng nghó suy chuùng ta töôûng nhö maát mình, roài baát chôït nhôù nghó ñeán vieäc gì laïi cho laø coù mình. Nhö vaäy nhôù caùi suy nghó, tính toaùn laïi noùi laø mình hieän tieàn, coøn maát caùi suy nghó tính toaùn laïi cho laø khoâng coù mình. Vaäy caùi suy nghó, tính toaùn ñoù laø chuû hay tôù? Laø tôù sao laïi noùi laø mình, queân noù, vaéng maët noù noùi laø maát mình. Coøn caùi haèng saùng, tai nghe tieáng, maét thaáy hình daùng, da xuùc chaïm gioù maùt v.v... noù hieän tieàn maø khoâng nhôù, chæ nhôù coù caùi nghó suy; coù nghó suy goïi laø coù mình, queân nghó suy goïi laø maát mình. Nhö vaäy roõ raøng chuùng ta ñaõ nhaän tôù laøm chuû, nhaän giaëc laøm con. Ñaõ nhaän giaëc laøm con thì söï nghieäp ñôøi mình tan naùt khoâng coøn gì heát, khoâng bieát ñeán bao giôø môùi döøng ñöôïc. Vì vaäy chuùng ta tu laø phaûi saùng suoát, giaëc bieát laø giaëc, tôù bieát laø tôù ñeå nhaän ra oâng chuû hay con thaät khoâng bò laàm, ñoù laø chuùng ta giaùc. Neáu nhaän giaëc laøm con, nhaän tôù laøm chuû laø chuùng ta meâ. Meâ, giaùc ñaõ coù saün ôû taát caû moãi ngöôøi, nhöng chuùng ta thích caùi naøo hôn, thích meâ hay thích giaùc? Thöôøng thöôøng coù suy nghó môùi vui, khoâng suy nghó thì buoàn. Ngoài yeân khoâng suy nghó gì caûm thaáy buoàn quaù, neân muoán coù suy nghó ñeå thaû noù chaïy ñaàu non, goùc nuùi, thaønh naøy, thò kia, daïo khaép caùc nôi thì vui ngoài queân giôø, coøn ngoài maø khoâng cho noù nghó, sao thaáy laâu quaù thôøi gian daøi thaêm thaúm. Ñoù laø do thoùi quen cuûa chuùng ta ñaõ thuaàn roài, phaûi cho noù chaïy noù nhaûy môùi vui, neáu döøng laïi caûm thaáy buoàn, nhö uø lì khoâng coù gì hay, gì vui heát. Nhöng khoâng ngôø chính caùi chaïy nhaûy ñoù laø töôùng hö doái sanh dieät, coøn caùi yeân laëng trong saùng laø caùi thaät cuûa mình, chæ caàn chuùng ta nhaän ra noù thì bao nhieâu nghieäp sanh töû ngang ñaây ñöôïc döøng. Neáu chaïy theo caùi laêng xaêng sanh dieät thì chuùng ta cöù tieáp tuïc troâi laên trong sanh töû, maø sanh töû laø khoå ñau. Nhö khi chuùng ta taém bieån, ôû choã nöôùc phaúng laëng khoâng chòu vì buoàn, thích ñeán choã coù soùng ñeå nhoài vôùi soùng môùi vui, ñoù laø do con ngöôøi khoâng thích bình yeân chæ thích caùi gì ñoäng, caùi hôi nguy hieåm môùi chòu. Theá neân noùi chuùng ta ñang an laïi caàu nguy. Vì vaäy ñôøi naøy sanh töû, ñôøi sau laïi tieáp tuïc sanh töû. ÔÛ ñaây chuùng ta tu coát döùt heát sanh töû, ñoù laø nhaân caên baûn phaûi döøng sanh töû, nhöng caùc vò Boà-taùt coù chòu döøng sanh töû khoâng? Caùc ngaøi chöa chòu döøng sanh töû laïi thích ñi trong luaân hoài. Nhö vaäy ñoái vôùi ngöôøi tu laø phaûi bieát roõ goác ngoïn cho töôøng taän. Chuùng ta tu laø phaûi bieát roõ maàm sanh töû phaùt xuaát töø ñaâu, khi bieát ñöôïc maàm sanh töû phaùt xuaát ôû choã naøo, roài phaûi nhaän tröôùc khi maàm ñoù naûy ra, caùi gì laø goác chaân thaät phaûi nhaän ra caùi goác chaân thaät ñoù. Bieát roõ naém vöõng ñöôïc goác ngoïn roài, neáu khoâng muoán sanh töû nöõa thì maàm sanh töû chuùng ta phaûi tieâu dieät, laø döùt ñöôïc goác sanh töû. Neáu maàm sanh töû khoâng tieâu dieät thì khoâng döùt ñöôïc sanh töû. Nhö vaäy ngöôøi tu chuùng ta coù hai haïng: Moät laø bieát ñöôïc nhaân sanh töû roài chaùn ngaùn muoán döùt saïch maàm ñeå thoaùt ly sanh töû, töùc laø ñeå giaûi thoaùt sanh töû. Hai laø cuõng bieát ñöôïc nhaân sanh töû vaø goác tröôùc khi chöa coù sanh töû. Bieát roõ sanh töû laø aûo töôûng, hö doái khoâng thaät, leõ ra phaûi döùt caùc maàm ñoù ñeå ñöôïc giaûi thoaùt, nhöng caùc ngaøi khoâng chòu döùt. Khoâng chòu döùt ñeå laøm gì? Ñeå coøn sanh töû, ñeå laên loän trong sanh töû giaùo hoùa cho moïi ngöôøi ñöôïc thöùc tænh. Neáu caùc ngaøi bieát ñöôïc goác sanh töû ôû choã naøo, roài tieâu dieät noù ñeå heát sanh töû, nhö vaäy phaàn mình ñöôïc yeân, nhöng coøn bao nhieâu ngöôøi khaùc meâ thì laøm sao? Vì theá caùc ngaøi khoâng döùt maàm sanh töû, vaãn nuoâi sanh töû nhöng khoâng meâ laàm. Nghóa laø caùc ngaøi ñi trong sanh töû maø danh töø chuyeân moân trong nhaø Phaät goïi nhaäp du hí tam-muoäi, hay daïo chôi trong chaùnh ñònh, daïo chôi trong luïc ñaïo luaân hoài maø vaãn ôû trong chaùnh ñònh. Bôûi thaáy sanh töû laø troø aûo hoùa khoâng thaät, khoâng quan troïng vaø chuùng sanh coøn meâ neân caùc ngaøi phaûi ñi trong ñoù ñeå ñaùnh thöùc hoï. Nhö vaäy ñi trong sanh töû coù hai haïng ngöôøi:

1. Vì meâ chaïy theo voïng thöùc taïo nghieäp luaân hoài neân tieáp tuïc ñi trong sanh töû.

2. Do bieát sanh töû laø hö doái, töø voïng thöùc maø ra, nhöng vì chuùng sanh meâ neân caùc ngaøi chaáp nhaän ñi trong sanh töû vôùi baûn nguyeän ñaùnh thöùc moïi ngöôøi ñöôïc tænh, ñöôïc giaùc ñeå thoaùt ly sanh töû, ñoù laø haïnh nguyeän cuûa Boà-taùt.

Nhö vaäy troïng taâm cuûa söï tu khoâng phaûi chæ moät beà caàu giaûi thoaùt sanh töû maø coù ngöôøi gaáp ruùt lo giaûi thoaùt sanh töû, nhöng cuõng coù ngöôøi chaáp nhaän ñi trong sanh töû. Toâi noùi coù nhieàu khi ngöôøi ta töôûng toâi tham. Taïi sao tham? Bôûi vì toâi muoán laøm sao cho ai cuõng ñöôïc thöùc tænh, maø muoán ñöôïc nhö vaäy coù phaûi tham khoâng? Ngöôøi ta chöa chòu tænh maø toâi muoán hoï phaûi tænh töùc nhieân laø tham roài. Vì muoán moïi ngöôøi ñeàu tænh neân luùc naøo toâi cuõng saün saøng nhaéc nhôû, khuyeán khích cho hoï tænh. Nhöng theá thöôøng cuûa con ngöôøi laø khi voâ minh nheø nheï, phôn phôùt, vöøa nhaéc lieàn tænh, neáu luùc voâ minh daøy quaù khi nhaéc thì tænh, qua côn laïi meâ. Vì vaäy ñoâi khi toâi thaáy cuõng hôi baän roän. Neáu hieåu ñöôïc ñöôøng loái mình chæ chaêm chuù lo tu thì khoûe bieát maáy, phaàn mình töï lo ñaâu coù gì phieàn haø. Coøn bieát ñöôïc ñöôøng loái tu, khoâng chòu lo tu, lo keâu ngöôøi naøy, goïi ngöôøi kia nhaéc hoï tænh, nhöng hoï khoâng tænh coøn laøm nhöõng ñieàu loâi thoâi laøm mình cuõng hôi buoàn. Bôûi vì neáu toâi khoâng bieát moãi ngöôøi ñeàu coù hoøn ngoïc quí thì toâi khoâng daïi gì ñi keâu ñi chæ. Neáu ngöôøi ta khoâng coù, hoaëc ngöôøi ñoù khoâng bieát cuõng nhö toâi khoâng bieát hoï coù hoøn ngoïc quí thì toâi keâu hoï ñeå chæ caùi gì. Ngöôïc laïi toâi bieát ngöôøi ñoù coù hoøn ngoïc quí cuõng nhö toâi coù hoøn ngoïc quí, bieát roõ khoâng nghi ngôø. Neáu toâi bieát roài töï raùng phuûi deïp ñeå laáy hoøn ngoïc, coøn ngöôøi khaùc bieát coù maø khoâng chòu laáy, cöù lo chaïy ngöôïc chaïy xuoâi boû queân noù thì mình nghó sao? Traùch nhieäm cuûa mình theá naøo, chaúng leõ laøm thinh ñeå hoï oâm hoøn ngoïc quí ñi aên maøy lang thang, ñaønh chòu vaäy sao? Vì vaäy toâi phaûi raùng noùi, raùng chæ, duø hoï coù tin hay khoâng tin cuõng ñöôïc, nhöng toâi coù chæ roài thì loøng môùi an. “Anh coù hoøn ngoïc quí thaät ñoù, toâi chæ cho anh thaáy roõ, coøn chuyeän tin hay khoâng laø quyeàn cuûa anh.” Toâi noùi thaät nhö vaäy laø boån phaän cuûa toâi ñaõ xong. Neáu toâi bieát maø khoâng chæ ñeå hoï lang thang khoå sôû laø toâi ích kyû khoâng troøn boån phaän; ñoù laø ñieàu thöù nhaát. Ñieàu thöù hai laø bieát moïi ngöôøi ai taïo nghieäp laønh, nghieäp döõ ñeàu ñöôïc höôûng vui hoaëc phaûi chòu khoå. Nhöng ôû theá gian ai cuõng sôï khoå, thích vui thì nôõ loøng naøo mình ñeå cho ngöôøi ta taïo khoå maø phaûi ñaùnh thöùc cho hoï tìm caùi vui. Vì vaäy phaûi chæ cho hoï bieát nhaân naøo ñau khoå, nhaân naøo an vui ñeå hoï traùnh khoå ñöôïc vui. Bieát maø khoâng chæ laø mình cuõng coù toäi, neân phaûi raùng chæ. Ñoù laø phaàn thoâng thöôøng maø toâi söû duïng haèng ngaøy, coøn phaàn thaâm traàm hôn laø nhaän ñöôïc hoøn ngoïc quí.

Bôûi vaäy toâi nghó ñôøi toâi coù leõ chöøng naøo khoâng ñuû söùc ñeå noùi nöõa môùi thoâi, chôù ñaâu nôõ laøm thinh. Vì bieát roõ chaéc chaén khoâng nghi ngôø neân toâi phaûi raùng noùi raùng chæ, coøn tin vaø laøm theo hay khoâng laø quyeàn cuûa moãi ngöôøi, mieãn sao noùi ñöôïc thì loøng toâi caûm thaáy nheï ñi phaàn naøo. Nhöng ñoâi khi cuõng coù phaûn öùng ngöôïc laïi, laø mình thaáy hay thaáy toát, maø noùi hoï khoâng nghe mình cuõng hôi buoàn, chôù lyù ñaùng toâi noùi ra laø laøm heát boån phaän roài, nghe hay khoâng laø chuyeän cuûa hoï. Ñaây laø nhaân vieäc cuûa ngöôøi xöa maø toâi nhaéc ñeán vieäc hieän taïi, nhö ngaøi Quaûng Trí ñaõ chæ cho chuùng ta thaáy ñöôïc nguoàn goác töôøng taän roõ raøng, Ngaøi môùi noùi: “Theá nhöng, ñaïo lôùn thì meânh moâng, phaûi tuøy theo choã maø ra tay.” Ñaïo lôùn meânh moâng khoâng theå naøo chæ ra hay dieãn ñaït cho ngöôøi ta töôøng taän, neân phaûi tuøy theo phöông tieän maø mình ra tay ñöôïc phaàn naøo. Thí nhö bieát caùi aùo leäch, naém coå aùo keùo leân cho baèng, söûa coå aùo ñoù laø choã ra tay. Gieàng löôùi khoâng thaúng bò duøn hoaëc chinh phaûi keùo leân cho thaúng cho ngay. Nhö vaäy ñaïo quaù lôùn quaù roäng, ngöôøi ta khoâng theå moät sôùm moät chieàu maø laøm ñöôïc, neân caùi gì gaàn coù theå laøm ñöôïc chæ cho hoï laøm tröôùc, coøn caùi theânh thang töø töø chæ sau. Theá neân toâi noùi coù hai ñieàu:

1. Bieát moãi ngöôøi ñeàu coù hoøn ngoïc quí neân phaûi chæ cho hoï, toâi môùi an loøng. Nhöng noùi hoï laïi khoâng tin vì töï cho mình laø keû baàn haøn laøm sao coù ngoïc quí ñöôïc, neân nghe noùi hoï chæ laéc ñaàu töôûng nhö laø troø chôi.

2. Vì bieát hoï thích vui sôï khoå, thoâi thì daïy cho hoï laøm nhöõng vieäc traùnh khoå ñeå ñöôïc vui trong ñôøi naøy vaø nhöõng ñôøi sau laø toát roài. Nhö vaäy ñieàu gì söûa ñöôïc thì söûa ngay giuøm, chæ nhöõng caùi caên baûn cho hoï laøm tröôùc. Ñoù laø phaàn thöù hai chæ nghieäp thieän, nghieäp aùc, nhaân quaû roõ raøng ñeå cho ngöôøi tu bieát maø traùnh cuõng laø ñieàu toát.

Bôûi vì ngöôøi tu coù khi ñi töø nhöõng phöông tieän naøy sang phöông tieän khaùc, laàn laàn ñeán choã cuoái cuøng, coøn ñoái vôùi Thieàn toâng ñi thaúng ngay ñaàu nguoàn chôù khoâng duøng phöông tieän. Nhö caâu chuyeän toâi thöôøng nhaéc nhieàu laàn veà vieäc Toå Ñaït-ma chæ cho Toå Hueä Khaû, coù phaûi ñaàu nguoàn khoâng? - Thöa: Taâm con khoâng an, xin Hoøa thöôïng daïy con phaùp an taâm. Neáu khoâng phaûi chæ thaúng ñaàu nguoàn thì khi daïy noùi: Ngöôi nieäm Phaät ñi roài laàn laàn taâm ngöôi an. Hoaëc: Ngöôi trì chuù ñi, roài taâm ngöôi seõ an. Hay: Ngöôi duøng caâu gì ñoù ñeå ñaøn aùp cho taâm an. Coøn ôû ñaây Toå Ñaït-ma baûo: Ñem taâm ra ta an cho. Ngay caùi baát an tìm laïi noù ôû ñaâu? Tìm moät luùc noù maát tieâu. Nhö vaäy tìm taän cuøng caùi baát an ñoù khoâng nguoàn goác, khoâng nôi choán. Khi tìm laïi khoâng ñöôïc, Toå môùi daïy: Ta ñaõ an taâm cho ngöôi roài. Ngay caùi baát an phaêng tìm taän goác noù khoâng coù, nhö vaäy coù phaûi laø trôû veà goác khoâng? Ñöôøng loái tu cuûa Toå sö laø chæ thaúng tìm taän goác. Chuùng ta noùi baát an thì caùi gì laø baát an? Laø caùi nghó suy tính toaùn laøm cho mình baát an, laø taâm mình phaûi khoâng? Khi tìm laïi töôøng taän khoâng coù gì heát laø ñi thaúng vaøo goác, khoâng phaûi duøng moät phöông tieän naøo ñeå ñeø. Ñoù laø yù ôû ñaây noùi “Döôùi cöûa Toå sö chæ ra moät con ñöôøng chaùnh tu haønh, daïy ngöôøi töø ngay ñaàu nguoàn maø khôûi coâng”. Nhö vaäy chuùng ta xeùt kyõ moïi toäi loãi tham saân si goác töø ñaâu ra, cuõng töø daáy nieäm maø ra; daáy nieäm neân coù tham, saân v.v... Vì vaäy muoán döùt tham, saân, si thì ngay nieäm khôûi phaûi döøng. Nieäm khôûi döøng thì tham saân si ñaâu coøn. Ñaây cuõng thaúng töø goác maø deïp, neân toâi noùi laø ñi taän ñeán choã naûy maàm deïp saïch noù hay boùp cheát töø trong tröùng nöôùc khoâng ñôïi noù thaønh hình. Ñoù laø yù nghóa chuùng ta phaûi nhôù naém vöõng ñeå tu haønh.

“Neáu ñaàu nguoàn ñaõ trong saïch, thì lyù thaät luoân luoân hieän tieàn, thöùc vaø nieäm töï nhieân oâ nhieãm chaúng ñöôïc.” Bôûi thöùc vaø nieäm khoâng daáy khôûi ñöôïc thì laøm gì coù oâ nhieãm, laø trôû veà Taâm theå thanh tònh. Vì vaäy Ngaøi môùi ví duï “Ví nhö maët trôøi ñaõ leân cao giöõa hö khoâng, thì ma quaùi ñeàu baët daáu”. Khi taâm mình khoâng coøn moät nieäm voïng thöùc daáy ñoäng, ñoù laø maët trôøi leân cao. Cho neân ngaøi Voâ Ngoân Thoâng ngoä caâu: “Taâm ñòa nhöôïc khoâng, tueä nhaät töï chieáu.” Nghóa laø ñaát taâm neáu khoâng thì maët trôøi trí tueä lieàn soi. Khoâng coù nieäm khôûi, khoâng coù voïng thöùc thì maët trôøi trí tueä saùng leân raát roõ raøng, neân noùi ma quaùi ñeàu baët daáu. Coøn chuùng ta ma quaùi hieän leân luoân luoân vì ñaát taâm coøn buïi raäm um tuøm, neân coù choã cho noù aån nuùp.

“Moät phaùp moân taâm ñòa naøy, chính laø ñaïo cuûa ngaøn Thaùnh xöa nay chaúng ñoåi. Cho neân, traùi vôùi noù thì phaøm, thuaän vôùi noù thì Thaùnh, meâ noù thì sanh töû baét ñaàu, ngoä noù thì luaân hoài ngöøng döùt.” Thaät ñôn giaûn laøm sao! Neáu traùi vôùi ñaát taâm trong saïch laø phaøm, thuaän vôùi noù laø Thaùnh. Nghóa laø chuùng ta trôû veà ñaát taâm thanh tònh thì voøng luaân hoài khoâng coøn nöõa. Neáu queân noù ñi, cöù nuoâi voïng thöùc laêng xaêng ñoù laø goác luaân hoài sanh töû.

Vaäy muoán döøng luaân hoài khoâng gì baèng theå nhaän “chí ñaïo”. Muoán theå nhaän chí ñaïo, khoâng gì baèng quaùn chieáu Baûn taâm. Muoán quaùn chieáu Baûn taâm, caàn môû roäng maét roãng soi xeùt. Luoân khieán cho traêng toû roïi saùng ngôøi, thöôøng ôû trong ñònh maø trí tueä chieáu soi. Luoân luoân giöõ ñöôïc trong choã thaát tình chöa phaùt naøy. Luoân luoân baûo toàn ñöôïc theå baùt thöùc chöa nhieãm naøy. Thì, ngoaøi döøng caùc duyeân, trong baët caùc voïng. Goàm thu aùnh saùng nôi maét, laéng ñoïng aâm vaän nôi tai, ñieàu hoøa hôi thôû nôi muõi, bòt kín khí vò nôi löôõi, tay chaân chaúng ñoäng. Khieán cho naêm thöùc: maét, tai, muõi, löôõi vaø thaân, moãi thöù trôû laïi caên cuûa noù, thì naêm thöù linh: tinh, thaàn, hoàn, phaùch vaø yù, moãi thöù yeân nôi vò cuûa noù. Trong hai möôi boán giôø thöôøng xem kyõ beân trong söï chaïy rong cuûa con traâu naøy, laãn vôùi thöôøng laéng nghe ngöôïc laïi söï thuaàn thuïc hay buoâng lung cuûa noù. Caû ñeán moïi cöû chæ haønh ñoäng, nieäm nieäm chaúng rôøi noù. Cuõng nhö, ñi ñöùng naèm ngoài, taâm taâm luoân ôû ngay con traâu naøy. Khoâng theå moät saùt-na queân maát chieáu soi hay thoaùng choác traùi nhau. Thaàn quang vöøa phoùng ra lieàn thu laïi. Trong luùc voäi vaøng vaãn khoâng taùch rôøi. Thöôøng ôû ngay ñaây maø luoân ñeå yù chieáu soi. Nhö oâng Töû Tö noùi: “Chaúng theå rôøi trong giaây laùt”, laø ñaáy.

“Muoán döøng luaân hoài khoâng gì baèng theå nhaän 'chí ñaïo'”: Ñaây laø moät töø khaùc, chöõ “chí ñaïo” naøy laø töø cuûa Toå Taêng Xaùn noùi: “Chí ñaïo voâ nan, duy hieàm giaûn traïch.” Chí ñaïo töùc laø choã toät cuøng cuûa ñaïo, laø Chaân taâm.

“Muoán theå nhaän chí ñaïo, khoâng gì baèng quaùn chieáu Baûn taâm”: Töùc laø soi saùng töøng nieäm, töøng phuùt giaây noù coù chaïy, coù rong ruoåi hay khoâng?

“Muoán quaùn chieáu Baûn taâm, caàn môû roäng maét roãng soi xeùt”: Phaûi nhìn noù vôùi taùnh caùch roãng rang, khoâng neân heïp hoøi keàm cheá.

“Luoân khieán cho traêng toû saùng ngôøi, thöôøng ôû trong ñònh maø trí tueä chieáu soi. Luoân luoân giöõ ñöôïc trong choã thaát tình chöa phaùt naøy”: Phaûi duøng trí soi saùng roõ raøng, khoâng neân ñeå ñònh maø queân tueä. Choã thaát tình luoân luoân gìn giöõ khoâng cho daáy leân. Thaát tình laø: möøng, giaän, sôï, yeâu, buoàn, gheùt, muoán. Nghóa laø laøm sao giöõ khoâng cho baûy thöù naøy daáy leân. Neáu taâm khoâng daáy nieäm thì coù thaát tình hay khoâng? Neáu noù daáy nieäm thì khoâng nieäm thöông thì nieäm gheùt, khoâng nieäm möøng thì nieäm giaän. Vì vaäy phaûi giöõ ñöôïc choã laëng yeân cuûa noù chöa daáy nieäm thì thaát tình khoâng coù.

“Luoân luoân baûo toaøn ñöôïc theå baùt thöùc chöa nhieãm naøy. Thì, ngoaøi döøng caùc duyeân, trong baët caùc voïng.” Neáu giöõ cho thaát tình khoâng daáy ñoäng, hay noùi caùch khaùc, choã khoâng nhieãm töùc laø thöùc thöù taùm khoâng nhieãm thì ngoaøi döøng caùc duyeân, trong baët caùc voïng. Caâu naøy nghe khoù hieåu, caùc duyeân beân ngoaøi laøm sao döøng ñöôïc. Maét mình ñang môû saùng coù ngöôøi ñi qua laø coù duyeân, neân chaän hoï laïi khoâng cho ñi qua maét mình hay phaûi laøm sao? Nhö vaäy caûnh ñeán ñi mình döøng noù baèng caùch naøo? Döøng khoâng coù nghóa laø troán, ñuoåi, hay xaây maët vaøo vaùch khoâng nhìn ñeán ai. Döøng caùc duyeân coù nghóa laø moïi caûnh, moïi duyeân ñoái dieän tröôùc maét mình khoâng cho dính, keït. Ngöôøi ñi qua bieát ngöôøi, vaät ñi qua bieát vaät, gioáng nhö göông caùi naøo hieän caùi aáy, qua roài thoâi. Coù ngöôøi vaät naøo ñi qua roài coøn dính boùng trong göông khoâng? Coøn göông maét mình taïi sao bò dính? Noù khoâng coù keo maø sao qua roài laïi dính? Ñoù laø ñieàu maø taát caû chuùng ta tu phaûi kheùo nhö caùi göông trong saùng, ngöôøi vaät ñeán thì hieän hình, qua roài thì maát boùng. Maét chuùng ta cuõng phaûi nhö caùi göông vaäy. Nhö vaäy chuùng ta khoâng troán caûnh, khoâng ñuoåi moïi söï vaät ñeán vôùi chuùng ta maø caùi kheùo laø ngöôøi ñeán hieän ngöôøi, vaät ñeán hieän vaät, qua roài thoâi ñöøng ñeå dính nhieãm. Muoán khoâng dính nhieãm thì khi ngöôøi qua ñöøng voïng khôûi veà ngöôøi, vaät qua khoâng voïng khôûi veà vaät. Khoâng voïng khôûi thì khoâng nhieãm. Neáu coù ngöôøi qua khen laø ñeïp, vaät qua cho laø xaáu ñoù laø dính roài. Cho neân ngöôøi thì bieát ngöôøi, vaät thì bieát vaät, khoâng coù moät nieäm naøo ñeå phaân bieät veà ngöôøi vaät ñoù thì khoâng coù dính khaèn; neáu coù nieäm phaân bieät ñaây laø ñeïp, kia laø xaáu laø coù khaèn dính. Vì vaäy xaáu hay ñeïp qua roài maø boùng cöù laûng vaûng ôû mình maõi laøm maát thì giôø tu, heát chöôùng naøy laïi sanh chöôùng khaùc. Lyù ñaùng giôø ngoài thieàn raûnh rang bieát maáy, moïi söï vieäc ôû ngoaøi ñeàu gaùc qua moät beân, ñoùng cöûa Thieàn ñöôøng laïi voâ ngoài thì coøn chuyeän gì nöõa ñaâu. Vaäy maø coù yeân khoâng? Bôûi vì chuùng ta traùnh ñöôïc duyeân tieáp xuùc beân ngoaøi, nhöng boùng daùng beân trong vaãn coøn chöa maát heát; sôû dó noù khoâng maát laø vì khi tieáp xuùc vôùi duyeân mình voïng khôûi phaân bieät nhieàu, töø voïng khôûi phaân bieät neân coù dính maéc. Khi dính maéc roài tuy caûnh ngoaøi khoâng coù, maø töø trong taâm boùng daùng hieän ra quaáy nhieãu, laøm maát thì giôø tu cuûa mình. Vì vaäy chuùng ta tu phaûi laøm sao ñoái caûnh, ñoái duyeân maø taâm vaãn nhö nhö trong saùng khoâng ñeå cho dính maéc. Theá neân Coå ñöùc coù noùi:

Nhaïn quaù tröôøng khoâng

AÛnh traàm haøn thuûy

Nhaïn voâ di tung chi yù

Thuûy voâ löu aûnh chi taâm.

Nghóa laø:

Nhaïn bay trong khoâng

Boùng chìm ñaùy nöôùc

Nhaïn khoâng coù yù ñeå daáu

Nöôùc khoâng coù taâm giöõ boùng.

Nghóa laø nhaïn bay qua boùng chìm döôùi nöôùc, maø nhaïn coù yù ñeå boùng, nöôùc coù yù löu daáu laïi khoâng? Khoâng, qua roài maát coøn coù yù thì coù boùng coù daáu. Vì vaäy khoâng daáy nieäm thì yù khoâng chen vaøo, coøn daáy nieäm thì yù môùi chen vaøo ñöôïc. Theá neân bieát tu laø laøm sao tröôùc caûnh duyeân chuùng ta khoâng tieâu cöïc ñeå troán traùnh, nhöng ñöøng ñeå cho voïng thöùc quaù laêng xaêng, quaù phaân bieät roài dính khaèn, khieán cho söï tu bò thoái thaát. Ñöôïc nhö vaäy thì giôø ngoài thieàn laø giôø raát thaùnh thieän, nhaøn haï, thaûnh thôi, khoûi phaûi deïp boû gì heát. Laâu laâu toâi coù nhìn leùn nhöõng ngöôøi ngoài thieàn, coù ngöôøi ngoài raát töôi tænh, coù ngöôøi ngoài guïc gaëc ñaàu, coù ngöôøi nhaên maët troâng khoå sôû laém. Nhöõng hieän töôïng ñoù laø do ôû trong ñang coù nieàm vui hay coù caùi gì khoâng ñöôïc thaûnh thôi thoaûi maùi. Laøm sao khi chuùng ta ngoài thieàn coù neùt maët nhö oâng Phaät ngoài treân baøn, töôi vui cöôøi mæm troâng thaät nhaøn haï, coøn ngoài baëm moâi, trôïn maét, hay guïc gaëc ñaàu thaät laø khoå sôû. Vì vaäy chuùng ta phaûi kheùo tu laøm sao cho coù keát quaû toát thì söï tu môùi ñöôïc lôïi ích thieát thöïc.

“Goàm thu aùnh saùng nôi maét, laéng ñoïng aâm vaän nôi tai, ñieàu hoøa hôi thôû nôi muõi, bòt kín khí vò nôi löôõi, tay chaân chaúng ñoäng. Khieán cho naêm thöùc: maét, tai, muõi, löôõi vaø thaân, moãi thöù trôû laïi caên cuûa noù, thì naêm thöù linh: tinh, thaàn, hoàn, phaùch vaø yù, moãi thöù yeân nôi vò cuûa noù.” ÔÛ ñaây Ngaøi chæ cho chuùng ta thaáy roõ, khi ngoài thieàn laø goàm thu aùnh saùng nôi maét, laéng ñoïng aâm vaän nôi tai. Bôûi vì ngöôøi tu thieàn coù hai caên beùn nhaïy nhaát laø maét vaø tai, neân khi ngoài phaûi thu aùnh saùng trôû laïi maét, khoâng cho phoùng chaïy ra ngoaøi, thu aâm vaän nôi tai cho laéng ñoïng, “ñieàu hoøa hôi thôû nôi muõi, bòt kín khí vò nôi löôõi, tay chaân chaúng ñoäng. Khieán cho naêm thöùc: maét, tai, muõi, löôõi vaø thaân, moãi thöù trôû laïi caên cuûa noù”. Töùc laø noù y nguyeân: Maét vaãn thaáy, tai vaãn nghe, muõi vaãn ngöûi, löôõi vaãn neám bình thöôøng nhöng khoâng bò daáy ñoäng, khoâng bò nhieãm nhô bôûi ngoaïi traàn; ñoù laø mình thu noù trôû veà. Neáu naêm thöùc trôû veà ñöôïc naêm caên cuûa noù thì ôû ñaây Ngaøi noùi theo Nho laø tinh, thaàn, hoàn, phaùch vaø yù, coøn chuùng ta chæ noùi goïn laø yù môùi ñöôïc yeân nôi vò cuûa noù. Nhö vaäy trong naêm caên: maét, tai, muõi, löôõi, thaân neáu khoâng phoùng ra thì yù khoâng coù cô hoäi chaïy, neân noù döøng ñöôïc yù; coøn naêm caên phoùng ra thì yù theo ñoù maø chaïy. Nhö chuùng ta ñang ngoài thieàn nghe coù nhöõng tieáng ngöôøi noùi chuyeän beân ngoaøi, neáu nghe maø mình khoâng daáy nieäm thì yù coù chaïy khoâng? Coøn nghe maø khôûi nghó ai ñoù noùi gì ôû ngoaøi, laéng nghe roài thì yù chaïy lung tung. Nhö vaäy goác cuûa söï tu laø laøm sao giöõ naêm caên moãi caùi phaûi ôû ngay baûn vò cuûa noù, ñöøng ñeå cho yù chen vaøo gaây ra chuyeän roái raém beân ngoaøi.

“Trong hai möôi boán giôø thöôøng xem kyõ beân trong söï chaïy rong cuûa con traâu naøy, laãn vôùi thöôøng laéng nghe ngöôïc laïi söï thuaàn thuïc hay buoâng lung cuûa noù.” Nhö vaäy chaên traâu laø chaên baèng caùch naøo? Nghóa laø trong hai möôi boán giôø giöõ con traâu cuûa mình (con traâu ôû ñaây Ngaøi noùi laø nôi saùu caên cuûa mình) khoâng cho noù chaïy ra, traùi laïi phaûi nhìn thaáu voâ trong xem noù ñang thuaàn thuïc hay buoâng lung ñeå keàm cheá noù.

“Caû ñeán moïi cöû chæ haønh ñoäng, nieäm nieäm chaúng rôøi noù. Cuõng nhö, ñi ñöùng naèm ngoài, taâm taâm luoân ôû ngay con traâu naøy.” Khi ñi, ñöùng, naèm, ngoài luùc naøo cuõng chaên giöõ saùu caên khoâng cho noù chaïy, khoâng ñeå noù dính vôùi ngoaïi caûnh.

“Khoâng theå moät saùt-na queân maát chieáu soi hay thoaùng choác traùi nhau.” Nghóa laø moät phuùt, moät giaây cuõng phaûi thaáy bieát roõ, khoâng ñeå cho noù tung hoaønh ra ngoaøi.

“Thaàn quang vöøa phoùng ra lieàn thu laïi. Trong luùc voäi vaøng vaãn khoâng taùch rôøi. Thöôøng ôû ngay ñaây maø luoân ñeå yù chieáu soi. Nhö oâng Töû Tö noùi: 'Chaúng theå rôøi trong giaây laùt', laø ñaáy.” ÔÛ ñaây Ngaøi daãn theo Nho ñeå laøm chöùng raèng ngöôøi kheùo tu duø theo Nho hay Phaät ñeàu phaûi kheùo giöõ gìn, khoâng ñeå cho noù buoâng lung duø trong moät phuùt moät giaây.

Laïi tröôùc coøn giöõ noù ñeå cho troáng heát taâm kia. Keá queân noù ñeå môû roäng caùi löôïng kia. Tuøy choã, tuøy thôøi ñeàu töï taïi voâ ngaïi.

Ñaây Ngaøi chæ hai caùch ñeå giöõ. “Tröôùc coøn giöõ noù ñeå cho troáng taâm kia.” Giöõ noù töùc laø giöõ cho saùu caên ñöøng daáy nieäm thì taâm môùi troáng roãng, theânh thang. “Keá queân noù ñeå môû roäng caùi löôïng kia”: Nghóa laø giöõ cho saùu caên khoâng daáy nieäm töùc laø saùu caên ñöôïc thanh tònh. Sau ñoù queân khoâng coøn keàm giöõ saùu caên nöõa thì taâm mình môùi roäng theânh thang.

“Tuøy choã tuøy thôøi ñeàu töï taïi voâ ngaïi.” Nhö vaäy tuøy choã tuøy thôøi taâm mình khoâng coøn gì trôû ngaïi heát.

Song, ngöôøi hoïc chæ coát lo deïp tröø saùu thöùc, thì caøng neân roõ bieát choã tröôùc sau. YÙ tuy laø chuû soaùi cuûa saùu thöùc, maø maét chính laø tieân phong cuûa naêm giaëc. Neân baäc Tieân ñöùc noùi: “Taâm laø then choát, maét laø giaëc troäm.” Muoán haøng phuïc taâm kia, tröôùc phaûi thu nhieáp maét kia. Bôûi caây noû thì söï phaùt ñoäng ôû taïi boä phaän maùy, taâm thì söï duyeân daãn ôû taïi maét. Boä phaän maùy chaúng ñoäng thì noû ñöùng yeân. Maét chaúng ñoäng thì taâm ñöùng yeân. Phaûi bieát, voïng nieäm daáy leân töø thöùc caên, ñoái vôùi caûnh maø thaønh voïng, chaúng phaûi coù thaät theå. Khi ôû chuùng sanh, thì trí yeáu thöùc maïnh neân chæ goïi laø thöùc. Ngay khi ôû Phaät ñòa, thì trí maïnh thöùc yeáu neân chæ goïi laø trí. Chæ chuyeån teân kia maø chaúng chuyeån theå kia. Ban ñaàu thì moät nguoàn taâm roãng rang trong laëng, roài do “tri kieán laäp tri”, voïng traàn sanh khôûi, neân coù voïng nieäm. Neáu “tri kieán voâ kieán, tö töùc Nieát-baøn”, thì Trí taùnh chaân thaät thanh tònh seõ trôû laïi trong laëng nhieäm maàu, roãng suoát troïn veïn, yù nieäm lieàn tieâu. YÙ nieäm ñaõ tieâu, thì töø thöùc thöù saùu trôû xuoáng, khoâng thöùc naøo chaúng ñeàu tieâu heát. Töùc laø choã ngaøi Vaên-thuø baûo: “Moät caên ñaõ trôû veà nguoàn, saùu caên trôû thaønh giaûi thoaùt.” Ñaõ khoâng saùu caên thì khoâng saùu traàn, ñaõ khoâng saùu traàn thì khoâng saùu thöùc. Ñaõ khoâng saùu thöùc thì khoâng chuûng töû luaân hoài. Ñaõ khoâng chuûng töû luaân hoài, thì moät ñieåm Chaân taâm cuûa ta, ñöùng rieâng khoâng choã nöông, roãng rang meânh moâng, saùng rôõ, laëng trong, muoân kieáp thöôøng coøn, haèng khoâng sanh dieät.

Ñoaïn naøy Ngaøi chæ raát roõ raøng ñeå chuùng ta nhôù maø tu.

"Song, ngöôøi hoïc chæ coát lo deïp tröø saùu thöùc, thì caøng neân roõ bieát choã tröôùc sau. YÙ tuy laø chuû soaùi cuûa saùu thöùc, maø maét chính laø tieân phong cuûa naêm giaëc.” Nhö vaäy ngöôøi hoïc chæ lo deïp tröø saùu thöùc nhöng phaûi roõ bieát caùi naøo tröôùc, caùi naøo sau. YÙ tuy laø chuû soaùi song con maét môùi laø tieân phong cuûa naêm giaëc. Chuû soaùi coù bò laêng xaêng roái loaïn hay thaønh coâng laø do töôùng tieân phong daãn ñöôøng. Nhö thaáy hoa ñeïp ôû tröôùc, maø maét chuùng ta khoâng chuù yù phaân bieät thì chuû soaùi beân trong coù quaáy raày laêng xaêng khoâng? Sôû dó chuùng ta bò quaáy raày laø vì maét vöøa thaáy hoa ñeïp lieàn phaân tích hoa ñeïp laøm sao... thì yù theo ñoù duyeân nhieãm. Nhö vaäy chuû soaùi laø yù maø con maét laø tieân phong. Con maét laøm sao khoâng cho noù dính? Trong nhaø thieàn thöôøng noùi laø môû maét nhö muø. Nghóa laø sao? Khoâng phaûi ñi ñaâu cuõng bòt maét laïi khoâng cho thaáy gì heát maø maét vaãn thaáy bieát taát caû nhöng khoâng caùi gì dính keït laø coù maét nhö muø. Giaû söû coù möôøi ngöôøi ñi qua tröôùc maét chuùng ta, aên maëc quaàn aùo saëc sôõ, nhöng mình khoâng chuù yù ñeán ngöôøi naøo heát. Khi hoï ñi qua roài, giaây laùt sau neáu coù ai hoûi, nhöõng ngöôøi khi naõy vöøa ñi qua ngöôøi naøo ñeïp, ngöôøi naøo xaáu theá naøo, mình seõ traû lôøi ra sao? Khoâng chuù yù thì ñaâu thaáy ai ñeïp, ai xaáu. Nhö vaäy coù maét maø nhö muø, thaáy nhö khoâng thaáy. Coøn neáu chuù yù ngöôøi naøy aên maëc hôïp thôøi trang, ngöôøi kia khoâng hôïp thì khi ñöôïc hoûi ñeán lieàn phaân tích theá naøy theá noï, laø ngöôøi coù maét saùng, laø coù thaáy, coøn khoâng chuù yù laø coù maét nhö muø. Chuùng ta phaûi giöõ sao cho coù maét nhö muø thì tu deã thaønh coâng, coøn coù maét saùng quaù tu cöïc khoå laém. Ñoù laø choã phaûi ngöøa anh tieân phong tröôùc ñeå oâng chuû soaùi ñöôïc yeân; neáu ñeå anh tieân phong daãn giaëc vaøo nhieàu thì oâng chuû soaùi phaûi meät.

Neân Tieân ñöùc noùi: “Taâm laø then choát, maét laø giaëc troäm.” Then choát laø vaät duøng gaøi cöûa. Taâm laø cöûa gaøi ôû trong, nhöng con maét laø giaëc troäm, coù chuyeän gì noù lieàn caïy cöûa, cho neân taâm môùi ñoäng, môùi daáy. Nhö vaäy hai thöù ñoù lieân heä nhau.

“Muoán haøng phuïc taâm kia, tröôùc phaûi thu nhieáp maét kia.” Nghóa laø laøm sao ñoái vôùi taát caû caûnh ñöøng ñeå cho noù keït dính thì taâm deã haøng phuïc, neáu ñeå keït dính thì taâm khoù haøng phuïc ñöôïc.

“Bôûi caây noû thì söï phaùt ñoäng ôû taïi boä phaän maùy, taâm thì söï duyeân daãn ôû taïi maét. Boä phaän maùy chaúng ñoäng thì noû ñöùng yeân. Maét chaúng ñoäng thì taâm ñöùng yeân. Phaûi bieát, voïng nieäm daáy leân töø thöùc caên, ñoái vôùi caûnh maø thaønh voïng, chaúng phaûi coù thaät theå.” Vì voïng nieäm daáy leân laø do maét tai muõi löôõi thaân tieáp xuùc vôùi ngoaïi traàn daáy nieäm neân thaønh ra ñoái ñòch, choáng choïi, phaân bieät. Tuy ñoái ñòch nhöng noù khoâng coù thaät theå.

“Khi ôû chuùng sanh, thì trí yeáu thöùc maïnh neân chæ goïi laø thöùc. Ngay khi ôû Phaät ñòa, thì trí maïnh thöùc yeáu neân chæ goïi laø trí.” Nhö vaäy goïi laø trí, laø thöùc tuøy ôû ñòa vò. ÔÛ ñòa vò meâ cuûa chuùng sanh, cuõng caùi bieát nhöng laø caùi bieát cuûa voïng töôûng phaân bieät neân goïi laø thöùc; coøn ôû ñòa vò Phaät, cuõng caùi bieát maø saùng suoát giaùc ngoä, neân goïi laø trí.

“Chæ chuyeån teân kia maø chaúng chuyeån theå kia. Ban ñaàu thì moät nguoàn taâm roãng rang trong laëng, roài do 'tri kieán laäp tri ', voïng traàn sanh khôûi, neân coù voïng nieäm.” Ngaøi daãn kinh Laêng Nghieâm ñeå thaáy roõ ban ñaàu chæ laø moät nguoàn taâm roãng rang trong laëng, nhöng do “tri kieán laäp tri”, vöøa coù thaáy bieát lieàn khôûi nieäm phaân bieät ñoù laø laäp tri, roài voïng traàn sanh khôûi neân coù voïng nieäm. Neáu “tri kieán voâ kieán, tö töùc Nieát-baøn”. Nghóa laø mình thaáy bieát maø khoâng thaáy bieát, nhö coù ngöôøi ñi qua mình thaáy bieát, maø khoâng coù nieäm phaân bieät ñoù laø khoâng thaáy bieát. Neáu khoâng thaáy bieát nhö vaäy töùc laø Nieát-baøn. Vaäy Nieát-baøn vôùi sanh töû caùch nhau bao xa? Chæ laø ñoái duyeân, xuùc caûnh maø khôûi nieäm ñuoåi theo phaân bieät ñoù laø sanh töû. Coøn ñoái duyeân, xuùc caûnh maø khoâng daáy nieäm ñuoåi theo dính maéc, ñoù laø Nieát-baøn chôù khoâng ñaâu xa.

“Thì Trí taùnh chaân thaät thanh tònh seõ trôû laïi trong laëng nhieäm maàu, roãng suoát troïn veïn, yù nieäm lieàn tieâu. YÙ nieäm ñaõ tieâu, thì töø thöùc thöù saùu trôû xuoáng, khoâng thöùc naøo chaúng ñeàu tieâu heát.” Neáu yù nieäm tieâu thì saùu thöùc cuõng theo ñoù maø tieâu. Vì vaäy troïng taâm chuùng ta tu laø ôû yù. Neáu yù laëng thì taát caû ñeàu theo ñoù maø laëng heát.

“Töùc laø choã ngaøi Vaên-thuø baûo: Moät caên ñaõ trôû veà nguoàn, saùu caên trôû thaønh giaûi thoaùt.” Ñaây laïi daãn kinh Laêng Nghieâm choã Phaät daïy ngaøi Vaên-thuø choïn caùc caên vieân thoâng.

“Ñaõ khoâng saùu caên thì khoâng saùu traàn, ñaõ khoâng saùu traàn thì khoâng saùu thöùc. Ñaõ khoâng saùu thöùc thì khoâng chuûng töû luaân hoài.” Khi saùu thöùc khoâng coøn hoaït ñoäng, khoâng coøn taïo nghieäp nöõa thì luaân hoài cuõng khoâng coøn.

“Ñaõ khoâng chuûng töû luaân hoài, thì moät ñieåm Chaân taâm cuûa ta, ñöùng rieâng khoâng choã nöông, roãng rang, meânh moâng, saùng rôõ, laëng trong, muoân kieáp thöôøng coøn, haèng khoâng sanh dieät.” Ñeán ñaây goïi laø giaûi thoaùt sanh töû, laø ñöôïc giaùc ngoä hoaøn toaøn. Nhö vaäy chuùng ta tu laø trôû veà caùi saün cuûa mình, chôù khoâng phaûi ôû ñaâu ñem ñeán. Ñaõ coù saün nhöng vì chuùng ta meâ töùc laø queân, nay tænh laïi deïp boû nhöõng manh moái daãn ñi luaân hoài sanh töû, ñeå trôû veà nguoàn baát sanh baát dieät, ñoù laø goác cuûa söï tu.

	]

	THIỀN TÔNG VIỆT NAM