THAM ÑOÀ HIEÅN QUYEÁT VAØ THI TUÏNG

CAÙC THIEÀN SÖ ÑÔØI LYÙ GIAÛNG GIAÛI

H.T THÍCH THANH TÖØ

PHAÀN II: THI TUÏNG CAÙC THIEÀN SÖ ÑÔØI LYÙ (tt)

THIEÀN SÖ KHOÂNG LOÄ

Ngaøi hoï Döông, khoâng roõ teân thaät vaø naêm sanh, tòch naêm 1119, ñôøi thöù 9 doøng Voâ Ngoân Thoâng. Tieåu söû cuûa Ngaøi ñöôïc in trong quyeån Thieàn Sö Vieät Nam cuøng taùc giaû. Ngaøi coù ñeå laïi hai taùc phaåm. Sau ñaây laø baøi keä Ngoân Hoaøi:

Aâm:

            Traïch ñaéc long xaø ñòa khaû cö,

            Daõ tình chung nhaät laïc voâ dö.

            Höõu thôùi tröïc thöôùng coâ phong ñaûnh,

            Tröôøng khieáu nhaät thanh haøn thaùi hö.

Dòch:

            Löïa nôi roàng raén ñaát öa ngöôøi,

            Caû buoåi tình queâ nhöõng maõng vui.

            Coù luùc thaúng leân ñaàu nuùi thaúm,

            Moät hôi saùo mieäng, laïnh baàu trôøi.

                                                (Ngoâ Taát Toá dòch)

Giaûng:

Coù nhöõng hoïc giaû cho raèng baøi keä naøy truøng laäp vôùi baøi Keä cuûa Lyù Töôøng taëng moät thieàn sö Trung Hoa. Toâi tra khaûo thaáy tuy truøng maø khoâng truøng. Thieàn sö Döôïc Sôn Duy Nghieãm ôû Trung Hoa ñôøi Ñöôøng moät ñeâm leân nuùi kinh haønh, chôït maây tan thaáy traêng saùng, Ngaøi cöôøi to moät tieáng, vang xa gaàn chín möôi daëm. Daân chuùng ôû xa nghe tieáng, hoâm sau tìm ñeán hoûi taêng chuùng. Taêng chuùng baûo:

- Ñoù laø tieáng cöôøi cuûa Hoaø thöôïng ñeâm qua ôû treân nuùi.

Lyù Töôøng nghe vieäc naøy laïi laøm baøi thô taëng:

            Tuyeån ñaéc u cö hieäp daõ tình,

            Chung nieân voâ toáng dieäc voâ nghinh.

            Höõu thôøi tröïc thöôùng coâ phong ñaûnh,

            Nguyeät haï phi vaân tieáu nhaát thinh.

Toâi taïm dòch:

            Choïn nôi xa vaéng hôïp loøng queâ,

            Naêm troøn maëc khaùch ñeán hay veà.

            Coù khi tieán thaúng leân ñænh nuùi,

            Maây tan traêng hieän tieáng cöôøi heà!

Caâu ñaàu cuûa Lyù Töôøng laø “Tuyeån ñaéc u cö hieäp daõ tình”, caâu ñaàu cuûa Ngaøi laø “Traïch ñaéc long xaø ñòa khaû cö”. Lôøi hai caâu naøy khaùc nhau. Caâu thöù hai cuûa Lyù Töôøng laø”Chung nieân voâ toáng dieät voâ nghinh”. Caâu thöù hai cuûa Ngaøi laø “Daõ tình chung nhaät laïc voâ dö”. YÙ hai caâu naøy khaùc nhau raát xa. Chæ coù caâu thöù ba laø truøng nhau. Caâu thöù tö cuûa Lyù Töôøng laø “Nguyeät haï phi vaân thieáu nhaát thanh”, cuûa Ngaøi laø “Tröôøng khieáu nhaát thanh haøn thaùi hö”. YÙ hai caâu naøy cuõng khaùc nhau raát xa. Khoâng vì moät caâu truøng maø chuùng ta cho Ngaøi aên caép vaên cuûa ngöôøi maø khoâng thaáy yù thaâm traàm cuûa Ngaøi.

“Traïch ñaéc long xaø ñòa khaû cö, daõ tình chung nhaät laïc voâ dö”. Nghóa laø löïa ñaát raén roàng ñeå ôû, vì choã ñoù laø nôi thoân giaõ thanh vaéng an vui caû ngaøy. Ñoïc qua caâu naøy coù nhieàu ngöôøi cho raèng Ngaøi löïa nhöõng vuøng ñaát coù haøm roàng ñeå ôû cho phaùt taøi phaùt quan, ñoù laø loái suy nghó theo tình phaøm. Ngaøi löïa nôi roàng raén laø luïa vuøng nuùi röøng xa xoâi heûo laùnh ñeå ôû, vì nuùi röøng thanh vaéng. Nôi naøy raát thích hôïp vôùi Ngaøi, neân caâu keá Ngaøi noùi “Caû buoåi tình queâ nhöõng maõng vui”, ôû choå queâ muøa thanh vaéng maø Ngaøi thaáy vui caû ngaøy.

“Höõu thôøi tröïc thöôùng coâ phong ñaûnh, tröôøng thieáu nhaát thanh haøn thaùi hö” vì thích ôû choå nuùi röøng neân Ngaøi môùi noùi: coù luùc thaúng leân ñaàu nuùi thaúm, moät nôi saùo mieäng laïnh baàu trôøi. Caâu choùt noùi leân caùi phi thöôøng cuûa ngöôøi ñaït ñaïo ôû nuùi röøng. Huyùt saùo moät tieáng laø laïnh caû baàu trôøi. YÙ ngaøi noùi choã nuùi röøng vaéng veû raát thích hôïp vôùi ngöôøi tu, khi leân choùt nuùi tænh tu, ñaïo löïc ñaày ñuû roài thì laøm kinh ñoäng caû trôøi ñaát, hay noùi caùch khaùc laø caûm öùng caû trôøi ñaát.

Thô Ngö Nhaøn:

AÂm:

            Vaïn lyù thanh giang vaïn lyù thieân,

            Nhaát thoân tang giaù nhaát thoân yeân.

            Ngö oâng thuyø tröôùc voâ nhaân hoaùn,

            Quaù ngoï tænh lai tuyeát maõn thuyeàn.

Dòch:

            Muoân daëm soâng daøi, muoân daëm trôøi,

            Moät laøng daâu giaù, moät laøn hôi.

            Oâng chaøi meâ nguõ khoâng ngöôøi goïi,

            Tænh giaác quaù tröa tuyeát ñaày thuyeàn.

Giaûng:

“Vaïn lyù thanh giang vaïn lyù thieân, nhaát thoân tang giaù nhaát thoân yeân” hai caâu naøy Ngaøi dieãn taû hình aûnh xoùm laøng ôû mieàn queâ coù con soâng daøi, saùng nhìn thaáy maây khoùi muø mòt, neân nhìn muoân daëm soâng laø thaáy muoân daëm trôøi, soâng daøi bao nhieâu laø trôøi daøi baáy nhieâu. Beân bôø soâng troàng daâu, troàng giaù, coù bao nhieâu daâu giaù thì thaáy maây khoùi che môø baáy nhieâu. Nhö vaäy thì soâng vaø trôøi hoaø nhaäp laãn nhau, daâu giaù vaø khoùi maây hoaø quyeän vôùi nhau, thaät laø moät böùc tranh thieân nhieân tuyeät ñeïp.

“Ngö oâng thuyø tröôùc voâ nhaân hoaùn, quaù ngoï tænh lai tuyeát maõn thuyeàn”. Oâng chaøi nguû meâ khoâng ngöôøi goïi, neân quaù tröa tænh daäy thaáy tuyeát phuû ñaày thuyeàn, nhöng sao laïi tuyeát ñaày thuyeàn? Oâng chaøi meâ nguõ ôû treân, khoâng phaûi laø meâ nguû thoâng thöôøng, maø ngaàm yù noùi ngöôøi coøn meâ laø coøn taïo nghieäp baát thieän, soáng trong nhô nhôùp hoâi tanh. Tuy laø oâng chaøi, nhöng oâng nguû, neân khoâng taïo nghieäp aùc laø buûa löôùi baét caù, do ñoù khi tænh daäy thaáy tuyeát traéng ñaày caû thuyeàn saïch khoâng dô. YÙ noùi khi thöùc tænh thì taâm thanh tònh saùng suoát, neân noùi “Quaù tröa tænh daäy tuyeát ñaày thuyeàn”.

]

THIEÀN TOÂNG VIEÄT NAM