THAM ÑOÀ HIEÅN QUYEÁT VAØ THI TUÏNG

CAÙC THIEÀN SÖ ÑÔØI LYÙ GIAÛNG GIAÛI

H.T THÍCH THANH TÖØ

PHAÀN II: THI TUÏNG CAÙC THIEÀN SÖ ÑÔØI LYÙ (tt)

THIEÀN SÖ THIEÀN LAÕO

Khoâng roõ teân hoïc naêm sanh naêm tòch vaø sanh quaùn cuûa Ngaøi. Ngaøi thuoäc doøng Voâ Ngoân Thoâng ñôøi thöù 6. Tieåu söû cuûa Ngaøi ñöôïc in trong quyeån Thieàn Sö Vieät Nam trang 60 cuøng taùc giaû. Vaøo khoaûng nieân hieäu Thoâng Thuïy 1034 - 1038 vua Lyù Thaùi Toâng thöôøng ñeán vieáng chuøa Ngaøi. Sau ñaây laø tinh thaàn thoaùt tuïc cuûa Ngaøi qua nhöõng caâu ñoái ñaùp vôùi vua Lyù Thaùi Toâng :

- Hoøa thöôïng truï nuùi naøy ñaõ ñöôïc bao laâu ?

Sö ñaùp :Ñaûn tri kim nhaät nguyeä,

            Thuøy truùc cöïu xuaân thu.

Dòch : Chæ bieát ngaøy thaùng naøy,

            Ai raønh xuaân thu tröôùc.

Vua hoûi:- Haèng ngaøy Hoøa thöôïng laøm gi ?

Sö ñaùp:Thuùy truùc hoaøng hoa phi ngoaïi caûnh,

               Baïch vaân minh nguyeät loä toaøn chaân.

Dòch:  Truùc bieác hoa vaøng ñaâu caûnh khaùc,

            Traêng trong maây baïc hieän toaøn chaân.

Vua laïi hoûi:   - Coù yù chæ gì ?

Vua hoaùt nhieân laõnh hoäi.

Giaûng :

Vua hoûi “Hoøa thöôïng truï nuùi naøy ñaõ ñöôïc bao laâu ?”. Neáu vua hoûi chuùng ta, chaéc chuùng ta traû lôøi: Thöa ñaïi vöông, sôn taêng truï nuùi naøy ñöôïc 10 naêm hoaëc 20 naêm, chôù ñaâu coù gì khaùc hôn. Nhöng Ngaøi thì traû lôøi “Ñaûn tri kim nhaät nguyeät, thuøy thöùc cöïu xuaân thu”. Chæ bieát ngaøy thaùng hieän taïi, chôù khoâng nhôù roõ xuaân thu tröôùc. Ngaøi traû lôøi thaät nheï nhaøng vaø phuø hôïp vôùi kinh Phaät daïy laø soáng ngay trong giaây phuùt hieän taïi, quaù khöù vò lai khoâng nhôù nghó tôùi. Khoâng nghó tôùi quaù khöù vò lai thì taâm khoâng ñoäng. Ví duï giôø naøy ñang nghe giaûng kinh, quí vò khoâng khôûi nieäm nghó suy vieäc gì caû thì taâm quí vò khoâng ñoäng. Laâu nay chuùng ta coù thoùi quen laø ngoài laïi, thì nhôù chuyeän quaù khöù tính chuyeän töông lai. Cöù nhö theá maø soáng neân taâm roái loaïn maõi khoâng yeân. Coøn soáng ngay trong giaây phuùt naøy, chæ thaáy chæ nghe nhöõng vieäc hieän taïi, chaéc chaén khoâng coù voïng töôûng roái loaïn ñieân ñaûo. Hai caâu naøy Ngaøi noùi leân taâm traïng vaø thaùi ñoä soáng cuûa Ngaøi, maø cuõng laø daïy cho ngöôøi sau tu haønh. Chôù coù nghó töôûng laêng xaêng chuyeän ñaõ qua vaø chuyeän saép tôùi, maø phaûi soáng ngay trong phuùt giaây hieän taïi, töùc laø “chæ bieát ngaøy thaùng naøy, ai raønh xuaân thu tröôùc”.

Toâi coù khi queân luoân hoâm nay laø ngaøy maáy thaùng maáy, coøn quí vò thì nghó nhôù chuyeän ñaõ qua chuyeâïn saép tôùi nhieàu quaù ! Ngoài laïi thì keå chuyeän naêm xöa toâi ñi ñaâu ñoù, laøm vieäc gì, noùi chuyeän vôùi ai, hoaëc keå cho nhau nghe nhöõng hoaøi baõo nhöõng öôùc mô saép thöïc hieän. Cöù nhôù chuyeän cuõ chuyeän môùi hoaøi, leõ ra khi laøm vöôøn laø cô hoäi toát ñeå tu, theá maø khoâng chòu tu, cöù keå chuyeän cho nhau nghe moät caùch say söa khoâng bieát meät. caùi beänh cuûa chuùng ta ngaøy nay laø nhö vaäy ñoù. Chuyeän qua roài khoâng ñeå cho qua, cöù nhaéc tôùi nhaéc lui nhôù hoaøi boû khoâng ñöôïc. Tu laø phaûi soáng ngay trong phuùt giaây hieän taïi, chính phuùt giaây hieän taïi laø phuùt giaây soáng thaät. Quaù khöù laø caùi maát roài, laø caùi cheát. Ai bieát soáng trong giaây phuùt hieän taïi laø ñang thaät soáng, coøn ai nhôù chuyeän quaù khöù vaø keå cho ngöôøi khaùc nghe hoaøi, tuy soáng maø khoâng thaät soáng, vì soáng vôùi caùi ñaõ qua laø caùi cheát, khoâng soáng vôùi caùi soáng. Chuùng ta phaûi soáng thöïc vôùi giaây phuùt hieän taïi, giôø phuùt naøy phaûi laøm gì vaø ñang laøm gì ? Phaûi thaáy roõ nhö vaäy chuùng ta môùi laø ngöôøi bieát soáng vaø cuõng laø ngöôøi bieát tu.

Vua hoûi: “Haèng ngaøy Hoøa thöôïng laøm gì ?”. Ngaøi ñaùp: “Thuùy truùc hoaøng hoa phi ngoaïi caûnh, baïch vaân minh nguyeät loä toaøn chaân”. Hai caâu naøy nghóa lyù raát thaâm thuùy, ngöôøi nghe coù khi hieåu nhöng hieåu khoâng töôøng taän. Taïi sao Ngaøi noùi truùc bieâc hoa vaøng, khoâng phaûi laø caûnh naøo ôû beân ngoaøi khaùc vaø traêng trong maây baïc hieän toaøn chaân ? Hai caâu naøy toâi coù theå noùi goïn laø truùc bieâc hoa vaøng, traêng trong, maây baïc hieän toaøn chaân. Vaäy caùi chaân naøy laø gì, hieän ôû ñaâu ? Ñaây laø vaán ñeà phaûi neâu leân ñeå quí vò löu taâm. Chuùng ta ñöøng nghó raèng Thieàn sö noùi nhö theá thì truùc laø chaân, hoa, hoa laø chaân, traêng laø chaân, maây laø chaân, taát caû nhöõng caùi ñoù ñeàu laø chaân thaät heát. Truùc, hoa, traêng, maây laø phaùp höõu vi coù hình töôùng bieán chuyeån voâ thöôøng, laøm sao chaân ñöôïc ? Vaäy caùi gì laø chaân ? Neáu nhìn thaáy truùc bieác, thaáy hoa vaøng, thaáy traêng trong, thaáy maây baïc... maø taâm khoâng khôûi nieäm phaân bieät ñeïp xaáu khen cheâ... ñoù laø chaân. Chaân ôû ngoaøi hay ôû trong ? Nghe Ngaøi noùi nhö vaäy, ñöøng töôûng truùc laø chaân, hoa laø chaân, traêng laø chaân, maây laø chaân. Thaät ra maáy caùi naøy noù laø noù, noù khoâng töï noùi noù chaân hay voïng, chaân voïng laø do taâm ngöôøi. Neáu taâm thanh tònh saùng suoát thì thaáy caùi gì cuõng chaân thaät. Neáu taâm khôûi nieäm loaïn ñoäng thì thaáy caùi gì cuõng bieán thieân loaïn ñoäng. Hai caâu naøy noùi leân taâm chaân thaät cuûa Thieàn sö haèng thanh tònh baát ñoäng, neân nhìn caùi gì cuõng thaáy chaân thaät heát. Hieän giôø chuùng ta nhìn caùi gì cuõng thaáy ñoåi dôøi bieán chuyeån laø taïi taâm chuùng ta ñang ñoåi dôøi bieán chuyeån.

Boán caâu keä naøy toùm keát ñöôïc tinh thaàn tu tieán töø thuûy tôùi chung raát laø maïch laïc. Muoán nhìn thaáy moïi vaät ñeàu chaân thì chuùng ta phaûi queân quaù khöù vò lai. Khoâng duyeân theo quaù khöù vò lai thì taâm döøng laëng, thaáy moïi caûnh vaät ñeàu laø chaân. Neáu taâm chöa döøng laëng thì khoâng bao giôø thaáy caûnh vaät chaân, nay thaáy caûnh naøy ñoåi mai thaáy caûnh kia dôøi, gioáng nhö thaáy maây luùc hôïp luùc tan. Nhö vaäy caùi chaân truøm khaép muoân vaät goác töø taâm khoâng bò nieäm quaù khöù vò lai chi phoái, soáng vôùi taâm hieän taïi thì thaáy muoân vaät ñeàu chaân. Quí vò ñöøng nghe noùi “Traêng trong maây baïc hieän toaøn chaân” roài hieåu laàm, cho raèng tu moät thôøi gian, thaáy traêng thaáy maây laø vaät chaân thaät muoân ñôøi. Thaáy nhö vaäy laø phaûn laïi chaân lyù Phaät daïy. Ñoù laø yù nghóa baøi keä naøy.

Baây giôø toâi noùi roäng hôn chuùt nöõa, chuùng ta tu tôùi möùc ñoä naøo ñoù, nhìn thaáy ngöôøi naøo cuõng ñaùng thöông ñaùng quí. Roài tu tôùi möùc ñoä naøo ñoù nöõa, thaáy ngöôøi naøo cuõng coù theå giaùc ngoä thaønh Phaät khoâng daùm xem thöôøng ai. Nhö Boà-taùt Thöôøng Baát Khinh thaáy ai cuõng coù Phaät taùnh vaø seõ thaønh Phaät, neân noùi “toâi khoâng daùm khinh caùc Ngaøi vì caùc Ngaøi seõ thaønh Phaät”. Ñoù laø do trình ñoä tu maø thaáy nhö vaäy. Ngaøy nay chuùng ta tu coøn thaáy ngöôøi naøy deã thöông, ngöôøi kia khoâng deã thöông laø taïi sao ? Taïi vì maét chuùng ta nhìn theo nghieäp. Giöõa ngöôøi naøy vaø ngöôøi kia coù nghieäp caûm chi phoái, tuy hai ngöôøi môùi gaëp chöa töøng giuùp ñôõ, hay chöa töøng phæ baùng nhau, theá maø hai ngöôøi thaáy meán nhau, laïi cuõng coù tröôøng hôïp khoâng khoâng thích nhau. Do nhìn nhau qua nghieäp caûm neân ngöôøi coù nghieäp laønh thaáy deã thöông, ngöôøi coù nghieäp döõ thaáy khoâng deã thöông. Hay noùi caùch khaùc laø nhìn theo nghieäp aùi maø sanh ra nhöõng beänh thöông gheùt khaùc nhau. Ngöôøi tu taâm ñöôïc thanh tònh thì raát roäng raõi bao dung, nhìn ai cuõng thaáy ñaùng thöông heát. Gioáng nhö baät cha meï nhìn ñaøn con, ñöùa khoûe maïnh khoân ngoan cuõng thöông, ñöùa taät nguyeàn ñau yeáu cuõng thöông. Khoâng coù nieäm thöông ñöùa maïnh gheùt ñöùa yeáu. Cha meï thöông con moät caùch bình ñaúng. Cuõng vaäy, chuùng ta tu, taâm bình ñaúng, khoâng coøn bò nghieäp chi phoái, nhìn chuùng sanh thaáy ai cuõng laø ngöôøi ñaùng thöông. Neáu hoï meâ muoäi saâu daøy thì thöông hoï ñau khoå. Neáu hoï saùng suoát thì thöông hoï coù duyeân laønh sôùm tænh giaùc ít khoå ñau. Khoâng coù ai ñaùng gheùt caû. Theá neân boà taùt khoâng gheùt boû moät chuùng sanh naøo laø taïi choã naøy. Töùc laø chuùng ta ñieàu phuïc ñöôïc ngheäp caûm, soáng vôùi taâm bi trí bình ñaúng, khoâng bò nghieäp chi phoái, neân ñoái vôùi theá gian khoâng coù gì ñaùng cheâ traùch, ñaùng khen quùy heát. Ñoù laø choã maø chuùng ta tu phaûi tôùi.

Toâi thöôøng noùi vôùi taêng ni, quùy vò laø nhöõng ngöôøi mai kia seõ chòu troïng traùch giaùo hoùa, tuy chöa daùm noùi laø thöïc haønh haïnh Boà taùt. Nhöng, thöïc teá duø muoán duø khoâng chuùng ta cuõng tu haïnh Boà taùt, vì neáu khoâng tu haïnh Boà taùt thì thoï giôùi Boà taùt ñeå laøm gì ? Thoï giôùi Boà taùt ñeå tu haïnh Boà taùt. Tu haïnh Boà taùt laø phaûi ñieàu phuïc nghieäp caûm, môû roäng loøng töø bi, thaép saùng trí tueä, nhìn chuùng sanh vôùi loøng bao dung roäng löôïng. Ai chuùng ta cuõng thöông cuõng giuùp, tuøy khaû naêng ñeán ñaâu, chuùng ta giuùp ñôû ñeán ñoù, khoâng gheùt boû thuø nghòch ai caû. Ñöôïc vaäy môùi xöùng ñaùng laø ngöôøi xuaát gia chaân chaùnh, töï giaùc roài giaùc tha. Neáu khoâng nhö theá thì tu möôøi naêm, hai möôi naêm, boán möôi naêm... cuõng chæ laø ngöôøi dung thöôøng khoâng tieán boä. Caùc thieàn sö khoâng bò caûnh vaät chi phoái, vì taâm caùc Ngaøi thanh tònh trong saùng, neân thaáy caûnh vaät naøo cuõng ñeïp caû. Nhö truùc bieác, hoa vaøng, traêng trong, maây baïc... Ñeïp laøm sao ! Thaáy ñöôïc nhöõng caùi ñoù ñeïp laø do taâm toaøn chaân. Neáu taâm chöa chaân thì thaáy caûnh ñôøi khoâng ñeïp. Nhö vaäy, quùy vò ñöøng tìm caùi ñeïp ôû ñaâu xa, maø chæ caàn xoay laïi taâm mình. Neáu taâm ñöôïc thanh tònh thì moïi caûnh ôû theá gian, töø ngöôøi ñeán vaät caùi gì cuõng ñeïp heát, ñi ñaâu cuõng vui caû. Toâi töï thaáy, rieâng toâi tu chöa coù gì ñaùng keå, theá maø toâi thaáy ai cuõng deã thöông caû. Toâi thaáy toâi thöông ngöôøi, neân ngöôøi cuõng thöông toâi. Neáu thaáy ngöôøi ta deã gheùt, ñaët hoï laø ngöôøi ñoái ñòch, töï nhieân hoï cuõng ñaët mình laø keû ñoái ñòch laïi. Theá neân taâm nieäm cuûa ngöôøi tu laø taâm nieäm vong kyû, vò tha. Boû ñöôïc nhöõng caùi rieâng tö thì taâm ñöôïc trong saùng theânh thang, coù loøng thöông yeâu ñuøm boïc taát caû moïi ngöôøi. Nhö vaäy, caâu “Truùc bieát hoaøng hoa phi ngoaïi caûnh, baïch vaân minh nguyeät loä toaøn chaân” noùi roõ caûnh tuøy taâm. Taâm chaân thì thaáy caûnh toaøn chaân, coøn taâm nguïy thì thaáy caûnh cuõng nguïy. Toâi xin hoûi taát caû quùy vò coù maët ôû ñaây, taâm quùy vò chaân hay nguïy ? Taâm caùc vò thieàn sö chaân neân thaáy caûnh naøo cuõng ñeïp cuõng chaân. Taâm chuùng ta chöa chaân neân nay buoàn, mai giaän, phieàn naõo ñuû thöù. Ñoù laø taâm nguïy giaû taïo ñoåi thay khoâng beàn. Hai caâu thô sau Ngaøi traû lôøi haèng ngaøy Ngaøi laøm gì roài.

Vua laïi hoûi tieáp : “Coù yù chæ gì ?” Ngaøi ñaùp : “Lôøi nhieàu sau voâ ích”. Noùi nhieàu laø dö thöøa, voâ ích, bao nhieâu ñoù ñuû roài. Ngöôøi xöa khoâng noùi nhieàu, caàn chæ troïng taâm cho ngöôøi tham hoïc kheá hoäi laø ñuû roài. Ngaøy noùi boán caâu thô traû lôøi ba caâu hoû nhaø vua, cho chuùng ta thaáy roõ ñuôøng tu heát söùc cuï theå khoâng nghi ngôø.

]

THIEÀN TOÂNG VIEÄT NAM