COÄI THIEÀN

H.T THÍCH NHAÄT QUANG

TAÉNG AÙI ÑOÁI VÔÙI NGÖÔØI TU

Hoâm nay, toâi noùi veà hai vaán ñeà heát söùc quan troïng ñoái vôùi ngöôøi tu chuùng ta, ñoù laø thöông vaø gheùt. Muoán coâng phu tu haønh khoâng bò ngaên treä, chuùng ta caàn phaûi naém vöõng hai vaán ñeà naøy, ñeå traùnh ñöôïc nhöõng trôû ngaïi hoaëc böùc xuùc do chuùng sinh ra.

Vôùi theá gian, ñaây laø vaán ñeà thoâng thöôøng trong cuoäc soáng. Nhöng vôùi ngöôøi tu, noù laïi laø thöù voïng töôûng laøm maát thì giôø cuûa chuùng ta nhieàu nhaát. Ai coù coâng phu, ai ñaõ töøng chòu laéng loøng ngoài laïi, seõ thaáy roõ ñieàu naøy. Noùi tu maø chuùng ta khoâng ñuû löïc ñeå khaéc phuïc hai thöù beänh naøy thì tu caû ñôøi cuõng chaúng tôùi ñaâu.

Trong ñôøi soáng thöôøng nhaät, nhöõng thöù tình caûm nhö thöông, gheùt, giaän hôøn… khoâng luùc naøo chòu buoâng tha mình. Ngay caû trong giaác nguû coù khi mình cuõng thöông, cuõng gheùt, neân roài cuõng cöôøi cuõng khoùc. Thöùc giaác boãng thaáy nöôùc maét coøn chaûy quanh. Ñoù laø nhöõng voïng töôûng maø trong sinh hoaït haèng ngaøy chuùng ta ñaõ huaân taäp. Cho neân luùc ngoài laïi tu, nhöõng hình aûnh aáy laïi hieän leân khieán cho mình xoán xan, böùc röùc, khoù chòu. Nhöõng thöù thuaän chieàu nhö thaân thöông, hôïp loøng, thích yù hoaëc nghòch chieàu nhö saân giaän, böïc boäi… cöù hieän leân laøm mình baát an baát oån, thì laøm sao maø tu ñöôïc.

Neân roài ñoâi khi chuùng ta boû maëc coâng phu troâi daït theo thôøi gian, ñi ngöôïc laïi vôùi lôøi Phaät daïy. Bôûi tu theo Phaät leõ ra caøng ngaøy ta caøng an oån, caøng coù söùc tænh giaùc cao, ñeå ñi ñeán giaûi thoaùt an vui trong töông lai. Chöù tu theo Phaät maø caøng ngaøy mình ñaâm ra quaïo quoï böïc boäi, thaáy thöù gì cuõng baát maõn thì phaûi töï xeùt laïi, vì vieäc tu cuûa mình ñaõ khoâng ñuùng roài ñoù.

Vieäc tu haønh neáu ngay töø ñaàu chuùng ta bò leäch, thì caøng tu laâu chöøng naøo, caøng vaáp nhieàu sai laàm chöøng naáy. Vaäy böôùc ñaàu trong vieäc tu haønh laø gì ? Chính laø taâm nieäm yeâu thöông vaø khoâng yeâu thöông, chuùng ta caàn phaûi naém vöõng hai ñieàu naøy ñeå chænh ngay töø ñaàu.

Trong vieäc haønh thieàn, hai taâm nieäm thöông vaø gheùt naøy chuùng ta phaûi kieåm soaùt thaät kyõ môùi ñöôïc. Vì moät khi coøn soáng, coøn sinh hoaït, coøn giao tieáp thì khoâng theå khoâng coù nhöõng taâm nieäm aáy. Coù nhöng ta vaãn laøm chuû ñöôïc neáu luoân tænh giaùc. Ñoù laø moät chuyeån höôùng troïng yeáu maø ngöôøi con Phaät phaûi thöïc hieän cho baèng ñöôïc ñoái vôùi hai thöù beänh thöông vaø gheùt.

Nhöõng ngöôøi bình thöôøng ngoaøi ñôøi, khoâng bieát Phaät phaùp, cuõng khoâng coù duyeân vôùi ñaïo thì soáng sao cuõng ñöôïc. Nhöng ñaõ laø ngöôøi bieát ñaïo, moät loøng höôùng veà Tam baûo, töøng böôùc saép ñaët vieäc tu haønh cho mình, thì nhaát ñònh chuùng ta phaûi coù quyeát taâm, coù phöông höôùng cuï theå. Töø ñoù môùi coù ñöôïc naêng löïc, söùc maïnh veà tinh thaàn ñeå laøm chuû nhöõng voïng ñoäng cuûa mình.

Nhö chuùng ta ñaõ bieát sanh, giaø, beänh, cheát luoân ñuoåi theo con ngöôøi nhö hình vôùi boùng. Neáu ta khoâng noã löïc khaéc phuïc nhöõng taâm nieäm thöông gheùt thì e raèng voâ thöôøng ñeán mình seõ khoâng ñoái ñaàu noåi. Theá laø noù laïi daãn ta thoï sanh trong voøng oan thaân töông baùo, chòu heát khoå naøy ñeán khoå khaùc. Vì vaäy duø ñang laøm gì, ôû ñaâu mình cuõng phaûi kieåm soaùt vaø laøm chuû nhöõng daáy nieäm thöông gheùt khôûi leân. Laø ngöôøi tu Phaät, moät khi ñaõ noùi thì phaûi laøm, vaø ñaõ laøm thì phaûi laøm cho ñeán nôi ñeán choán.

Toâi keå moät caâu chuyeän veà thöông vaø gheùt nhö theá naøy. Coù moät vò vua raát thöông daân, taát caû vieäc laøm cuûa oâng chuû yeáu ñeàu muoán ñem laïi aám no haïnh phuùc cho moïi ngöôøi. Daân chuùng raát ca tuïng coâng ñöùc cuûa oâng. Moät hoâm nhaø vua chôït nghó theá naøy: Nhöõng vieäc thoâng thöôøng ta ñaõ giaûi quyeát xong, baây giôø coù phöông caùch naøo giuùp ta tu ñöôïc, maø khoâng laøm aûnh höôûng ñeán söï an vui phoàn thònh cuûa ñaát nöôùc ?

Sau ñoù khoâng laâu, tin nhaø vua tìm moät lôøi daïy cao quí ñöôïc loan ra khaép nôi. Caûm taám loøng thaønh cuûa nhaø vua, moät vò thieän thaàn giaû hieän töôùng quyû döõ ñeán tröôùc coång thaønh noùi: “Ta coù moät lôøi giaùo huaán cao quí, seõ ñaùp öùng ñöôïc loøng mong moûi cuûa quoác vöông”. Vua nghe tin hoan hæ ñoùn quyû veà.

Nhöng ñeå ñoåi laáy lôøi vaøng ngoïc thì phaûi coù maùu töôi vaø thòt soáng. Nghe vaäy Thaùi töû nguyeän xaû thaân ñaàu tieân, roài ñeán Hoaøng haäu… Cuoái cuøng, nhaø vua bình tænh leân tieáng: “Ta seõ thí thaân cho Ngaøi, nhöng vôùi ñieàu kieän Ngaøi phaûi noùi cho ta nghe lôøi vaøng ngoïc aáy tröôùc. Ta nguyeän seõ giöõ ñuùng lôøi höùa”.

Theá laø quyû döõ kia noùi lôøi giaùo huaán: Töø aùi sinh lo, töø aùi sinh sôï. Döùt aùi heát lo, döùt aùi heát sôï. Nghe xong nhaø vua voâ cuøng hoan hæ vaø saün saøng hieán thaân nhö ñaõ höùa. Ngay khi aáy quyû döõ lieàn hieän nguyeân hình moät vò thieän thaàn hoä phaùp, ñoàng thôøi Thaùi töû vaø Hoaøng haäu cuõng ñöôïc trôû laïi nguyeân hình nhö xöa.

Ñaây quaû laø moät ñaïo lyù saâu xa maø chuùng ta coù theå aùp duïng ñöôïc. Chuùng ta cöù nghieäm thöû xem coù phaûi töø aùi sinh lo khoâng ? Roõ raøng töø söï yeâu thöông maø con ngöôøi lo laéng muoän phieàn. Thöông ngöôøi naøo, thích caùi gì thì muoán ngöôøi aáy, caùi ñoù laø cuûa mình. Neáu ñöôïc roài thì ta lo laéng giöõ gìn, sôï noù maát ñi. Khi söï lo laéng naøy bò va chaïm bôûi moät nhaân vaät naøo khaùc thì mình noåi ñieân leân. Coøn neáu thích maø khoâng ñöôïc thì aâu saàu thô thaån, ñöùng ñi nhö xaùc khoâng hoàn, thaáy thaät thaûm. Khoâng coù ngöôøi thöông thì muoán coù ngöôøi thöông. Coù ngöôøi thöông thì sôï ngöôøi thöông boû mình. Luùc naøo ta cuõng lo laéng khoâng yeân.

Nhö baây giôø, chuùng ta coù cha meï thì sôï cha meï maát, coù thaày thì sôï thaày ñi theo Phaät, coù baïn toát thì sôï baïn maát, mình seõ coâ ñoäc v.v… Nghóa laø, coøn coù nieäm thöông daáy khôûi boäc phaùt, thì chuùng ta coøn lo coøn sôï. Caøng lo sôï nhieàu chöøng naøo thì caøng nhaùt gan chöøng naáy. Ngoài ôû nhaø moät mình cuõng sôï, nghe gioù thoåi moät chuùt cuõng sôï… Thöù gì cuõng sôï thì laøm sao ngoài thieàn ñöôïc ñònh ? Khoâng thieàn ñònh ñöôïc thì coâng phu seõ ra sao?

Theá neân moät khi trong loøng chuùng ta ñaõ coù nieäm töôûng thöông yeâu thì phaûi khaéc phuïc ngay. Neáu khoâng nhö theá, chuùng seõ lôùn maïnh raát nhanh vaø ta hoaøn toaøn baát löïc khi chuùng ñaõ cheá ngöï ñöôïc mình. Ñaõ vaäy thì lo sôï khoå naõo noái tieáp theo nhau laø ñieàu khoâng theå traùnh khoûi. Ta bình tónh nghieäm cho cuøng nhöõng thöù thaân thöông, yeâu thích aáy coù coøn hoaøi vôùi mình khoâng, hay noù cuõng bò thôøi gian laøm tieâu maát. Phaät daïy nhöõng gì coù hình thì coù hoaïi. Thaân thöông nhieàu chöøng naøo thì khi maát ta khoå ñau nhieàu chöøng naáy.

Phaøm taát caû phaùp höõu vi coù tuï thì coù tan. Nhö ñaùm luïc bình troâi treân soâng, coù duyeân chuùng hôïp laïi, thieáu duyeân chuùng tan ra, boàng beành töù xöù. Con ngöôøi vaø söï vaät cuõng vaäy, ñuû duyeân thì hoïp maët, heát duyeân thì chia lìa. Thöông nhieàu ñeå laøm gì? Trong kinh Ñòa Taïng ñaõ noùi, thaân thieát nhö cha vôùi con coøn chaúng thay khoå ñöôïc cho nhau, huoáng laø ngöôøi ngoaøi. Ai roài cuõng theo nghieäp cuûa mình maø ñi. Ngöôøi tu phaûi thaáy ñieàu naøy, coá gaéng buoâng boû thöông gheùt, taäp trung vaøo coâng phu, ñaït cho ñöôïc söï ñònh tænh. Vì coù ñònh tænh môùi coù trí tueä. Coù trí tueä môùi saùng suoát choïn con ñöôøng toát khi ra ñi.

Trôøi hoâm nay maùt maùt moät chuùt laø ta daáy nieäm thích, noùng noùng moät chuùt laø daáy nieäm khoâng öa. Neáu ngay nhöõng choã naøy chuùng ta khoâng coâng phu, khoâng buoâng boû thì bieát ñeán chöøng naøo môùi heát nhöõng taâm traïng ñoù. Quan troïng laø, öa thích hay khoâng öa thích, ngay ñaây chuùng ta ñuû söùc tænh vaø laøm chuû. Vaäy laø tu! Vì vaäy baát cöù ai trong cuoäc soáng naøy cuõng tu ñöôïc, mieãn laø coù quyeát taâm vaø coù gan. Nhaùt gan thì chòu! Coù gan nghóa laø nhöõng gì ñaùng boû thì phaûi boû, döùt khoaùt boû. Chuùng ta neân nhö hoäc tuû cuûa thaày thuoác baéc, ñeå loaïi thuoác gì thì chæ moät loaïi ñoù thoâi. Caàn thì keùo ra laáy, khoâng caàn thì ñoùng laïi, nhö vaäy baûo ñaûm an toaøn.

Ñöøng nghó thieàn laø phaùp moân cao voùt treân trôøi, khoâng ai ngoù ñeán. Khoâng! Thieàn laø hôi thôû, laø söï soáng cuûa con ngöôøi. Noù hoaùn chuyeån taát caû nhöõng voïng nieäm, giuùp ta nhaän ñònh ñuùng nhö thaät nhöõng gì ñöùc Phaät ñaõ daïy. Bieát theá giôùi naøy khoâng thöïc, con ngöôøi khoâng thöïc, vaäy thì thöông gheùt thöïc ñöôïc sao? Quaùn saùt nhö vaäy laø ngöôøi coù trí tueä. 

Phaûi bieát, thieàn khoâng phaûi lyù luaän, cuõng khoâng coá ñònh moät hình thöùc naøo, maø thieàn chính laø söï soáng. Ta laøm chuû ñöôïc töùc ta tu thieàn. Ta khoâng bò voïng nieäm keùo loâi töùc ta tu thieàn. Thaønh ra thaønh Phaät mau hay chaäm laø tuøy thuoäc vaøo söï laøm chuû cuûa moãi ngöôøi. Coù theå raát nhanh, vì thieàn laø tröïc chæ nhaân taâm kieán taùnh thaønh Phaät. Nhöng cuõng coù theå raát chaäm, vì tu maø khoâng laøm chuû ñöôïc, bò vöôùng maéc caùc duyeân beân ngoaøi. Söï thaønh töïu ñoù ñöôïc quyeát ñònh nôi moãi ngöôøi. Neáu coù yù chí, thöïc taâm buoâng boû voïng töôûng thì con ñöôøng tieán ñeán Phaät ñaïo khoâng xa.

Ngoaøi ra, vieäc thí xaû taát caû taøi saûn, cuûa caûi, taâm nieäm… goïi chung laø noäi taøi vaø ngoaïi taøi, ñeå caàu ñaïo voâ thöôïng thì mình phaûi laøm sao trong töøng böôùc, töøng giai ñoaïn coá gaéng thöïc hieän cho ñöôïc. Xaû töùc laø boá thí, laø buoâng ra. Phaûi nhôù, taát caû ñeàu buoâng! Taâm nieäm chuùng sanh, thöù gì khoâng thích thì muoán vöùt ñi, coøn thöù gì thích thì muoán oâm giöõ, khoâng ai ñöôïc ñuïng ñeán. Cho neân khoå. Laø ngöôøi tu, chuùng ta phaûi maïnh daïn vöôït qua taâm nieäm aáy.

Traùi vôùi thöông laø gheùt. Ñaây laø moät vaán ñeà maø trong ñôøi soáng, chuùng ta ñoái ñaàu raát nhieàu. Moät traêm ñieàu mình mong muoán thì ñöôïc chöøng naêm möôøi ñieàu töông ñoái nhö yù, coøn thì ña soá ñeàu nghòch yù traùi loøng. Ñoù laø lyù do khieán con ngöôøi deã sanh böïc boäi saân haän. Thöôøng ngöôøi ta chæ coù haønh ñoäng cöû chæ toát ñeïp khi moïi vieäc ñeàu thuaän loøng thích yù. Ngöôïc laïi, con ngöôøi khoâng ngaïi haõm haïi laãn nhau baát keå thuû ñoaïn naøo, thoùi quen naøy xöa nay khoù ai thoaùt ra ñöôïc. 

Phaät töû chuùng ta neáu khoâng quyeát taâm tænh giaùc boû taät aáy thì khoù tu laém. Ñieàu toát chæ coù moät caùch giôùi haïn nhö vaäy thì caàn phaûi xeùt laïi. Coù lôïi cho mình neân ta toát, ñoù chæ laø traù hình cuûa loøng vò kyû maø thoâi, chöù khoâng phaûi thaät toát. Laø ngöôøi trí chuùng ta phaûi ruùt kinh nghieäm cho baûn thaân töø nhöõng vieäc naøy. Ai nhaéc nhôû loãi laàm, mình bình tænh laéng nghe vaø söûa ñoåi khaéc phuïc, khoâng khoù chòu, khoâng gheùt. Ñoù laø chuùng ta bieát tu.

Thaønh ra khoâng ñôïi veà chuøa gaëp thaày môùi noùi chuyeän tu. Duø ôû ñaâu, luùc naøo, ñöôïc thieän höõu giuùp ñôõ nhaéc nhôû ñieàu hay, ñieàu toát, ñaây chính laø cô hoäi ñeå chuùng ta tu. Khoâng phaûi chæ ngöôøi mang hình thöùc toát ñeïp môùi coù quyeàn nhaéc nhôû mình, maø duø hình thöùc nhö quæ döõ chaêng nöõa, moät khi hoï coù theå giuùp ta quay laïi ñieàu laønh, thì taát caû ñeàu Boà-taùt, laø thieän höõu tri thöùc cuûa mình caû. Chuùng ta ñeàu neân cung kính quí troïng vaø nieäm aân.

Trong vieäc tu haønh, khoâng phaûi luùc naøo cuõng gaëp xuoâi thuaän maø nghòch caûnh thöôøng nhieàu hôn, cho neân neáu khoâng coù ñaïo löïc, khoâng theå chieán thaéng ñöôïc nhöõng trôû ngaïi aáy. Vì vaäy ñoøi hoûi chuùng ta luoân vöõng vaøng, luoân tieán böôùc thì tu môùi ñöôïc. Coù tu môùi höôûng ñöôïc giaù trò thieát thöïc cuûa ñaïo. Cuõng nhö khi heát lo heát sôï chuùng ta môùi thaáy ñöôïc giaù trò töï taïi cuûa ñaïo giaûi thoaùt.

Neân nhôù, chuû yeáu cuûa vieäc tu haønh laø caên cöù töø taâm maø tu. Neáu taâm ta coøn keït vöôùng moät hình thöùc naøo thì khoâng tu ñöôïc. Tu taâm laø tu nhö theá naøo? Trong kinh Phaät daïy: Nhöôïc baát thöùc tri taâm muïc sôû taïi, taéc baát naêng ñaéc haøng phuïc traàn lao. Thí nhö quoác vöông vi taëc sôû xaâm, phaùt binh trò yeáu ñöông tri taëc sôû truù. Nghóa laø, neáu khoâng roõ bieát taâm ôû ñaâu thì chaúng theå haøng phuïc traàn lao. Gioáng nhö nhaø vua muoán ñem quaân ñaùnh giaëc ngoaïi xaâm thì phaûi bieát giaëc ôû ñaâu. Neáu khoâng, laøm sao ñaùnh ñöôïc.

Vieäc tu haønh cuõng vaäy. Caên cöù töø taâm maø tu, neáu chuùng ta khoâng bieát taâm laø gì thì laøm sao tu ñöôïc. AÊn chay, nieäm Phaät, tuïng kinh… ñuû caû, nhöng vieäc naøo cuõng chaúng tôùi ñaâu. Lang mang nhö theá thì vieäc tu khoâng coù gì baûo ñaûm. Kieåu ñoù ai ruû ñaâu cuõng ñi thì nguy hieåm laém. Chuùng ta tu Phaät ñeàu bieát, khi gaàn laâm chung seõ coù nhöõng caûnh giôùi hieän ra, neáu mình khoâng vöõng taâm thì seõ bò noù keùo ñi. Vaäy laø coâng phu gaày döïng caû ñôøi xem nhö  tieâu tan.

Chuùng ta phaûi naém ñöôïc goác cuûa söï tu haønh, phaûi bieát taâm laø gì. Bieát ñöôïc taâm roài, chuùng ta seõ hieåu thöông yeâu, oaùn gheùt chæ laø nhöõng thöù voïng töôûng taøo lao, daãn mình ñi trong luaân hoài sanh töû. Taâm thöïc cuûa mình laø caùi theå truøm khaép saùng suoát khoâng coù hình thöùc, tyø veát naøo. Bieát caùi thaät roài thì ta loaïi caùi khoâng thaät ra. Nhö khi ñoái duyeân xuùc caûnh gaëp chuyeän böïc mình khoâng vui, ngay ñoù ta tænh bieát, ñöøng noåi giaän ñöøng böïc boäi nöõa thì chuyeån meâ thaønh ngoä. Ñoù laø soáng ñöôïc vôùi taâm thöïc cuûa mình roài . Ñaây laø vieäc haønh trì goác cuûa ngöôøi con Phaät.

Taâm thöïc laø caùi saün coù cuûa mình, nhöng töø laâu chuùng ta khoâng chòu nhaän, maø chæ nhaän noù qua nhöõng xuùc caûm toàn ñoäng do söï tieáp xuùc qua laïi. Thaønh ra muoán nhaän vaø soáng ñöôïc vôùi taâm thöïc naøy, chæ caàn ñoái duyeân xuùc caûnh ta khoâng theo caûnh maø xoay laïi nôi chính mình. Caûnh khoâng nhö yù, mình cuõng bình thöôøng; caûnh nhö yù mình cuõng bình thöôøng. Luùc naøo ta cuõng soáng an vui saùng suoát, ñoù laø soáng ñöôïc vôùi taâm. Ngöôøi tu thieàn toái kî caûnh buoàn thì nöôùc maét chaûy raøng ruïa, caûnh vui thì ñaéc yù cöôøi ñuû kieåu. Taát caû nhöõng thöù aáy ñeàu laøm trôû ngaïi vieäc tu haønh cuûa mình.

Neáu chuùng ta chòu khoù coâng phu seõ nhaän ñöôïc choã naøy. Moät khi nhaän ñöôïc roài thì cuoäc soáng trôû neân nheï nhaøng thoaûi maùi. Duø cho hoaøn caûnh khoù khaên ra sao, soùng gioù theá naøo chuùng ta vaãn bình yeân, vaãn tu ñöôïc. Ngöôïc laïi caûnh thuaän vöøa loøng, moïi thöù ñeàu ñöôïc nhö yù, chuùng ta cuõng bình thaûn bình thöôøng, töøng phuùt töøng giaây taêng tieán coâng phu. Toùm laïi, thuaän nghòch gì mình cuõng giöõ vöõng ñöôïc coâng phu. Giöõ ñöôïc lieân tuïc nhö vaäy thì ñaûm baûo sinh töû khoâng coøn laøm gì ñöôïc ta nöõa.

Laøm chuû sinh töû laø goác maø ngöôøi tu phaûi giaûi quyeát. Chuùng ta tu khoâng phaûi ñeå caàu Phaät cho mình bình an, ñaéc taøi ñaéc loäc v.v… Caàu nhö vaäy Phaät khoâng giaûi quyeát ñöôïc vì traùi vôùi luaät nhaân quaû. Coù caàu chaêng laø caàu nöông söùc bi trí cuûa chö Phaät vaø chö vò Boà-taùt, con vöõng nieàm tin, phaùt huy ñöôïc trí tueä, ñuû söùc ñoái ñaàu vôùi sinh töû. Vaäy thoâi.  

Trong kinh Di giaùo Phaät daïy:

Naêm thöù giaùc quan do taâm laø chuû. Phaûi thaän troïng cheá ngöï taâm mình. Taâm coøn ñaùng sôï hôn caû raén ñoäc, thuù döõ, giaëc thuø, löûa döõ buøng chaùy lan traøn cuõng chöa ñuû ñeå ví duï cho taâm. Nhö keû tay böng baùt maät maø chuyeån ñoäng chaïy nhaûy chæ thaáy baùt maät chöù khoâng thaáy hoá saâu. Nhö theá khoâng khaùc gì voi ñieân maø khoâng moùc saét, vöôïn khæ maø ñöôïc caây röøng, thì seõ hung haêng voït nhaûy khoù maø ngaên caûn. Phaûi caáp toác toûa chieát ñöøng cho phoùng tuùng. Taâm phoùng tuùng ra ngoaøi thì laøm tan naùt vieäc thieän cuûa ngöôøi. Cheá ngöï taâm laïi moät choã thì khoâng vieäc gì khoâng thaønh.

Taâm ñöùc Phaät noùi ñaây, chính laø nhöõng daáy nieäm hieän nay cuûa chuùng ta. Nhöõng thöù naøy mình khoâng cheá ngöï thì noù gioáng nhö thuù röøng gaëp caây, maëc tình nhaûy nhoùt, nhö voi ñieân khoâng chuû tha hoà phaù taùn. Ñoái vôùi nhöõng thöù naøy Phaät daïy phaûi khoáng cheá, töùc mình phaûi bieát tu. Bieát tu bieát söûa thì khoâng gì laø khoâng thaønh. Chuùng ta tu laø laøm sao bieát ñöôïc taâm mình laø gì, ôû ñaâu, ñieàu ñoäng cho voïng töôûng yeân laéng xuoáng. Loïc heát taát caû nhöõng gì khoâng thöïc thì caùi thöïc seõ hieän baøy.

Noùi nhö vaäy ñeå thaáy vieäc tu haønh khoâng phaûi khoù khaên vaø cuõng khoâng ñôïi phaûi coù moät hình thöùc, moät tieâu chuaån naøo môùi tu ñöôïc. Ngay baây giôø taát caû chuùng ta ñeàu tu ñöôïc, mieãn laø coù söï quyeát taâm. Ñöôïc vaäy chuùng ta seõ giaûi quyeát ñöôïc vaán ñeà sanh töû cuûa chính mình. Ai trong chuùng ta cuõng ñaõ töøng nhieàu kieáp neám traûi thaêng traàm. Giôø ñaõ ñeán luùc mình phaûi tænh, phaûi döøng ñöôïc nhöõng laêng xaêng ñoù ñi. Neáu chuùng ta hoïc, ngoài thieàn, tuïng kinh cho qua ngaøy ñoaïn thaùng, maø taâm thì chöa saùng, laøm chuû mình chöa ñöôïc, thì quaû laø phí phaïm moät ñôøi voâ ích.

Nhöõng gì qua roài khoâng trôû laïi ñöôïc. Nhö töø saùng tôùi giôø, töøng phuùt töøng phuùt qua ñi, laøm sao tìm laïi ? Nhöng chuùng ta cöù moät buoåi saùng nhö vaäy, hai buoåi saùng nhö vaäy, daøi daøi cho ñeán heát ñôøi. Neáu nhöõng buoåi saùng coøn laïi ñeàu troâi suoâng nhö vaäy thì söï hieän höõu cuûa mình ôû ñaây khoâng phaûi voâ ích laø gì ? Vì ta khoâng laøm gì ñöôïc cho mình maø cuõng khoâng laøm gì ñöôïc cho ai.

Chuû tröông cuûa ñaïo Phaät laø baûn thaân mình phaûi toát ñeïp. Mình coù toát ñeïp roài thì nhöõng quan heä giao teá tieáp xuùc chung quanh, mình môùi chuyeån hoùa toát ñeïp ñöôïc. Ñaïo Phaät laø moät toân giaùo tích cöïc, chöù khoâng phaûi moät toân giaùo tieâu cöïc. Neáu chuùng ta aùp duïng ñöôïc lôøi Phaät daïy thì cuoäc soáng cuûa mình vaø moïi ngöôøi bình yeân, toát ñeïp. Noù laø neàn taûng ñeå gaày döïng moät xaõ hoäi, moät ñaïo traøng trang nghieâm thanh tònh.

Cho neân ngöôøi con Phaät phaûi coù caùi nhìn thaáu veà muoân phaùp. Nhìn nhö vaäy ñeå laøm gì? Ñeå thaáy roõ goác khoå, goác phieàn naõo. Ai cuõng bieát phieàn naõo laøm cho mình ñieâu ñöùng. Phieàn naõo nghóa laø ñaàu bò löûa ñoát, neân trí naõo khoâng coøn bình thöôøng. Noù laø nguyeân nhaân laøm cho con ngöôøi baát an baát oån, cuoái cuøng rôi vaøo neûo luaân hoài sanh töû. Chuùng ta thaáy ñöôïc taän goác caùc phieàn naõo naøy vaø tieâu dieät chuùng ñi, thì ñaàu khoâng coøn bò ñoát, taâm khoâng bò chaùy, sinh hoaït ñöôïc bình thöôøng. Trò ñöôïc phieàn naõo töùc laø tu.

Thöù hai laø chuùng ta phaûi laøm chuû caùc giaùc quan cuûa mình. Caùc giaùc quan laø maét, tai muõi, löôõi, thaân vaø yù. Trong ñoù yù laø chuû. Ñeå ngaên ngöøa, ñeå caét ñöùt taát caû nhöõng duïc tính, nhöõng ham thích, nhöõng daáy nieäm cuûa mình ta phaûi laøm chuû ñöôïc yù. Noùi ñeán tham lam hay duïc tính thì voâ vaøn. Khi naøo chuùng ta daáy leân moät nieäm ham thích thì goïi laø tham. Vaø baát cöù thöù gì lieân quan ñeán chöõ tham ñeàu goïi laø duïc tính.

Trong nhaát thôøi chuùng ta chöa theå trò heát nhöõng thöù naøy, nhöng coù theå khung noù laïi qua caùc phöông thöùc tu haønh. Tu baèng caùch naøo ? Ngöôøi xöa noùi: “Ngoä thinh ngoä saéc nhö thaïch thöôïng taøi hoa”, nghóa laø nghe tieáng thaáy saéc nhö troàng hoa treân ñaù. Ñoái caûnh ñeïp maø ta khoâng daáy nieäm tham laø caét ñöùt ñöôïc taät tham. Ñoái caûnh saân maø ta khoâng noùng giaän laø caét ñöôïc taät saân. Ñoù laø mình ñaõ thaáy ñöôïc taän goác reã cuûa vaán ñeà, khoâng ñeå nieäm thöông gheùt laøm chuû.

Ñoái vôùi caùc giaùc quan, duø ñang ngoài thieàn hay trong moïi sinh hoaït töông giao, chuùng ta ñeàu laøm chuû ñöôïc, ñoù laø tu thieàn. Neáu cöù haïn cuoäc trong moät hình thöùc naøo ñoù thì quaû laø chuùng ta khoâng coù ñieàu kieän ñeå tu. Trong khi thôøi gian qua mau, thaân naøy roài seõ taøn hoaïi, voâ thöôøng coù theå chuïp xuoáng baát cöù luùc naøo, khoâng ai ñaûm baûo ñöôïc. Vaø nhöõng thöù mình mong muoán ñaâu phaûi khi naøo cuõng ñöôïc toaïi nguyeän. Neáu khoâng bieát tu trong moïi hoaøn caûnh, moïi luùc thì seõ khoâng bao giôø ta tu ñöôïc.

Tu laø laøm chuû caùc giaùc quan cuûa mình. Caùc giaùc quan cuûa mình phaûi coù haøng raøo coù cöûa vaø mình phaûi laø ngöôøi giöõ cöûa toát. Nhö thaønh coâng cuûa ñoäi boùng phaàn lôùn laø nhôø thuû moân. Thuû moân maø teä quaù thì duø cho caùc caàu thuû chaïy co gioø, ñoäi boùng cuõng thua. Thuû moân gioûi thì quaû boùng naøo tôùi cuõng ñeàu giöõ laïi ñöôïc. Ngöôøi tu cuõng vaäy. Baát cöù moät daáy nieäm naøo mình ñeàu kieåm soaùt ñöôïc thì thaønh coâng. Kieåm soaùt ñeå noù khoâng laøm roái mình. Khoâng roái thì ñònh tueä môùi hieän tieàn. Cho neân ngöôøi tu phaûi laø ngöôøi giöõ saùu cöûa giaùc quan cuûa mình thaät toát môùi ñöôïc.

Thöù ba laø, phaûi thanh loïc ñöôïc tö töôûng cuûa mình. Tö töôûng laø nhöõng suy nghó daáy khôûi trong taâm. Muoán thanh loïc ñöôïc chuùng ta phaûi laéng saâu, laøm chuû ñöôïc caùc giaùc quan cuûa mình. Nghóa laø chuùng ta phaûi töøng böôùc thöïc taäp haønh thieàn môùi thanh loïc ñöôïc chuùng.

Tö töôûng cuûa mình raát taïp nhaïp. Vôùi moät lon ñaäu traéng vaø moät lon ñaäu ñen ta seõ thaáy ngay ñieàu naøy. Cöù moät nieäm khoâng chính ñaùng daáy leân, ta boû moät haït ñaäu ñen, moät nieäm chính ñaùng daáy leân, ta boû moät haït ñaäu traéng. Keát quaû ñaäu ñen khi naøo cuõng voâ keå, coøn ñaäu traéng raát khieâm nhöôøng. Ñieàu naøy chöùng toû ta ñaõ nhieàu ñôøi troâi laên, ñaõ chaát vaøo taïng thöùc cuûa mình bao thöù taïp nhieãm, cho neân baây giôø phaûi coá gaéng thanh loïc daàn.

Coù ngöôøi cho raèng tu thieàn thì moät böôùc nhaûy vaøo ñaát Nhö Lai an oån, caàn gì phaûi ñaäu ñen ñaäu traéng. Noùi laø noùi vaäy nhöng quaû tình voïng töôûng cuûa chuùng ta nhieàu laém, chöa theå moät sôùm moät chieàu laøm chuû ñöôïc, neân caàn phaûi thanh loïc. Töø ñoù mình môùi coù cô sôû maø tieán tu. Chöù noùi cho hay cho cao thì thaáy nhö gioûi, nhöng ñuïng chuyeän laøm chuû khoâng ñöôïc, moïi thöù vaãn ì ra ñoù thì coù ích gì.

Cuoái cuøng, laø ñöùc haïnh cuûa ngöôøi tu. Chuùng ta ñaõ xuaát gia thì phaûi nhaãn chòu moïi hoaøn caûnh. Caûnh thuaän tu theo thuaän, caûnh nghòch tu theo nghòch. Vì vaäy ñoøi hoûi chuùng ta phaûi coù ñöùc nhaãn. Nhaãn laø nhaãn chòu, laø chaáp nhaän nhöõng khoù khaên trôû ngaïi ñeán vôùi mình. Khoâng nhaãn thì chuùng ta khoù maø tu tôùi nôi tôùi choán.

Trong möôøi ñieàu taâm nieäm coù ñieàu: “Bò haøm oan chaúng caàn minh oan, minh oan thì oaùn haän caøng sanh”. Taïi sao? Vì khoâng ai chòu nhaän phaàn quaáy veà mình caû. Neáu ta caøng thanh minh thì caøng roái, caøng maát thì giôø theâm. Chi baèng chaáp nhaän roài buoâng ñi, vöøa khoûe vöøa yeân. Kinh noùi, nhaãn laø meï cuûa caùc coâng ñöùc. Noù laø neàn taûng, laø goác gaùc cho taát caû moïi thaønh coâng. Khoâng coù nhaãn chuùng ta khoâng theå laøm baát cöù ñieàu gì, ngay caû nhöõng vieäc ngoaøi ñôøi.

Ñöùc nhaãn cuûa Quan AÂm Thò Kính laø göông saùng ngôøi cho chuùng ta noi theo. Tuïng haøng ngaøn baøi kinh Baùt Nhaõ cuõng khoâng baèng nhaãn ñöôïc nhö baø. Nhaãn ñöôïc nhö vaäy môùi goïi laø tuïng Baùt Nhaõ. Chuùng ta phaûi coá gaéng tuïng ñöôïc nhöõng baøi kinh soáng nhö theá. Ñoù laø baøi kinh voâ töï khoâng caàn chuoâng moõ, nhöng baát cöù ôû ñaâu, luùc naøo mình cuõng tuïng ñöôïc.

Ñieàu thieát yeáu nhaát baây giôø laø ta phaûi coá gaéng thanh loïc taát caû nhöõng gì khoâng caàn thieát, ñeå hoaøn thaønh vieäc tu haønh cuûa mình cho ñöôïc vieân maõn. Phuùt giaây naøo ta laøm chuû ñöôïc thì cuoäc soáng bình an, haïnh phuùc. Neân nhôù söï thanh tònh giaûi thoaùt vaãn coù theå coù ngay hieän ñôøi chöù khoâng ñôïi ñeán ñôøi naøo khaùc.

Mong taát caû chuùng ta coù ñöôïc nhöõng giaây phuùt tænh giaùc lieân tuïc tröôùc thöông vaø gheùt, thì chaéc chaén ngay ñaây laø Tònh ñoä, ngay ñaây laø Nieát-baøn.  

]

THIEÀN TOÂNG VIEÄT NAM