COÄI THIEÀN

H.T THÍCH NHAÄT QUANG

NHÖÕNG ÑIEÀU CAÀN THIEÁT CUÛA SÖÏ TU

Hoâm nay toâi noùi veà nhöõng ñieàu thieát yeáu cuûa söï tu, coát laøm sao chuùng ta coù ñöôïc nhieàu kinh nghieäm ñeå aùp duïng vaø haønh trì Phaät phaùp. Moãi vò sau khi hoïc hieåu roài, tuøy theo caên nghieäp cuûa mình, öùng duïng phöông phaùp thích hôïp sao cho vieäc tu hoïc ñaït ñöôïc keát quaû toát.

Treân ñöôøng tu, ngoaøi thaày baïn laø nhöõng vò thieän höõu dìu daãn chuùng ta ñi ñuùng chaùnh phaùp, moãi ngöôøi coøn phaûi coù quyeát taâm, coù yù chí saét ñaù thì ñaïo nghieäp môùi coù theå thaønh töïu. Bôûi vì tu haønh khoâng phaûi laø chuyeän thöôøng tình ñôn giaûn, neân khoâng nhöõng chuùng ta quyeát taâm maø coøn phaûi quyeát töû nöõa. Neáu khoâng chuùng ta deã bò lay chuyeån bôûi nhöõng cam go chöôùng ngaïi trong luùc tu taäp. Ngöôøi xöa noùi: “Neáu khoâng gaén chöõ töû treân traùn thì coâng phu nhaát ñònh khoâng tieán”. Vì vaäy chuùng ta phaûi coù nhöõng chuaån bò caàn thieát cho mình.

Trong kinh Tö Ích coù daïy veà phaùp Luïc ñoä ba la maät, töùc laø boá thí, trì giôùi, nhaãn nhuïc, tinh taán, thieàn ñònh vaø trí tueä. Ñaây chính laø nhöõng phaùp tu thieát yeáu giuùp chuùng ta tieán nhanh treân con ñöôøng Boà-taùt ñaïo.   

1. Boá thí ba la maät.

Phaùp thöù nhaát laø boá thí ba la maät. Khi noùi ñeán boá thí, thoâng thöôøng chuùng ta hay nghó phaùt taâm cho ngöôøi khaùc tieàn baïc cuûa caûi khoâng tieác, goïi laø boá thí. ÔÛ ñaây, boá thí ba la maät khoâng phaûi nhö vaäy. Theo tinh thaàn cuûa Ñaïi thöøa cuõng nhö cuûa nhaø thieàn thì boá thí laø, laøm sao buoâng boû ñöôïc phieàn naõo cuûa chính mình. Loïc löøa loaïi boû taát caû nhöõng caën baõ oâ nhieãm trong loøng mình, laøm sao trong töøng giaây phuùt, trong töøng sinh hoaït, luoân luoân khoâng coù nhöõng taâm nieäm trieàn phöôïc trong loøng.

  Tuøy theo möùc ñoä loaïi boû maø chuùng ta ñaït ñöôïc trình ñoä boá thí khaùc nhau. Loaïi boû ñöôïc bao nhieâu phaàn traêm thì tinh thaàn boá thí cuûa chuùng ta ñaït ñöôïc baáy nhieâu phaàn traêm. Neáu loaïi boû ñöôïc hoaøn toaøn taát caû phieàn naõo trong loøng, thì ta ñaït ñöôïc tinh thaàn boá thí ba la maät. Ñöôïc vaäy ñöùng tröôùc baát cöù hoaøn caûnh naøo mình cuõng caûm thaáy bình an thanh thaûn. Vieäc naøy tuy khoù laøm, nhöng khoâng phaûi laøm khoâng ñöôïc.

ÔÛ ñaây ñoøi hoûi söï tænh giaùc cuûa haønh giaû. Khi naøo tænh vaø giaùc thì chuùng ta coù theå loaïi boû nhöõng thaëng dö, phieàn tröôïc oâ nhieãm. Boû ñöôïc chuùng töùc ta ñaõ thöïc haønh boá thí. Coù khi chæ vôùi moät vieäc thöôøng trong ñôøi soáng thoâi, cuõng ñuû laøm chuùng ta maát aên maát nguû, haø huoáng nhöõng daáy nieäm laêng xaêng loâi cuoán caû cuoäc ñôøi, caû sinh meänh cuûa mình. Chuùng ta ñaõ maát mình trong nhöõng thöù aáy nhieàu quaù roài.

Ngöôøi tu phaûi laø ngöôøi bieát laøm nhöõng vieäc chính ñaùng, coøn nhöõng gì khoâng chính ñaùng thì loaïi ra, boû ñi. Nghóa laø phaûi boá thí nhöõng thöù caën baõ khoâng caàn thieát, coøn nhöõng gì ñuùng vôùi ñaïo lyù thì coá gaéng haønh trì. Ñoù laø ngöôøi bieát boài döôõng caùc coâng ñöùc laønh. Vieäc laøm naøy ñoøi hoûi söï quyeát taâm vaø loøng kieân trì, neáu hay queân hoaëc deã vui qua ngaøy thì laøm ñöôïc gì.

Thoâng thöôøng chuùng ta nghe noùi boá thí noäi taøi laø buoâng boû nhöõng thöù beân trong mình nhö ñaàu maét tay chaân… Ñieàu ñoù khoâng sai, nhöng chæ laø phaàn thaân ngoaøi, coøn nhöõng thöù daáy nieäm voïng ñoäng trong taâm môùi laø noäi taøi chính. Phaûi boá thí heát nhöõng thöù naøy, thì ñôøi soáng cuûa chuùng ta môùi ñöôïc thanh tònh an vui. Coù thanh tònh môùi ñi ñeán giaûi thoaùt, giaûi thoaùt ngay trong hieän taïi. Tu nhö vaäy môùi ñuùng theo tinh thaàn Phaät daïy.

Veà phaàn boá thí ngoaïi taøi, nhö cuûa caûi vaät chaát beân ngoaøi, chuùng ta môû loøng chia seû cho ngöôøi khaùc. Neáu khoâng coù tinh thaàn ñaïo lyù, khoâng deã gì ta thaáy chuùng laø nhöõng thöù beân ngoaøi. Chæ khi naøo mình coù ñöôïc söï tænh giaùc, thaáu hieåu baûn chaát voâ thöôøng cuûa chuùng, thì môùi yeân loøng thöïc haønh haïnh boá thí moät caùch vieân maõn. Hai loaïi taøi saûn treân, khi naøo chuùng ta boá thí troïn veïn thì môùi goïi laø boá thí ba la maät.

Nhö toâi thöôøng noùi, böôùc ñaàu cuûa ngöôøi tu thieàn laø buoâng boû nhöõng voïng töôûng laêng xaêng cuûa mình. Nhöng neáu khoâng tænh giaùc thì khoâng deã gì buoâng ñöôïc. Khoâng tænh giaùc thì laøm sao bieát noù giaû, cho neân noù daáy leân mình theo dính vôùi noù, noùi gì chuyeän buoâng. Vì vaäy trong giai ñoaïn naøy phaûi caàn ñeán trí duïng ñeå hoùa giaûi chuùng. Ñaây laø giai ñoaïn thöïc haønh coâng phu ban ñaàu.

Trong hai thöù boá thí treân, boá thí noäi taøi laø quan troïng. Song vôùi ngöôøi tu Phaät duø noäi taøi hay ngoaïi taøi thaûy ñeàu boá thí heát. Noùi theá, nhieàu vò seõ ñaët vaán ñeà: Vôùi ngöôøi coù cuûa caûi phöông tieän thì boá thí ñöôïc, coøn ngöôøi ñaàu taét maët toái, côm khoâng ñuû aên aùo khoâng ñuû maëc thì laøm sao boá thí? Hieåu nhö vaäy, ngöôøi ngheøo khoâng tu ñöôïc haïnh boá thí sao! Thöa khoâng phaûi theá.

Ngöôøi ngheøo khoâng coù cuûa thì coù coâng. Chuùng ta chaúng theå giuùp tieàn baïc thì giuùp ngöôøi baèng lôøi noùi, baèng haønh ñoäng. Nhö naém tay moät cuï giaø qua ñöôøng, ñôõ moät em beù vöøa vaáp ngaõ, laën xuoáng soâng cöùu ngöôøi vöøa bò cheát ñuoái… khoâng thieáu chi caùch boá thí. Quan troïng laø ôû caùi taâm. Taâm löôïng roäng lôùn thì duø laøm moät vieäc nhoû coâng ñöùc cuõng nhieàu. Taâm löôïng nhoû beù thì duø coù toå chöùc ñình ñaùm rình rang, coâng ñöùc cuõng chaúng ñöôïc bao nhieâu.

Neân nhôù phaûi tænh saùng tuøy thôøi tuøy hoaøn caûnh maø tu. Toùm laïi neáu ngöôøi bieát tu thì trong hoaøn caûnh naøo tu cuõng ñöôïc. Laøm sao coá gaéng boài döôõng phaùt trieån söï tænh giaùc vaø trí duïng trong moïi luùc moïi nôi. Coù vaäy vieäc tu haønh môùi taêng tieán.

2. Trì giôùi ba la maät.

Phaùp thöù hai laø trì giôùi ba la maät. Trì giôùi ba la maät laø ñoái vôùi caùc phaùp chuùng ta khoâng dính maéc. Nhö vaäy ñieåm chính yeáu cuûa phaàn naøy laø ñöøng ñeå dính maéc caùc caûnh duyeân. Dính laø dính chuøm laïi, maéc laø vöôùng keït. Nghóa laø laøm sao ñoái duyeân xuùc caûnh, chuùng ta khoâng vöôùng keït, khoâng dính khaèn, ñoù laø trì giôùi vieân maõn töùc trì giôùi ba la maät. Vieäc naøy raát khoù laøm. Bôûi vì chuùng ta luoân luoân coù khuynh höôùng vöôùng maéc, khoâng bao giôø chòu thaùo gôû.

Neáu nghieäm kyõ chuùng ta seõ thaáy raát roõ, nhö mình ñang ngoài yeân maø chæ moät caâu noùi baâng quô ôû ñaâu cuõng laøm ta heát yeân. Cöù theá haøng loaït yù töôûng thaéc maéc laêng xaêng xoay quanh caâu noùi aáy. Neáu söùc tænh giaùc yeáu thì vöôùng maéc naøy seõ daãn mình ñi tôùi choã toái taêm, maát heát saùng suoát. Töø ñoù taïo ba nghieäp baát thieän, khoâng theå döøng ñöôïc. Theá laø ñaõ môû cöûa ba ñöôøng aùc roài ñoù.

Hoaëc mình ñang ngoài maø coù muøi höông thôm hay moät lôøi ca tuïng naøo ñoù, taâm cuõng xao ñoäng baát an lieàn. Neáu ta bieát tu, coù söï tænh giaùc thì cöù ñeå cho muøi höông aáy bay ñi, cho nhöõng lôøi ca tuïng baâng quô aáy theo gioù theo maây, khoâng caàn phaûi quan taâm. Thöïc haønh ñöôïc nhö vaäy goïi laø trì giôùi ba la maät, vì thaân khaåu yù luùc naøo cuõng thanh tònh. Nhöng ñaâu phaûi deã, bôûi caùc giaùc quan cuûa chuùng ta luoân chöïc chôø saün ñeå chaïy theo caûnh duyeân beân ngoaøi, roài vöôùng maéc dính chuøm vôùi nhau. Thaønh ra ta tu hoaøi maø chaúng ra laøm sao caû. Mình vôùi caùc phaùp dính, mình vôùi aâm thanh dính, mình vôùi saéc töôùng höông vò… dính heát. Khoâng chòu gôõ thì laøm sao maø trì giôùi ba la maät ñöôïc !

Khi quy y vaø ñöôïc truyeàn naêm ñieàu giôùi, Phaät töû nguyeän giöõ gìn khoâng traùi phaïm, ñoù goïi laø trì giôùi. Nhöng vôùi kinh Tö Ích thì, ngöôøi giöõ giôùi vieân maõn laø ngöôøi khoâng nhöõng khoâng dính maéc nhöõng thöù beân ngoaøi maø luoân caû nhöõng thöù trong taâm, cuõng khoâng ñöôïc dính maéc. Cho neân khoâng phaûi ngöôøi sieâng tuïng ñieàu giôùi maø goïi laø giöõ giôùi. Giöõ giôùi laø luoân luoân loùng saïch taâm tö, khoâng ñeå caùc caûnh duyeân beân ngoaøi vaø nhöõng daáy nieäm beân trong keùo loâi. Neáu chuùng ta coù theå haønh trì nhö vaäy trong moïi thôøi moïi luùc, môùi ñöôïc goïi laø trì giôùi ba la maät.

3. Nhaãn nhuïc ba la maät.

Phaùp thöù ba laø nhaãn nhuïc ba la maät. Nhaãn nhuïc ba la maät laø ñoái vôùi caùc phaùp, chuùng ta khoâng xaâm phaïm. Thöôøng con ngöôøi luoân ñaët vaán ñeà vôùi caùc phaùp. Luùc naøo ta cuõng muoán uoán naén söûa sang moïi thöù theo yù mình. Trong cuoäc soáng, khoâng khi naøo ta chaáp nhaän moïi ngöôøi vaø moïi ñieàu. Cöù nhìn theo con maét, theo kinh nghieäm, theo nghieäp taäp cuûa mình. Thaønh ra theá gian coù traêm ngaøn maãu maõ nhaø cöûa, khoâng caùi naøo gioáng caùi naøo. Coù gioáng chaêng chæ ôû hình thöùc beân ngoaøi, coøn caáu truùc saép ñaët beân trong thì moãi nhaø moãi khaùc.

Cuoäc soáng naøy laø taïm, moïi thöù ñeàu taïm, cho ñeán thaân taâm sanh dieät cuõng taïm. Theá thì ta coù giaù trò gì maø baét moïi ngöôøi moïi vaät phaûi theo yù ta! Ngöôøi hieåu vaø soáng ñöôïc nhö vaäy laø khoâng xaâm phaïm ñoái vôùi caùc phaùp, taâm ñöôïc nhö nhö. Ñaây goïi laø ngöôøi nhaãn nhuïc ba la maät. Traùi laïi xem moïi thöù laø thaät thì coi nhö maát mình, bôûi vì ta ñaõ ñoàng hoùa mình vôùi nhöõng thöù taïm bôï, nghóa laø nhaän giaëc laøm con, môû cöûa cho keû troäm cöôùp vaøo nhaø, thì maát heát gia saûn laø chuyeän dó nhieân roài.

Trong cuoäc soáng, neáu chuùng ta cöù chaïy theo, cöù laêng xaêng toan tính xaâm phaïm phaùp naøy phaùp noï, thì caøng ngaøy mình caøng ngöôïc xuoâi theo voïng töôûng, bò voïng töôûng coät troùi cho ñeán nhaém maét xuoâi tay. Khoâng laøm chuû ñöôïc thì khoâng coù yù chí ñeå saép ñaët vaän maïng cuûa mình, theá neân cuoäc soáng caøng keùo daøi ta caøng vöôùng vaøo voøng xoaùy cuûa khoå ñau.

Nhö ta ñang ngoài thieàn hay ngoài nghæ döôùi moät boùng caây. Neáu ngoài chæ ngoài, khoâng bò vöôùng maéc bôûi baát cöù nieäm naøo, traàn caûnh naøo beân ngoaøi thì taâm laø taâm, caûnh laø caûnh, khoâng troùi buoäc laãn nhau. Ñaây goïi laø taâm caûnh nhö nhö. Nhöng chuùng ta thöôøng thì ngoài xuoáng choã naøo laø choã aáy coù vaán ñeà. Ngoài xuoáng baêng ñaù thì baêng ñaù coù vaán ñeà, caùi baêng naøy ôû ñaâu, laøm baèng ñaù gì. Ngoài xuoáng goác caây thì goác caây sinh chuyeän, caây naøy laø caây gì, sao noù cao theá… luoân luoân nhö vaäy. Traêm ngaøn hình aûnh beân ngoaøi töông öng vôùi voâ löôïng voâ löôïng taâm laêng xaêng beân trong.

Neáu khoâng yù thöùc buoâng boû, ñình chæ nhöõng voïng töôûng aáy thì suoát ñôøi chuùng ta cöù loay hoay maõi trong voøng laån quaån aáy, taïo thaønh moät thoùi quen khoâng döøng ñöôïc goïi laø nghieäp. Ñuïng phaùp naøo taâm cuõng daáy khôûi, cuõng roái loaïn, cuõng maát mình. Roái loaïn thì khoâng ñònh, khoâng ñònh thì khoâng tueä, laøm sao saùng suoát ñeå nhìn ñuùng thöïc chaát cuûa caùc phaùp. Maø chuû tröông cuûa ñaïo Phaät laø phaûi saùng suoát. Muoán saùng suoát thì phaûi ñònh tænh. Khoâng ñònh tænh thì khoâng bao giôø saùng suoát. Ñoù laø ñieàu taát yeáu.

Cho neân trong moïi thôøi gian, ñi, ñöùng, naèm, ngoài hoaëc laøm vieäc, chuùng ta ñeàu töï daën loøng phaûi thöùc tænh, ñöøng bò maát mình, ñöøng ñeå voïng töôûng laøm roái loaïn thaân taâm. Coù vaäy môùi nuoâi döôõng vaø phaùt trieån ñöôïc söùc ñònh. Coù ñònh thì nhaát ñònh coù tueä. Chuùng ta coá gaéng tu taäp kieân trì lieân tuïc nhö vaäy, thì khoâng xaâm phaïm caùc phaùp, laøm chuû ñöôïc caùc phaùp. Ñoù laø tinh thaàn nhaãn nhuïc ba la maät.

4. Tinh taán ba la maät.

Phaùp thöù tö laø tinh taán ba la maät. Tinh taán nghóa laø sieâng naêng. Sieâng naêng gìn giöõ töøng nieäm töôûng cuûa mình. Ñoái vôùi caùc phaùp ngöôøi naøo döùt ñöôïc taát caû voïng töôûng, ngöôøi ñoù ñöôïc goïi laø tinh taán ba la maät. Trong caùc kinh Ñaïi thöøa, Phaät noùi sôû dó chuùng ta khoå laø do töôûng. Nhö ñeâm qua ta maát nguû, saùng nay gaëp ngöôøi cuõng maát nguû, hoï nhìn mình nhaên nhaên thì laäp töùc coù vaán ñeà. Vaán ñeà töø söï töôûng töôïng cuûa caû hai phía. Do töôûng theá naøy, theá kia neân sinh chuyeän roài guùt maéc vôùi nhau, taïo nghieäp, chòu quaû baùo vaø cuoái cuøng laø khoå!

Chuû tröông cuûa ñaïo Phaät laø phaûi chaân thaät. Neáu thieáu tinh thaàn chaân thaät thì chuùng ta khoâng theå naøo ñi ñuùng con ñöôøng Phaät daïy. Ñaõ töôûng thì khoâng theå thaät, thaønh ra ñoái vôùi söï töôûng töôïng chuùng ta cöông quyeát loaïi boû ñi, ñöøng ñeå noù keùo loâi taàm baäy taàm baï. Muoán döùt ñöôïc nhaân khoå, muoán khoâng troâi daït trong luaân hoài sanh töû, chuùng ta phaûi laøm chuû ñöôïc caùc voïng töôûng cuûa mình. Ñieàu naøy khoù chöù khoâng phaûi deã! Ngay caû ñoái vôùi vaán ñeà Phaät phaùp, ngöôøi khoâng kheùo tu cuõng sinh chuyeän.

Nhö chuùng ta theo Phaät, Ngaøi daïy mình tu nhö vaäy, baây giôø coù ngöôøi noùi khaùc ñi, theá laø chuùng ta lieàn coù yù töôûng theo ngoaïi ñaïo. Baát cöù ñieàu gì traùi vôùi chuû tröông, ñöôøng loái cuûa mình, chuùng ta cuõng deã phaùt sinh vaán ñeà. Chính ñieàu naøy daãn daét ñaåy ñöa con ngöôøi laïc vaøo beán bôø voâ ñònh, khoå ñau. Quí vò thaáy, khoâng ai maø khoâng neám traûi ñau khoå. Töø ñöùa beù con cho ñeán ngöôøi giaø baûy taùm chuïc tuoåi, khoâng ai thoaùt khoûi söï khoå. Nhoû khoå vì tham muoán maø khoâng ñöôïc, giaø khoå vì yeáu ñau beänh taät baát löïc… Nhöõng baáp beânh, baát nhö yù mình cöù gaëp hoaøi, coøn hình aûnh thaân thöông thì laïi vaéng boùng. Cuoäc soáng naøy laø nhö vaäy.

Ngöôøi neám traûi khoå ñau thì nhieàu, maø ngöôøi bieát ñöôïc nhaân ñau khoå thì ít. Bieát ñöôïc nhaân khoå ñau roài, ngaên ngöøa gìn giöõ ñöøng gaây nhaân khoå thì laïi caøng hieám hoi hôn nöõa. Vì vaäy caùc Thieàn sö noùi “Bieát maø coá phaïm” laø vaäy. Bieát laø nhaân khoå ñau maø cöù gaây, gaây roài than khoùc, thöû hoûi ai maø cöùu ñöôïc chöù ! Vôùi ngöôøi con Phaät, moät khi chuùng ta ñaõ bieát nhaân ñoù laø nhaân khoâng toát, thì chuùng ta coá gaéng ñöøng gaây, ñöøng taïo.

Ñeå döøng ñöôïc caùc thöù naøy, nhaát laø döøng daáy nieäm, ngaên ngöøa voïng töôûng, Phaät coù raát nhieàu phöông tieän. Tuïng kinh, nieäm Phaät, trì chuù, toïa thieàn… taát caû phaùp moân aáy ñeàu ñeå döøng nieäm töôûng. Tuøy, quí vò coù theå tuïng kinh Nieát Baøn, tuïng kinh Di Ñaø, tuïng kinh Laêng Nghieâm… nhöng toát nhaát vaãn laø luoân luoân töï kieåm ñieåm, laøm chuû, khaéc phuïc ñöôïc taát caû nieäm töôûng cuûa mình, khoâng cho chuùng keùo loâi ta ñi ñaâu. Ñoù laø ngöôøi aùp duïng Phaät phaùp moät caùch tuyeät vôøi roát raùo, sieâng naêng nhaát. Ñieàu naøy khoâng haún khoù laøm, nhöng ñoøi hoûi haønh giaû phaûi tænh.

Thöôøng ngöôøi ta noùi, caøng coù danh voïng tieàn taøi chöøng naøo caøng khoù tu chöøng naáy. Coøn ngöôøi khoâng coù gì caû ñoâi khi laïi deã tu hôn. Bôûi vì ngöôøi coù danh voïng ñòa vò thì coù nhieàu voïng töôûng, maø ña soá laø nhöõng voïng töôûng hôn thua cuûa theá gian. Coøn ngöôøi khoâng coù chi thì ít voïng töôûng, hoaëc coù chaêng nöõa cuõng chæ laø loaïi voïng töôûng hieàn laønh thoâi. Khoâng bieát voïng töôûng ôû ñaâu maø noù laøm ñieân ñaûo moïi lôùp ngöôøi. Ta ñang vui veû, boãng moät yù töôûng daáy leân lieàn… khoå.

Thaønh ra ngöôøi con Phaät phaûi gaéng laøm chuû, baát cöù luùc naøo cuõng tænh thöùc, ñöøng ñeå voïng töôûng keùo loâi. Ñoù laø tinh taán ba la maät.

5. Thieàn ñònh ba la maät.

Phaùp thöù naêm laø thieàn ñònh ba la maät. Ñoái vôùi caùc phaùp, khoâng döøng truï ôû baát cöù phaùp naøo, taâm luoân ñònh tónh goïi laø thieàn ñònh ba la maät. Ñeán giai ñoaïn naøy toâi nghó raèng ngöôøi tu chuùng ta caàn phaûi coù moät ñaïo löïc thaâm haäu laém môùi ñöôïc.

Caùc phaùp theá gian khoâng coá ñònh, luoân luoân thay ñoåi vì baûn chaát cuûa noù laø voâ thöôøng. Voâ thöôøng töùc khoâng coá ñònh. Chuùng ta hieän ñang bò chi phoái hoaøn toaøn bôûi luaät voâ thöôøng naøy. Moïi söï thay ñoåi lieân tuïc nhöng mình thì laïi coá chaáp, khoâng chòu noù ñoåi thay. Ta muoán níu keùo, oâm giöõ khoâng cho caùc phaùp thay ñoåi neân roài khoå. Neáu bieát soáng nhòp nhaøng, hoøa ñieäu trong söï ñoåi thay thì cuoäc soáng seõ bình yeân. Ñaèng naøy soáng trong söï ñoåi thay, maø cöù voïng töôûng gaày döïng, giöõ gìn cho coøn maõi neân con ngöôøi ñaày ñau khoå.

Vì vaäy ngöôøi con Phaät phaûi soáng tuøy duyeân maø baát bieán. Nghóa laø khoâng coá chaáp, khoâng döøng truï ôû moät phaùp naøo, luoân soáng hoøa ñieäu vôùi moïi ngöôøi, moïi hoaøn caûnh maø vaãn giöõ ñöôïc mình. Ñoù goïi laø tuøy duyeân baát bieán. Saùng thöùc daäy laøm vieäc, aên côm, ñi taém, taát caû moïi sinh hoaït ñeàu troâi chaûy nhö bao ngöôøi, nhöng loøng luoân thanh thaûn bình yeân, khoâng toan tính ñöôïc maát hôn thua nhö ngöôøi ñôøi. Soáng nhö vaäy laø khoâng maát mình, khoâng laën huïp trong caùc phaùp, soáng ñöôïc vôùi caùi baát bieán cuûa mình. Ñoù laø taùnh giaùc, truøm khaép baát sanh baát dieät cuûa moãi chuùng ta.

Taùnh giaùc ñoù khoâng phaûi ôû ngoaøi, cuõng khoâng ôû trong ta, chæ khi naøo mình soáng ñöôïc tuøy duyeân nhöng khoâng maát mình, luoân tænh saùng, khoâng bò phieàn naõo voïng töôûng daãn daét taïo nghieäp thì taùnh giaùc hieän tieàn. Ñöôïc nhö vaäy goïi laø thieàn ñònh ba la maät.

6. Trí tueä ba la maät.

Phaùp thöù saùu laø trí tueä ba la maät, töùc laø trí tueä toät cuøng roát raùo. Ñoái vôùi caùc phaùp khoâng hí luaän goïi laø trí tueä ba la maät. Hí laø ñuøa côït. Luaän laø lyù luaän baøn baïc hay luaän giaûi. Ñoái vôùi caùc phaùp ta khoâng khôûi luaän giaûi theá naøy theá noï, ñuùng sai toát xaáu, luoân nhìn ñuùng nhö thaät baûn chaát khoâng thaät, do duyeân khôûi cuûa noù, ñaây goïi laø trí tueä ba la maät. Nghóa laø, caùc phaùp nhö vaäy thì ñeå chuùng nguyeân nhö vaäy, khoâng ñaët ñeå theâm bôùt gì trong ñoù caû. Ñoù laø ngöôøi coù trí tueä.

Nhö mình ñang ngoài döôùi caây ñieàu hay treân moät baêng ñaù thì chæ thaáy caây ñieàu laø caây ñieàu, baêng ñaù laø baêng ñaù. Vaäy thoâi. Khoâng phaân tích, khoâng hí luaän caây ñieàu naøy sao laù maøu xanh, ai sôn voâi vaøo goác caây cuûa noù, baêng ñaù naøy töø ñaâu maø coù v.v… Neáu ta cöù tìm toøi luaän giaûi nhö theá thì ñeán traêm ngaøn naêm sau cuõng chöa keát thuùc ñöôïc vaán ñeà. Vaäy laø mình troâi daït mieân man trong voøng hyù luaän. Chæ khi naøo döøng ñöôïc doøng nghó suy aáy thì hoïa may taâm môùi ñònh tónh saùng suoát, nhaän ra söï coù maët nhö thaät cuûa mình, cuûa caây ñieàu, cuûa baêng ñaù. Noù laø nhö vaäy, khoâng coù chi theâm bôùt, khoâng coù chi dính daùng ñeán ta. Taâm hoaøn toaøn thanh tònh, trong saùng.

Hoaëc ta ngoài nghe Phaät phaùp, beân tai coù tieáng chim hoùt, choù suûa, caûm giaùc noùng laïnh… caùc söï kieän chung quanh, ta ñeàu bieát roõ nhöng khoâng chaïy theo söï kieän naøo. Chaïy theo laø maát mình. Ngoài an nhieân laéng taâm tö nghe ñaïo lyù roõ raøng, tænh taùo saùng suoát, khoâng vöôùng maéc, khoâng chaïy theo baát cöù hình aûnh aâm thanh naøo. Ñoù laø soáng vôùi thöïc taïi nhieäm maàu, laø trí tueä ba la maät hieän tieàn.

Haõy quaùn saùt cuoäc ñôøi naøy nhö quaùn troï, sinh meänh ta nhö ngöôøi khaùch. Ngöôøi khaùch nghæ qua ñeâm trong quaùn troï roài leân ñöôøng, thì coù gì löu luyeán gì. Ñoái vôùi caùc phaùp cuõng theá, chæ coù taïm roài tan, taïi sao ta laïi vöôùng maéc. Tu khoù hay deã laø ôû choã tænh hay khoâng tænh. Neáu chuùng ta coù ñöôïc chuùt tænh, seõ thaáy voâ thöôøng ñoåi thay nhanh choùng. Ñöùc Thích Ca Maâu Ni traûi qua ba voâ soá kieáp tu haønh, ba möôi hai töôùng toát taùm möôi veû ñeïp, coâng ñöùc ñaày ñuû nhö vaäy maø tuoåi thoï cuõng chæ taùm möôi. Huoáng laø thaân chuùng ta, laøm sao traùnh ñöôïc voâ thöôøng?

Ngöôøi xöa noùi höõu hình höõu hoaïi. Ñieàu naøy quaû thöïc khoâng sai. Taát caû nhöõng gì coù töôùng ñeàu bieán ñoåi, tan hoaïi. Voâ thöôøng khoâng tha ai, noù luoân luoân baùo ñoäng tröôùc vôùi mình. Baùo ñoäng nhö theá naøo ? Ñoù laø nhöõng söù giaû giaø, beänh, cheát maø Dieâm vöông gôûi ñeán thöôøng xuyeân. Theá maø ta chöa chòu tænh ñeå tu thì khoâng bieát ñeán bao giôø môùi heát khoå. Chö Toå thöôøng daïy “Ngöôøi tu thieàn laø coát giaûi quyeát vaán ñeà sanh töû”. Sanh thì ai cuõng coù roài, coøn töû laø baûn aùn maø chuùng ta phaûi chaáp nhaän, baát löïc ñeå ñoùn laáy. Tuy nhieân, khoâng phaûi ñieàu ñoù laø hoaøn toaøn baát khaû khaùng, neáu chuùng ta tu taäp ñuùng nhö lôøi Phaät daïy.

Ñöùc Theá Toân khi coøn laø Thaùi töû phöôùc ñöùc cuûa Ngaøi voâ löôïng, coâng ñöùc voâ löôïng, giaøu sang toät ñænh, nhöng cuõng vì sanh, giaø, beänh, cheát maø Ngaøi buoâng boû taát caû, vöôït thaønh xuaát gia, tìm loái thoaùt ra khoûi con ñöôøng aáy. Chuùng ta so vôùi Ngaøi thaám vaøo ñaâu. Theá maø coøn chaàn chôø khoâng lo tu, khoâng tìm caùch giaûi quyeát nhöõng vaán ñeà aùch yeáu cuûa mình. Quí vò thaáy, chæ caàn moät mieáng aên khoâng ngon, moät giaác nguû khoâng laønh laø ñieàm baùo cuûa baûn aùn ñaõ tôùi. Quaû thaät maïng soáng cuûa con ngöôøi mong manh ngaén nguûi voâ chöøng. Chæ caàn moät hôi thôû ra khoâng hít vaøo laø xong. Vì theá ngöôøi bieát thöông mình phaûi lo chuaån bò tu taäp. Coù vaäy môùi töï taïi laøm chuû khi ra ñi.

Cuøng vôùi noäi dung cuûa Luïc ñoä ba la maät trong kinh Tö Ích, Phaät daïy saùu phaùp khaùc: buoâng boû, khoâng khôûi, khoâng nieäm, lìa töôùng, khoâng truï, khoâng hí luaän. Saùu phaùp naøy cuõng laø nhöõng phöông tieän giuùp chuùng ta laøm chuû sanh töû. Tuy saùu phaùp nhöng chæ caàn chuùng ta thöïc hieän moät phaùp buoâng boû thoâi cuõng coù theå gaët haùi ñöôïc keát quaû myõ maõn.

Buoâng boû nghóa laø hoùa giaûi, tieâu dung heát nhöõng thöù caën baõ khoâng caàn thieát, nhöõng phieàn tröôïc trong loøng mình, ñeå cuoäc soáng thanh thaûn, an bình, thaùnh thieän. Buoâng boû cuõng chính laø soáng ñöôïc vôùi taâm mình, bieát ñöôïc taâm mình. Ñoái vôùi taát caû vaät, vôùi taát caû thieän aùc chuùng ta khoâng suy nghó, khoâng vöôùng maéc. Soáng vôùi taâm laø soáng vôùi theå chaân thaät roãng rang saùng suoát, khoâng hình khoâng töôùng, khoâng döøng khoâng truï. Moät khi soáng ñöôïc vôùi taâm naøy thì vieäc quaù khöù khoâng coøn suy nghó, vieäc vò lai chöa ñeán cuõng khoâng caàn suy nghó, vieäc hieän taïi thì troâi chaûy khoâng döøng cuõng khoâng caàn suy nghó. Ba thôøi chuùng ta khoâng vöôùng maéc, theá laø ñaõ an vui giaûi thoaùt roài.

Kinh noùi : “Taâm khoâng truï taát caû choã thì roõ raøng thaáy ñöôïc baûn taâm, cuõng goïi laø thaáy taùnh, ñöôïc giaûi thoaùt, chöùng Boà-ñeà Nieát-baøn vaø Voâ sanh phaùp nhaãn”. Vôùi ngöôøi tu thieàn, chuùng ta vaãn thöôøng nghe töø kieán taùnh, töùc laø nhaän ñöôïc baûn taâm cuûa mình. Tuy nhieân nghe thì nghe, maø coù khi khoâng hieåu kieán taùnh laø gì ? Thaáy baûn taâm laø theá naøo?

ÔÛ ñaây theo tinh thaàn nhö chuùng toâi ñaõ trình baøy thì kieán taùnh hay thaáy baûn taâm chính laø khoâng vöôùng maéc nhöõng chuyeän ñaõ qua, khoâng tô töôûng nhöõng chuyeän chöa tôùi vaø hieän taïi soáng thoaûi maùi bình yeân. Ngöôøi soáng ñöôïc nhö vaäy laø ngöôøi kieán taùnh. Neáu bieát nuoâi döôõng lieân tuïc caùi “kieán taùnh” naøy thì seõ ñöôïc ñaïi ngoä. Cho neân nhaø thieàn thöôøng noùi “kieán taùnh khôûi tu”, nghóa laø thaáy ñöôïc taùnh thaät cuûa mình roài môùi duïng coâng tu haønh, nhö vaäy vieäc tu môùi coù keát quaû. Ngöôøi chöa kieán taùnh maø tu, thì vieäc tu aáy seõ chaúng ñi ñeán ñaâu.

Ngaøi Ñöùc Sôn Tuyeân Giaùm tröôùc khi laø moät Thieàn sö cöï phaùch trong thieàn gia, ngaøi laø giaûng sö noåi tieáng vôùi baûn kinh Kim Cang Sôù Sao. Nghe noùi thieàn chæ thaúng taâm ngöôøi, thaáy taùnh thaønh Phaät, Ngaøi noåi giaän baûo: “Keû xuaát gia muoân kieáp hoïc oai nghi cuûa Phaät, vaïn kieáp hoïc teá haïnh cuûa Phaät, coøn chaúng ñöôïc thaønh Phaät. Nhöõng keû ma phöông Nam (chæ caùc Thieàn sö) daùm noùi tröïc chæ nhaân taâm kieán taùnh thaønh Phaät. Ta phaûi ruoàng taän hang oå cuûa chuùng, dieät heát nhöõng gioáng aáy ñeå ñeàn aân Phaät”. Theá laø Ngaøi khaên goùi leân ñöôøng mang theo boä Thanh Long Sôù Sao nhaém phöông Nam maø tieán. Treân ñöôøng Ngaøi gaëp baø giaø baùn baùnh, beøn nghæ chaân vaø baûo baø laáy ít baùnh ñieåm taâm.

Baø giaø chæ gaùnh kinh cuûa Ngaøi hoûi:- Goùi aáy laø saùch vôû gì ?

Ngaøi ñaùp:- Thanh Long Sôù Sao.

Baø hoûi tieáp:- Thaày thöôøng giaûng kinh gì ?

Ngaøi ñaùp:- Kinh Kim Cang.

Baø noùi:

- Toâi coù moät caâu hoûi, neáu thaày ñaùp ñöôïc toâi xin daâng baùnh cuùng döôøng, baèng ñaùp khoâng ñöôïc môøi thaày ñi cho.

Ngaøi gaät ñaàu. Baø hoûi:

- Kinh Kim Cang noùi “Quaù khöù baát khaû ñaéc, hieän taïi baát khaû ñaéc, vò lai baát khaû ñaéc”, xin hoûi Thöôïng toïa ñieåm taâm naøo ?

Ngaøi traû lôøi khoâng ñöôïc, mang buïng ñoùi thaúng ñeán phöông Nam. Gaëp ñöôïc Thieàn sö Long Ñaøm Suøng Tín vaø sau Ngaøi trôû thaønh moät vò Thieàn sö noåi tieáng cuûa Toâng moân khi lieãu ñaït ñöôïc hai chöõ “kieán taùnh”. Vì vaäy chuùng ta caàn phaûi naém vöõng nhöõng ñieàu thieát yeáu treân quaù trình tu taäp, thì coâng phu môùi mong ñaït ñöôïc keát quaû vieân maõn.

Hoâm nay, toâi ñaõ trình baøy qua saùu phaùp ba la maät Phaät daïy trong kinh Tö Ích, mong taát caû haõy theo ñoù noã löïc tu taäp, ñeå töï giaûi quyeát vaán ñeà troïng ñaïi cho cuoäc ñôøi mình. Bôûi vì traùch nhieäm vaø boån phaän cuûa ngöôøi con Phaät laø, laøm sao töï mình giaûi thoaùt ra khoûi doøng sanh töû khoå ñau vaø giuùp cho moïi ngöôøi cuøng ñöôïc nhö theá.

Mong taát caû ñeàu ñöôïc an vui lôïi laïc khi thöïc haønh ñöôïc chaùnh phaùp Phaät daïy.

]

THIEÀN TOÂNG VIEÄT NAM