ÑUOÁC THIEÀN

THÍCH NHAÄT QUANG

NHÖÕNG NEÙT ÑAËC BIEÄT CUÛA NGÖÔØI TU THIEÀN 

Hoâm nay chuùng toâi seõ noùi veà Nhöõng neùt ñaëc bieät cuûa ngöôøi tu thieàn. Chuùng ta tu thieàn phaûi bieát nhöõng ñieåm ñaëc bieät naøy, neáu khoâng seõ maát thì giôø trong luùc duïng coâng, coù khi coâng phu thoái chuyeån khoâng tieán ñöôïc. Laøm sao moãi ngaøy ta ñeàu soáng ñöôïc vôùi söï an laïc, tænh thöùc. Nhö theá môùi ñuùng vôùi tinh thaàn tu thieàn.

Tröôùc nhaát, ngöôøi tu thieàn phaûi bieát taâm mình laø gì. Neáu tu maø chöa nhaän ñöôïc taâm thì chæ luoáng uoång coâng phu. Nhö vaäy taâm laø gì? Coå ñöùc noùi “Taâm laø chôn Phaät, taùnh laø chôn phaùp. Ngoaøi taâm khoâng coù Phaät, ngoaøi taùnh khoâng coù phaùp”. Coù khi caùc Ngaøi noùi “Taùnh töùc laø Taâm, Taâm töùc laø Phaät, Phaät töùc laø Ñaïo, Ñaïo töùc laø Thieàn”. Noùi moät voøng chæ ñeå cho chuùng ta nhaän ñöôïc taâm. Ngöôøi nhaän ñöôïc taâm thì soáng ñöôïc vôùi ñaïo.

Trong cuoäc soáng haèng ngaøy, chuùng ta tieáp caän vôùi bao nhieâu coâng vieäc, neáu theå hieän ñöôïc tinh thaàn thieàn trong cuoäc soáng ñoù laø ta nhaän ñöôïc taâm. Ngöôøi xöa daïy: “Keû hoïc ñaïo tu thieàn phaûi bieát roõ taâm mình, thaáy roõ taùnh mình. Ngöôøi khoâng nhaän ñöôïc baûn taâm, chöa thaáy ñöôïc baûn taùnh thì söï tu taäp khoù thaønh töïu”. Sôû dó chuùng ta coøn vöôùng maéc, böùc xuùc trong tieáp xöû haøng ngaøy laø vì chöa nhaän ñöôïc taâm, cöù chaïy theo voïng töôûng ñieân ñaûo laêng xaêng beân ngoaøi.

Ngöôøi nhaän ñöôïc taâm roài luùc naøo cuõng bình thaûn an nhieân trong taát caû söï tieáp caän, khoâng daáy khôûi nieäm gì khaùc. Ngöôïc laïi, ngöôøi chöa nhaän ñöôïc taâm, chöa coù coâng phu tu taäp khi gaëp caûnh duyeân traùi yù nghòch loøng lieàn sanh böïc boäi, khi gaëp caûnh duyeân vöøa yù lieàn thaáy thích thuù. Caûnh duyeân beân ngoaøi luoân khieán cho ta daáy nieäm chaïy theo, neân bò maát mình vì noù. Ñaây laø ñieåm maø ngöôøi tu chuùng ta phaûi nhaän cho ñöôïc ñeå coù söï tænh giaùc maïnh, neáu khoâng chaúng nhöõng caû ñôøi ta ngöôïc xuoâi vôùi traàn caûnh maø nhieàu kieáp phaûi chòu traàm luaân sanh töû raát thoáng khoå.

Cho neân ngöôøi bieát tu, tu moät thaùng baèng ngöôøi chöa bieát tu, tu moät naêm. Laø vì moãi moät caûnh duyeân, moãi moät söï kieän hoï ñeàu laêng xaêng ñieân ñaûo. Caûnh buoàn, caûnh vui, caûnh khoâng vöøa yù, caûnh vöøa yù v.v… ñeàu soâi noåi, ñaày aép trong loøng hoï, khoâng coù moät khoaûng troáng naøo ñeå ñöôïc yeân caû. Haàu heát moïi chuùng ta ñeàu coù cuoäc soáng choän roän, baát an goác laø töø voïng töôûng ñieân ñaûo maø ra. Voïng töôûng ñieân ñaûo coù laø do chuùng ta queân maát taâm cuûa chính mình vaäy.

Ngaøy xöa chuùng ta khoâng hieåu taïi sao theá giôùi mình ñang ôû coù teân laø kham nhaãn, khi coù chuùt coâng phu ta thaáy quaû thaät nhö theá. Moãi ngöôøi haõy kieåm nghieäm laïi loøng mình seõ thaáy nhöõng baát an, böùc xuùc, nhöõng ñieàu khoâng nhö yù laøm cho ta ñau nhöùc, khoù chòu, böïc boäi xaûy ra haèng ngaøy trong cuoäc soáng nhieàu khoâng theå keå heát. Coøn nhöõng giaây phuùt yeân vui, thanh thaûn, tónh laëng thì hieám hoi laém.

Ngöôøi theá gian möôïn nhöõng hình thöùc nhö aâm nhaïc theå thao cho ñeán vaên hoùa ngheä thuaät v.v… nhaèm vui chôi vì hoï ngôõ raèng nhöõng thöù ñoù coù theå khoûa laáp ñöôïc nhöõng khoù khaên, böùc xuùc trong loøng nhöng cuoái cuøng khoâng coù nieàm vui naøo ñuû söùc giaûi toûa phieàn naõo caû. Coù ngöôøi ngoài xem hai ba tieáng ñoàng hoà kòch haøi ñeå queân ñi noãi buoàn, nhöng khoâng ñôïi dieãn xuaát kia chaám döùt, maø ngay khi ñang ñoái dieän vôùi maøn aûnh, taâm hoï vaãn cöù buoàn phieàn, baát an, khoù chòu nhö thöôøng. Theá maø con ngöôøi chòu ñöïng ñöôïc taát caû, neáu coù than thì cuõng cöù gaùnh chòu chöù khoâng boû ñi ñaâu ñöôïc, neân Phaät goïi Ta-baø laø coõi kham nhaãn, töùc coõi coù theå nhaän chòu ñöôïc taát caû.

Ñöùc Phaät ngaøy xöa khi coøn laø Hoaøng thaùi töû Só Ñaït Ña ñaõ bò moät noãi böùc xuùc giaøy voø, laøm cho Ngaøi khoâng theå chòu ñöïng noåi nöõa, cuoái cuøng phaûi vöôït thaønh xuaát gia ñeå giaûi quyeát söï böùc xuùc aáy. Ñoù chính noãi khoå trieàn mieân cuûa kieáp nhaân sinh. Coøn chuùng ta cuõng bò böùc xuùc nhöng cam chòu, neáu khoâng noùi laø ñaàu haøng. Vì vaäy ta cöù maõi naán naù trong coõi kham nhaãn naøy. Cho neân söï ra ñôøi cuûa ñöùc Phaät nhö moät söï ñaùnh thöùc nhaân loaïi sau giaác nguû daøi haøng nghìn nghìn naêm.

Trôû laïi vaán ñeà tu haønh, neáu chuùng ta bieát thöông mình thì phaûi sôùm tìm caùch giaûi toûa nhöõng baát an baát oån trong loøng, khoâng neân chaáp nhaän cuoäc soáng phieâu löu, moãi ngaøy moãi keùo daøi hôn, khoâng bieát ñaâu laø cuøng. Cho neân ñoái vôùi coâng phu tu, phuùt giaây naøo ñöôïc tænh taùo, coù chuùt an laïc laø möøng phuùt giaây ñoù. Bôûi vì ñoâi khi phuùt naøy ta an laïc nhöng phuùt sau maát an laïc, khoâng bieát laøm sao ñeå giöõ söï an laïc cuûa chính mình. Nhieàu ngöôøi cuoái cuøng ñaønh buoâng xuoâi, ngaøy qua ngaøy tôùi ñaâu thì tôùi.

Nieàm vui chaân thaät trong ñaïo phaûi ñöôïc thöïc hieän vaø theå hieän töø beân trong taâm ta, chôù khoâng theå chæ taïm möôïn nuï cöôøi hôøi hôït beân ngoaøi khoûa laáp moät taâm traïng baát an ray röùc beân trong. Vui nhö vaäy chæ caøng laøm khoå mình khoå ngöôøi, khoâng phaûi laø nieàm vui chaân thaät. Ñoù laø lyù do vì sao coù nhöõng vò vaøo ñaïo ñoâi ba chuïc naêm, cuoái cuøng phuûi aùo ra ñi, khoâng coøn chuùt tín taâm vôùi Tam baûo. Chính vì ta khoâng bieát töï quay trôû laïi chieâm nghieäm laáy mình, nhaän ra vaø soáng thöïc vôùi mình neân cuoái cuøng phaûi maát mình, chaáp nhaän cuoäc soáng tha phieâu löu troâi daït nhö theá.

Trong kinh Phaùp Hoa, Phaät noùi: “Ba coõi khoâng yeân nhö trong nhaø löûa”. Neáu ta laø ngöôøi tri thöùc, bieát thöông mình vaø nhaém thaúng ñeán coâng phu, khi nhaän ñöôïc tin töùc naøy, nhaát ñònh ta khoâng bao giôø cheånh maûng, leâu loång vui chôi trong ngoâi nhaø löûa saép suïp ñoå. Phaät noùi chæ coù maáy ñöùa treû daïi khôø khoâng bieát gì môùi vui chôi trong ngoâi nhaø saép suïp ñoå. Ngöôøi thöùc tænh ñaõ bieát ngoâi nhaø nhö vaäy, nhaát ñònh khoâng khi naøo ta vui chôi trong ñoù ñöôïc. Nhöng hieän giôø chuùng ta vaãn vui ñöôïc, vaãn soáng trong ñoù khoâng muoán tìm ñöôøng thoaùt ra, vì vaäy Phaät noùi chuùng sanh si meâ ñieân ñaûo heát choã noùi.

Vôùi ngöôøi tu thieàn, ñoái tröôùc caùc söï kieän voâ thöôøng cuûa cuoäc ñôøi, ñieàu caàn yeáu nhaát laø phaûi nhaän ñöôïc taâm cuûa mình. Nhaän ñöôïc taâm roài coâng phu taêng tieán ñeàu ñaën, khoâng coù gì trôû ngaïi heát. Coù choã noùi nhaän ñöôïc taâm chính laø kieán taùnh, töùc laø thaáy ñöôïc taùnh thaät cuûa caùc phaùp. Ngöôøi nhö theá khoâng bò caùc phaùp lay chuyeån, ñuû duõng löïc vaø trí löïc ñoái ñaàu vôùi moïi hieän töôïng bieán thieân löu chuyeån khoâng ngöøng trong cuoäc ñôøi maø taâm vaãn bình an, khoâng chuùt xao ñoäng.

Vì vaäy coù theå noùi coát tuûy cuûa söï tu haønh laø ôû taâm, bôûi taâm chính laø sinh meänh cuûa muoân loaøi. Trong sinh hoaït haèng ngaøy, neáu chuùng ta chöa nhaän ñöôïc, chöa soáng ñöôïc vôùi taâm thöïc cuûa mình thì chöa naém ñöôïc coát tuûy cuûa söï tu haønh, do ñoù vieäc tu haønh khoâng taêng tieán. Neáu coù taêng tieán thì söï taêng tieán ñoù cuõng chæ laø giai ñoaïn taïm thôøi thoâi. Chuùng ta phaûi thaät söï nuoâi döôõng coâng phu cuûa mình, laøm sao trong moïi tieáp duyeân, ta chuû ñoäng giöõ vöõng coâng phu taêng tieán ñeán nôi ñeán choán. Coù theá môùi baûo döôõng, thöïc hieän coâng phu moät caùch vieân maõn.

Ngöôøi thaáy ñöôïc tính chaát tu haønh môùi coù theå giaûi quyeát ñöôïc moïi vaán ñeà. Ñoù laø ngöôøi kieán taùnh, laø ngöôøi baát ñoäng. Neáu tu haønh maø khoâng thaáy ñöôïc con ñöôøng tröôùc maét, choã ñeán nhö theá naøo, nhaát ñònh chuùng ta khoâng daùm tu. Ví duï nghe noùi tu thieàn ñieân, neáu ngöôøi khoâng hieåu ñeán nôi ñeán choán, dó nhieân seõ khoâng daùm tu thieàn. Roõ raøng do ngöôøi aáy chöa thaät söï thaáy ñöôïc coát tuûy cuûa vieäc tu thieàn, chöa kieán taùnh neân môùi bò dö luaän beân ngoaøi laøm thoái chuyeån nhö theá.

Ngöôøi ñaõ kieán taùnh, ñaõ soáng ñöôïc vôùi taùnh giaùc, duø nghe ai noùi theá naøo, taâm cuõng vaãn bình thöôøng, giöõ vöõng laäp tröôøng tu taäp cuûa mình. Bôûi ngöôøi aáy bieát roõ coâng phu, phaùp moân tu taäp cuûa mình ñaõ ñöôïc nhöõng keát quaû thieát thöïc, phuø hôïp vôùi ñaïo lyù soáng haèng ngaøy. Cho neân hoï coù nieàm tin vöõng chaéc, vì ñaõ töï khaùm phaù ñeán nôi ñeán choán vieäc cuûa mình, khoâng coù ngöôøi thöù hai tham döï vaøo. Coù khaúng ñònh nhö vaäy, moãi ngaøy môùi phaán phaùt tieán tu ñöôïc. Chöù coøn saùng nghe ngöôøi ta khen tu thieàn hay ta thaáy vui, tröa gaëp ai noùi tu thieàn coi chöøng ñieân ta lieàn hoát hoaûng, chieàu nghe ngöôøi ta giôùi thieäu phaùp tu naøo hay hôn ta voäi boû cuoäc, taâm traïng tu haønh khoâng döùt khoaùt nhö vaäy, tu caû ñôøi cuõng chaû ra laøm sao heát.

Thaønh ra ngöôøi tu thieàn phaûi coù söï kieân quyeát, coù caùi nhìn tôùi nôi tôùi choán. Töø ñoù tuøy theo coâng phu cuûa moãi ngöôøi maø chuùng ta höôûng ñöôïc söï an laïc thieát thöïc khaùc nhau. Kinh Laêng Giaø noùi: “Dó taâm vi toâng, dó voâ moân vi phaùp moân”. Ñieàu naøy ñoøi hoûi chuùng ta phaûi coù coâng phu. Theo kinh Laêng Giaø daïy laáy taâm laøm chuû, laáy cöûa khoâng laøm söùc soáng haønh trì haèng ngaøy. Taâm voán khoâng coù hình töôùng, cöûa khoâng ñoàng vôùi khoâng coù cöûa, nhö vaäy coâng phu haèng ngaøy cuûa chuùng ta thaät ra cuõng chaúng phaûi laø coâng phu gì caû. Chæ caàn tænh giaùc töï chuû, nhìn laïi caùi saün coù nôi mình, ñem noù ra duøng laø ñuû söùc giaûi quyeát taát caû moïi söï kieän, moïi vaán ñeà trong cuoäc soáng. Nhö vaäy ngöôøi soáng vôùi taùnh giaùc, nhaän ñöôïc taâm laø ngöôøi coù coâng phu maø khoâng thaáy mình coù coâng phu, hoùa giaûi ñöôïc moïi chuyeän maø chaúng thaáy coù vieäc gì baän roän trong loøng.

Chuùng ta vì thöôøng soáng vôùi taâm voïng ñoäng baát an neân khoâng hoùa giaûi ñöôïc vieäc gì caû, duø laø vieäc raát nhoû trong sinh hoaït ñôøi thöôøng. Nhö ñang ngoài ñaây, vöøa ñöôïc tin ôû nhaø coù ngöôøi thaân beänh, trong loøng ta lieàn chao ñaûo, khoâng coøn taäp trung nghe phaùp ñöôïc nöõa. Nhöõng thöù an baát oån luoân luoân vaây haõm mình, bôûi vaäy cuoäc soáng khoâng coù an laïc. Ngöôøi ñaõ thöïc söï soáng ñöôïc vôùi taùnh giaùc, hoï bình oån roài thì vieäc gì ñeán cöù ñeán, taát caû ñeàu coù nhaân quaû cuûa noù, khoâng phaûi baän taâm laøm chi cho khoå. Mình ñaõ gaây tröôùc nhö theá naøo, baây giôø quaû ñeán töông xöùng theá aáy, phaûi chaáp nhaän thoâi. Chaáp nhaän trong tænh taùo, saùng suoát thì moïi vieäc khoâng coøn laø vaán ñeà gì heát.

Thieàn sö Hakuin ôû Nhaät Baûn khi bò vu oan laø taùc giaû cuûa moät baøo thai, cha meï coâ gaùi ñeán sæ vaû Ngaøi ñuû ñieàu, Thieàn sö chæ thoát leân hai tieáng “Theá aø”. Ñeán khi ñöùa beù chaøo ñôøi, hoï ñem neùm tröôùc maët Ngaøi cuõng keøm theo khoâng bieát bao nhieâu lôøi than oaùn, Thieàn sö cuõng chæ noùi “Theá aø”. Sau cuøng, khoâng chòu ñöôïc côn daèn vaët trong loøng, coâ gaùi thuù thaät vôùi cha naøng raèng Thieàn sö khoâng phaûi laø taùc giaû taïo ra taùc phaåm kia. Cha meï coâ ta ñeán heát lôøi xin loãi Ngaøi, vaø dó nhieân Thieàn sö cuõng chæ ñaùp laïi hai tieáng “Theá aø”. Ñoù chính laø nhöõng neùt ñaëc bieät nhaát trong nhaø thieàn.

Chuùng ta neáu gaëp nhöõng söï vieäc nhö vaäy, khoâng bieát seõ than khoå tôùi ñaâu nöõa. Cho neân ngöôøi tu nhaän ra baûn taâm roài, laáy cöûa khoâng laøm phöông tieän soáng vaø nuoâi döôõng coâng phu haèng ngaøy, moïi chuyeän xaûy ra trong cuoäc ñôøi xem nheï nhö gioù maây, thanh thaûn bình yeân nhö hö khoâng, khoâng coù vaán ñeà gì caû. Theá neân ngöôøi hoïc ñaïo phaûi bieát roõ taâm mình laø Phaät, ngöôøi haønh ñaïo phaûi giöõ ñöôïc taâm khoâng, thaáu suoát yù nghóa töùc taâm töùc Phaät. Ñöôïc vaäy, coâng phu nhaát ñònh seõ thaønh coâng, khoâng bò trôû ngaïi bôûi baát cöù moät ngoaïi duyeân naøo.

Noùi ñeán ngöôøi haønh ñaïo giöõ ñöôïc taâm khoâng, ñieàu naøy raát quyù. Taâm chuùng ta ít khi naøo khoâng laém, heát vaán ñeà naøy ñeán vaán ñeà khaùc, chuùng cöù tuoân traøo ra. Ngöôøi soáng vaø theå hieän ñöôïc taâm khoâng thì khoâng coù vaán ñeà gì caû. Nhö hö khoâng ta coù ñeå vaøo ñoù baát cöù thöù gì noù cuõng khoâng ñaày, coøn vaät coù hình töôùng khi ñaõ chöùa ñaày chæ caàn thaûy theâm moät chuùt gì vaøo laø noù traøn ra, khoâng theå chöùa ñöôïc nöõa. Hö khoâng roäng lôùn meânh moâng, khoâng bò giôùi haïn neân coù dung löôïng voâ bieân, taát caû söï vaät trong ñoù khoâng thaønh vaán ñeà.

Cho neân ngöôøi tu thieàn bieát giöõ taâm khoâng laø vöôït thoaùt taát caû söï vöôùng maéc trôû ngaïi bôûi caùc söï kieän trong cuoäc ñôøi. Chuùng ta coøn bò vöôùng maéc laø coøn baát an. Neáu buoâng ñöôïc, vui veû boá thí heát, trong loøng roãng rang nhö hö khoâng thì ñaâu coù vaán ñeà gì ñeå mình baän taâm nöõa. Nhö theá laø thoaùt ra taát caû söï vöôùng maéc, buoäc raøng roài, töùc nhieân mình seõ bình yeân thoâi. Coå ñöùc noùi ngay choã ñoù, haõy xem nhö ta ñaõ cheát, ngöôøi cheát khoâng bao giôø ngoùc ñaàu daäy noùi gì nöõa. Ngöôøi tu thieàn luoân xem nhö mình ñaõ cheát. Ñoái vôùi taát caû nhöõng vui buoàn, thaønh baïi, nhuïc vinh trong cuoäc ñôøi khoâng coøn baän taâm, nhö theá môùi doác loøng tieán ñaïo ñöôïc.

Tuy nhieân ñaây chæ laø giai ñoaïn môùi baét ñaàu trôû veà queâ cuõ thoâi. Töø ñaây cho tôùi ngaøy thöïc söï an oån, ñoøi hoûi chuùng ta phaûi coù coâng phu, phaûi coù moät thôøi gian traûi daøi. Söï hieåu bieát chöa phaûi laø keát quaû maø coâng phu thöïc haønh, töøng böôùc tu taäp môùi ñöa ta ñeán muïc ñích mình mong muoán. Cho neân ñoøi hoûi chuùng ta phaûi coù thôøi gian tu taäp, chòu ñöïng haønh trì daøi laâu. Thôøi gian naøy daøi bao nhieâu khoâng bieát, khoù khoå theá naøo cuõng khoâng sao ñoaùn ñöôïc, tuøy theo phuùc duyeân cuûa moãi ngöôøi maø chuùng ta coù söï daán thaân neám traûi khaùc nhau. Theá neân bieát vieäc tu quan troïng ôû yù chí vaø taâm thaønh, chôù khoâng phaûi thôøi gian hay khoâng gian. Noùi theá ñeå chuùng ta traùnh beänh yeáu ñuoái, yû laïi, cöù troâng ñôïi beân ngoaøi hoã trôï, caàu khaån Phaät trôøi phuø hoä, khoâng chòu phaùt huy taùnh giaùc cuûa mình.

Ngöôøi tu thieàn bieát ñoaïn ñöôøng mình ñi raát daøi, nhieàu khoù khaên nguy hieåm ñang chöïc chôø, neân chuaån bò tinh thaàn ñoái phoù, khoâng sôï seät, khoâng nhaùt nhuùa caàu caïnh ai hoã trôï, töï noã löïc vöôn leân, vöôït khoù. Chuùng ta luoân saùng suoát, bieát taát caû moïi vaán ñeà ñeàu phaûi töï mình giaûi quyeát, khoâng coù ngöôøi thöù hai can döï ñöôïc cho neân tinh thaàn maïnh meõ phaán phaùt. Khi ñaõ quyeát ñònh nhö theá chuùng ta seõ bình yeân. Duø söï vieäc xaûy ra theá naøo mình vaãn bình yeân, khoâng coù vaán ñeà gì. Neáu chuùng ta khôûi nieäm phaûi nhö vaày nhö kia hoaëc caàu khaán nhôø vaû ai giuùp ñôõ, taâm seõ yeáu ñuoái baát an ngay.

Treân ñôøi naøy ai khoâng muoán bình yeân, nhöng coù ai ñöôïc bình yeân hoaøn toaøn ñaâu. Ngöôøi ta noùi moät caâu hôi naëng, mình traû lôøi laïi moät caâu cuõng hôi naëng laø maát bình yeân roài. Luùc aáy coù caàu nguyeän thaàn thaùnh naøo, oång cuõng khoâng laøm troïng taøi giaûi quyeát noåi, vì bieát khoâng theå taïo theá quaân bình trong nhöõng caùi taâm baát an baát oån nhö theá. Bieát vaäy toát nhaát ta soáng tænh thöùc, ñöøng ñeå tham saân si xoû muõi loâi ñi laø khoâng coù chuyeän caàu khaån ai maø vaãn bình an nhö thöôøng. Neân nhôù ngöôøi thöïc söï muoán bình an khoâng bao giôø gaây chieán vaø cuõng khoâng ñaáu chieán.

Ngaøy xöa coù moät teân aên troäm chuùa, khi thaáy con trai mình lôùn leân, coù theå haønh ngheà aên troäm ñöôïc roài, haén môùi baûo vôùi con: “Con coù muoán ba daïy caùch aên troäm khoâng?” Thaèng nhoû chòu lieàn. Theá laø giöõa ñeâm haén keùo con trai ñeán ñuïc töôøng, xoâng voâ moät nhaø giaøu noï. Khi caïy ñöôïc naép thuøng lôùn roài, haén baûo con trai chun vaøo ñoù laáy ñoà. Thaèng con vöøa chui vaøo, haén lieàn saäp naép thuøng xuoáng moät caùi raàm, roài moät mình thoaùt ra cöûa. Vöøa chaïy haén vöøa la to “aên troäm, coù aên troäm”.

Thaèng nhoû hoaûng vía, khi nghe caû nhaø môû ñeøn luïc soaùt vaø tieán veà höôùng mình. Trong giôø phuùt chí töû aáy, noù boãng nghó ra caùch giaû tieáng chuoät keâu chít chít trong thuøng. Ngöôøi trong nhaø chia nhau tìm baét teân troäm, khoâng theøm chuù yù tieáng chuoät laøm chi, neân chæ coù moät ngöôøi ñeán giôû naép thuøng ra xem. Thaèng nhoû lieàn xoâng ra haát keû kia roài chaïy troái cheát ra cöûa sau. Ngöôøi ta ñuoåi theo beùn goùt, chaïy ngang moät caùi gieáng noù lieàn nghó caùch oâm moät taûng ñaù lieäng xuoáng gieáng, keâu moät tieáng lôùn. Moïi ngöôøi ngôõ raèng teân troäm ñaõ rôi xuoáng gieáng neân khoâng ñuoåi theo nöõa, nhôø theá noù thoaùt naïn.

Veà ñeán nhaø, thaáy cha ngoài uoáng traø thanh thaûn, noù tôùi gaàn vôùi aùnh maét caêm töùc cöïc ñoä. Nhöng teân troäm chuùa vui veû xoa ñaàu noù noùi: “Con ñaõ trôû thaønh moät tay troäm xuaát saéc roài. Töø nay veà sau coù theå thay Ba coâng vieäc naøy. Chuùc möøng con”. Chöøng aáy thaèng con môùi hieåu caùch daïy troäm ñoäc ñaùo cuûa cha mình. Caâu chuyeän “Troäm daïy con” naøy ñaõ ñöôïc truyeàn tuïng xöa nay vôùi yù nghóa raát thaâm traàm.

Vieäc hoïc ñaïo cuûa chuùng ta cuõng theá. Phaät, Boà taùt, caùc vò thaày cuûa cuûa chuùng ta daïy cuoäc ñôøi laø khoå, moïi thöù ñeàu ñoåi thay, thaân naøy hö giaû v.v… Daïy xong, caùc Ngaøi veà thaát nghæ. Chæ coøn laïi moät mình ta trong töøng phuùt giaây, phaûi ñoái dieän vôùi cuoäc ñôøi, vôùi söï soáng, laøm sao ñöøng bò ngaõ guïc, khoâng thaát baïi tröôùc duïc laïc theá gian hoaëc khoâng boû cuoäc giöõa ñöôøng, ñoù laø ta thaønh coâng. OÂng thaày ñem heát taâm phaùp bí yeáu, nhöõng kyø ñaëc ñeå höôùng daãn cho mình, nhöng chính chuùng ta môùi laø keû khaùm phaù ra nhöõng thaønh quaû aáy.

Caâu chuyeän “Troäm daïy con” muoán nhaéc nhôû moïi ngöôøi tu phaûi töï mình phaán ñaáu vöôn leân, töï mình soáng ñöôïc môùi thaønh coâng. Ngöôïc laïi neáu ta yeáu ñuoái, coi nhö doïc ñöôøng ñaõ trôû thaønh tro buïi roài, noùi gì chuyeän thaønh hay khoâng thaønh. Cho neân noùi ñeán soáng ñaïo laø noùi ñeán coâng phu, noùi ñeán söï theå hieän troïn veïn tinh thaàn laøm chuû mình qua sinh hoaït ñôøi thöôøng. Ngöôøi coù neáp soáng ñaïo, coù coâng phu tu haønh, trong moïi tieáp xöû haèng ngaøy luoân theå hieän moät caùch troïn veïn tö caùch cuûa moät ngöôøi ñaõ laøm chuû ñöôïc mình, khoâng bò vöôùng maéc, caïm baãy gì cuûa theá gian keùo loâi nöõa.

Coù ba giai ñoaïn höôùng taâm giuùp chuùng ta kieåm nghieäm ñöôïc coâng phu haèng ngaøy cuûa mình. Höôùng taâm thöù nhaát laø höôùng taâm phaøm phu naëng veà tình caûm, neân khi ñoái duyeân xuùc caûnh bò tình caûm keùo loâi. Xu höôùng cuûa taâm trong giai ñoaïn naøy coøn nhieàu tình caûm, ngaõ aùi naëng. Ñaây laø giai ñoaïn ñaàu cuûa ngöôøi tu, haàu heát moïi ngöôøi ñeàu traûi qua. Neân trong giai ñoaïn naøy chuùng ta phaûi phaán ñaáu quyeát lieät vôùi beänh chaáp ngaõ cuûa mình. Bôûi trí chöa hieän ñaày ñuû, coâng phu chöa vieân maõn neân bò tình caûm chi phoái, khoâng theå töï laøm chuû ñöôïc.

Bieát theá ñeå chuùng ta thoâng caûm, khoâng neân xem thöôøng caùc baïn ñoàng chí ñoàng haïnh vôùi mình, hoï cuõng ñang hì huïc trong giai ñoaïn thöù nhaát naøy. Bôûi taát caû chuùng ta coøn xoay vaàn trong cuoäc theá vôùi bieát bao raøng buoäc, moïi thöù tình caûm bu quanh khieán cho mình keït cöùng trong ngaõ chaáp. Tu haønh ñeán giai ñoaïn naøy, neáu heát duyeân phaûi boû thaân thì ta trôû laïi laøm ngöôøi coù phuùc duyeân tieáp tuïc tu taäp, khoâng maát maùt ñi ñaâu caû. Tuy coøn naëng veà ngaõ chaáp nhöng chuùng ta coù quaù trình tu taäp, chæ naëng veà tình caûm chôù khoâng taïo toäi phaûi ñoïa vaøo ñòa nguïc hay ngaï quyû, neân ñöøng quaù lo sôï.

Trong kinh Nieát Baøn, Phaät coù daãn moät ví duï theá naøy. Nhö ngöôøi ñi chôi xuaân ngang qua hoà nöôùc trong, hoï löôïm vieân saïn thaûy xuoáng hoà nöôùc, choác laùt noù laën maát. Ta cöù töôûng vieân saïn khoâng coøn nhöng thaät söï noù naèm döôùi ñaùy hoà, chöù khoâng maát maùt ñi ñaâu. Gaëp cô hoäi naøo thuaän duyeân vieân saïn ñoù seõ hieän ra. Ngöôøi coù trí thì nheï nhaøng kheùo leùo vôùt vieân saïn leân moät caùch deã daøng thoâi. Vieäc tu haønh cuõng vaäy, tuy coâng phu chöa vieân maõn, moïi thöù coøn daøy ñaëc, lo aên lo maëc vieäc noï vieäc kia, nhöng chuûng töû ñaõ gaày döïng khoâng maát. Ngaøy naøo ñuû duyeân noù seõ phaùt trieån, chuùng ta tieáp tuïc tu taäp thaêng tieán hôn nöõa.

Höôùng taâm thöù hai laø höôùng taâm töø phaøm vöôn leân thaùnh. Giai ñoaïn ngöôøi tu ñaõ coù chuùt trí tueä, bieát phaùt huy vaø öùng duïng trí tueä cuûa mình khi ñoái duyeân xuùc caûnh. Chuùng ta thaáy roõ caùc phaùp khoâng thaät, neân taâm bình thöôøng an oån vôùi taát caû nhöõng söï kieän chung quanh. Ñoái tröôùc nhöõng vieäc ñau loøng, bieát vaän duïng trí tueä ñeå töï an taâm. Nhôø theá giöõ ñöôïc söï bình oån thöôøng xuyeân. Ñaây laø giai ñoaïn haønh giaû ñaõ giöõ vöõng coâng phu, trí tueä baét ñaàu phaùt sanh, tuy nhieân chöa phaûi hoaøn toaøn giaùc ngoä, chæ laø giaùc ngoä töøng phaàn thoâi.

Bôûi ñöôïc phaàn giaùc neân söï meâ môø giaûm bôùt, ngöôøi naøy khoâng coøn laàm vieäc tu hoïc cuûa mình nöõa. Moät töø “Khoâng laàm” naøy ñaõ cöùu roãi khoâng bieát bao nhieâu nghieäp nhaân vaø hoùa giaûi khoâng bieát bao nhieâu phieàn naõo. Do meâ laàm neân chuùng ta gaây taïo nghieäp ñeå roài troâi giaït, loay hoay maõi trong voøng vay traû traû vay. Vì vaäy tu ñeán choã khoâng laàm laø ñaõ vöôït ñöôïc moät ñoaïn ñöôøng ñaùng keå roài. Ngay ñôøi naøy, ta phaùt chí tu haønh ñeán ñöôïc choã “khoâng laàm” ñoái vôùt taát caû caùc phaùp laø raát quyù hoùa vaäy.

Ngaøy xöa, trong phaùp hoäi cuûa toå Baùch Tröôïng, coù moät oâng giaø sau khi nghe phaùp khoâng chòu veà, cöù laûng vaûng ôû ñoù maõi. Toå thaáy laï môùi hoûi: “Sao oâng chöa veà, coøn coù ñieàu gì muoán hoûi?” OÂng giaø thöa:

- Con khoâng phaûi laø ngöôøi thöôøng. Tröôùc con laø Truï trì, do coù ngöôøi hoûi: Baäc ñaïi tu haønh coù rôi vaøo nhaân quaû khoâng? Con traû lôøi khoâng, neân bò ñoïa laøm thaân choàn ôû sau nuùi naøy naêm traêm naêm roài. Hoâm nay ñuû duyeân ñöôïc gaëp Hoøa thöôïng, cuùi mong Ngaøi vì con noùi phaù, ñeå con ñöôïc thoaùt kieáp choàn.

Toå Baùch Tröôïng baûo:

- OÂng hoûi laïi ta ñi.

OÂng giaø lieàn hoûi:

- Baäc ñaïi tu haønh coù rôi vaøo nhaân quaû nöõa khoâng?

Toå Baùch Tröôïng traû lôøi:

- Khoâng laàm nhaân quaû.

Ngay caâu noùi naøy, oâng giaø ñaïi ngoä, bieát ñöôïc loãi tröôùc cuûa mình, lieàn quyø xuoáng baïch Toå:

- Ngaøy mai neáu Hoøa thöôïng thaáy sau nuùi coù xaùc moät con choàn, xin taùng noù theo phaùp taùng moät vò Taêng. Con cuùi ñaàu ñaûnh leã Ngaøi ñaõ giuùp con thoaùt khoûi kieáp choàn vaø hieåu ñöôïc lyù nhaân quaû moät caùch thaáu ñaùo.

Roõ raøng chæ moät töø “khoâng laàm” thoâi ñaõ giaûi quyeát ñöôïc bao nhieâu daây mô reã maù keát thaønh oan nghieät nhieàu ñôøi. Trong moïi sinh hoaït thôøi thöôøng, neáu luùc naøo chuùng ta cuõng khoâng laàm, thì ta laø ngöôøi giaùc ngoä, ngöôøi ñaïi giaûi thoaùt. AÊn cuõng khoâng laàm, nguû cuõng khoâng laàm, tieáp khaùch cuõng khoâng laàm, ñoái vôùi taát caû taøi saûn söï nghieäp, moïi thöù treân ñôøi ñeàu khoâng laàm, töùc trí tueä ñaõ troøn ñaày roài, ñaâu coøn bò caùi gì doái gaït nöõa.

Caùi khoå lôùn nhaát cuûa con ngöôøi laø voâ minh, töùc si meâ laàm laãn. Cho neân tu laø ñeå chaám döùt söï si meâ laàm laãn aáy. Vì vaäy caùc Toå daïy ngöôøi coâng phu chöa tôùi nôi tôùi choán phaûi deø daët nhö ñi treân baêng moûng, treân muõi nhoïn, treân bôø vöïc thaúm… hôù moät chuùt laø nhaøo xuoáng cheát lieàn. Chuùng ta phaûi bieát moïi söï kieän daøn traûi tröôùc maét ñeàu tuaân theo luaät nhaân quaû. Trong moïi xuaát söû, töông giao, tieáp caän, neáu ta tænh thöùc soáng ñöôïc vôùi taùnh giaùc cuûa mình, thì trong moät traêm ñieàu giaûm bôùt chöøng vaøi chuïc ñieàu laàm laãn. Ñoù cuõng laø quyù laém roài. Coøn neáu chuùng ta khoâng tu khoâng tænh, thì söï laàm laãn khoâng bieát bao nhieâu maø keå.

Nhö caâu chuyeän oâng giaø vöøa keå, ñaõ laø moät vò Truï trì, chæ vì traû lôøi sai moät chöõ “khoâng rôi vaøo nhaân quaû” maø phaûi 500 ñôøi thoï thaân choàn. Vì sao nhö theá? Bôûi noùi khoâng coù nhaân quaû töùc laø baùc khoâng nhaân quaû, rôi vaøo ngoaïi ñaïo, taø kieán. Nhaân quaû laø moät söï vaän haønh lieân tuïc cuûa caùc phaùp. Tuy caùc phaùp khoâng thaät, nhöng coøn duyeân laø coøn phaùp. Ví duï nhö huynh ñeä chuùng ta ngoài ñaây, coù naêm ba vò tu haønh ñöôïc giaùc ngoä thaønh Phaät. Tuy ñaõ thaønh Phaät, nhöng nhöõng aân oaùn nhieàu ñôøi cuûa caùc vò aáy ñoái vôùi moïi ngöôøi chung quanh chöa ñöôïc giaûi quyeát, khi ñuû duyeân caùc Ngaøi cuõng phaûi traû heát. Traû nhöng caùc vò aáy khoâng khoå, khoâng haän, saün saøng vui veû ñeå traû. Ñoù laø söï khaùc nhau giöõa baäc ñaõ giaùc ngoä vaø chuùng phaøm phu chöa giaùc ngoä. Khoâng phaûi noùi thaønh Phaät roài laø bao nhieâu nôï cuõ quît heát, nhö vaäy khoâng ñöôïc. Nghieäp nhaân ñaõ gaây taïo, cuûa ai naáy traû, roõ raøng nhö theá.

Toùm laïi, xu höôùng thöù hai cuûa ngöôøi tu laø giai ñoaïn taâm ñaõ phaùt sinh trí tueä, nhöng chöa hoaøn toaøn vieân maõn. Nhôø coù trí tueä neân vieäc tu tieán nhanh vaø vöõng hôn ôû giai ñoaïn moät. Cöù theá tieáp tuïc coâng phu moät caùch tinh taán seõ tieán daàn leân giai ñoaïn thöù ba.

Ñeán höôùng taâm thöù ba laø höôùng taâm cuûa ngöôøi ñaõ nhaän chaân ñöôïc caùi chaân thaät nôi mình. Ngöôøi naøy thaáy roõ nhöõng ngöôïc xuoâi ñieân ñaûo cuûa mình trong nhieàu ñôøi laø do meâ laàm chaáp ngaõ. Baây giôø ngöøng laïi, khoâng tieáp tuïc gaây taïo nhaân traàm luaân trong sanh töû nöõa. Giai ñoaïn thöù ba coù theå noùi laø keát cuïc cuûa ngöôøi tu haønh. Ñeán ñaây roài thì taâm hoaøn toaøn an laïc vì khoâng coøn keït vöôùng ôû baát cöù thöù gì nöõa. Taâm thoâng, trí saùng, töï taïi soáng trong cuoäc ñôøi maø vöôït thoaùt khoûi cuoäc ñôøi. Ñaây laø giai ñoaïn ngöôøi tu ñaõ hoaøn toaøn laøm chuû ñöôïc mình vaø taát caû caùc phaùp. 

Ba höôùng taâm naøy laø nhöõng ñieåm caên baûn cuûa ngöôøi tu. Chuùng ta tu taäp caàn phaûi naém vöõng nhöõng ñieàu caên baûn nhö treân, ñeå ñeán trong moãi giai ñoaïn ta khoâng bò boái roái, khoâng bieát phaûi tu theá naøo, tieán ra sao. Trong moãi giai ñoaïn ta neân bieát mình caàn phaûi tieán leân, hoaøn chænh coâng phu tu taäp cho ñöôïc roát raùo vieân maõn. Do ñoù ñoøi hoûi ñöùc taùnh kieân trì, saùng suoát, teá nhò, khieâm cung. Luùc naøo cuõng töï noã löïc, khoâng yû laïi vaøo ngöôøi khaùc, song raát toân troïng thieän höõu tri thöùc vaø luoân coù taâm khuyeán khích ñoäng vieân caùc baïn ñoàng chí ñoàng haïnh. Ñaây chính laø nhöõng neùt ñaëc bieät cuûa ngöôøi tu thieàn.

Chuùng ta neân nhôù böôùc ñöôøng coâng phu haønh ñaïo laø quaù trình khoâng phaûi ngaén, khoâng phaûi deã. Neáu ngaén neáu deã thì taát caû chuùng sanh ñaõ thaønh Phaät heát roài. Bôûi noù khoâng deã, khoâng ngaén neân ngaøy naøo mình cuõng tu, cöù coá gaéng maõi nhö theá, nhaát ñònh seõ coù ngaøy thaønh coâng.

Cuoái cuøng, xin kính chuùc toaøn theå ñaïi chuùng ñeàu nhaän vaø soáng ñöôïc vôùi nhöõng gì coù saün nôi mình, maõi maõi ñöôïc an vui giaûi thoaùt.

]

THIEÀN TOÂNG VIEÄT NAM