ÑUOÁC THIEÀN

THÍCH NHAÄT QUANG

GAÉNG TÆNH

Buoåi noùi chuyeän hoâm nay, chuùng toâi seõ noùi veà chuû ñeà “Gaéng tænh”, nghóa laø gaéng ñeå maø tænh, tænh ñeå maø tu. Vì chuû tröông tu thieàn laø phaûi tænh taùo, thieáu tænh laø meâ, maø meâ thì bò nghieäp daãn ñi trong luaân hoài sanh töû, chòu khoå trieàn mieân. Cho neân muoán thoaùt khoûi khoå sanh töû, chuùng ta phaûi tænh tu.

Trong taát caû caùc sinh hoaït, ngöôøi tu luùc naøo cuõng phaûi tænh, yù thöùc roõ mình ñang laøm gì. ÔÛ ñaây Hoøa thöôïng thöôøng nhaéc nhôû chö Taêng phaûi tænh tænh, khoâng ñöôïc meâ. Khoâng meâ töùc laø giaùc, giaùc chính laø Phaät. Phaät laø baäc toaøn giaùc, chuùng ta ñi theo con ñöôøng giaùc ngoä cuûa Ngaøi, tröôùc tieân phaûi tænh giaùc, daàn daàn tieán leân phaàn giaùc roài toaøn giaùc. Ñeán ñöôïc choã giaùc ngoä vieân maõn laø thaønh Phaät.

Ngöôøi tu neáu loøng chöa quyeát, chöa khaúng ñònh thì khoù tænh laém. Vì chöa quyeát neân deã bò caûnh duyeân beân ngoaøi keùo loâi, chöa khaúng ñònh neân khoù traùnh khoûi söï lui suït. Kieåm nghieäm coâng phu haèng ngaøy, roõ raøng chuùng ta raát hieám khi tænh, cöù ngöôïc xuoâi ñieân ñaûo, tô töôûng mieân man khoâng giaùn ñoaïn. Neáu coù ñöôïc chuùt tænh, cuõng laãn loän soùng tö nieäm laên taên, chôù khoâng tænh thöùc troïn veïn, vì vaäy ta khoù phaùt hieän ñöôïc baûn taâm cuûa chính mình. Giaû nhö coù phaùt hieän ñöôïc thì voïng töôûng cuõng ñaõ daãn ta ñi khaù nhieàu roài.

Cho neân noùi ñeán tænh laø noùi ñeán coâng phu tu haønh. Ngöôøi quyeát lieät tu môùi giöõ vöõng ñöôïc söï tænh thöùc thöôøng xuyeân. Chuùng ta coøn bò nhöõng duyeân beân ngoaøi keùo loâi neân söùc tænh yeáu. Ñoâi khi mình ngoài sôø sôø ñaây maø nieäm beân trong keùo loâi taän ñaâu ñaâu. Ví duï toâi ñang ngoài noùi chuyeän vôùi quí vò, chôït beân ngoaøi coù tieáng keøn, tieáng nhaïc vang leân, neáu khoâng tænh toâi seõ chaïy theo nhöõng aâm thanh aáy. Do ñoù noäi dung baøi phaùp hoâm nay bò hoûng, bò lay chuyeån bôûi nhöõng taâm töôûng beân trong toâi hoøa quyeän theo caùc aâm thanh beân ngoaøi. Nhö vaäy buoåi thuyeát phaùp xem nhö khoâng thaønh coâng, chaúng nhöõng baûn thaân toâi maát chaùnh nieäm maø quí vò cuõng khoâng coù chuùt lôïi laïc naøo. Ñoù laø tai haïi cuûa söï keùm tænh thöùc, hay noùi caùch khaùc laø keùm coâng phu.

Ngöôøi tu caû ngaøy laãn ñeâm neáu khoâng tænh giaùc, laøm gì noùi gì cuõng khoâng bieát, thì ñaâu theå goïi laø ñeä töû cuûa Phaät. Bôûi Phaät laø baäc giaùc ngoä, tænh thöùc hoaøn toaøn. Chuùng ta laø con Ngaøi, neáu khoâng tænh ñöôïc nhö vaäy thì cuõng tænh chuùt chuùt, chaúng leõ meâ suoát ngaøy suoát ñeâm sao! Töø saùng tôùi tröa roài chieàu toái, kieåm laïi mình khoâng bieát ñaõ laøm gì nghó gì noùi gì. Ta tieáp xuùc, aên uoáng, ñi laïi, giaûi quyeát moïi vieäc chung quanh maø khoâng bieát mình laø gì, töùc laø hoaøn toaøn maát töï chuû, thaät tai haïi. Bôûi khoâng töï chuû neân ta bò maéc möùu, bò keùo loâi, taâm khoâng luùc naøo an oån. Ñaây laø ñieàu toái kî cuûa ngöôøi tu.

Vì vaäy ngöôøi tu thieàn, tröôùc tieân phaûi ñöôïc höôùng daãn ngoài thieàn. Ngoài thieàn ñeå laøm gì? Ñeå taäp trung vaøo hôi thôû, vaøo söï vaän haønh cuûa thaân taâm naøy, xem ta laø gì? Laøm sao ñeå ta nhaän laïi chính mình, bieát roõ mình, khoâng laàm mình. Ñoù laø muïc ñích chaùnh cuûa ngöôøi tu thieàn. Neáu khoâng nhôø phöông phaùp toïa thieàn, thaät ra khoù maø nhaän ñöôïc mình laø caùi gì. Chuùng ta noùi mình soáng, mình aên, mình laøm vieäc, nhöng mình laø gì laïi khoâng bieát, coù toäi nghieäp khoâng? Trong thieàn coù töø “Ngaõ thò thuøy?”, coù nghóa “Ta laø ai?”. Haèng ngaøy chuùng ta ñi ñöùng, aên uoáng, tieáp xuùc, noùi naêng, hoaït ñoäng, laøm taát caû caùc coâng vieäc maø khoâng bieát mình. Thöa, nhö vaäy thì söï nghieäp tu haønh cuûa chuùng ta ñi tôùi ñaâu, chöøng naøo thaønh Phaät, laøm sao heát khoå?

Ñoù laø ñieàu maø khoâng luaän haøng xuaát gia hay taïi gia ñeàu phaûi ñaët ra nhö vaäy. Khoâng khi naøo chuùng ta daùm ñaàu tö tieàn baïc, coâng söùc, thôøi gian vaøo moät coâng vieäc maø mình khoâng bieát keát quaû ra sao. Chuùng ta tu haønh nghóa laø boû heát söï nghieäp theá gian, voâ chuøa caàu thaày baïn chæ daïy nhöng cuoái cuøng ñaùnh maát muïc tieâu cuûa mình thì thöû hoûi coù phaûi quaù phieâu löu chaêng? Quí Phaät töû moãi khi ñeán chuøa laïy Phaät, daâng höông cuùng döôøng ñeàu nguyeän cho con heát khoå, gaëp chaùnh phaùp, thaày laønh baïn toát, tu haønh ñeán nôi ñeán choán, chöù khoâng khi naøo nguyeän cho con gaëp taø sö ngoaïi ñaïo, gaëp toaøn chuyeän taøo lao thieân ñeá gì gì ñoù… khoâng ai nguyeän laï luøng nhö vaäy. Chuùng ta coù sôû nguyeän ñuùng maø khoâng thöïc haønh ñeå ñaït ñöôïc sôû nguyeän aáy, khoâng coù yù thöùc töï vöôn leân maø phoù thaùc heát cho thaàn thaùnh thì cuõng ñoàng nghóa vôùi caàu nguyeän sai laàm.

Thaáy roõ ñöôïc ñieàu ñoù, chuùng ta phaûi chuû ñoäng trong moïi sinh hoaït thöôøng ngaøy, luoân laáy tænh thöùc laøm coâng phu haøng ñaàu. Neáu tænh ñöôïc, ta môùi saùng suoát soi roïi vaøo baûn thaân vaø muoân söï muoân vaät, thaáy roõ baûn chaát cuûa caùc phaùp khoâng sai laàm. Nhö theá môùi khoâng chaïy theo chuùng, khoâng maát töï chuû, khoâng bò keùo loâi. Keát quaû tu taäp naém chaéc trong tay, duø thôøi gian laâu mau khoâng thaønh vaán ñeà. Khoâng tu thì thoâi, ñaõ quyeát taâm tu roài thì nhaát quyeát phaûi thaønh Phaät môùi vöøa loøng con. Chuùng ta nôõ loøng naøo sa ñaø ñeå roài buoâng caû cuoäc ñôøi mình ngöôïc xuoâi theo doøng luaân löu sanh töû. Chính caùc nieäm tô töôûng ñoù daãn mình ñi trong sanh töû, khieán ta meâ muoäi khoâng bieát mình laø gì. Cho neân muïc ñích ban ñaàu cuûa vieäc ngoài thieàn laø ñaåy luøi voïng töôûng, veùn aùng maây môø che khuaát taâm mình, ta môùi coù cô hoäi nhaän ra “Ta laø ai?”.

 Tu haønh maø khoâng coù ñònh thì khoâng laøm sao coù tueä ñöôïc. Khoâng ñònh khoâng tueä thì khoâng theå giaûi thoaùt, khoâng theå thaønh Phaät. Tu baèng phöông phaùp naøo, hình thöùc naøo cuõng phaûi coù ñònh tueä, vì ñònh tueä laø goác cuûa söï giaùc ngoä giaûi thoaùt. Cho neân ôû ñaây chuùng toâi nhaán maïnh böôùc ñaàu coâng phu cuûa ngöôøi tu chuùng ta laø phaûi gaéng tænh. Nghieäm laïi haønh traïng cuûa ngöôøi xöa, khoâng vò naøo khoâng nhôø coâng phu maõnh tænh maø thaønh töïu vieäc lôùn. Caùc Ngaøi cuõng phaïm nhöõng sai laàm nhö chuùng ta, nhöng caùc Ngaøi luoân kieåm nghieäm ngay töø ñaàu, trong nhöõng taâm nieäm heát söùc nhoû, neân coù söùc maïnh caét ñöùt hoaëc hoùa giaûi phieàn naõo voâ minh raát nhanh. Do ñoù caùc Ngaøi tænh, soáng ñöôïc vôùi oâng chuû vaø ñaûm baûo ñònh tueä hieän tieàn.

Chuùng ta baây giôø thoâng minh, hoïc gioûi, hieåu bieát nhieàu nhöng tænh löïc keùm neân vieäc tu haønh chaäm tieán. Noùi thì noùi, ñi thì ñi, aên thì aên, nguû thì nguû nhöng mình khoâng coù oâng chuû. Gioáng nhö nhaø voâ chuû, ai muoán vaøo ñoù laøm gì thì laøm, khaùch khöùa taïp nham ñuû thöù loaïi. Quí vò kieåm laïi xem, coù phaûi theá khoâng? Ví duï ta ñang ngoài goõ moõ tuïng Nam moâ Boån sö Thích Ca Maâu Ni Phaät, ngoaøi kia coù ngöôøi chöûi mình laø traâu boø gì ñoù, ta lieàn buoâng moõ nghe ngoùng vaø mieäng chöûi laïi. Ñaây laø khaùch ñaàu traâu maët ngöïa tôùi khuynh ñaûo trong nhaø roài, oâng chuû cuõng chaïy theo khaùch, hai beân aáu ñaû nhau moät hoài, ñuoåi nhau chaïy ra ngoaøi gaây goå caõi vaõ tieáp, trong nhaø troáng khoâng, khoâng coù chuû. Theá laø giaëc khaùc laïi aùp vaøo, tieáp tuïc nhö theá maõi.

Bao giôø nghe nhöõng aâm thanh traùi tai, thaáy nhöõng ñieàu gai maét maø ta vaãn bình thaûn, xem nhö nhöõng chuyeän xaøm, nhö gioù nhö maây, khoâng quan heä gì ñeán mình, nhö vaäy môùi laø oâng chuû giöõ nhaø toát. Neáu thöôøng xuyeân kieåm nghieäm nhö theá, chuùng ta seõ giaûm bôùt löôïng khaùch xaáu, nhieàu khaùch toát. Daàn daàn caû hai loaïi khaùch toát vaø xaáu ñeàu môøi ra khoûi nhaø, traû laïi söï yeân tónh voán coù cuûa caên nhaø. Ñoù chính laø luùc ta laøm chuû ñöôïc hoaøn toaøn.

Quí vò thöû kieåm laïi xem moät ngaøy chuùng ta gaëp bao nhieâu khaùch phieàn naõo? Caû nuùi phieàn naõo. Vieäc tu haønh chæ laø buoâng heát phieàn naõo naøy, khoâng coù caùch khaùc. Tu laø ñeå ñöôïc an laïc, heát khoå, giaùc ngoä giaûi thoaùt chöù khoâng ai muoán thaønh ma quyû bao giôø. Nhöng trong loøng cöù hieän ma quyû hoaøi laø vì ta khoâng tænh maø thoâi. Caùi kheùo cuûa ngöôøi xöa laø caùc Ngaøi kieåm ñöôïc mình ngay töø goác, khoâng phaûi ñôïi ñeán tieáp duyeân, ñoái ñaàu vôùi caùc söï kieän beân ngoaøi môùi kieåm nghieäm. Nhö vò giaùo chuû cuûa chuùng ta, Ngaøi ngoài döôùi coäi Boà-ñeà, laéng saâu trong thieàn ñònh, thaáy roõ töøng taâm nieäm sanh dieät hö nguïy khoâng thaät, buoâng boû chuùng heát. Töø ñoù tònh tueä troøn ñaày, Ngaøi chöùng ñöôïc Tam minh Luïc thoâng, giaùc ngoä vieân maõn.

Haønh giaû tu thieàn, khi gaàn ñeán phuùt giaây vieân maõn, ma quyû hieän tôùi vôùi nhöõng hình aûnh cha meï vôï con thaân yeâu, roài thieân binh vaïn töôùng hung haêng döõ tôïn ñe doïa raát khieáp sôï. Ñoái tröôùc nhöõng hình aûnh nhö theá, haønh giaû duøng ñònh tueä chieáu soi, thaûn nhieân ñieàm tónh, chæ thaúng ñieåm maët chuùng, töï nhieân chuùng seõ run sôï thoái lui. Hoâm cuoái cuøng tröôùc khi thaønh ñaïo, ma vöông keùo tôùi hoûi Phaät:

- OÂng coù sôï boïn toâi khoâng?

Ngaøi ñaùp:

- Khoâng.

Boïn chuùng noùi:

- OÂng gaït boïn toâi. Chuùng toâi ñoâng ñaûo nhö theá naøy, göôm giaùo nhö theá naøy, oâng chæ coù moät mình, maø daùm noùi khoâng sôï.

Phaät traû lôøi:

- Caùc ngöôi ñoâng nhöng toaøn laø giaû, coøn ta tuy moät mình nhöng ta coù cung thieàn ñònh, kieám trí tueä neân ta khoâng sôï.

Bao nhieâu ñoù cuõng ñuû cho chuùng ta thaáy söï tænh giaùc cao ñoä cuûa ñöùc Phaät nhö theá naøo roài. Sau ñoù chuùng giaû hieän tieân nöõ, Da Du muùa haùt thoaùt theå quanh Ngaøi, nhöng ñöùc Phaät vaãn bình thöôøng, khoâng chuùt dao ñoäng, nhôø theá Ngaøi ñaõ chieán thaéng taát caû vaø thaønh töïu ñaïo quaû Voâ thöôïng Boà-ñeà. Neáu laø chuùng ta lieäu xem luùc ñoù mình bình thöôøng hay khoâng? Thaáy hình aûnh deã chòu thì ta muoán oâm giöõ, thaáy hình aûnh khoù chòu thì ta böïc boäi muoán ñuoåi ñi. Theá neân toái ngaøy ta ngoài ngoaøi coång, khaùch naøo thaáy thöông thì môøi voâ, khaùch naøo thaáy gheùt thì ñaùnh ñuoåi ñi. Nhöng ngöôøi mình gheùt ñaâu phaûi ñuoåi hoï ñi deã daøng. Ta giaän ai roài thì trong loøng cöù loâi keû aáy ra laûi nhaûi hoaøi. Vì theá ñöùc Phaät môùi daïy “Taêng haän baát caùch tuùc” nghóa laø ngöôøi tu giaän khoâng ñöôïc quaù moät ñeâm. Ngöôøi theá gian khoù boû laém, giaän roài thaønh haän, khaéc ghi trong coát tuûy, chôù khoâng chòu queân ñaâu. Naêm möôøi naêm gaëp laïi, caùi giaän cuõng coøn nguyeân. Ñoù laø gì? Laø do khoâng tænh, khoâng coù coâng phu tu haønh.

Danh töø chuyeân moân trong nhaø Phaät goïi söùc tænh naøy laø tænh löïc, nghóa laø phaûi coù söùc maïnh ñeå tænh. Phaät töû tu phaùp naøo cuõng ñöôïc heát, chuû yeáu ñöøng bò caûnh duyeân beân ngoaøi keùo loâi, ñöôïc theá laø coù tænh löïc. Tu haønh thaät ra deã chöù ñaâu phaûi quaù khoù, chæ caàn ta bieát caùch tu laø ñöôïc.

Ñieåm thöù hai chuùng ta caàn löu yù laø ñöøng bao giôø duøng aûo giaùc cuûa mình ñeå soi roïi beân ngoaøi. Vì nhö vaäy ta seõ bò nghieäp daãn, seõ thaáy nhöõng ñoái töôïng theá naày theá kia, maát heát thì giôø tu haønh. Ngöôøi thaät tu phaûi bieát daønh duïm thôøi gian, daønh nhöõng ñieàu kieän thuaän lôïi ñeå taäp trung cho vieäc tu cuûa mình, laøm sao ñöôïc tænh thöùc, khoâng bò caùc hieän töôïng beân ngoaøi keùo loâi. Muoán theá khoâng neân tin aûo giaùc cuûa mình.

Xöa coù anh chaøng maát buùa, saùng mai anh ra tröôùc cöûa ngoài, thaáy baát cöù ai ñi ngang anh cuõng nghó laø keû troäm buùa cuûa mình. Chuùng ta cuõng theá, töø voâ löôïng kieáp ñeán nay, trong taâm bieát bao nhieâu veát thöông ñau nhoùi hoaëc ñaõ töøng bò thieät thoøi, söùt meû gì ñoù. Cho neân töø maëc caûm ñoù cöù taïo theâm aûo giaùc, khieán ngaøy caøng maát heát söï tænh taùo, maát heát caùi nhìn chaân chính cuûa ngöôøi tu. Ñoù laø nguyeân nhaân khieán chuùng ta ñaùnh maát söï töï tin nôi mình.

Phaät thì khaùc, Ngaøi coù caùi nhìn bình ñaúng, giaûn dò raèng taát caû chuùng sanh ñeàu laø Phaät seõ thaønh. Ngaøi khoâng nhìn ngöôøi naøy deã thöông, keû kia deã gheùt, maø taát caû ñeàu laø Phaät, ñeàu ñaùng traân troïng nhö nhau. Chuùng ta neân nhôù trong voøng ñoái ñaõi cuûa theá gian thì nhaân voâ thaäp toaøn, khoâng coù ai hoaøn toaøn heát. Trong möôøi ñieàu toát, ta ñöôïc naêm ba ñieàu laø quyù laém roài. Neáu chuùng ta nhìn thaúng, nhìn baèng ñoâi maét chaân thaät, khoâng bò aûo giaùc laøm môø ñi söï tænh taùo saùng suoát cuûa mình thì cuoäc ñôøi naøy toát ñeïp bieát bao nhieâu.

Moät ngöôøi naøo ñoù ñi ngang nhaø mình, ta nghó hoï laø keû troäm buùa cuûa mình thì dó nhieân phaûi ñeå yù theo doõi, phaûi ngoù tröôùc coi sau, phaûi ñoùng cöûa, maát heát thì giôø, coøn taâm nieäm tu haønh gì nöõa. Cuoäc ñôøi, söï sinh hoaït cuûa chuùng ta cöù bò nhöõng thöù ñoù chi phoái thì maát heát yeân vui. Cho neân ngöôøi tu raát kî soáng baèng aûo giaùc.

Trong giaùo lyù nhaø Phaät coù moân Duy Thöùc, phaân tích ba loái nhìn theá naøy. Moät laø nhìn theo “bieán keá”, loái nhìn naøy raát nguy hieåm, luoân luoân toan tính nghó ngôïi. Gioáng nhö ngöôøi bò nhöõng veát thöông haèn saâu do traät teù nhieàu laàn neân thaáy caûnh duyeân naøo cuõng traùnh neù vì sôï. Chöõ “Keá” laø so ño tính toaùn, nhìn baèng con maét so ño tính toaùn, töùc laø nhìn baèng aûo giaùc, khoâng ñuùng söï thöïc. Ngöôøi coù ñoâi maét nhö vaäy thì phaûi taäp luyeän, chuyeån hoùa laïi, nhìn cho ñuùng vôùi söï thaät. Neáu khoâng söûa ñoåi, ngöôøi aáy soáng raát khoå vì cöù lo sôï theo nhöõng aûo giaùc. Duy Thöùc hoïc noùi “Bieán keá sôû chaáp” laø caùi nhìn nguy haïi, hoaøn toaøn sai söï thaät, chuùng ta neân töø boû loái nhìn naøy.

Hai laø Y tha khôûi. Vôùi caùi nhìn naøy, haønh giaû quaùn chieáu muoân phaùp do duyeân sanh, taïm coù khoâng thaät. Ngöôøi tu coù caùi nhìn nhö vaäy, seõ taêng tieán ñònh löïc raát nhanh. Moät khi ta soi roïi ñöôïc caùc phaùp duyeân hôïp giaû huyeãn thì moïi vaán ñeà chung quanh khoâng coù gì ñaùng ngaïi nöõa. Söï sinh thaønh, söï hoaïi dieät cuûa noù ñi theo moät traät töï nhö theá. Ta khoâng coù naêng löïc gì döøng ñöôïc chuùng, ta khoâng theå haát nhöõng gì mình khoâng thích ra ñöôøng hoaëc giöõ maõi nhöõng gì ta thích trong voøng tay giaû huyeãn. Vì vaäy ñoái vôùi ñieàu laønh ñieàu döõ ta luoân bình thaûn, maëc noù vaän haønh theo lyù duyeân sanh.

Trong moät giai ñoaïn ngaén nguûi cuûa kieáp soáng naøy, söï giaû hôïp cuûa thaân ngaøy hoâm nay, ta khoâng bieát noù seõ ra sao, toát xaáu theá naøo. Thaáy ai töôi taén thì mình noùi ngöôøi ñoù coù phuùc, thaáy ai coøm coõi thì noùi ngöôøi ñoù voâ phuùc, ta cöù ñoaùn nhö thaày boùi vaäy. Bôûi ta khoâng thaáy ñöôïc xuyeân suoát voøng nhaân quaû chaèng chòt cuûa chuùng sanh nhö ñöùc Phaät ñaõ thaáy, neân khoù chaáp nhaän nhöõng nghòch caûnh ñeán vôùi mình. Baây giôø duøng con maét Y tha khôûi quaùn caùc phaùp ñeàu coù nhaân quaû cuûa noù, cöù theá maø gôõ ra, taâm seõ daàn oån ñònh.

OÅn ñònh nhö theá naøo? Bieát roõ thaân naøy duyeân hôïp giaû huyeãn, moïi thöù chung quanh mình cuõng duyeân hôïp giaû huyeãn. Phaät noùi caùc phaùp voâ thöôøng, coù gì giöõ maõi ñöôïc, neân ñaëng khoâng möøng maát khoâng buoàn. Böôùc ñaàu tu haønh, chuùng ta neân coù caùi nhìn Y tha khôûi ñeå khoâng ñaém chaáp thaân, taâm vaø caûnh. Ñaây laø loái nhìn duyeân sanh, khoâng so ño tính toaùn nhö “bieán keá”. Khi chuùng ta ñaõ coù ñöôïc caùi nhìn khoâng bò aûo giaùc chi phoái thì seõ phaùt huy ñöôïc caùi thaáy nhö thöïc cuûa caùc phaùp. Thaáy ñöôïc leõ thöïc roài seõ khoâng coøn laàm laãn chaân nguïy nöõa. Ñaây laø giai ñoaïn thöù hai, giuùp chuùng ta tieán leân ñöôïc moät böôùc nöõa trong coâng phu tu taäp.

Ba laø “Vieân thaønh thaät”. Chuùng ta trôû laïi caâu noùi cuûa ñöùc Phaät “Taát caû chuùng sanh ñeàu laø Phaät seõ thaønh”. Ñoù laø caùi nhìn chaân thaät, Duy Thöùc goïi laø Vieân thaønh thaät. Bôûi vì taát caû chuùng ta ñeàu coù tính giaùc, cho neân taát caû chuùng sanh ñeàu seõ thaønh Phaät. Chæ khaùc nhau ôû choã ngöôøi naøo phaùt huy ñöôïc, ñöøng chaïy ngöôïc xuoâi theo ngoaïi caûnh, quay veà nhaän vaø soáng vôùi taùnh giaùc aáy thì sôùm thaønh Phaät. Ngöôøi naøo coøn si meâ chaïy theo caùc phaùp hö giaû, boû queân taùnh giaùc thì laâu thaønh Phaät. Theá thoâi.

Trong ba caùch nhìn treân, trong giai ñoaïn ñang tu taäp, chuùng ta neân choïn caùch nhìn thöù hai. Bao giôø coâng phu thuaàn thuïc, ñònh tueä troøn ñaày, töï nhieân ta seõ böôùc sang caùch nhìn thöù ba. Chöøng aáy chuùng ta soáng hoaøn toaøn an vui töï taïi, khoâng coøn bò caùc thöù bieán keá sai laàm daãn daét hay  phaûi duïng coâng quaùn chieáu y tha khôûi gì caû. Cho neân ngöôøi bieát nuoâi döôõng söï tænh giaùc ñoù laø ngöôøi coù coâng phu. Neáu thieáu tænh giaùc duø tuïng bao nhieâu kinh ñieån, ngoài thieàn bao nhieâu naêm vaãn khoâng theå goïi laø coù coâng phu ñöôïc.

Ngöôøi ñaày ñuû söùc tænh giaùc roài, taát caû phieàn naõo seõ khoâng laøm gì ñöôïc hoï. Kinh Di Giaùo daïy: “Phieàn naõo nhö nhöõng con raén ñoäc nguû ngaàm trong thaân ta, chuùng naèm im ñoù ñôïi cô hoäi ñeå phaù hoaïi mình”. Neáu laø raén ñoäc maø nuoâi döôõng noù, thì ta laø ngöôøi tænh hay khoâng tænh? Roõ raøng laø khoâng tænh roài. Bao giôø ta ñuoåi ñöôïc con raén ñoäc ñoù, vaát noù ra ngoaøi thì môùi yeân oån ñöôïc. Chuùng ta thöôøng cöù ñem heát thöù naøy ñeán thöù khaùc vaøo trong nhaø, maø ít khi ñeå yù tôùi raén ñoäc phieàn naõo ñang nguû ngaàm trong nhaø. Vì vaäy chaúng nhöõng ta khoâng lo ñuoåi noù ra maø coøn nuoâi döôõng voã lôùn noù theâm nöõa. Theá neân saùng, tröa, chieàu, vaø ngay caû trong giaác nguû hay luùc tu haønh, luùc naøo ta cuõng bò raén ñoäc moå vaøo ñaàu vaøo coå tôi bôøi.

Ví duï mình tính ngoài thieàn moät tieáng ñoàng hoà, nhöng môùi möôøi laêm phuùt nghe ñau chaân, nhö theá laø raén ñoäc baét ñaàu moå ñoù. Ta nghe böïc boäi, böùc röùc ngoài khoâng yeân, muoán xaû cho roài. Vì vaäy neáu thieáu tænh giaùc chuùng ta seõ khoù tu vôùi nhöõng con raén phieàn naõo nguû ngaàm naøy laém. Luùc ñoù ta phaûi phaán phaùt leân, bieát roõ chaân naøy laø giaû, khoâng thaät, ñau thì ñau nhaát ñònh khoâng xaû, thöû coi noù coù cheát khoâng. Quyeát taâm nhö vaäy, noù seõ ruùt lui vaø khi ta chieán thaéng moät laàn, thì nhöõng laàn khaùc seõ coù nieàm tin ñeå tieán leân.

Chuùng ta thöôøng nuoâi döôõng nhöõng baát oån, nhöõng tö nieäm laêng xaêng ñieân ñaûo trong loøng neân khoù ñieàu phuïc ñöôïc chöôùng ngaïi beân ngoaøi. Khi gaëp ngoaïi duyeân cuøng loaïi vôùi taâm traïng beân trong laø ta lao theo, maát mình neân tu hoaøi khoâng thaønh Phaät. Vôùi ngöôøi xöa, caùc Ngaøi hôn chuùng ta ôû choã ñoù. Khi tu caùc Ngaøi khaúng ñònh phaûi töï chuû ñöôïc mình neân ñoái vôùi taát caû caûnh duyeân beân ngoaøi caùc Ngaøi cuõng laøm chuû ñöôïc, hoaøn toaøn töï taïi. Chöõ “töï taïi” nghóa laø ñoái vôùi mình khoâng bò ñoäng, thì moïi vaán ñeà chung quanh khoâng aên thua gì caû.

Trong coâng phu tu haønh chuùng ta phaûi coù ñöôïc söùc ñònh tænh, chuû ñoäng môùi ñöôïc. Ta haõy xem mình nhö ngöôøi ñaõ cheát thì khoâng bao giôø môû maét ra nhìn ai, môû mieäng ra noùi gì. Chöøng aáy con raén ñoäc trong nhaø môùi cheát tieät, noù khoâng laøm trôû ngaïi söï ñònh tænh saùng suoát cuûa mình nöõa.

Chuùng ta phaûi töøng böôùc thöïc taäp theá naøy. Ví duï mình thích aên baùnh vaøo saùng sôùm, nhöng hoâm nay khoâng coù baùnh chæ coù côm, mình cuõng cöù aên, khoâng ñoøi hoûi hay phieàn naõo gì caû. Roài aên côm tröa mình thích coù canh, nhöng hoâm nay khoâng coù canh, mình cuõng cöù aên, khoâng caèn nhaèn chi. Doïn theá naøo aên theá aáy, vui veû bình thöôøng, nhö vaäy coù phaûi deã thöông khoâng. Ñoù laø ta soáng töï taïi roài, khoâng bò taäp nghieäp keùo loâi. Ñaây chính laø caùch laøm cheát ñi nhöõng con raén ñoäc nguû ngaàm trong nhaø. Töø caùi aên caùi maëc, nguû nghæ, tieáp xuùc, laøm vieäc, moïi sinh hoaït ñeàu taäp töï chuû nhö vaäy laø ngöôøi coù tænh.

Neáu xem nhö mình ñaõ cheát thì moïi nôï naàn oan traùi ngang ñaây cuõng chaám döùt. Ta khoâng caûm thaáy buoàn phieàn hôøn giaän ai nöõa. Nhöõng gì ñaõ vay traû ñôøi tröôùc, baây giôø ngöôøi ta ñoøi thì mình vui veû traû cho xong, khoâng chaïy troán, khoâng thaùn oaùn. Ñöôïc vaäy taát caû nghieäp taäp seõ daàn daàn giaûm heát vaø cuoái cuøng döùt nghieäp, chuùng ta khoâng coøn gaëp nhau trong oaùn thuø hay yeâu thöông raøng buoäc maõi.

Xöa coù moät cö só khôûi nieäm caûn trôû moät Phaät töû cuùng döôøng cho thaày Tyø-kheo. Nhöng ruûi cho oâng ta, vò Tyø-kheo ñoù ñaõ chöùng A-la-haùn, do ñoù oâng bò haäu quaû voâ cuøng ngheøo khoå trong nhöõng ñôøi sau. Vaøo thôøi ñöùc Phaät Thích Ca ñang giaùo hoùa ôû coõi Ta-baø, oâng sanh trong moät gia ñình töông ñoái trung löu. Nhöng töø khi baø meï mang thai oâng, gia ñình töø töø khaùnh kieät, hoï phaûi boû laøng cuõ ñi nôi khaùc sinh soáng.

Nhöng khoå thay, gia ñình oâng ñeán ñaâu thì daân cö vuøng aáy baét ñaàu maát muøa, laøm ngheà naøo cuõng thaát baïi. Daân chuùng hoïp laïi tìm nguyeân do, cuoái cuøng hoï phaùt hieän ra söï coù maët cuûa gia ñình oâng, vì vaäy caû nhaø laïi bò ñuoåi ñi nôi khaùc. Cuoái cuøng cha meï oâng cuõng töø boû ñöùa con ñaõ ñem laïi moái hoïa hoaïn lôùn naøy. OÂng bò vöùt beân leà ñöôøng, ruoài muoãi bu ñaày. Baáy giôø Toân giaû Xaù Lôïi Phaát hoùa ñoä ngang qua, thaáy ñöùa beù thaûm thöông nhö theá môùi ñem veà tinh xaù Kyø Vieân ñoä cho xuaát gia. Chuù beù tu haønh raát tích cöïc, haïnh kieåm raát toát, nhöng coù ñieàu ñi khaát thöïc khoâng bao giôø ñöôïc ai cuùng caû.

Thaáy theá Toân giaû Xaù Lôïi Phaát cho ñi theo sau Ngaøi, neáu coù ngöôøi cuùng döôøng seõ cuùng cho caû hai thaày troø. Nhöng oan nghieäp thaät ñaùng sôï, coù chuù theo sau thì suoát buoåi hoâm aáy, chính ngaøi Xaù Lôïi Phaát cuõng khoâng ñöôïc cuùng chuùt gì. Ngaøi beøn nghó ra caùch khaùc, laø ñeå chuù ôû Tinh xaù, Ngaøi ñi khaát thöïc ñem côm veà chia cho chuù. Nhöng khoå thay moãi laàn sö phuï ñöa côm tôùi, chuù ñoùi quaù run raåy laøm ñoå côm heát, khoâng aên ñöôïc hoät naøo. Cöù theá suoát thôøi gian tu haønh khoâng böõa naøo ñöôïc no, phaûi ñaønh uoáng nöôùc laïnh soáng qua ngaøy.

Cuoái cuøng, khi thaáy ñeä töû saép qua ñôøi vì kieät söùc, ngaøi Xaù Lôïi Phaát böng baùt côm vöøa khaát thöïc ñöôïc ñöùng tröôùc chuù aáy, noùi raèng: “Ta laø thaày cuûa con, hoâm nay duyeân cuûa con ñaõ maõn, baùt côm naøy ta nhöôøng laïi hoaøn toaøn cho con. Haõy duøng cho thaät no moät böõa”. Nhôø ñaïo löïc vaø bi nguyeän cuûa moät baäc Thaùnh nhö vaäy, ngaøi Xaù Lôïi Phaát oâm bình baùt ñöùng ñoù cho ñeä töû duøng, khoâng daùm ñeå xuoáng sôï nghieäp taäp cuûa chuù laøm baùt côm ñoå heát. Do ñoù vò Taêng treû ñöôïc aên no moät böõa, noã löïc thieàn quaùn vaø ñaéc quaû A-la-haùn tröôùc khi laâm chung.

Chuyeän tu haønh thaêng tieán, taêng tröôûng ñaïo löïc laø chuyeän ñöông nhieân, nhöng quaû baùo tröôùc cuõng phaûi traû cho xong. Toâi noùi ñieàu naøy ñeå laøm gì? Vì trong huynh ñeä chuùng ta cuõng coù nhöõng tröôøng hôïp caùc vò bò nghieäp taäp nhö theá. Baây giôø khoâng coù ngaøi Xaù Lôïi Phaát, chuùng ta phaûi laøm sao ñaây? Bieát ñaây laø ñònh nghieäp cuûa mình, chuùng ta vui veû chaáp nhaän baèng moät söï tænh taùo, coäng theâm coâng phu tu haønh tích cöïc, traû taát caû ñeå ñöôïc an vui giaûi thoaùt. Ñaây laø moät caùch tu taäp ñoøi hoûi chuùng ta phaûi coù trí tueä vaø duõng löïc maïnh meõ.

Thaày Tyø-kheo ñoù phaûi chòu moät quaû baùo gheâ gôùm nhö vaäy maø coøn chöùng quaû, huoáng laø chuùng ta ñaâu ñeán noãi nhö Ngaøi, vaäy taïi sao ta khoâng theå tu ñöôïc? Cho neân ñöøng ñoå thöøa thôøi maït phaùp khoù tu. Thôøi naøo cuõng laø chaùnh phaùp heát, neáu chuùng ta chòu tu, tu cho ñuùng. Bieát ñöôïc nghieäp taäp cuûa mình, naém vöõng ñöôøng loái chuû tröông, coâng phu tu haønh roài, töø ñoù thaêng tieán vöõng vaøng treân böôùc ñöôøng tu haønh. Ñöôïc theá nhaát ñònh seõ thaønh töïu. Ngöôøi xöa tu ñöôïc nhö theá, döùt khoaùt chuùng ta ngaøy nay cuõng phaûi tu ñöôïc nhö theá.

Ngöôøi tu haønh phaûi coù taâm kieân quyeát, phaán ñaáu khaéc phuïc, tu môùi thaønh coâng. Chuùng ta neân nhôù khoâng coù söï thaønh coâng naøo coù giaù trò maø khoâng ñaùnh ñoåi baèng moà hoâi nöôùc maét. Tu haønh cuõng theá, ñöøng bao giôø ngoài ñoù ñôïi Nieát-baøn, ñôïi giaùc ngoä, ñôïi giaûi thoaùt bay tôùi cho mình. Neáu ta khoâng coá gaéng khaéc tænh, ñeå ngaøy qua ngaøy, tuoåi taùc choàng chaát, beänh hoaïn aäp tôùi roài cheát. Cheát maø khoâng bieát ñi ñaâu, bôûi vì khoâng laøm chuû ñöôïc, khoâng coù tö löông, khoâng chuaån bò saün loä trình, tröôùc sau gì cuõng bò nghieäp daãn maø thoâi.

Coå ñöùc daïy, keû tu haønh ñoái vôùi baäc Thaùnh luoân hoå ngöôi. Hoå ngöôi töùc laø hoå theïn. Ta hoå theïn ñieàu ñoù caùc Ngaøi laøm ñöôïc, sao mình chöa laøm ñöôïc neân phaán ñaáu, coá gaéng laøm cho ñöôïc. Luùc naøo caùc Ngaøi cuõng taâm taâm nieäm nieäm, döùt khoaùt phaûi thaønh töïu ñaïo nghieäp, khoâng coù loái khaùc. Neáu quyeát taâm nhö vaäy, chuùng ta cuõng seõ thaønh coâng. Ñieàu naøy moïi ngöôøi phaûi töï theå nghieäm, töï phaán ñaáu tích cöïc, chöù khoâng ai coù theå theá cho ai ñöôïc.

Trong kinh Phaùp Baûo Ñaøn, Luïc Toå Hueä Naêng daïy ngöôøi tu trong taâm khoâng coù phaûi quaáy, khoâng xaáu aùc, khoâng ganh gheùt, khoâng tham saân, khoâng cöôùp haïi môùi goïi laø giöõ giôùi. Thaät ra nhöõng taâm aáy laø caùi taïp nham beân ngoaøi tôùi, chöù nguyeân thuûy taâm cuûa ta roãng rang saùng suoát, khoâng coù nhöõng thöù aáy. Neân tu laø loïc boû nhöõng taâm tham lam, taät ñoá, xaáu aùc ñoù cho trong saïch trôû laïi chôù khoâng vieäc gì khaùc. Duø ngöôøi thoï 5 giôùi, 10 giôùi hay 250 giôùi ñi nöõa maø thieáu taâm tænh giaùc, khoâng phaán ñaáu thanh loïc loaïi boû nhöõng thöù xaáu, thì cuõng khoâng goïi laø giöõ giôùi.

Nhö Luïc Toå daïy tu laø quay veà soáng laïi vôùi taùnh giaùc cuûa mình. Maø taùnh giaùc thì thanh tònh, khoâng xaáu aùc, khoâng phieàn naõo. Baây giôø chuùng ta thieàn ñònh nhö theá naøo, tuïng nieäm nhö theá naøo maø taâm xaáu aùc khoâng coøn laø giaûi thoaùt, laø giöõ giôùi. Luïc Toå laïi daïy “Thaáy caûnh thieän aùc, töï taâm khoâng loaïn” laø ñònh. Trong cuoäc soáng cuûa chuùng ta ñaây, ñöøng ñeå ngoaïi caûnh keùo loâi töùc laø mình ñöôïc ñònh. Thaønh ra caùi ñònh cuûa Luïc Toå daïy khoâng phaûi laø khoù, traùi laïi coøn deã aùp duïng nöõa. Ngaøi khoâng baét mình phaûi ngoài thieàn moät hai tieáng ñoàng hoà hay saùm hoái 108 laïy v.v… maø ñoái vôùi taát caû caûnh duyeân khoâng bò ñoäng, khoâng loaïn, khoâng chaïy theo, ñoù laø ñònh.

Vôùi loái daïy trôû veà töï taâm, töï taùnh cuûa Luïc Toå, taát caû moïi ngöôøi ñeàu coù theå aùp duïng tu taäp, khoâng haïn cuoäc chæ haøng xuaát gia môùi tu ñöôïc. Haøng cö só taïi gia ñang trong caûnh duyeân baän roän, tieáp caän vôùi cuoäc soáng theá gian maø tu ñöôïc môùi ñaùng quí. Coù caâu “Nhaát tu thò”, thöù nhaát laø tu taïi chôï, moïi thöù nhieãu loaïn raøng buoäc maø quí vò tu ñöôïc laø hay hôn chuùng toâi roài. Cho neân tu thieàn khoâng chaïy troán, khoâng yeáu ñuoái caàu khaån, khoâng laêng xaêng ngöôïc xuoâi, maø ngay thöïc taïi phaûi tænh, ñöøng laàm chaïy theo baát cöù caûnh duyeân naøo.

Luïc Toå cuõng daïy “Töï taâm khoâng ngaïi, thöôøng duøng trí tueä quaùn chieáu töï taùnh, khoâng taïo caùc aùc, tu taïo caùc ñieàu laønh maø khoâng vöôùng maéc. Kính treân thöông döôùi, ñuøm boïc keû coâ baàn, ñaây goïi laø trí tueä”. Chuùng ta thöôøng maëc caûm mình khoâng coù trí tueä, neáu khoâng trí tueä laøm sao bieát nhaän ñònh moïi thöù. Neáu khoâng coù trí tueä, quí vò ôû thaønh phoá Hoà Chí Minh seõ khoâng ñeán Thieàn vieän Thöôøng Chieáu nghe phaùp ñöôïc ñaâu, vì laøm sao bieát ñöôøng maø ñi. Nhöng ñaõ ñeán ñaây ñöôïc töùc coù trí tueä roài. Nhöng coù ñieàu chuùng ta coøn vöôùng maéc, cho neân trí tueä bò lu môø, gioáng nhö aùnh saùng cuûa maët traêng bò maây daøy phuû kín. Baây giôø laøm sao chuùng ta phaùt huy ñöôïc trí tueä aáy, cuõng nhö veùn aùng maây môø thì aùnh saùng maët traêng töï hieän.

Luïc Toå daïy veùn nhöõng aùng maây môø ñoù nhö theá naøo? Töï taâm khoâng ngaïi, nhö ta ñang hoïc ñaïo tu haønh maø bò ñieàu gì laøm chuøng böôùc khoâng tieán ñöôïc laø ngaïi. Nhöõng chöôùng ngaïi ñoù khoâng phaûi khoái ñaát hay cuïc ñaù naëng tröôùc maët, maø noù voâ hình. Song löïc caûn cuûa noù ñoâi khi caû ñôøi ta khoâng tieán ñöôïc, gheâ gôùm thaät.

Coù nhieàu Phaät töû ban ñaàu tinh taán ñi chuøa hoïc Phaät phaùp. Baüng moät thôøi gian khoâng thaáy taêm hôi ôû ñaâu, tìm hieåu nguyeân do thì ra vò aáy laøm aên sa suùt neân khoâng ñi chuøa nöõa. Ñaây laø maëc caûm laøm chöôùng ngaïi vieäc tieán ñaïo. Neáu ngöôøi thaät hieåu ñaïo, khoâng quan taâm ñeán vieäc thò phi beân ngoaøi, mieãn laøm sao ta tu hoïc ñöôïc laø an vui roài. Cho neân nhöõng trôû ngaïi nhö theá, suy cho cuøng cuõng töï ta taïo ra maø thoâi. Töï mình laøm khoå mình laø caên beänh muoân ñôøi cuûa chuùng sanh vaäy.

Thaønh ra Luïc Toå daïy phaûi duøng trí tueä ñeå san baèng moïi trôû ngaïi. Chuùng ta phaûi söû duïng söï saùng suoát cuûa mình, taïo ñöôïc sinh khí hoøa hôïp vôùi taäp theå, vôùi cuoäc soáng coäng ñoàng thì söï tu môùi khoâng bò trôû ngaïi. Laø ñeä töû Phaät phaûi naém vöõng cöông lónh veà söï hoøa hôïp. Thieáu hoøa hôïp laø maát heát yù nghóa quyù baùu cuûa söï tu taäp. Ngöôøi khoâng hoøa hôïp vôùi taäp theå laø ngöôøi coá chaáp, baûn ngaõ coøn daøy ñaëc, laøm sao tu taäp taêng tieán ñöôïc. Hôn nöõa nhôø nöông töïa vaøo ñaïi chuùng, coù ngöôøi nhaéc nhôû hoã trôï cho vieäc tu haønh chuùng ta baûo ñaûm an toaøn, khoâng sai laïc. Vì theá lôïi ích cuûa phaùp hoøa hôïp trong nhaø Phaät raát lôùn.

Noùi veà chaáp ngaõ, toâi nhôù moät caâu chuyeän theá naøy. Xöa coù thaày  Tyø-kheo ñöôïc Phaät töû daâng moät boä y quyù, neân thaày khôûi taâm ñaém tröôùc boä y aáy. Chaúng bao laâu thaày maát, do taâm ñaém tröôùc naøy quaù saâu naëng neân thaày sanh trôû laïi laøm con raän trong chieác y ñoù. Ñöùc Theá Toân bieát neân Ngaøi daïy caùc thaày giöõ chieác y aáy laïi, khoâng phaân phaùt cho chö Taêng theo thoâng leä xöa nay. Ñôïi baûy ngaøy sau, Phaät baûo ñem chieác y ñoù vaøo höông thaát roài Ngaøi thuyeát phaùp. Caùc thaày Tyø-kheo ngôõ Theá Toân thuyeát phaùp cho chö Taêng nghe, khoâng ngôø Ngaøi noùi phaùp cho con raän trong y nghe.

Theá Toân baûo: “Ngöôøi tu khoâng neân chaáp tröôùc thaân naøy, haø huoáng laø y aùo. Boû cha boû meï tu haønh, khoâng nhaø hoïc ñaïo, coát ñöôïc ñònh tueä, giaùc ngoä giaûi thoaùt, vì sao laïi oâm giöõ chieác y hö giaû naøy ñeå phaûi thaùc sinh vaøo loaøi raän nhö theá?” Nghe ñeán ñaây, con raän trong y boø ra, chaúng bao laâu sau noù cheát. Nhôø phuùc baùu ñöôïc nghe phaùp cuûa ñöùc Phaät neân thöùc tænh, vò Tyø-kheo kia sau khi boû thaân raän ñöôïc sanh leân coõi trôøi, tieáp tuïc tu haønh.

Chuùng ta thaáy taâm chaáp ngaõ, ngaõ sôû nguy hieåm nhö theá. Cho neân lôøi cuoái cuøng trong buoåi noùi chuyeän hoâm nay, toâi mong moûi taát caû chuùng ta haõy gaéng tænh, côûi boû nhöõng gì meâ laàm chaáp tröôùc, ñöøng bao giôø duøng aûo giaùc soi roïi chung quanh. Ñöôïc vaäy coâng phu taêng tieán vöõng vaøng, daàn daàn ñònh tueä troøn ñaày, nhaát ñònh quaû giaùc ngoä giaûi thoaùt ta seõ naém chaéc trong tay, khoâng chaïy ñaèng naøo khaùc.

Kính chuùc quí vò thaønh coâng.

]

THIEÀN TOÂNG VIEÄT NAM