ÑUOÁC THIEÀN

THÍCH NHAÄT QUANG

DEØ DAËT NHÖÕNG COÁ CHAÁP

Nhö taát caû chuùng ta ñeàu bieát trong coâng phu tu haønh, duø cho ta heát loøng thaønh khaån, chí thieát noã löïc tu haønh, nhöng luoân luoân coù nhöõng vöôùng maéc, phieàn naõo toàn ñoïng beân trong, töông öùng vôùi nhöõng laêng xaêng beân ngoaøi. Töø ñoù loøng chuùng ta khoâng yeân. Bôûi loøng khoâng yeân neân tu khoâng tieán. Tu khoâng tieán thì deã ñi ñeán boû cuoäc. Cho neân chuùng ta phaûi laøm sao laéng dòu heát nhöõng voïng töôûng beân trong. Ñoù cuõng chính laø noäi dung chuùng ta caàn baøn baïc hoâm nay: Deø daët nhöõng coá chaáp.

Tröôùc heát chuùng ta phaûi bieát theá naøo laø söùc phaán ñaáu. Bôûi vì baát cöù ai muoán vöôn leân cuõng caàn phaûi phaán ñaáu. Phaán chaán ñeå vöôït qua, ñeå thaêng tieán. Neáu chuùng ta khoâng phaán ñaáu thì xem nhö daäm chaân taïi choã, vaø seõ khoâng laøm gì ñöôïc ñoái vôùi taát caû nhöõng caûnh duyeân chung quanh. Thaät ra caûnh duyeân beân ngoaøi khoâng noùi gì vôùi ta caû, chæ loøng mình khoâng thì töï coù chöôùng ngaïi. Noù laø trôû löïc, laø vöôùng maéc khieán chuùng ta khoâng nhaûy vöôït qua ñöôïc neân coâng phu thoaùi daàn thoaùi daàn.

Naêm thaùng choàng chaát, khoâng döøng laïi bao giôø. Nhöng chuùng ta vaãn cöù naèm ñoù maø chôø, ít ai nghó ñeán vieäc chuaån bò cho mình tröôùc söï coá baát ngôø naøy. Baây giôø caùc khoa hoïc gia, caùc nhaø nghieân cöùu, caùc baùc hoïc raát sôï nhöõng taûng baêng haø ñang troâi noåi trong khoâng gian naøy. Vì noù ñuïng voâ quaû ñòa caàu moät caùi laø taát caû trôû thaønh tro buïi. Quí vò thaáy theá gian naøy mong manh ñeán côõ naøo? Theá maø ngöôøi ta vaãn bình thöôøng, vaãn chaáp nhaän, vaãn deã duoâi ñeå ngaøy qua ngaøy, khoâng chuaån bò tinh thaàn gì heát. Chö Toå ngaøy xöa thöôøng noùi ngöôøi xuaát gia thaáy ñöôïc ñaïo lyù, quyeát taâm tu thì moät ngaøy moät giôø moät khaéc moät giaây cuûa hoï coù giaù trò lôùn lao voâ keå. Coøn nhöõng ai lô laø qua ngaøy, soáng tieâu cöïc thì maõi sôï seät lo laéng, ñuû thöù vieäc treân ñôøi, nhöng chaû tôùi ñaâu heát. Vì vaäy chuùng ta phaûi khaéc phuïc, phaán ñaáu laøm chuû ñöôïc mình ñeå ñöùng tröôùc voâ thöôøng ta coù höôùng ñi, khoâng sôï haõi.

Nhöõng voïng töôûng nhôù nhôù thöông thöông, raàu raàu böïc böïc trong loøng khoâng chæ ra ñöôïc, nhöng noù coù moät söùc maïnh loâi keùo con ngöôøi gheâ gôùm laém. AÊn thaáy khoâng ngon, nguû cuõng mô mô, thaáy maây thaáy trôøi gì cuõng khoâng bieát. Thöa quí vò trong tröôøng hôïp naøy, chuùng ta phaûi laøm sao? Phaûi coù thaùi ñoä döùt khoaùt. Döùt khoaùt theá naøo? Chö Toå daïy: “Coi nhö mình ñaõ cheát”, coi nhö thaân naøy ñaõ cheát thì yeân.

Chuùng ta haõy nghe ngaøi Ñoäng Sôn traû lôøi vôùi meï Ngaøi: “Meï haõy xem nhö hoài ñoù meï khoâng coù sanh con vaø baây giôø meï coi nhö con ñaõ cheát roài… Con nguyeän doác löïc tu haønh saùng ñaïo ñeå ñeàn ñaùp laïi thaâm aân cuûa cha meï”. Theo göông Toå sö, chuùng ta baây giôø phaûi phaán chaán cho maët trôøi trí tueä saùng röïc leân, coá gaéng buoâng boû nhöõng voïng töôûng laêng xaêng beân trong, töï khaéc töï höùa seõ kieân quyeát tu haønh saùng ñaïo ñeå ñeàn traû töù aân.

Noùi ñeán caûnh duyeân thì khoâng bieát bao nhieâu caûnh duyeân maø keå. Caûnh naøo cuõng coù theå keùo loâi chuùng ta ñöôïc heát. Ñöøng noùi chuyeän gì lôùn, nhö ñang ngoài ñaây hoïc phaùp vui veû, coù ai laïi noùi: “Chò ôi! Nghe ñaâu mieàn Taây gaïo luùa tieâu heát roài, mai moát khoâng mua ra moät lít gaïo”. Theá laø trong loøng hoaûng roài, chaïy ra quaùn tieäm mua gaïo moác gaïo meo, ngöôøi ta baùn naêm ñoàng ba ñoàng gì cuõng raùng mua, khoâng coù tieàn cuõng tìm caùch mua cho ñöôïc vaøi lít ñem veà ñoå voâ khaïp. Bôûi vì mình sôï cheát. Roõ raøng nhöõng chuyeän khoâng ñaâu cuõng ñuû keùo mình laøm caùc vieäc khoâng chính ñaùng. Cho neân thöïc hieän ñöôïc söï tænh thöùc, laøm chuû ñöôïc mình nhö caùc Toå daïy khoù laém.

Thieàn sö noùi “gieát ngöôøi khoâng ngoù laïi”, ñaây môùi laø tö caùch cuûa moät haønh giaû tu thieàn. Ñoù laø khí phaùch cuûa nhöõng baäc coù ñaïi löïc löôïng, coøn chuùng ta khoâng ñöôïc nhö theá, nhöng ít ra cuõng phaûi döøng bôùt nhöõng xao ñoäng do taùc ñoäng beân ngoaøi mang tôùi. Neáu chuùng ta cöù bò ñoäng, bò quaáy raày bôûi nhöõng söï kieän chung quanh hoaøi thì coâng phu khoâng theå naøo tieán ñöôïc. Theo ñoù caùc phieàn naõo lænh kænh trong loøng khoâng bao giôø heát ñöôïc. Hoøa thöôïng Vieän Tröôûng thöôøng daïy chuùng ta phaûi bieát thöông mình, tích cöïc vöôït qua nhöõng khoù khaên, vöôït qua vöïc thaúm voâ minh phieàn naõo ñeå taêng tieán coâng phu.

Trong ñaïo Phaät coù danh töø “Kieán chaáp”. “Kieán” laø nhöõng nhaän thöùc cuûa mình, caùi thaáy cuûa mình. “Chaáp” laø naém laïi, nhö noùi chaáp thuû laø hai tay naém laïi. Naém laïi thì traùi vôùi buoâng ra. Kieán chaáp laø naém chaët caùi thaáy cuûa mình, noùi roõ hôn laø coá chaáp nhöõng gì mình thaáy mình nghó laø ñuùng. Ngöôøi tu haønh maø coá chaáp nhö vaäy laø beänh. Nhö baây giôø chuùng ta tu hoïc, nghieân taàm truy cöùu lôøi Phaät daïy, nhöõng phöông thöùc chö Toå chæ laïi cho mình tu haønh. Nghieân taàm nhö vaäy ñeå laøm gì? Ñeå tieâu tröø nhöõng taïp nieäm, loaïn töôûng vöôùng baän, cuø caën trong loøng. Ñaõ theá maø chuùng ta coøn coá chaáp nhöõng hieåu bieát cuûa mình, khaùc naøo chöùa ñoà ñoäc trong nhaø, caøng nguy haïi cho mình theâm. Nguy haïi theá naøo? Nhö ta hoïc Phaät phaùp laø ñeå trò taâm beänh cuûa mình, chöù khoâng phaûi hoïc Phaät phaùp ñeå noùi chuyeän treân trôøi treân maây, noùi cho ngöôøi naøy ngöôøi kia nghe maø baûn thaân mình khoâng öùng duïng ñöôïc gì caû. Ñoù laø moät nguy haïi lôùn.

Cho neân ôû ñaây neáu chuùng ta thaät taâm thöông mình, vì ñôøi tu cuûa mình thì ñoái vôùi baát cöù ñieàu gì, phaùp gì, vaán ñeà gì cuûa Phaät Toå daïy laø do caùc Ngaøi ñaõ theå nghieäm, ñaõ chöùng thöïc, ñaõ thaáy ñöôïc toät cuøng thaät lyù cuûa noù, ñaõ soáng töï taïi giaûi thoaùt neân môùi truyeàn daïy laïi cho chuùng ta. Baây giôø mình muoán ñöôïc töï taïi, giaûi thoaùt, an vui thì phaûi theo söï chæ daãn ñoù, deïp taát caû nhöõng kieán chaáp cöùng chaéc laâu nay. Muoán trôû thaønh baäc ñaïi löïc löôïng, khoâng gì khaùc hôn laø chuùng ta phaûi tieâu dung heát phieàn naõo, töï trò lieäu cho mình. Coù theá môùi thaáy ñöôïc giaù trò thieát thöïc cuûa Phaät phaùp. Khoâng tieâu dung nhöõng thöù laêng xaêng aáy thì mình deã bò ngoaïi caûnh keùo loâi, deã taøo lao laém.

Toâi nhôù thôøi coøn ñi xe than, ñoùn xe cöïc laém. Hoâm aáy coù duyeân söï toâi phaûi ñi ñaâu ñoù. Treân ñöôøng veà ngoài chung moät chuyeán xe, coù oâng giaø tìm xaõ Phöôùc Thaùi. Hình nhö ngaøy xöa oâng ôû ñaây, baây giôø ñi laâu quaù, trôû veà khoâng nhôù choã cuõ. Nghe oâng hoûi maáy ngöôøi ngoài caïnh veà xaõ Phöôùc Thaùi, hoï traû lôøi traät laát traät lô. Toâi nghó mình thaày chuøa xen voâ chuyeän cuûa ngöôøi ta laøm chi neân nín thinh. Nhöng cuoái cuøng chòu khoâng noåi toâi cuõng môû mieäng noùi. Bieát chuyeän naøy ñoái vôùi mình khoâng aên thua gì, ban ñaàu ñaõ duøng dao beùn chaët roài, nhöng chaúng hieåu sao noù noái laïi hoài naøo khoâng bieát, cuoái cuøng toâi laïi môû mieäng. OÂng giaø nghe toâi noùi, theá laø töø beân kia oâng saùp qua ngoài gaàn toâi. Hoûi heát chuyeän naøy chuyeän kia veà Phöôùc Thaùi roài, oâng baét ñaàu daãn toâi khui ra Thieàn vieän luùc naøy ra sao, coøn laøm raãy khoâng? Theá laø chuyeän cuoäc soáng, nhöõng moái quan heä vôùi ai vôùi ai, töï nhieân ñöôïc khui ra heát. Caû tieáng ñoàng hoà nhö theá, tôùi hoài gaàn xuoáng xe, toâi giaät mình “UÛa! Naõy giôø mình bò ma oáp quyû daãn ñi ñaâu maát tieâu, khoâng tænh giaùc tí naøo heát trôn”. Thì chuyeän ñaõ roài.

Tình traïng naøy, döôøng nhö suoát caû ñôøi tu chuùng ta ñeàu vaáp phaûi nhö vaäy, khoù thoaùt ra ñöôïc. Theá neân Hoøa thöôïng thöôøng hay nhaéc nhôû chö Taêng: “Maáy chuù ñöøng coù taøo lao, chuyeän cuûa ngöôøi ta ñeå cho ngöôøi ta, mình lo chuyeän tu haønh cuûa mình thoâi”. Ngaøi daïy thaät ñuùng, chuùng ta deã bò taøo lao laém.

Chuùng ta khoâng tieâu dung ñöôïc nhöõng voïng töôûng cuûa mình thì seõ oâm giöõ noù maõi, laâu ngaøy thaønh ra kieán chaáp. Ñoù laø ñieàu ñöông nhieân thoâi. Noùi ñeán töø “kieán chaáp” toâi töôûng töôïng gioáng nhö ngöôøi ñaõ qua soâng maø quaù meán tieác chieác beø, neân roài coá vaùc chieác beø treân löng ñi treân ñaát baèng. ÖÙng duïng Phaät phaùp chaân chính ñeå trò beänh coá chaáp cho mình laø moät ngöôøi bieát tu, thaät tu. Ta phaûi bieát thöông ta, phaûi khaúng ñònh coâng phu haèng ngaøy tieán hay thoái, coù trò ñöôïc beänh hay chöa. Ñöøng nhìn vaøo chuyeän cuûa ngöôøi, haõy lo cho mình caùi ñaõ.

Thöa quí vò, neáu chuùng ta bieát quan taâm ñeán mình, tu haønh nhö theá khoâng laâu, chaéc chaén seõ ñöôïc an oån. Ví duï mình ngoài thieàn, nghó chuyeän hoài saùng hoài chieàu, chuyeän ngaøy mai ngaøy moát seõ thaáy taâm lao löï, leâ theâ. Baây giôø vöøa khôûi leân moät nieäm naøo, ta caét ñöùt lieàn thì an laïc ngay töùc thì. Ñoù goïi laø Nieát-baøn voâ truï xöù, Nieát-baøn maø khoâng coù ngoâi vò, choã naøo cuõng coù theå ñaït Nieát-baøn naøy heát. Giöõa trôøi naéng, moät em beù maëc quaàn ñuøi, chaân ñaïp ñaát, ñaàu traàn caàm moät khuùc baùnh mì aên ngon laønh. Noù noùi chuyeän huyeân thuyeân vôùi baïn beø, loøng vui veû, bôûi noù khoâng nghó ngaøy mai trong nhaø heát gaïo, khoâng nghó chuyeän gì heát. Baây giôø noù ôû ñaây ñang aên baùnh mì, noù coù khoâng gian lôùn lao neân noù coù taát caû söï an laïc. Ta coù theå goïi em beù ñang soáng trong Nieát-baøn hieän taïi.

Traùi laïi chuùng ta caøng lôùn thì caøng coù nhieàu vaán ñeà. Ví duï mình ñi hoïc, neáu gia ñình khaù giaû thì muoán ba meï saém cho moät chieác xe gaén maùy ñôøi môùi, coøn nhö gia ñình hôi khoù khaên thì cuõng ao öôùc moät chieác xe ñaïp. Maø ñaõ coù caùi naøo laø oâm giöõ caùi naáy. Cuï theå nhö ôû Thieàn vieän ñaây, coù maáy chieác xe gaén maùy cuûa taäp theå, moãi laàn toâi xuoáng kho laø thaáy noù thaûm haïi. Naøo laø baûng soá, ñeøn xi-nhan, buø loong, con taùn… neáu coøn thì loøng thoøng, luùc laéc treân xe; hoaëc laø chuùng rôi rôùt, lang thang khaép chuøa. Nhöng toâi chæ caàn tuyeân boá: “Baây giôø giao chieác xe naøy cho chuù A, chieác xe kia cho chuù B, ai ñi thì ñeán möôïn chìa khoùa maáy chuù. Coù hö hao gì, chuù leân ñaây toâi cho tieàn söûa”. Thöa quí vò, chæ hai ba ngaøy thoâi chieác xe boùng loaùng, ñeøn ñuoác ñaâu ñoù ñaøng hoaøng. Ñoù laø gì? Laø söï oâm giöõ ngaám ngaàm beân trong cuûa moãi chuùng ta. Khi toâi ñaõ giao cho moät ngöôøi quaûn lyù roài, baát thaàn ai muoán ñi maø beû khoùa laø veà sanh chuyeän ngay. Chöù hoài tröôùc thì ñeå lung tung, coù khi xe naèm ngoaøi cöûa khoâng ai ngoù tôùi. Toâi muoán noùi nhöõng caùi chaáp thuû cuûa con ngöôøi nhö vaäy ñoù.

Khi ñaõ coá chaáp vaøo moät caùi gì roài thì ta bò raøng buoäc trong ñoù, khoâng thoaùt ra ñöôïc. Chuùng sanh töø laâu boû queân khoâng nhaän caùi thöïc cuûa mình, quen nhaän nhöõng thöù hö aûo beân ngoaøi roài, ai ñöa ra caùi thöïc mình khoâng chòu thöøa nhaän. Phaät Toå cho ñeán caùc thieän höõu tri thöùc, ñeàu noùi raèng chuùng ta phaûi nhaän vaø soáng laïi vôùi caùi thöïc cuûa moãi ngöôøi thì cuoäc soáng môùi an oån. Trong chuùng ta cuõng coù ngöôøi bieát mình coù caùi ñoù nhöng chöa nhaän dieän ñöôïc noù neân khi noù xuaát hieän ta khoâng daùm nhaän. Khoâng chaáp nhaän caùi thaät, laïi laàm chaáp taát caû nhöõng thöù hö giaû beân ngoaøi naëng hôn, traàm kha hôn thì laøm sao giaùc ngoä giaûi thoaùt ñöôïc. Cho neân coá chaáp caøng saâu thì caøng nhaän chìm chuùng ta trong taêm toái maø thoâi. Noùi caùch khaùc, ngöôøi tu maø coá chaáp thì khoâng bao giôø nhaän vaø soáng ñöôïc vôùi caùi thaät cuûa mình.

Caùi thaät aáy khoâng coù hình aûnh. Luïc Toå baûo noù khoâng ñaàu khoâng ñuoâi, khoâng giaø khoâng treû, khoâng xaáu khoâng ñeïp, khoâng laø gì heát. Nhö theá laøm sao nhaän ñöôïc noù? Chuyeän naøy ñaâu phaûi deã. Thaønh thöû noùi ñeán coá chaáp hay kieán chaáp, chuùng ta phaûi löu taâm deø daët, phaán ñaáu ñeå vöôït qua. Phaät daïy khoâng ñôïi tu theo ngoaïi ñaïo, maø ngöôøi tu Ñaïi thöøa, tu thieàn nhöng vaãn coøn naém giöõ coá chaáp, ñoù laø ngoaïi ñaïo. Noùi Boà-ñeà, Nieát-baøn, Chaân nhö, Baùt-nhaõ maø ñuïng ñaâu dính ñoù laø ngoaïi ñaïo.

Taát caû nhöõng danh töø treân laø ñeå nhaéc ñeán caùc phaùp duøng ñoái trò taâm beänh chuùng ta. Nhö mình chöa nhaän ñöôïc Nieát-baøn thì nghe Nieát-baøn qua söï dieãn taû trong kinh Phaät ñeå quay laïi nhaän Nieát-baøn nôi mình. Nieát-baøn khoâng phaûi laø hoa sen, noù khoâng phaûi laø xe hôi, khoâng phaûi trôøi maây traêng gioù, maø ñoù laø caùi traïng thaùi cuûa taâm khoâng vöôùng maéc, khoâng coá chaáp vaøo baát cöù thöù gì. Vöøa coù nieäm khôûi ta buoâng heát, an laïc bình thaûn ngay ñaây, baây giôø. Ai soáng nhö vaäy thì môû cuûa Nieát-baøn. Coøn ngoài ñoù baøn luaän, töôûng töôïng, troâng ñôïi laø rôi vaøo kieán chaáp.

Coù theå noùi Kieán chaáp laø moät loaïi coá chaáp, cho raèng mình ñaõ naém chaân lyù trong tay trong khi chaân lyù ñeán ngay tröôùc maét, tröôùc cöûa nhaø maø vaãn khoâng nhaän ra, khoâng chòu môû cöûa. Kieán chaáp cuõng goïi laø kieán thuû, nghóa laø ta coi nhö mình ñaõ naém chaët chaân lyù roài, do ñoù khi chaân lyù ñeán ta laïi khoâng bieát. Phaät toå noùi Voâ truï xöù Nieát-baøn, taát caû phaùp laø Phaät phaùp, nhöng chuùng ta ít khi naøo daùm hieåu nhö vaäy, daùm aùp duïng nhö vaäy. Chæ luùc ñoái tröôùc töôïng Phaät, ñaép y tuïng kinh môùi daùm noùi mình tu. Tu nhö theá laøm sao giaùc ngoä giaûi thoaùt ñöôïc.

Song song vôùi kieán chaáp coøn coù Hoaëc. Hoaëc laø meâ laàm, khoâng saùng. Ngoaøi kieán chaáp ra, chuùng ta laïi bò nhöõng thöù meâ hoaëc laøm môø ñi söï saùng suoát cuûa mình. Moïi phieàn naõo töø ñaây maø phaùt sinh. Chuû yeáu cuûa ngöôøi tu vaø nhaát laø tu thieàn, phaûi töï taïi giaûi thoaùt. Bôûi ngöôøi tu thieàn khoâng chuù troïng tha löïc, maø chuù troïng vaøo töï löïc, thöïc löïc. Töï löïc noùi leân tinh thaàn ñoäc laäp, töï taïi giaûi thoaùt, neáu khoâng thöïc hieän ñöôïc nhö theá laø ñaõ bò meâ hoaëc bôûi voâ minh phieàn naõo roài. Ngöôøi ñôøi vì caùi Hoaëc naøy neân luoân bò maát mình, bò sai söû trong cuoäc soáng, aên maëc, tieáp xuùc… Ngöôøi tu chuùng ta khoâng kheùo cuõng seõ bò caùi Hoaëc naøy laøm meâ môø, thoaùi taâm nhö chôi. Hoài môùi phaùt nguyeän mình raát khaån thieát, nhöng tu moät thôøi gian thì chöùng naøo taät naáy, chaúng coøn gì cao thöôïng nöõa.

Ngaøy xöa daân ta aûnh höôûng tinh thaàn Tam giaùo quy nguyeân, cöù ñôïi tôùi giaø môùi ñi tu. Tuoåi nhoû phaûi hoïc haønh, lôùn leân ra laøm quan, ñoù laø theo tinh thaàn Khoång giaùo. Qua giai ñoaïn naøy roài, ngöôøi ta muoán höôûng nhaøn tieâu saùi, nhö nhöõng oâng tieân non Boàng nöôùc Nhöôïc, daïo Boàng Lai tieân caûnh, baáy giôø muoán tu tieân, ñoù laø theo tinh thaàn Laõo giaùo. Roài giaø nöõa thì tu Phaät ñeå ñöôïc veà Taây phöông Cöïc Laïc höôûng vui söôùng thöôïng phaåm. Nhöng, thöa, tôùi luùc ñoù tu heát noåi roài, ngoài löng khoâng thaúng, aên nhai khoâng ñöôïc, ñi phaûi coù ngöôøi dìu, laøm sao tu noåi. Ñeán vôùi ñaïo Phaät nhö theá muoän quaù neân coâng phu chaúng ñöôïc gì. Khoù laém.

ÔÛ ñaây, toâi muoán trôû laïi quan ñieåm Tam giaùo ñoàng nguyeân cuûa Vieät Nam ñöôïc aùp duïng trong ñôøi Traàn moät chuùt. Taïi sao laïi coù vaán ñeà naøy? Thöa, laø vì giai ñoaïn ñoù caùc vua Traàn muoán daân toäc ta coù ñöôïc moät tinh thaàn maïnh meõ, ñoaøn keát, thoáng nhaát ñeå choáng ngoaïi xaâm, cho neân phaûi thoáng nhaát toaøn daân veà moät moái. Baáy giôø coù moät soá tu theo Phaät, moät soá thích ñaïo só, moät soá chuoäng laøm quan. Neáu caùc nhaø laõnh ñaïo chæ duøng ñaïo Phaät thoâi, thì maát hai boä phaän coøn laïi, trong khi hoaøn caûnh ñaát nöôùc caàn ñeán moät khoái toaøn daân ñoaøn keát. Ñoù chính laø nguyeân do coù Tam giaùo ñoàng nguyeân. Nhöng sau naøy, ngöôøi ta khoâng hieåu neân laïi töï chia ñôøi mình thaønh ba giai ñoaïn tu theo ba ñaïo nhö theá, thaät laø moät sai laàm lôùn.

Phaät töû ñôïi ñeán luùc ñi heát noåi môùi ñeán vôùi Phaät thì laøm sao tu kòp. Cho neân chuû tröông cuûa ñaïo Phaät laø laøm sao tu trong moïi thôøi moïi luùc. ÔÛ khoaûng naøo cuõng ñöôïc, neáu ñuû duyeân ñoái vôùi ñaïo thì aùp duïng töùc thì, coøn hoø heïn naêm tôùi naêm kia thì xem nhö hoûng. Coù nhieàu vò noùi vôùi toâi: “Thöa Thaày, chöøng naøo con saép ñaët heát cho maáy ñöùa nhoû, döïng vôï gaû choàng ñaâu ñoù xong xuoâi roài, con môùi tu ñöôïc”. Chaø, nghe vaäy toâi ngaùn duøm cho quí vò quaù. Noùi ngaùn laø coøn thö thaû ñoù, chöù ñuùng hôn laø hoài hoäp kìa. Taïi vì khoâng bieát chuùng ta coøn soáng kòp tôùi ngaøy cho maáy ñöùa nhoû ñaâu vaøo ñoù khoâng?

Chuùng ta coøn nhôù Thaùi töû Só Ñaït Ña laø baäc vua chuùa, vaäy maø Ngaøi coøn bieát töø boû ngai vaøng ñieän ngoïc, tìm ñöôøng giaûi thoaùt khi coøn tuoåi thanh xuaân. Sau khi vöôït thaønh xuaát gia roài, Ngaøi tu khoå haïnh. Taïi vì Ngaøi thaáy mình ñaõ thuï höôûng duïc laïc theá gian quaù nhieàu roài, noù khoâng ra laøm sao caû, khoâng ñöa tôùi ñaâu maø caøng ngaøy caøng chìm ñaém, caøng taêm toái, caøng truïy laïc trong ñoù. Thaønh ra Ngaøi choïn loái tu khoå haïnh. Nhöng khi tu khoå haïnh ñeán toät cuøng ñöùc Phaät môùi nhaän ra raèng, duïc laïc khoâng theå thaáy ñaïo, khoâng theå giaûi thoaùt, khoå haïnh cuõng khoâng theå thaáy ñaïo, khoâng theå giaûi thoaùt. Baây giôø phaûi laøm sao tænh saùng, nhaän ra coäi goác meâ laàm, boû ñi caùc thöù chaáp thuû hoaëc khoå haïnh hoaëc duïc laïc, thì môùi coù theå giaùc ngoä giaûi thoaùt ñöôïc.

Cho neân chuû tröông chung cuûa Phaät giaùo laø choïn con ñöôøng Trung ñaïo. Vì chæ coù Trung ñaïo môùi giaûi quyeát ñöôïc vöôùng keït hai beân, coøn keït laø coøn chaáp, khi naøo heát keït môùi heát chaáp. Nhö vaäy môùi coù theå tieán leân choã roát raùo vieân maõn. Cho neân bieát cuoäc soáng giaûn dò laø baét nguoàn töø moät noäi taâm giaûn dò. Saùng aên sô saøi, rau luoäc nöôùc töông, tröa laïi thì côm vôùi nöôùc töông rau luoäc, chieàu huùp chaùo traéng hoaëc gaïo löùt muoái meø cuõng ñöôïc, ñaïi khaùi nhö theá. Soáng giaûn dò nhö theá ñeå laøm gì? Ñeå ñöøng bò löøa ñaåy keït beân naøy hoaëc beân kia. Töø ñoù chuùng ta môùi coù loái thoaùt.

Ñeán ñaây toâi noùi theâm veà voâ minh, phieàn naõo. Goác cuûa nhöõng thöù naøy laø tham, saân, si, maïn. Noäi boán ñöùa naøy noù quaäy mình cuõng ñuû cheát. Chuùng coøn ñöôïc goïi laø caâu sanh phieàn naõo. “Caâu sanh” laø sao? Laø mình coù maët thì noù cuõng coù maët, ñoàng thôøi vôùi chuùng ta. Khoâng khi naøo quí vò nghe noùi phieàn naõo naøy cuûa cha toâi ñeå laïi, laø vaät gia truyeàn cuûa gia ñình toâi. Maø töï nhieân coù thaân naøy laø coù phieàn naõo. Vaø phieàn naõo thì nhieàu laém, chöù chaúng phaûi chæ naêm ba thöù thoâi ñaâu. Thöù gì mình cuõng coù theå phieàn naõo ñöôïc heát. Nhöng cô baûn nhaø Phaät taïm goïi coù möôøi thöù coäi goác laø: tham, saân, si, maïn, nghi, thaân kieán, bieân kieán, kieán thuû, giôùi caám thuû vaø taø kieán.

Nhöng ôû ñaây chuùng ta chæ xeùt treân boán ñöùa nhö toâi ñaõ neâu treân. Boán teân naøy, ngöôøi tu thieàn nhìn thaáy laø phaûi chaët, deïp ngay. Tieâu dung ñöôïc phaàn naøo thì nheï nhaøng saùng suoát phaàn aáy. Hoøa thöôïng daïy caûnh tham ñeán maø ta khoâng tham töùc laø giaùc. Caûnh saân ñeán maø ta khoâng saân töùc laø giaùc,  caûnh si meâ ñieân ñaûo ñeán maø ta khoâng meâ loaïn taêm toái, töùc laø giaùc. Giaùc laø Phaät. Neáu thaáy nhö theá töùc moïi ngöôøi ñeàu laø Phaät heát thì ta ngaõ maïn vôùi ai? Coøn thaáy mình sang ngöôøi heøn môùi ngaõ maïn chöù, neáu thaáy mình vôùi ngöôøi khoâng khaùc thì ngaõ maïn caùi gì?

Phaät giaùo Nguyeân thuûy khoâng noùi tôùi Phaät taùnh. Chæ ñeán thôøi Ñaïi thöøa Phaät giaùo, caùc Toå nhö Maõ Minh, Long Thoï, Ñeà Baø, Voâ Tröôùc, Theá Thaân ra ñôøi, caùc Ngaøi môùi ñöa ra khaúng ñònh roõ tinh thaàn taát caû chuùng sanh ñeàu coù Phaät taùnh nhö nhau. Thaät ra ñieàu naøy ngay khi ñöùc Theá Toân vöøa thaønh ñaïo döôùi coäi Boà-ñeà, Ngaøi ñaõ tuyeân boá nhö theá roài: “Laï thay! Moïi loaøi ñeàu coù trí tueä ñöùc töôùng Nhö Lai, maø taïi sao ngu meâ ñeå bò luaân hoài sinh töû. Thaät ñaùng tieác!”. Khoâng phaùt huy tinh thaàn, khoâng ñaøo xôùi, khoâng gaày döïng laïi tinh thaàn naøy thì lôøi Phaät noùi: “Ta laø Phaät ñaõ thaønh, chuùng sanh laø Phaät seõ thaønh” coù dính daùng gì chuùng ta ñaâu? Thaønh ra nhôø coù caùc Toå ra ñôøi keá tieáp truyeàn thöøa, chöùng minh nhöõng ñieàu Phaät ñaõ noùi laø hoaøn toaøn khaû thi, hieän thöïc. Ñieàu naøy thaät hay, thaät thích thuù.

Khaúng ñònh ñöôïc ta laø Phaät seõ thaønh, chuùng ta môùi laáy laïi ñöôïc nieàm tin nôi chính mình. Nhö saùng nay vöøa coù phieàn naõo, ta lieàn töï tænh: “Mình laø Phaät seõ thaønh maø, mang ba thöù phieàn naõo naøy thieân haï cöôøi cheát”. Bôûi vì Phaät laø giaùc neân khoâng theå meâ. Ñaõ khoâng meâ thì khoâng theå naøo coù phieàn naõo ñöôïc. Nhôø hieåu roõ nhö theá chuùng ta ñoaïn tröø phieàn naõo moät caùch raát höõu hieäu. Nhö Luïc Toå daïy, chuùng ta coù moät caùi khoâng ñaàu khoâng ñuoâi, khoâng xaáu khoâng toát, khoâng gì heát v.v.. Ñoù môùi laø goác. Vaäy taïi sao mình khoâng soáng vôùi goác, laïi ñuoåi theo nhöõng thöù ngoïn ngaønh chaúng ra chi?

Trôû laïi vaán ñeà tu thieàn, neáu chuùng ta coù moät caùi nhìn thoáng thieát, moïi ngöôøi ñeàu ñaày ñuû trí tueä ñöùc töôùng nhö nhau, Phaät tính nhö nhau hay khaû naêng thaønh Phaät nhö nhau thì coøn gì goïi laø maïn? Do chuùng ta coøn nhìn thaáy theá naøy theá kia, mình khaùc ngöôøi khaùc, neân caùi maïn noù môùi chen voâ. Moät khi maïn ñaõ chen voâ roài thì maát thaêng baèng ngay, vì taùnh bình ñaúng ñaõ bò caùi ngaõ che khuaát. Chuùng ta thaáy roõ raøng, mình soáng vì caùi thaân caùi sô, caùi sang caùi heøn, bæ thöû nhieàu quaù neân ta ñau khoå, khoâng bao giôø bình yeân, vì taâm khoâng quaân bình, taâm maát thaêng baèng. Cho neân muoán thaønh Phaät thì moãi ngöôøi phaûi giaùc, phaûi phaùt huy ñöôïc Phaät taâm ngay nôi mình. Taâm Phaät laø gì? Laø caùi saùng suoát roãng rang truøm khaép, khoâng coù hieän töôïng gì trong ñoù caû, cho neân bình ñaúng, nhaát nhö.

Chuùng ta tu haønh maø bò nhieàu hieän töôïng caâu thuùc quaù, laøm sao giaùc ngoä thaønh Phaät ñöôïc? Neáu khoâng xeùt nghieäm kyõ, khoâng coù coâng phu saâu saéc, chuùng ta tu thì tu vaäy thoâi, chæ coù treân maët hình thöùc, chöù khoâng phaãu thuaät ñöôïc nhöõng cuø caën beân trong, nhöõng thöù caâu sanh voâ minh tham, saân, si, maïn aáy thì vieäc tu chaúng ñi tôùi ñaâu. Nhöõng thöù naøy coù maët ñoàng thôøi vôùi chuùng ta, noù cöù hieän dieän, gaén lieàn vôùi mình, neân nhieàu ngöôøi than muoán yeân maø khoâng ñöôïc yeân laø vaäy. Ngöôøi tu thieàn phaûi chieán thaéng ñöôïc boán teân voâ minh naøy môùi ñöôïc. Chuùng ta thaáy roõ beänh, ñaùnh thaúng vaøo saøo huyeät cuûa noù, nhaát ñònh khoâng dung tuùng. Ñöôïc vaäy môùi coù theå thoaùt khoûi söï vaây buûa, keàm haõm cuûa noù.

ÔÛ ñaây toâi nhaán maïnh ñeán tinh thaàn hoïc Phaät cuûa ngöôøi Phaät töû chaân chaùnh. Chuùng ta hoïc lôøi Phaät daïy, theå nghieäm lôøi Phaät daïy baèng caùch nhìn laïi mình. Töø ñoù noã löïc thöïc haønh tu taäp, ñaùnh phuûng ñaùnh thaúng nhöõng caùi taät cuûa mình. Beänh naøo ta coù, nhöõng kieán chaáp, chaáp thuû, nhöõng ñieân ñaûo voïng töôûng, tham saân phieàn naõo naøo cuûa mình laø ta ñaùnh thaúng, ñaùnh maïnh, ñoù laø tinh thaàn tu taäp cuûa ngöôøi Phaät töû chaân chaùnh.

Muoán trò caâu sanh voâ minh, khoâng coù con ñöôøng naøo khaùc hôn laø chuùng ta phaûi noã löïc tu haønh, phaán ñaáu laøm chuû tham, saân, si, maïn, nghi, aùc kieán. Chæ coù vaäy thoâi. Laøm chuû ñöôïc roài thì chuùng khoâng sai söû mình noåi nöõa. Chuùng ta khoâng daùm noùi, khoâng daùm tin mình deïp ñöôïc caâu sanh voâ minh laø khoâng daùm tin ta ôû khaû naêng thaønh Phaät cuûa mình. Sôï nhö vaäy laø chöùng toû ta chaáp nhaän thaáp thoûi. Khoâng ñöôïc, phaûi vöôn leân chöù. Noùi theá khoâng coù nghóa laø ta kieâu maïn, maø laø ñeå gaéng goå phaùt huy Phaät chaát nôi mình. Nhöõng gì cuø caën khoâng xöùng ñaùng ta loaïi ra, vieäc laøm naøy ñaâu theå goïi laø kieâu maïn.

Giaû duï nhö trong Thieàn vieän naøy, ai cuõng thaáy mình laø Phaät seõ thaønh heát, ai cuõng coá gaéng tu ñeå thaønh Phaät thaønh Toå. Cho neân ñoái vôùi caùc vieäc nhö naáu côm, cuoác ñaát, laøm ruoäng, laøm vöôøn, baát cöù vieäc gì cuõng taäp trung, laøm sao soáng ñöôïc vôùi oâng Phaät cuûa chính mình. Khi ta bieát mình laø Phaät seõ thaønh, thì huynh ñeä cuûa mình cuõng ñeàu laø Phaät seõ thaønh. Thöa, baáy giôø khoâng coù oâng Phaät naøo daùm gaây loän vôùi oâng Phaät naøo caû, duø laøm vieäc vaát vaû chö Phaät cuõng luoân hoan hyû, thanh tònh. Sôû dó quyù thaày gaây laø vì coù oâng laø Phaät, coù oâng chöa phaûi Phaät. Chöa laø Phaät neân môùi tham, saân, si, ñieân ñaûo. Ñaõ coù caùc thöù aáy chen vaøo thì deã ñuïng nhau laém, chöù Phaät vôùi Phaät khoâng bao giôø ñuïng nhau.

Thöû töôûng töôïng moïi ngöôøi ñeàu phaùt huy taùnh Phaät aáy thì theá giôùi naøy toát ñeïp bieát bao nhieâu, ñôõ toán buùt möïc, toán thôøi gian chöùng minh giaûi thích, roài ñöa ra phöông phaùp hoùa giaûi nöõa. Thaønh ra caùi khoù cuûa chuùng ta laø trò cho taän goác caâu sanh voâ minh. Bôûi vì noù quaù thaâm caên coá ñeá, noù dính vaøo da vaøo thòt cuûa mình töø ñôøi kieáp naøo, neân baây giôø muoán buoâng maø buoâng khoâng ñöôïc. Thaät ra cuõng khoâng phaûi buoâng khoâng ñöôïc, maø vì ta chöa thaät taâm muoán buoâng thoâi.

Toâi nhôù trong moät böõa tieäc, huynh ñeä aên baùnh xeøo. Coù moät vò aên khoûe laém, ñeán noãi maáy huynh ñeä aên xong ai cuõng ngoài chôø. Huynh aáy quaù ñoãi töï nhieân, moïi ngöôøi nhìn maø vaãn cöù aên, khoâng theøm noùi gì. Cuoái cuøng sö huynh ngoài treân thaáy aên ngon quaù, coøn hai caùi trong dóa cuûa mình, huynh chuyeån xuoáng cho vò ñoù luoân. Ñöông söï noùi: “Thoâi, khoâng aên nöõa”. Mieäng noùi thoâi nhöng tay laáy baùnh. Thaät töùc cöôøi. Vieäc tu cuõng theá, mình noùi khoâng muoán nhôù chi ba caùi chuyeän lænh kænh, nhöng khoâng hieåu sao vöøa treùo chaân ngoài thieàn laø ôû ñaâu noù tuoân ra, laøm mình khoå. Nhaø Phaät goïi ñoù laø caâu sanh voâ minh, noù ñaõ caém saâu goác reã beân trong chuùng ta töø hoài ñôøi naøo.

Chuùng ta töï kieåm laïi mình, roõ raøng khoâng thieáu thöù gì heát. Phieàn naõo côõ naøo mình cuõng coù, vì theá maø phaûi phaán ñaáu nhieàu hôn, coá gaéng nhieàu hôn nöõa. Nhöõng thöù naøy raøng buoäc, chi phoái, sai khieán chuùng ta cho neân phieàn naõo cuõng coù teân laø kieát söû. Chöõ “Kieát” keát laïi, chöõ “Söû” laø sai khieán. Phieàn naõo cuõng coøn goïi laø hoaëc. “Hoaëc” laø meâ loaïn, voâ minh. Voâ minh thì traùi vôùi minh laø giaùc, laø saùng. Vì voâ minh sai söû neân mình laàm chaïy theo tham saân si, phieàn naõo. Cöù theá taïo thaønh moät voøng troøn, ta cöù bò xoay chuyeån trong ñoù, khoâng ra ñöôïc. Nhaø Phaät goïi laø luaân hoài sanh töû

Baây giôø muoán phaù tröø voâ minh ñieân ñaûo, hay noùi cuï theå hôn laø phaù saïch caùc thöù kieán chaáp, chuùng ta phaûi laøm sao? Coù caùc ñieåm caàn yeáu nhö sau:

Moät laø chuùng ta phaûi ñaày ñuû nieàm tin vôùi chaùnh phaùp. Nhö Hoøa thöôïng Vieän tröôûng ñaõ noùi: “Phaät Toå khoâng noùi gaït chuùng ta. Caùc Ngaøi tu ñaõ ñöôïc giaûi thoaùt thì chuùng ta tu cuõng ñöôïc giaûi thoaùt”. Chuùng ta khaúng ñònh nhö vaäy thì yeân loøng tu taäp, chaéc chaén seõ ñaït ñöôïc keát quaû. Ñaây goïi laø coù nieàm tin vôùi chaùnh phaùp. Neân nhôù nieàm tin naøy raát quan troïng, coù tính quyeát ñònh cho coâng phu tu taäp cuûa chuùng ta raát lôùn.

Hai laø phaûi coù giôùi haïnh ñaày ñuû. Ngöôøi tu phaûi coù tö caùch, ñôøi soáng, neáp sinh hoaït toát ñeïp môùi ñem laïi nieàm kính tin cho moïi ngöôøi vaø söï an vui thöïc söï cho baûn thaân mình.

Ba laø phaûi hoïc hieåu. Vì coù hoïc môùi bieát Phaät phaùp, khoâng ai töï nhieân coù theå bieát ñöôïc. Hoïc hieåu roài môùi coù ñöôøng loái cuï theå ñeå öùng duïng tu ñuùng ñaén. ÔÛ ñaây Hoøa thöôïng chuû tröông “Thieàn giaùo ñoàng haønh” ñeå laøm gì? Tu thieàn nhöng phaûi hoïc kinh luaän, giaùo phaùp cuûa Phaät ñeå xem vieäc tu cuûa mình coù ñuùng hay khoâng. Hoïc vaø tu boå sung cho nhau, giuùp chuùng ta vöõng nieàm tin vaø coù laäp tröôøng roõ raøng. Ngöôøi tu maø khoâng hoïc laø thaát baïi ban ñaàu neân chuùng ta phaûi hoïc. Hoïc cho hieåu phöông phaùp tu. Nhö Hoøa thöôïng daïy chuùng ta phaûi buoâng boû phieàn naõo thì trí tueä môùi phaùt huy vieân maõn ñöôïc. Nhöõng ñieàu naøy neáu khoâng hoïc laøm sao chuùng ta bieát caùch tu.

Boán laø phaûi buoâng boû nhöõng caùi coá chaáp cuûa mình. Ta bieát ñoù laø phieàn naõo thì döùt khoaùt boû ñi. Khoâng döùt khoaùt maø cuø cöa maõi thì khoâng bao giôø heát khoå. Nhö vaäy tu haønh khoâng coù lôïi ích gì caû.

Naêm laø phaùt huy kieän toaøn trí tueä cuûa mình. Ñaây laø choã roát raùo cuûa moät haønh giaû tu Phaät. Bôûi vì chæ coù trí tueä môùi phaù tan bao lôùp voâ minh môø toái cuûa con ngöôøi, ñöa chuùng ta ra khoûi traàm luaân sanh töû, giaûi quyeát ñöôïc vaán ñeà then choát cuûa kieáp nhaân sinh thoáng khoå.

Toùm laïi, ñeà taøi chuùng toâi nhaán maïnh hoâm nay laø chuùng ta deø daët ñoái vôùi nhöõng kieán chaáp cuûa mình, buoâng boû noù ñeå taêng tieán coâng phu tu taäp. Bieát raèng ñaây khoâng phaûi laø chuyeän deã, vì nhöõng thöù caâu sanh voâ minh ñaõ gaén lieàn vôùi chuùng ta töø bao ñôøi. Tuy nhieân noù laø hö huyeãn, khoâng thaät, neáu chuùng ta thaáy roõ baûn chaát cuûa noù, mình seõ buoâng boû ñöôïc.

Raát mong chö huynh ñeä coù ñöôïc nieàm vui thöïc söï ñoái vôùi chaùnh phaùp, coù nieàm tin vöõng chaéc kieân coá nôi söï noã löïc tu haønh cuûa mình. Ñöôïc vaäy nhaát ñònh chuùng ta seõ ñaït ñöôïc nhöõng thaønh quaû ñuùng nhö sôû nguyeän, chuùng ta seõ thaønh Phaät.

]

THIEÀN TOÂNG VIEÄT NAM