HAÏNH HIEÁU TRONG ÑAÏO PHAÄT

H.T THÍCH NHAÄT QUANG

TINH THAÀN BAÙO HIEÁU

Nhaân ngaøy quí Phaät töû Phöôùc Kieång veà ñaây cuùng döôøng, chuùng toâi xin thay lôøi Hoøa thöôïng Vieän tröôûng vaø chö Taêng coù maáy ñieàu noùi veà hieáu haïnh ñeå nhaéc nhôû quí Phaät töû noùi chung vaø Phaät töû Phöôùc Kieång noùi rieâng trong ngaøy leã Vu Lan.

Hieáu haïnh laø neàn taûng cuûa taát caû caùc ñaïo giaùo. Chuùng ta tu theo toân giaùo naøo thì hieáu haïnh cuõng laø goác khoâng theå thieáu ñöôïc. Ngöôøi con Phaät chuùng ta phaûi laøm sao thöïc hieän ñuùng vôùi tinh thaàn hieáu haïnh cuûa ñöùc Phaät daïy, troøn boån phaän cuûa moät ngöôøi con ñoái vôùi oâng baø cha meï baèng caùch aùp duïng Phaät phaùp vaøo cuoäc soáng cuûa mình.

Noùi veà hieáu  ñaïo thì tröôùc nhaát laø noùi ñaïo phuïng thôø cha meï. Laø moät ngöôøi con hieáu thaûo ñoái vôùi cha meï thì chuùng ta phaûi heát loøng cung kính. Taïi sao? Bôûi vì coâng ôn cuûa cha meï saâu daøy voâ keå. Muoán ñeàn traû coâng ôn thaâm saâu ñoù khoâng coù caùch gì maø traû heát. Cung kính cha meï laø moät ñieàu thoâng thöôøng nhöng ñoâi khi chuùng ta do khoâng hieåu bieát, hay bò böùc xuùc trong ñôøi soáng, chuùng ta coù nhöõng lôøi noùi, haønh ñoäng khoâng hoøa vui, cung kính ñoái vôùi cha meï. Moãi laàn nhö vaäy laø chuùng ta ñaõ laøm hoûng ñi ñaïo hieáu cuûa mình roài.

Cha meï coøn hieän tieàn laø cô hoäi toát nhaát ñeå chuùng ta baùo ñeàn thaâm aân. Ñoù laø ñieàu ngöôøi Phaät töû taïi gia chuùng ta phaûi löu taâm. Chuùng ta coù thöïc hieän ñöôïc nhö vaäy thì sau naøy môùi coù theå giaùo döôõng con chaùu mình laøm ñöôïc nhö vaäy.

Ñieàu thöù hai laø phaûi laøm sao taïo ñöôïc thuaän duyeân ñeå cha meï vui veû. Ngöôøi laøm cho cha meï buoàn khoå töùc laø laøm cho cha meï mình maát sôùm. Cho neân ngöôøi Phaät töû soáng ñuùng tinh thaàn hieáu haïnh thì töø ngoân ngöõ, cöû chæ v.v… ñoái vôùi baäc sanh thaønh, chuùng ta phaûi laøm sao theå hieän ñöôïc loøng thöông kính hoøa vui, chaêm soùc aân caàn, khoâng ñeå cha meï phaûi buoàn tuûi.

Truyeän Laõo Lai keå veà moät oâng giaø baûy möôi tuoåi, coøn cha meï. Moãi ngaøy oâng maëc aùo ñeïp, vui cöôøi tung taêng muùa nhaûy nhö thôøi beù thô. Ñeå laøm gì? Ñeå cha meï thaáy oâng coøn beù thô cha meï vui. Maø cha meï vui töùc laø cha meï seõ soáng theâm vôùi mình laâu daøi hôn nöõa. Nhö vaäy chuùng ta coù nôi nöông töïa, coù nôi ñeå ñeàn aân vaø ñeå tu thaân.

Ngöôøi con coù hieáu ñoái vôùi cha meï thì trong daùng daáp cöû chæ cuûa mình, khoâng neân sô xuaát ñieàu gì. Bôûi vì trong aùnh maét, trong veû maët cuûa mình, coù ñieàu gì hôi khaùc laï thì cha meï khaùm phaù lieàn. Ví duï chuùng ta coù vieäc khoâng vui, vöøa veà nhaø thì cha meï lieàn hoûi sao con khoâng vui hay con coù gì böïc doïc v.v.. Chaéc chaén khoâng khi naøo chuùng ta daáu ñöôïc cha meï. Cha meï luoân luoân ñeå taâm chaêm soùc, theo doõi nhaéc nhôû, uoán naén chuùng ta töøng chuùt. Neân neáu sô xuaát,  laøm cho cha meï khoâng vui hoaëc buoàn khoå thì chuùng ta coù toäi.

Noùi ñeán ñaây, toâi nhôù caâu chuyeän cuõ. Moät buoåi chieàu, toâi vôùi maáy thaày lôùn xin Hoøa thöôïng ñi Hueä Chieáu, Phoå Chieáu chôû ñoà. Chuùng toâi veà treã, ñang luùc ñaïi chuùng ngoài thieàn. Vì vaäy chuùng toâi phaûi taét ñeøn xe, chaïy chaäm chaäm. Toái hoâm ñoù Hoøa thöôïng ngoài trong thaát nhìn ra: “Sao maáy chuù ñi tôùi baây giôø chöa veà?”. Saùng hoâm sau toâi qua thaát, Hoøa thöôïng quôû: “Ñi ñaâu thì phaûi ñuùng giôø chôù khoâng ôû nhaø ngöôøi ta troâng”. Hoøa thöôïng laø thaày, laø ngöôøi tu haønh maø coøn lo laéng cho ñeä töû nhö vaäy, haø huoáng cha meï ôû ngoaøi ñôøi. Neân laøm con, ñi ñaâu veà hoaëc coù quan heä vôùi ai, chuùng ta phaûi trình baïch roõ raøng, giôø giaác ñuùng heïn ñeå cha meï khoûi troâng ñôïi. Trong coâng vieäc laøm, ñöøng gaây nhöõng aûnh höôûng khoâng toát cho gia ñình, cha meï. Ñoù laø ngöôøi con hieáu haïnh.

Ñieàu thöù ba, khi cha meï coù beänh, chuùng ta phaûi heát loøng lo laéng, khoâng neân coù taâm tính toaùn so ño. Neáu coù dò taâm khi phuïng döôõng cha meï thì khoâng phaûi laø con. Ñoái vôùi cha meï nhö vaäy thì sau naøy con chaùu cuõng seõ xöû vôùi mình y nhö vaäy, khoâng leäch ñöôøng naøo.

Ñieàu thöù tö khi cha meï qua ñôøi thì vieäc tang söï phaûi chu ñaùo, chí thaønh. Ngöôøi thôøi nay theo neáp soáng vaên minh môùi, coù khi xem thöôøng vieäc naøy. Tinh thaàn coå truyeàn cuûa daân toäc ta raát chuù troïng vieäc naøy. Ngöôøi xöa gìn giöõ tang hieáu tôùi maáy naêm. Nhö moät vò giaùo sö Phaät töû ôû Nha Trang. Coù thôøi gian thaáy oâng ñeå raâu, ñeå toùc daøi, chuùng toâi laáy laøm laï hoûi thaêm. OÂng noùi maø chaûy nöôùc maét, meï oâng vöøa maát. OÂng ñang trong thôøi kyø cö tang baùo hieáu. Neân trong thôøi gian naøy oâng khoâng tieáp xuùc vôùi baïn beø. Khi daïy hoïc thì oâng ñeán tröôøng. Daïy xong, ñi thaúng veà nhaø. Tuyeät nhieân trong gia ñình khoâng heà coù tieäc tuøng hay nhoùm hoïp baïn beø cöôøi noùi oàn aøo. Ñaõ nhieàu ngöôøi con giöõ hieáu vôùi cha meï nhö vaäy.

Caùc leã nghi cuùng kieán caàn phaûi trang nghieâm, thaønh kính, khoâng neân coù tính caùch trao ñoåi hai chieàu. Hoaëc chuùng ta nghó raèng phaûi laøm nhö vaäy ñeå traû ôn traû nôï cho roài.

Trong kinh Ñòa Taïng coù noùi, khi caàu sieâu, hoài höôùng coâng ñöùc cho  song thaân, ngöôøi aáy phaûi thaønh taâm thì môùi coù taùc duïng, taùc duïng laø do taâm thaønh cuûa ngöôøi ñöùng ra toå chöùc. Thoâng thöôøng baûy phaàn coâng ñöùc thì ngöôøi quaù vaõng chæ ñöôïc moät phaàn thoâi. Nghóa laø taâm chuùng ta thaønh khaån heát möïc khi cuùng nguyeän nhöng baûy phaàn coâng ñöùc, ngöôøi quaù vaõng chæ höôûng ñöôïc moät phaàn, huoáng laø toå chöùc coù tính caùch vui theo theá thöôøng, thì coù taùc duïng gì ñaâu.

Ngöôøi con Phaät neân yù thöùc raèng chuùng ta laøm vieäc gì ñeàu phaûi coù ñaïo lyù, phaûi chaân chính vaø coù giaù trò cuûa noù. Nhö muøa baùo hieáu, chuùng ta veà chuøa phaùt taâm cuùng döôøng, ít nhieàu gì cuõng ñöôïc, tuøy theo hoaøn caûnh cuûa mình. Nhöng taâm  phaûi  thaønh  khaån  thì môùi coù coâng ñöùc vaø coâng ñöùc ñoù môùi aûnh höôûng ñeán nhöõng ngöôøi thaân cuûa mình ñaõ qua ñôøi.

Ngaøi Thaùi Coâng coù noùi: “Bieát ôn maø lo ñeàn ôn, ñoù laø ngöôøi coù phaåm caùch hoøa nhaõ, coøn chòu ôn maø chaúng baùo ñaùp thì khoâng xöùng ñaùng laø ngöôøi”. Phaät töû chuùng ta neân bieát sôû dó mình coù thaân naøy, coù ñòa vò, coù ñaïo lyù, saùng suoát ñeàu baét nguoàn töø cha meï. AÂn naøy raát lôùn. Bieát vaäy maø khoâng lo baùo ñeàn thì quaû thaät chuùng ta khoâng xöùng ñaùng. Tuøy theo hoaøn caûnh ñôøi soáng, chuùng ta coá gaéng saép xeáp, toå chöùc gia ñình, daïy doã con chaùu, cö xöû vôùi oâng baø, cha meï, anh em, xoùm gieàng sao cho treân thuaän döôùi hoøa. Nhö vaäy ñaïo hieáu môùi ñöôïc troïn veïn.

Ñieàu thöù naêm, ngöôøi xöa noùi: “Coù hieáu vôùi cha meï thì con cuõng coù hieáu vôùi mình”, ñaây laø qui luaät nhaân quaû. Nghóa laø chuùng ta coù hieáu vôùi cha meï thì con caùi seõ coù hieáu vôùi mình. Neáu chuùng ta khoâng coù hieáu vôùi cha meï thì ñöøng mong con caùi coù hieáu vôùi mình. Cho neân baûn thaân töï troïn veïn ñöôïc haïnh hieáu töùc laø daïy ñöôïc con caùi coù hieáu haïnh.

Lôøi ngöôøi xöa vaãn coøn: “Ngöôøi hieáu thuaän laïi sinh con hieáu thuaän, ngöôøi ngoã nghòch laïi sinh con ngoã nghòch. Neáu chaúng tin haõy xem nöôùc möa ôû treân maùi nhaø rôi xuoáng döôùi theàm, gioït tröôùc, gioït sau chaúng sai chuùt naøo heát”. Chuùng ta laø Phaät töû, maø khoâng thöïc haønh ñaïo hieáu thì duø cho Phaät cuõng khoâng cöùu ñöôïc. Neân moãi ngöôøi phaûi töï noã löïc söûa ñoåi, tu taäp. Caù nhaân ñaõ hoaøn thieän thì moïi phuùc laønh seõ ñeán, khoûi phaûi caàu mong vaø cuõng khoâng neân yû laïi troâng chôø vaøo ñaâu heát.

Ñoù laø noùi nhöõng ngöôøi con chí hieáu. Coøn veà baát hieáu coù nhöõng ñieàu loãi nhö sau: Moät laø bieáng nhaùc, chaúng lo laøm vieäc ñeå nuoâi cha meï. Khi chöa coù gia ñình rieâng thì löôøi nhaùc khoâng chòu laøm vieäc phuï lo cho gia ñình, cha meï. Khi ñaõ coù gia ñình rieâng, cuõng khoâng chòu noã löïc laøm vieäc, saép xeáp ñôøi soáng, aên ôû cho toát laïi coøn trôû veà laøm phieàn loøng cha meï, gaây tieáng xaáu hoaëc taïo aûnh höôûng khoâng toát cho cha meï.

Ñieàu thöù hai laø say meâ côø baïc, röôïu cheø, chaúng ñoaùi hoaøi tôùi vieäc phuïng döôõng cha meï. Neân ngöôøi Phaät töû chuùng ta phaûi caån troïng deø daët, traùnh xa nhöõng beänh laøm ñoài truïy, hö hoûng con ngöôøi, laøm ñoå naùt neàn taûng xaõ hoäi vaø gia ñình. Haõy xem nhöõng thöù ñoù nhö laø raén ñoäc saün saøng gieát cheát chuùng ta baát cöù luùc naøo.

Chuùng ta bieát heã uoáng röôïu thì seõ maát trí, seõ say söa, seõ noùi baäy. Muoán ñöøng maát trí, ñöøng say söa, ñöøng noùi baäy thì ñöøng uoáng röôïu, giaûn dò nhö vaäy thoâi. Nhöng khoù laøm laø taïi ngöôøi khoâng baûn lónh, khoâng coù trí tueä. Coù ngöôøi ñoå cho hoaøn caûnh, cho vieäc giao teá v.v… “Voâ töûu baát thaønh leã”, ñoù chæ laø nhöõng caùch noùi. Vôùi tinh thaàn cuûa ñaïo Phaät thì phaûi döùt khoaùt, phaûi saùng suoát. Chuùng ta bieát ñieàu ñoù gaây haäu quaû tai haïi thì phaûi ngaên ngöøa, buoâng boû, ñöøng ñeå thaâm nhaäp thaønh beänh, thaønh nghieän roài laøm khoå cha meï, khoå baûn thaân.

Ñieàu thöù ba, tham lam keo xeûn, chæ bieát vôï con, chaúng ñoaùi hoaøi gì tôùi vieäc phuïng döôõng cha meï. Ñaây laø tröôøng hôïp nhöõng ngöôøi coù theå taïo döïng söï nghieäp cho mình, nhöng khoâng nghó ñeán cha meï. Coù khi cha meï thieáu thoán vaãn khoâng nuoâi döôõng, thaät laø ñaùng traùch. Thöû nghó nhaø mình giaøu coù muoân hoä, xa hoa phung phí maø cha meï thieáu thoán lang thang, ñôøi seõ mæa mai, nguyeàn ruûa ra sao. Duø coù ñòa vò, coù tieàn taøi maø bò nguyeàn ruûa, khoâng laøm troøn boån phaän cuûa moät con ngöôøi thì coù gì vinh döï, coù gì xöùng ñaùng.

Cöù maõi ñaém ñuoái theo vaät chaát xa hoa beân ngoaøi, sung söôùng vui tai thoûa thích con maét maø khoâng nghó ñeán cha meï, laøm nhuïc ñeán gia phong. Nhöõng haïng ngöôøi naøy sôùm muoän gì cuõng chuoác laáy quaû baùo xaáu. Nhö bò ngöôøi khinh khi, höôûng heát phöôùc roài ngheøo cuøng khoán ñoán, giaø yeáu khoâng ngöôøi chaêm soùc, ñôõ ñaàn v.v…

Ñieàu thöù tö laø hung haêng baïo ngöôïc, yû maïnh hieáp yeáu, laøm phöông haïi ñeán cha meï, ñoù cuõng laø moät ñieàu baát hieáu nöõa. Keû noùng naûy, thöôøng duøng söùc maïnh ñaùnh ñaäp ngöôøi khaùc, seõ gaây aûnh höôûng tôùi gia ñình. Ñoù laø laøm nhuïc cha meï. Laø Phaät töû, chuùng ta kieân quyeát khoâng laøm nhöõng ñieàu naøy.

Ñaïo Phaät laø ñaïo sieâu xuaát theá gian. Tuy nhieân caùi goác vaãn laø laøm troøn hieáu ñaïo, laøm troøn boån phaän cuûa moät con ngöôøi ñoái vôùi cha meï, quyeán thuoäc, aân nhaân, xoùm laøng. Coù vaäy môùi coù theå tieán daàn leân Phaät ñaïo.

Chuùng ta ñeå laïi nhieàu cuûa caûi cho con chaùu khoâng baèng ñeå laïi söï hieåu bieát, neàn taûng ñaïo ñöùc, ñoù môùi laø gia taøi voâ giaù. Neáu ñeå taøi saûn nhieàu maø khoâng daïy baûo, nhaéc nhôû cho con chaùu bieát söû duïng taøi saûn aáy ñuùng tinh thaàn ñaïo ñöùc, thì deã gaây ra tai hoïa thoâi. Tai hoïa cho baûn thaân, cho gia ñình, cho xaõ hoäi.

Vì vaäy trí tueä, kinh nghieäm ñaïo ñöùc, hieáu haïnh trong cuoäc soáng laø nhöõng ñieàu khoâng theå thieáu ñöôïc ñoái vôùi ngöôøi con Phaät. Phaät töû hoïc ñaïo roài phaûi aùp duïng Phaät phaùp vaøo trong ñôøi soáng cuûa mình. Ñoù môùi laø ngöôøi khoân ngoan, bieát lo cho mình vaø moïi ngöôøi.

Ngaøy xöa, caùc vò Thaùnh noùi: “Moät ngaøy khoâng nghó ñeán ñieàu thieän thì moïi ñieàu aùc seõ töï noåi leân”. Ñaây laø yeáu toá naèm trong luaân lyù cuoäc soáng. Phaät töû chuùng ta giaùo duïc gia ñình, daïy doã con em, höôùng daãn hoï tu taïo coâng ñöùc thì baûn thaân mình phaûi laøm göông. Ví duï maáy ñöùa chaùu ñi hoïc, chuùng ta daïy noù khi ra ñöôøng gaëp ngöôøi giaø yeáu lôùn tuoåi khoâng thaáy ñöôøng ñi, con neân nhöôøng böôùc hoaëc naém tay daét daãn nhöõng vò aáy. Thì chuùng ta phaûi thöïc hieän tröôùc nhöõng ñieàu aáy cho chuùng thaáy, chuùng môùi noi theo.

Nhöõng vieäc thieän naøy, tuy heát söùc bình thöôøng nhöng neáu khoâng kheùo ñoâi khi chuùng ta khoâng daïy ñöôïc con chaùu. Bôûi vì neáu ra ñöôøng ta môû mieäng noùi nhöõng lôøi tuïc taèn, chöûi maéng hoaëc tranh chaáp, ñaùnh loän, gian giaûo… thì laøm sao daïy con chaùu ñöôïc. Thaønh ra trong gia ñình, töø saùng tôùi chieàu, neáu khoâng laøm vieäc toát nhoû naøo thì nhaát ñònh ñieàu xaáu seõ naûy sinh. Cöù theá ngaøy naøy qua ngaøy khaùc, roài caû ñôøi soáng cuûa mình ngaøy naøo cuõng toaøn laø thaáy chuyeän xaáu, chuyeän aùc, nhöõng vieäc laøm ñöa laïi haäu quaû baát haûo, khoå sôû cho ngöôøi ta.

Roõ raøng tu haønh khoâng haún ñôïi tôùi chuøa tuïng kinh môùi goïi laø tu maø nhòn ñöôïc moät lôøi khi ngöôøi naëng nheï laø ñaõ tu roài. Nhöôøng moät böôùc ñöôøng cho ngöôøi ñi tröôùc cuõng laø tu roài. Daãn ngöôøi giaø qua moät caây caàu, moät ñoaïn ñöôøng cuõng laø tu roài, ñaâu ñôïi thôøi gian hoaøn caûnh naøo môùi tu. Ngöôøi con Phaät duø ôû ñaâu, hoaøn caûnh naøo cuõng tu ñöôïc heát. Luùc naøo chuùng ta cuõng nhôù giöõ taâm Boà ñeà, giöõ nieàm vui hoøa kính vôùi nhau. Khoâng ñeå nieäm xaáu ôû trong loøng taùc ñoäng mình, gaây neân nhöõng nghieäp khoâng toát. Ñoù laø chuùng ta bieát aùp duïng tu haønh vaøo ñôøi soáng.

Vieäc giaùo döôõng con em phaàn lôùn laø ôû gia ñình. Chuùng ta cho con ñi hoïc ñeán tröôøng dó nhieân thaày coâ daïy doã vaên hoùa, ñaïo ñöùc. Nhöng veà nhaø, chuùng thaáy cha meï khoâng toát, chuùng seõ maát nieàm tin. Töø ñoù chuùng boû hoïc hoaëc coù ñeán tröôøng cuõng chæ ñeå gaëp gôõ baïn beø, ruû reâ chôi bôøi. Chuùng ta khoâng kieåm soaùt, khoâng daïy baûo, khoâng uoán naén ñöôïc maø ñoå cho nhaø tröôøng thì quaû thöïc laø ñieàu sai laàm, ñaùng traùch.

Cho neân ngöôøi coù traùch nhieäm ñoái vôùi gia ñình, phaûi luoân luoân tænh taùo, saùng suoát, laøm vieäc toát duø heát söùc nhoû. Ñaïo lyù thöôøng naèm trong nhöõng vieäc thöôøng. Chôù cho vieäc aùc nhoû maø laøm, chôù cho vieäc thieän nhoû maø boû qua. Chuùng ta neân tieát kieäm töøng chuùt phöôùc, töøng vieäc laøm nhoû. Tu laø söûa chôù khoâng phaûi tu laø caïo ñaàu, maëc aùo nhuoäm, ôû chuøa, aên chay. Moät caù nhaân toát thì gia ñình toát. Moät gia ñình toát, xoùm laøng toát thì xaõ hoäi toát. Moät xaõ hoäi toát thì quoác gia toát.

Toùm laïi, ngöôøi Phaät töû coù hieáu haïnh laø moät ngöôøi trong cuoäc soáng bình thöôøng troâi troøn boån phaän ñoái vôùi gia ñình. Ñoái vôùi xaõ hoäi laø moät coâng daân toát. Ñoái vôùi ñaïo luoân gaàn guõi chö Taêng, chö Ni ñeå hoïc hoûi aùp duïng giaùo lyù vaøo ñôøi soáng. Chuùng ta nhôù tu cho mình chôù khoâng tu cho ai heát. Tu ñöôïc nhieàu thì coù phöôùc nhieàu, coâng ñöùc nhieàu. Phaät khoâng theå duøng thaàn thoâng dieäu duïng ñeå ban phuùc giaùng hoïa cho chuùng ta. Phaät chæ coù kinh nghieäm vaø phöông phaùp chæ daïy chuùng ta. Laøm ñuùng nhö vaäy chuùng ta seõ thaønh Phaät, khoâng nghi. Neân moãi chuùng ta phaûi noã löïc tu. Muoán coù phöôùc thì phaûi laøm phöôùc, muoán con coù hieáu vôùi mình thì mình phaûi coù hieáu vôùi cha meï. Muoán ñaït ñaïo thì phaûi tu ñaïo, khoâng theå chæ mong muoán suoâng thoâi. Ñoù laø nhöõng vieäc Phaät töû chuùng ta phaûi thöïc haønh.

]

THIEÀN TOÂNG VIEÄT NAM