TAÂM THIEÀN

H.T THÍCH NHAÄT QUANG

CHUYEÅN TAÂM MEÂ

Buoåi sinh hoaït hoâm nay chuùng toâi noùi veà nhöõng maéc möùu cuûa taâm. Trong coâng phu tu haønh, coù nhöõng vaán ñeà neáu chuùng ta khoâng gaëp caùc baäc thaày daøy daën kinh nghieäm thì khoù maø côûi môû, hoùa giaûi ñöôïc. Vì vaäy coù raát nhieàu ngöôøi caøng tu caøng phieàn naõo, caøng ñi chuøa caøng thaáy böïc boäi.

Thaät ra tu haønh laø ñeå thaùo gôû nhöõng vöôùng maéc cuûa mình. Laøm sao caøng tu ta caøng phaán khôûi, caøng höôûng ñöôïc nhieàu an laïc. Nhö ngöôøi chuyeân veà kinh ñieån, nghieân cöùu hoïc taäp thì ñöôïc phaùp laïc. Ngöôøi chuyeân taâm haønh trì thieàn ñònh thì ñöôïc thieàn duyeät khinh an. Song duø tu phaùp naøo, nhaát ñònh chuùng ta phaûi côûi boû nhöõng maéc möùu trong taâm. Tröôùc khi baøn veà nhöõng maéc möùu nôi taâm, toâi keå chuyeän moät vò Thieàn sö theá naøy.

Thieàn sö Trí Hoaøng tham hoïc ôû choã Nguõ Toå, töï cho ñaõ ñöôïc chaùnh thoï, môùi caát am nhaäp thaát hai möôi naêm. Ñeä töû cuûa Luïc Toå laø ngaøi Huyeàn Saùch, nghe danh Trí Hoaøng ôû trong thaát hai möôi naêm neân tìm ñeán thaêm, hoûi:

- Ngaøi ôû ñaây laøm gì?

- Nhaäp ñònh.

Huyeàn Saùch hoûi:

- Ngaøi noùi nhaäp ñònh laø coù taâm nhaäp hay khoâng taâm nhaäp ? Neáu khoâng taâm nhaäp thì taát caû voâ tình coû caây ngoùi ñaù neân ñöôïc ñònh, neáu coù taâm nhaäp thì taát caû loaøi höõu tình haøm thöùc cuõng neân ñöôïc ñònh.

Trí Hoaøng baûo:

- Toâi chính khi nhaäp ñònh chaúng thaáy coù taâm vaø khoâng taâm.

- Chaúng thaáy coù taâm vaø khoâng taâm töùc laø thöôøng  ñònh, sao laïi noùi coù xuaát nhaäp, neáu coù xuaát nhaäp töùc laø khoâng phaûi Ñaïi ñònh.

Ngaøi Trí Hoaøng khoâng traû lôøi ñöôïc. Giaây laâu môùi hoûi:

- Thaày keáù thöøa ai ?

- Thaày toâi laø Luïc Toå ôû Taøo Kheâ.

Ngaøi Trí Hoaøng hoûi:

- Luïc Toå laáy gì laøm Thieàn ñònh?

Ngaøi Huyeàn Saùch ñaùp:

- Thaày toâi noùi: Dieäu traïm vieân tòch, theå duïng nhö nhö, naêm aám voán khoâng, saùu traàn chaúng phaûi coù, chaúng ra chaúng vaøo, chaúng ñònh chaúng loaïn, taùnh thieàn khoâng truï, lìa truï thieàn tòch, taùnh thieàn khoâng sanh, lìa sanh thieàn töôûng, taâm nhö hö khoâng cuõng khoâng coù caùi löôïng cuûa hö khoâng.

            Ngaøi Trí Hoaøng nghe lôøi noùi aáy beøn ñi thaúng ñeán yeát kieán Luïc Toå. Luïc Toå hoûi:

- Nhaân giaû töø ñaâu ñeán?

            Ngaøi Trí Hoaøng lieàn thuaät laïi ñaày ñuû duyeân tröôùc. Luïc Toå baûo:

- Thaät nhö lôøi ñaõ noùi. OÂng chæ taâm nhö hö khoâng maø chaúng coù kieán chaáp khoâng, öùng duïng khoâng ngaên ngaïi, ñoäng vaø tònh ñeàu khoâng taâm, tình phaøm thaùnh ñeàu queân, naêng sôû ñeàu döùt, taùnh töôùng nhö nhö, khoâng coù luùc naøo maø chaúng ñònh.

            Ngaøi Trí Hoaøng ngay nôi ñaây lieàn ñaïi ngoä, hai möôi naêm ñaõ ñöôïc taâm, troïn khoâng aûnh höôûng. Ñeâm aáy ôû Haø Baéc, daân chuùng nghe trong hö khoâng coù tieáng noùi: “Thieàn sö Hoaøng ngaøy nay ñöôïc ñaïo.” Ngaøi Trí Hoaøng sau ñoù leã töø trôû veà Haø Baéc, khai hoùa boán chuùng.

Caâu chuyeän cuûa Thieàn sö Trí Hoaøng cho chuùng ta moät chuùt kinh nghieäm trong vieäc tu haønh. Neáu chuùng ta laøm vieäc gì, tu taäp phaùp moân naøo, maø trong loøng coøn chaáp, coøn vöôùng thì chöa hoaøn toaøn giaûi thoaùt, thanh tònh. Coù thanh tònh chaêng nöõa thì caùi thanh tònh ñoù chæ ôû meù beân naøy hoaëc bôø beân kia, chöa phaûi roát raùo. Caùc kinh ñieån Ñaïi thöøa thöôøng möôïn hình aûnh khuùc goã troâi  treân doøng soâng ñeå noùi leân ñieàu naøy. Neáu khuùc goã troâi giöõa doøng, khoâng bò vöôùng bôø beân naøy hay keït bôø beân kia, khoâng raõ muïc, khoâng bò ngöôøi ta vôùt leân, nhö theá ñaûm baûo khuùc goã ñoù seõ tôùi bôø tôùi beán.

Vieäc tu haønh cuûa chuùng ta cuõng vaäy. Tu phaùp naøo cuûa Phaät daïy cuõng ñeàu toát caû, nhöng vôùi ñieàu kieän laø ñöøng maéc beân naøy, vöôùng  beân kia, ñöøng bò cheát ngoäp trong phaùp ñoù. Nhö theá môùi ñaûm baûo ta ñeán nôi ñeán choán, thöïc söï höôûng ñöôïc giaù trò thieát thöïc cuûa ñaïo phaùp, hay noùi caùch khaùc laø  theå nghieäm ñöôïc thieàn duyeät, phaùp hyû thanh tònh. Cho neân quan troïng laø ôû taâm cuûa chuùng ta. Khi loøng khoâng yeân, coøn maéc möùu vieäc naøy vieäc khaùc, ta laøm baát cöù chuyeän gì duø nhoû thoâi, cuõng khoâng coù keát quaû, huoáng chi vieäc tu haønh caàu thoaùt ly sanh töû.

Chuùng ta thöôøng nghe caùc Thieàn sö noùi thieàn khoâng coù moät phaùp thaät cho ngöôøi. Ai maéc möùu bôûi caùc caûnh duyeân hieän töôïng beân ngoaøi, caùc Ngaøi chæ cho phöông thöùc côûi boû nhöõng thöù ñoù, chöù khoâng coù moät phaùp coá ñònh naøo. Neân khi ñaõ phaùt huy trí tueä Baùt-nhaõ roài thì ñoái vôùi caùc phaùp ta töï taïi vì thaáy chuùng khoâng coá ñònh. Ñoù laø yeáu chæ maø ngöôøi tu chuùng ta caàn phaûi naém vöõng.

Haønh coâng phu ñeå trôû veà vôùi taâm nhö nhö, roãng rang saùng suoát nhöng ta chôù naém giöõ caùi yù töôûng veà nhö nhö, veà roãng rang saùng suoát. Nghóa laø chæ khi naøo ta khoâng keït vaøo caùc traïng thaùi an laïc, phaùp hyû thì ta môùi thaät söï an laïc. Ñöøng ñeå taâm khôûi leân moät yù nieäm gì veà nhöõng ñieàu ñoù môùi coù theå chöùng nghieäm ñöôïc noù. Chuùng ta thaáy moät Thieàn sö traûi qua hai möôi naêm coâng phu tu taäp nhö theá, nhöng trong taâm coøn chuùt sôû chaáp veà coâng phu aáy neân bò chöôùng ngaïi, khoâng theå thaáy ñaïo. Vì vaäy ngöôøi tu phaûi deïp heát taát caû moïi voïng nieäm, duø laø voïng nieäm Phaät phaùp cuõng khoâng theå chaáp giöõ môùi mong gaàn ñöôïc ñaïo.

Nhö Hoøa thöôïng daïy phaùp “bieát voïng”. Taát caû nhöõng daáy nieäm, ta bieát noù laø voïng, khoâng theo, khoâng maéc möùu noù, nghóa laø khoâng naém baét, khoâng khôûi moät nieäm gì veà noù. Noù laø voïng töôûng, ta khoâng chaáp nhaän noù, khoâng laàm chaïy theo noù laø toát. Ñeán khi taát caû nhöõng daáy nieäm ñoù laëng xuoáng, caùi trí duïng cuûa mình cuõng phaûi laëng. Chöù khoâng theå naøo pha ñeøn maõi, khi teân troäm khoâng coøn. Pha nhö theá coù khi mình trôû thaønh khoâng tænh taùo, seõ laâm vaøo tình traïng anh chaøng bò maát buùa. Chuyeän keå coù anh chaøng bò maát buùa; anh ngoài trong nhaø nhìn ra, thaáy taát caû moïi ngöôøi qua laïi ñeàu laø keû troäm buùa cuûa anh caû.

Cuõng theá, chuùng ta quyù troïng Phaät phaùp, vì ñoù laø kinh nghieäm cuûa chö Phaät chö Toå tu taäp ñaõ ñöôïc an laïc giaûi thoaùt thöïc söï, daïy laïi cho mình neân ta quyù troïng laø ñuùng. Nhöng phaûi bieát quyù troïng nhö theá naøo cho coù lôïi ích, chöù khoâng theå nhö keû qua soâng leân bôø roài, maø vaãn vaùc thuyeàn treân vai maõi. Laø Phaät töû, ta quyù troïng lôøi Phaät daïy, nhöng chaáp chaët vaøo ñoù roài baét buoäc thieân haï phaûi theo mình laø coá chaáp, khoâng ñuùng nhö yù Phaät daïy. Ngöôøi naøo quan nieäm nhö vaäy seõ phieàn naõo daøi daøi.

Caùc vò ñaõ coù kinh nghieäm, coù hieåu bieát Phaät phaùp, coù söï tu taäp vaø ñöôïc an laïc, ñoái vôùi nhöõng ngöôøi trong gia ñình chöa tin chöa hieåu Phaät phaùp, quí vò ñem phaùp ra noùi hoaøi, chaéc chaén hoï seõ noùi quyù vò khoâng bình thöôøng. Do ñoù caùc Thieàn sö thöôøng baûo: “Khoâng gaëp kieám khaùch chôù neân trình kieám, chaúng phaûi nhaø thô chôù hieán thô” laø vì vaäy. Chæ nhöõng ngöôøi ñoàng chí ñoàng haïnh, coù söï caûm thoâng thì ta baøn baïc trao ñoåi môùi coù keát quaû toát ñeïp.

Nhöõng maéc möùu trong taâm neáu ta khoâng chuyeån ñöôïc, thì xem nhö ñaàu haøng phieàn naõo traàn lao. Tinh thaàn tu Phaät laø coù theå chuyeån ñöôïc voïng taâm cuûa mình, cuï theå laø chuyeån taâm si thaønh taâm trí tueä saùng suoát. Neáu khoâng chuyeån ñöôïc nhöõng taêm toái si meâ thì quaû thöïc söï tu haønh cuûa mình khoâng dính daùng gì heát. Vì sao? Vì tuïng kinh thaät nhieàu maø ñoái duyeân xuùc caûnh vaãn bò caûnh keùo loâi, phieàn naõo ñaày daãy thì kinh coù taùc duïng gì ñaâu. Ngoài thieàn nhieàu naêm nhöng tham saân ñeán ta khoâng laøm chuû ñöôïc, cöù bò noù keùo loâi thì roõ raøng coâng phu haønh thieàn cuûa mình chaúng coù chuùt keát quaû naøo.

Cho neân chuùng ta boû ra caû moät cuoäc ñôøi ñeå tu haønh maø khoâng chuyeån ñöôïc nhöõng taêm toái, cuø caën, nhieãm oâ thì thaät luoáng uoång moät ñôøi tu haønh. Nhöõng ñieàu trong kinh daïy raát thoâng thöôøng maø chuùng ta laøm khoâng ñöôïc. Ví duï Phaät daïy ta bò ngöôøi noùi xaáu, mình lieàn xeùt laïi coù phaûi ta ñaõ phaïm sai laàm nhö theá khoâng, chöù ñöøng gheùt giaän ngöôøi noùi xaáu mình. Hoaëc ngöôøi ta noùi mình aùc, mình tham, mình saân… ta lieàn noåi giaän töùc laø chöùng minh ngöôøi kia noùi ñuùng. Nhôù lôøi Phaät daïy, bieát ngoân ngöõ voán khoâng thaät, ñeå loøng laøm chi cho nhoïc. Khoâng theå naøo ngöôøi ta noùi con traâu mình lieàn thaønh con traâu. Taát caû ngoân ngöõ ñeàu töø taâm voïng töôûng phaùt ra, ñaõ laø voïng töôûng thì ñaâu coù thaät. Neáu thaáy ñöôïc nhö theá, soáng ñöôïc nhö theá thì ta an laïc töùc khaéc, luùc naøo tröôùc maët mình cuõng laø Phaät, Boà-taùt, thì coøn ai chöûi bôùi nöõa.

Tu laø chuyeån meâ thaønh trí. Vì vaäy phaùp cuûa Phaät daïy laø ñeå chuùng ta aùp duïng tu taäp daàn daàn döùt phieàn naõo, ñöôïc giaûi thoaùt an vui. Chöù khoâng coù moät ñaáng naøo ban söï giaùc ngoä giaûi thoaùt cho chuùng ta caû. Phaät noùi taát caû chuùng sanh ñeàu coù Phaät taùnh, nhöng töø laâu boû queân neân bò môø bôûi nhöõng lôùp cuø caën phuû leân. Baây giôø chuùng ta goät boû nhöõng lôùp ñoù ra, phaùt huy taùnh saùng suoát saün coù cuûa mình, töùc thì ñöôïc an laïc giaûi thoaùt thoâi.

Chuyeån nhöõng cuø caën si meâ taêm toái töùc laø chuyeån nghieäp vaäy. Ví duï hoài saùng quí vò ñi chuøa, lôõ ñi con ñöôøng laày loäi. Khi veà, bieát coù con ñöôøng saïch hôn thì quí vò ñi con ñöôøng ñoù, chöù daïi gì phaûi loäi con ñöôøng sình laày tröôùc. Ñoù laø chuyeån. Nhöng ñoái vôùi nghieäp, muoán chuyeån phaûi coù quyeát taâm môùi ñöôïc. Chöù noùi chuyeån maø löông öông khoâng chòu chuyeån thì phieàn naõo khoå ñau vaãn ñaày buïng nhö thöôøng. Bôûi phieàn naõo ñaày buïng neân ngöôøi ta noùi gì mình cuõng böïc, ai ñuïng tôùi mình cuõng noåi saân. Luùc naøo ta cuõng trong tö theá noå tung thì ai maø daùm laïi gaàn. Tu haønh nhö vaäy thaät dôû voâ cuøng. Ta khoâng saép ñaët ñöôïc moät buoåi saùng bình minh coù gioù maùt chim reo thì laøm sao hít thôû, laøm sao soáng noåi, noùi gì an laïc giaûi thoaùt!

Cho neân muoán ñöôïc an laïc, töï mình phaûi hoùa giaûi söûa ñoåi nhöõng nghieäp xaáu. Ta tu töøng böôùc, ñöôïc an laïc töøng chuùt goïi laø phaàn giaùc. Ví duï saùng nay, mình aán ñònh töø baûy giôø tôùi taùm giôø, tuyeät ñoái ai noùi gì noùi, ai laøm gì laøm, ta vaãn giöõ traïng thaùi buoâng xaû, an laïc, bình oån. Taäp ñöôïc moät giôø hai giôø, daàn daàn tieán leân moät ngaøy hai ngaøy, roài haøng thaùng haøng naêm, nhaát ñònh ta seõ buoâng boû ñöôïc, khoâng ñeå dính maéc vôùi caùc caûnh duyeân. Nhö theá laø ta coù theå töï saép ñaët ñöôïc cho mình roài ñoù. Khi aáy vaãn ñi chôï, vaãn naáu aên, vaãn tieáp khaùch… laøm taát caû coâng vieäc nhöng khoâng maéc möùu gì heát, loøng thaûnh thôi vui veû. Ñoù laø vieäc tu töøng böôùc taêng tieán.

Phaät noùi ngöôøi naøo naém tay laïi coá chaáp, ñoù laø ngöôøi ngoaïi ñaïo, khoâng phaûi ñeä töû Nhö Lai. Chuùng ta laø con trai con gaùi cuûa Phaät, thì phaûi buoâng ra. Chæ moät vieäc buoâng thoâi, treân xe cuõng buoâng, ñi boä cuõng buoâng, aên côm cuõng buoâng, luùc naøo cuõng buoâng ñöôïc heát. Hoøa thöôïng Vieän tröôûng cuõng thöôøng daïy ngöôøi tu laø phaûi buoâng xaû, phaûi coù trí tueä, ñöøng maéc möùu vaøo baát cöù thöù gì heát, nhaát ñònh seõ ñöôïc an laïc. Thieàn sö Ñaïo An, Truï trì keá ngaøi Quy Sôn, sau moät thôøi gian tu taäp daøi laâu, Ngaøi noùi: “Baây giôø con traâu traéng cuûa ta sôø sôø tröôùc maét, ñuoåi cuõng khoâng ñi”. Ñoù laø theå hieän taâm thaùi an laïc bình thaûn,  khoâng bò ñoäng bôûi baát cöù thöù gì nöõa.

Chuùng ta chuyeån ñöôïc, buoâng xaû ñöôïc taâm si meâ, soáng bình oån, ngay ñoù laø Phaät, caàu Phaät ôû ñaâu nöõa? Töø saùng cho tôùi tröa tôùi chieàu, nghe gì ta chæ nghe bình thöôøng, töùc laø Phaät hieän tieàn. Ta ñang tieáp khaùch Phaät cuõng ngoài tröôùc mình, ñang naáu côm, ñang laøm taát caû coâng vieäc, Phaät ñeàu cuøng moät beân mình. Nghe, thaáy, ngöûi, neám, xuùc chaïm hay noùi moät caùch khaùc laø caùc giaùc quan cuûa ta khi tieáp caän vôùi caûnh duyeân, taâm bình thaûn an oån, khoâng taùn loaïn giao ñoäng hoaëc vui hoaëc buoàn, ngay ñoù laø Phaät hieän tieàn, khoâng caàn caàu tìm ôû ñaâu heát. Ñoù laø chuùng ta soáng ñöôïc vôùi oâng Phaät cuûa chính mình.

Chuyeän Nhaät keå veà moät teân cöôùp noåi tieáng hung döõ. Baát cöù ai ñi treân ñöôøng, haén nhìn laø bieát keû ñoù coù cuûa hay khoâng coù cuûa. Khi haén ñaõ quyeát taâm cöôùp cuûa ai thì nhaát ñònh ngöôøi ñoù khoâng theå thoaùt khoûi. Thieân haï kinh sôï, chaúng ai daùm ñoäng ñeán, nhöng cuoái cuøng haén cuõng bò sa löôùi phaùp luaät. Song nhôø coù bieät taøi ñoaùn ngöôøi khoâng sai, neân haén khoâng bò gieát maø chæ mang aùn tuø chung thaân. Boä phaän an ninh duøng haén vaøo vieäc nhaän daïng toäi nhaân. Moãi ngaøy toäi nhaân ñi ngang tröôùc maët ñeå haén nhìn, vaø baùo cho caáp chæ huy bieát keû aáy ra sao. Caøng tham gia coâng taùc naøy haén caøng ñöôïc ñaéc duïng. Cho neân noùi ôû tuø nhöng thaät ra haén trôû thaønh moät quan chöùc trong nhaø tuø.

Ñöôïc moät thôøi gian laâu, haén thaáy cuoäc ñôøi ñaõ qua cuûa mình, töø moät teân cöôùp noåi danh, baây giôø tieáp tuïc laøm ngheà chæ choû noï kia. Töï thaáy toäi loãi nhieàu quaù, neân haén hoái caûi phaùt taâm muoán laøm ñieàu laønh. Vì vaäy haén hoïc ngheà taïc töôïng, laøm phuø ñieâu, taïo caùi ñeïp cho xaõ hoäi vaø con ngöôøi. Haén muoán taäp trung khaû naêng trí löïc cuûa mình taïo moät hình aûnh gaây ñöôïc nieàm vui cho moïi ngöôøi ñeå ñeàn buø laïi toäi loãi haén ñaõ gaây ñau thöông maát maùt cho bieát bao ngöôøi trong thôøi gian tröôùc. Cuoái cuøng haén trôû thaønh moät nhaø ñieâu khaéc tuyeät vôøi vôùi böùc töôïng ñöùc Phaät cuûa mình. Töø ñoù haén chuyeân taïc töôïng Phaät, Boà-taùt. Caøng taïc haén caøng thaâm nhaäp ñöùc töø bi vaø trí tueä cuûa caùc Ngaøi. Theá laø daàn daàn haén trôû thaønh moät nhaø hieàn trieát vôùi taâm hoàn cao thöôïng töø söï thaâm caûm Phaät phaùp aáy. Haén thaät söï traàm tónh, thanh thoaùt, soáng bình oån an nhieân vôùi taát caû nhöõng gì mình coù. Khoâng ai coù theå ngôø töø moät teân cöôùp kheùt tieáng, haén ñaõ trôû thaønh moät ñieâu khaéc gia noåi danh vaø raát ñöôïc ngöôøi ñöông thôøi ngöôõng moä. Vaø hôn theá nöõa, haén ñaõ ñaït ñeán ñænh cao nhaát cuûa söï thaønh coâng, ñoù chính laø giaûi thoaùt taát caû moïi trieàn phöôïc, giaùc ngoä an vui ngay trong hieän ñôøi.

Qua caâu chuyeän, chuùng ta thaáy roõ nhöõng gì toát ñeïp, thaùnh thieän khoâng phaûi ôû ñaâu ñem ñeán, maø do söï chuyeån ñoåi töø chính mình. Moät teân cöôùp hung döõ nhö vaäy, khi ñaõ chuyeån taâm coù theå phaùt huy taùnh toát ñeán ñænh cao nhaát laø trôû thaønh ngöôøi giaùc ngoä. Ñaây laø yeáu chæ ñeå chuùng ta tu. Trong cuoäc soáng, taát caû coâng vieäc möu sinh baän roän khieán chuùng ta ñaùnh maát mình. Baây giôø muoán nhaän dieän laïi mình, cuõng phaûi töø ñoù maø nhaän, khoâng coù con ñöôøng naøo khaùc. Phaät Toå daïy, chuùng ta khoâng theå naøo tìm ñöôïc söï an laïc khi vöôùng maéc hay choái boû caùc duyeân. Phaûi ngay ñoù maø tænh thöùc, maø chuyeån ñoåi. Cho neân quí vò ñöøng nghó raèng, bao giôø heát voïng töôûng, chæ caàn bieát voïng töôûng khoâng thaät, khoâng phaûi mình. Theá thoâi. Ta ngoài treân ñænh cao ñeå nhìn thaáy taát caû moïi thöù qua laïi roõ raøng maø khoâng can döï vaøo. Ñöôïc vaäy, ngay ñaây laø cuoäc soáng an laïc giaûi thoaùt.

Vôùi quan nieäm nhö vaäy, caùi nhìn nhö vaäy, kieåu soáng nhö vaäy, chuùng ta coù theå baét gaëp ñöôïc höông vò giaûi thoaùt, daàn daàn ta thöïc söï soáng an laïc giaûi thoaùt. Muoán tieáp caän söï raïng ngôøi, sieâu thoaùt cuûa Phaät, Boà-taùt thì trong loøng chuùng ta phaûi sieâu thoaùt tröôùc ñaõ. Chöù loøng mình coøn maéc möùu ñuû chuyeän, chöa chuyeån ñöôïc thì nhaát ñònh seõ khoâng ñöôïc gì caû. Neân nhôù vieäc naøy chæ rieâng ta thaàm nhaän thoâi, ngöôøi beân ngoaøi khoâng sao bieát ñöôïc, cho neân cuõng khoâng caàn phaûi noùi ra.

ÔÛ ñaây toâi muoán nhaán maïnh ñeán söï caàn maãn, sieâng naêng lieân tuïc cuûa ngöôøi tu Phaät. Laøm baát cöù vieäc gì maø khoâng caàn maãn, khoâng lieân tuïc, khoâng kieân quyeát thì khoâng theå thaønh coâng ñöôïc. Neáu coù cuõng chöa phaûi laø caùi thaønh coâng troïn veïn, coù giaù trò. Vì theá ngöôøi phöông Taây thöôøng noùi khoâng coù söï thaønh coâng naøo coù giaù trò maø khoâng ñaùnh ñoåi baèng moà hoâi nöôùc maét. Söï tu taäp cuûa chuùng ta cuõng vaäy, kieân quyeát lieân tuïc haønh trì moät caùch caàn maãn laø ñieàu khoâng theå thieáu ñöôïc.

Baây giôø chuùng ta nghieäm laïi xem vieäc tu hoïc cuûa mình coù caàn maãn chöa hay luùc vui thì tu, khi buoàn thì chaùn naûn, thoái thaát. Chöøng ñoù Phaät, Boà-taùt ngoài treân beä nheän phuû buïi giaêng, nhang cuõng khoâng theøm ñoát, noùi gì tuïng kinh baùi saùm. Boû Phaät nhö vaäy thì tu bieát ñeán bao giôø môùi gaëp Phaät? Cho neân ngöôøi con Phaät phaûi coù söï nhaän hieåu, theå nghieäm ñuùng Phaät phaùp. Nhôø Phaät phaùp chuyeån hoùa töø taâm xaáu thaønh toát, daàn daàn loaïi boû heát nhöõng cuø caën trong taâm ta môùi ñöôïc an laïc, giaûi thoaùt. Vì vaäy ñoøi hoûi phaûi coù söï caàn maãn lieân tuïc, sieâng naêng lieân tuïc, gan daï, quyeát taâm, vui cuõng tu maø khoù khaên maáy cuõng tu.

Ñieàu naøy khoâng phaûi khoù khaên quaù, quí vò saép xeáp vaø aùp duïng trong moät thôøi gian thaønh neáp roài seõ thaáy noù deã daøng. Ví duï ñeâm hoâm coù chuùt suy nghó ta maát nguû, saùng aên khoâng ñöôïc neân hôi khoù chòu. Tuy nhieân ñeán giôø ngoài thieàn, mình khoâng theå thoaùi thaùc vì chuyeän maát aên maát nguû maø nghæ thôøi khoùa tu taäp. Khoâng khoûe thì tu theo kieåu khoâng khoûe, buoàn böïc thì tu ngay trong caùi buoàn böïc ñoù. Phaán chaán leân maëc aùo leã Phaät, ngoài thieàn, töï nhieân ta caûm thaáy bôùt meät moûi vaø daàn daàn coù nieàm vui, theá laø mình ñaõ töï chieán thaéng roài. Moät laàn chieán thaéng nhö vaäy, moät laàn phaán phaùt theâm. Coâng phu caøng vöõng, nieàm tin caøng saâu, ñieàu ñoù chaéc chaén khoâng sai.

Kî nhaát laø thaùi ñoä xìu xìu eånh eånh, chieàu theo nhu caàu cuûa baûn thaân, chieàu theo hoaøn caûnh maø thoaùi thaát vieäc tu taäp. Chuùng ta nghieäm kyõ xem thaân naøy khoâng khi naøo khoûe maïnh hoaøn toaøn, khoâng laïnh thì noùng, khoâng beänh naøy cuõng beänh khaùc. Neáu ta cöù naûn naûn buoàn buoàn, thì beänh caøng theâm beänh, laøm sao tu taäp ñöôïc. Vôùi caùc beänh nhö theá, khoâng coù Baùc só naøo trò noåi, goïi laø heát thuoác chöõa ñoù. Cho neân ngöôøi tu tuyeät ñoái khoâng neân coù thaùi ñoä nhö theá. Caøng thaáy khoâng khoûe khoâng vui, ta caøng phaán phaùt noã löïc, caàn maãn tích cöïc hôn trong phaùp tu. Nhö theá môùi coù theå hoùa giaûi phieàn naõo, hoùa giaûi nghieäp taäp cuûa mình ñöôïc.

Ñaïo Phaät daïy con ngöôøi söûa ñoåi tu taäp ngay töø baûn thaân mình. Chuû yeáu töø taâm, chuyeån hoùa ñöôïc taâm xaáu thì taát caû ñeàu toát. Chöù chuyeån ñoåi phöông höôùng beân ngoaøi khoâng coù aûnh höôûng gì ñaâu. Neân nhôù duøng phöông tieän maø khoâng bieát ñoù laø phöông tieän, chuùng ta seõ bò luùn, bò keït ôû phöông tieän thì cuõng quanh quaån trong caùc thöù kieán chaáp maø thoâi, troïn khoâng lôïi ích gì.

Laïi nöõa chuùng ta hay coù beänh ñoå thöøa. Nhö mình ñi laøm veà nghe coù muøi röôïu, ngöôøi thaân hoûi taïi sao? Noùi böõa nay vui quaù, maáy baïn môøi uoáng moät cheùn. Ngaøy mai ñi laøm veà nghe muøi röôïu naëng hôn, hoûi taïi sao? Noùi böõa nay buoàn quaù, neân uoáng vôùi baïn ít cheùn giaûi saàu. Caùi vui caùi buoàn cöù xoay vaàn ñöa ta voâ quaùn. Ñeán moät luùc veà nhaø say bí tæ, hoûi taïi sao? Noùi böõa nay töï voâ quaùn, khoâng ai môøi heát, töï mình chi tieàn môøi mình nhaäu cho queân ñôøi.

Nhöõng ngöôøi nghieän röôïu thöôøng ñoå thöøa taïi theá naøy theá kia, taïi vôï taïi con neân toâi môùi hö hoûng. Hoài cha meï sanh ra toâi khoâng coù nghieän röôïu, khoâng nghieän xì ke ma tuùy bao giôø. Ñeán thôøi ñi hoïc roài thaønh nhaân toâi hoaøn toaøn toát. Töø khi laäp gia ñình, baét ñaàu tieáp caän vôùi cuoäc ñôøi, baïn beø ruû reâ môùi ra noâng noãi naøy… Ta coù muoân vaøn lyù do ñeå ñoå thöøa. Thoùi xaáu ñoù töø ñaâu maø coù? Do taäp quen, do khoâng laøm chuû, cöù laám laùp dính vaøo roài töø töø luùn saâu trong ñoù, trôû thaønh ngöôøi hö hoûng.

 Cho neân Phaät daïy söûa töø taâm, töø nhöõng yù nieäm vöøa daáy khôûi trong loøng, chuyeån ngay nhöõng caùi ñoù. Nhö Phaät töû thoï naêm giôùi, haøng xuaát gia chuùng toâi thoï nhieàu hôn, ñeå laøm gì? Ñeå raøo daäu, khoáng cheá, giöõ gìn cho ta khoâng phaïm sai laàm, luoân tænh thöùc söûa ñoåi töø nhöõng taâm nieäm nhoû. Neáu ai naáy ñeàu chænh ñoán ngay töø luùc vöøa daáy nieäm ban ñaàu thì giôùi luaät cuõng baèng thöøa. Nhöng vì chuùng ta deã duoâi, khoâng töï chuû, laïi thích ñoå thöøa neân Phaät môùi cheá giôùi nhieàu nhö vaäy. Taïi mình khoâng saùng neân bò vöôùng vaáp caùi naøy caùi kia, chöù khoâng theå ñoå thöøa cho ai caû.

Baây giôø chuùng ta phaûi nhaän roõ caên beänh cuûa mình, roài theo toa cuûa Baùc só uoáng thuoác cho laønh beänh. Vieäc tu haønh laø theá, bieát mình coù beänh tham, beänh saân, beänh si v.v… theo caùc phaùp Phaät ñaõ daïy, öùng duïng phaùp aáy tu taäp cho ñeán khi naøo khoâng coøn tham lam, noùng giaän, si meâ nöõa môùi thoâi. Ngöôøi bieát tu hay laø ngöôøi saùng suoát, bình tónh nhaän laïi chính mình, ñoàng thôøi loaïi ra nhöõng gì khoâng caàn thieát.

Chuùng ta phaûi bieát buoâng boû, nhöõng gì khoâng thích hôïp, khoâng ñuùng, khoâng toát ñeïp, neùm quaùch heát ñi, ñeå loøng chuùng ta roãng rang saùng suoát, thì môùi mong coù cuoäc soáng bình thaûn an vui. Hieän thôøi chuùng ta ñang ngöôïc xuoâi, neân ñaõ boû queân nhöõng gì hoàn nhieân voâ tö voán coù cuûa mình. Ñieàu toâi muoán noùi ôû ñaây laø chuùng ta khoâng theå ñoå thöøa cho hoaøn caûnh hay cho baát cöù ai ngoaøi mình.

Trong söï hieän ñôøi naøy, ta chöa laàn naøo gaây taïo nhöõng nhaân xaáu nhöng vaãn gaëp nhieàu trôû ngaïi, ñoá kî thì bieát trong nhieàu ñôøi tröôùc, chaéc chaén mình ñaõ gaây taïo nhaân khoâng toát. Quaùn saùt nhö theá ta seõ khoâng phieàn traùch ai, maø coøn can ñaûm nhaän traùch nhieäm veà mình, chaáp nhaän traû nghieäp, chuyeån nghieäp, ñoù laø ta bieát tu, bieát öùng duïng lôøi Phaät daïy. Nhö mình thieáu nôï ngöôøi ta, ngöôøi ta ñeán ñoøi thì phaûi traû, chöù ñaâu theå noùi ngöôïc ñöôïc. Ñaõ coù nôï vôùi nhau thì phaûi traû, traû roài môùi heát nôï. Ngöôïc laïi khoâng chòu traû maø cöù chöûi bôùi chuû nôï, keâu trôøi keâu ñaát thì nôï choàng theâm nôï, khoâng bao giôø vôi.

Trong cuoäc soáng naøy chuùng ta ñaõ vay nôï bieát bao nhieâu, phaûi khoâng? Nôï naàn oan khieân tuùc traùi thaät nhieàu, ñöôïc dòp traû sao ta khoâng traû cho roài. Cho neân gaëp ngöôøi ñoái xöû xaáu vôùi mình, ta phaûi caùm ôn vì nhôø hoï maø ta traû ñöôïc moät moái nôï. Hieåu nhö theá thì soáng treân ñôøi naøy khoâng coù vaán ñeà gì heát, luùc naøo ta cuõng ñaày ñuû baûn lónh vaø trí tueä ñeå chuyeån hoùa chính mình. Nhö vaäy laø ta thaønh coâng roài. Tuy nhieân ñieàu naøy ñoøi hoûi chuùng ta phaûi coù trí löïc vaø duõng löïc maïnh meõ môùi ñöôïc. Thaønh ra choã naøy phaûi bieát ñem ñaïo lyù vaøo trong cuoäc soáng môùi coù theå thöïc hieän noåi.

 Trong voõ hoïc coù moät loaïi thuû phaùp, laø khi ngöôøi ta duøng moät löïc cöïc maïnh ñaùnh mình thì baét buoäc ta ñoùn traû laïi baèng moät löïc thaät nhu nhuyeán, thaät nheï nhaøng, thì töï nhieân löïc cöïc maïnh kia seõ maát thaêng baèng vaø hoï töï baïi traän. Ngöôïc laïi ta duøng moät söùc maïnh ñeå ñoái khaùng laïi thì khoâng chaéc gì chieán thaéng ñöôïc, neáu löïc ñoái khaùng cuûa ta chöa ñuùng möùc. Choã naøy ngöôøi hoïc Phaät chuùng ta phaûi coù chieâm nghieäm thaät kyõ ñeå gaày döïng cho mình moät cuoäc soáng bình oån. Toâi noùi thaät nhieàu veà ñieàu naøy ñeå cuoái cuøng quy veà caùi taâm cuûa chuùng ta. Chuùng ta bieát côûi boû, goät röûa, loaïi ñi nhöõng gì khoâng caàn thieát thì töï nhieân an oån thoâi. Ñoù laø caùch tu thieát thöïc nhaát.

Phaät Toå thöôøng baûo chuùng ta coù moät taâm theå saùng suoát, khoâng hình khoâng töôùng. Caùc Thieàn sö noùi chuùng ta coù baûn lai dieän muïc, chaân taâm, Phaät taùnh luoân saün beân mình, khoâng vaéng thieáu bao giôø. Neáu ta nhaän ñöôïc vaø soáng vôùi noù thì heát khoå. Bôûi soáng ñöôïc vôùi noù thì ta khoâng coøn ngöôïc xuoâi, maéc möùu, laêng xaêng ñieân ñaûo vôùi moïi thöù beân ngoaøi cuõng nhö voïng töôûng trong taâm. Ngöôøi soáng bình thaûn an nhieân töï taïi laø giaùc ngoä giaûi thoaùt roài. Baáy giôø cuõng khoâng caàn noùi chaân taâm thanh tònh hay baûn lai dieän muïc gì gì, chæ laø hoàn nhieân maëc aùo aên côm, loøng thanh thaûn nhö maây noåi, chaúng baän roän vôùi theá tình. Nhö vaäy khoâng thích sao !

Tuy nhieân trong giai ñoaïn naøy, chuùng ta coøn baän roän ngöôïc xuoâi thì phaûi töøng böôùc tu taäp ñeå nhaän laïi taâm theå cuûa mình. Trong nhaø thieàn goïi ngoä töùc laø nhaän laïi baûn lai dieän muïc cuûa mình. Ñöôïc theá thì chuùng ta hieän soáng vôùi Phaät, baûn thaân chuùng ta laø Phaät, taát caû moïi sinh hoaït ñeàu laø Phaät söï, laø giaûi thoaùt. Cho neân Thieàn sö Ñaïi An ôû nuùi Quy noùi “Con traâu traéng sôø sôø tröôùc maét, ñuoåi cuõng khoâng ñi”.

Toùm laïi, neáu taâm meâ thì chuùng ta laø chuùng sanh, taïo nghieäp luaân hoài khoå sôû, neáu taâm tænh saùng thì chuùng ta laø Phaät, Boà-taùt, khoâng bò keùo loâi ngöôïc xuoâi trong luaân hoài sanh töû nöõa. Chæ töï taâm mình thoâi. Yeâu caàu laø ta ñöøng meâ, giaûn dò theá thoâi. Ñöøng meâ töùc laø ñöøng queân chính mình, ñöøng chaïy theo beân ngoaøi thì ngay ñoù giaùc ngoä ñöôïc giaûi thoaùt. Cho neân caùc Thieàn sö daïy chuùng ta phaûi tröïc nhaän caùi ñoù. Noù ñaõ saün nôi mình, khoâng phaûi caùi gì beân ngoaøi maø chaïy tìm caàu. Chæ caàn chuùng ta chuyeån taâm meâ thì soáng ñöôïc vôùi taùnh giaùc cuûa mình thoâi. Ñaây chính muïc ñích cöùu kính trong söï tu hoïc cuûa chuùng ta vaäy.

]

THIEÀN TOÂNG VIEÄT NAM