TAÂM THIEÀN

H.T THÍCH NHAÄT QUANG

QUAÙN NIEÄM CUOÄC ÑÔØI

Nhaân caûm khaùi veà hình aûnh moät chieác thuyeàn troâi treân doøng soâng, maø toâi coù baøi giaûng hoâm nay.

Kinh Phaät cuõng coù taû veà moät chieác thuyeàn raát ñoâng ngöôøi, troâi treân doøng soâng lôùn. Moïi ngöôøi treân thuyeàn ñeàu ñang vui veû töôi cöôøi, trong khi ñoù beân kia bôø soâng, coù moät ngöôøi lôùn tieáng keâu goïi caûnh giaùc raèng: “Döôùi loøng soâng nöôùc xoaùy raát nguy hieåm, coi chöøng chìm chieác thuyeàn. Ngoaøi nöôùc xoaùy coøn coù nhöõng loaøi thuûy quaùi vaø quyû döõ aên thòt ngöôøi. Neáu khoâng chuaån bò seõ nguy haïi ñeán tính maïng”. Ngöôøi naøy keâu goïi gaàn nhö laïc gioïng maø khoâng ai ñeå yù, cöù maëc tình ñuøa giôõn treân chieác thuyeàn aáy.

Ngöôøi ñöùng treân bôø la lôùn duï cho ñöùc Phaät vaø nhöõng vò Thaùnh taêng. Boïn ngöôøi vui chôi treân thuyeàn duï cho chuùng ta. Doøng soâng chính laø cuoäc ñôøi vôùi nhöõng aùi nieäm voâ taän. Ngaøi thaáy nhöõng nguy hieåm cuûa cuoäc ñôøi ñang rình raäp chuùng ta, nhöng boïn mình vaãn thaûn nhieân vui nhoän treân chieác thuyeàn ñang troâi giaït. Vì quaù thöông xoùt cho söï khôø daïi aáy, neân caùc Ngaøi luoân luoân laäp baøy phöông tieän ñeå giuùp chuùng ta tænh laïi, ñöøng bò naõo haïi bôûi doøng nöôùc xoaùy hay caùc loaøi quyû döõ.

Töø laâu roài bieát bao nhieâu baäc Thaùnh ñaõ keâu goïi chuùng ta haõy thöùc tænh, döøng laïi cuoäc vui chôi nguy haïi, nhöng ta naøo coù nghe. Neáu coù nghe cuõng khoâng tænh ñöôïc, khoâng döøng ñöôïc nhöõng cuoäc vui aáy. Bôûi leõ chuùng ta bò aùi nieäm, tình chaáp saâu daøy voâ cuøng voâ taän buoäc chaët neân khoù thoaùt ra ñöôïc söï sai khieán cuûa noù. Nhöõng ngöôøi ñang vui ñuøa thích thuù treân thuyeàn laø chæ cho söï vui thích trong chaáp chaët cuûa aùi ngaõ. Trong nhöõng thöù chaáp, chaáp ngaõ laø naëng neà traàm kha nhaát. Phaûi coù trí tueä, thieàn ñònh thaâm haäu môùi trò ñöôïc caùi chaáp naøy.

AÙi nieäm, tình chaáp laø gì? Laø nhöõng nieäm aân aùi, chaáp tröôùc theo thöùc tình khoù coù theå buoâng boû ñöôïc. Chính nhöõng thöù naøy buoäc raøng vaø keùo loâi chuùng ta ñi trong sanh töû ñôøi ñôøi kieáp kieáp. Chuùng khoâng phaûi do ai ñem ñeán maø laø töï chuùng ta saùng taùc, roài bò noù buoäc raøng ngöôïc trôû laïi, laøm cho mình cheát trong ñoù khoâng vöôn leân noåi. Noùi cho roõ, chaúng qua chæ vì caùi laàm ban ñaàu cuûa chuùng ta maø thoâi. Töø choã khoâng saùng, khoâng tænh, nhaän laàm taát caû caùc hieän töôïng laêng xaêng tröôùc maét neân ta chaïy theo noù.

ÔÛ ñaây chö Phaät vaø caùc baäc thieän höõu tri thöùc keâu goïi chuùng ta döøng laïi, tænh laïi. Haõy quaùn saùt nhöõng gì töø laâu mình quan nieäm, chaáp chaët, neáu thaáy chuùng laøm cho ta baát an baát oån thì buoâng ñi. Nhö vaäy may ra con thuyeàn cuûa mình seõ khoâng bò haïi. Cuï theå laø caùc Ngaøi baûo chuùng ta haõy ñeà phoøng caûnh giaùc hai thöù chaáp thaân vaø taâm. Töùc laø chaáp thaân naøy thaät vaø chaáp voïng taâm laø thaät. Quaû thöïc hai thöù chaáp naøy raát nguy hieåm.

Xeùt cho cuøng, thaân naøy khoâng coù gì thaät caû. Neáu thaân laø thaät thì noù phaûi coøn hoaøi, khoâng bò hoaïi, khoâng ñoåi dôøi. Nhöng töøng ngaøy, töøng giôø, töøng taâm nieäm, luoân luoân ñoåi dôøi vaø ñoåi dôøi heát söùc nhanh choùng, gioáng nhö gioøng nöôùc xoaùy vaäy. Quyù vò thöû xem laïi chính baûn thaân mình seõ thaáy, giôø tröôùc ñang khoûe, giôø sau beänh hoaïn baát thöôøng. Khoâng ai ñoaùn tröôùc ñöôïc ngaøy mai cuûa mình. Roõ raøng chuùng ta khoâng theå giöõ gìn ñöôïc thaân naøy nhö yù mình muoán. Caùi khoâng thaät ta cho laø thaät, caùi khoâng giöõ ñöôïc ta coá giöõ thì töï mình chuoác khoå thoâi. Bao giôø giaûi tröø ñöôïc nhöõng chaáp thuû naøy, chuùng ta môùi heát khoå.

Vì theá chö Phaät môùi heát söùc heát loøng keâu goïi boïn mình. Chöøng naøo ta tænh vaø döøng laïi ñöôïc böôùc löu linh, lang baït cuûa mình thì caùc Ngaøi môùi yeân taâm. Vôùi taâm ñaïi töø ñaïi bi nhö vaäy, nhöng ñoâi khi chuùng ta giaän ngöôïc trôû laïi ngöôøi ñaõ thöông muoán cöùu vôùt mình. Ai nhaéc nhôû, chæ baûo maø thöông toån baûn ngaõ cuûa mình thì ta seõ khoâng tha ñaâu, cho duø ñoù Phaät Toå chi chi nöõa. Taïi sao vaäy? Taïi vì mình coøn thaáy thaät. Caùi laàm cô baûn laø ta coøn thaáy mình thaät, ngöôøi thaät, caûnh thaät neân taát caû moïi vaán ñeà ñeàu laø söï thaät.

Thaønh ra ôû ñaây chuùng ta phaûi laøm sao thaùo gôõ kieán chaáp sai laàm aáy môùi coù ñöôïc con maét thaáy thuûng vaán ñeà. Nhöõng gì Phaät noùi khoâng thaät, chuùng ta thaáy quaû thöïc noù khoâng thaät thì seõ heát khoå töùc khaéc. Coøn duø cho chuùng ta coù keâu caàu Thaùnh, Phaät, caùc baäc thaàn linh giaûi quyeát phuï nhöõng noãi nieàm cay ñaéng, nhöng chính baûn thaân mình chöa thaùo gôõ ñöôïc thì nhaát ñònh khoâng coù caùch gì giaûi tröø ñöôïc chuùng. Cho neân vaán ñeà then choát ôû ñaây laø söï thaùo gôõ nôi moãi chuùng ta.

Chuùng ta thöû nghieäm xem cuoäc ñôøi coù bao giôø vui troïn veïn khoâng? Khoâng khi naøo. Hoài saùng cöôøi thoâi laø cöôøi, nhöng chuùt nöõa giaän thoâi laø giaän. Moät mieáng aên khoâng vöøa yù, moät lôøi noùi khoâng haøi loøng, moät cöû chæ khoâng thích hôïp vôùi ta laø böïc boäi, töùc toái, saân haän ngaäp trôøi. Töø ñoù maø taïo nghieäp. Cho neân chæ moät ngaøy ngaén nguûi, chuùng ta coøn chöa coù ñöôïc nieàm vui troïn veïn, huoáng chi nhöõng naêm thaùng laâu daøi!

Chuùng ta coù ñuû thöù lyù do ñeå phieàn naõo, cay cuù. Khi giaän thì giaän luoân caû trôøi ñaát. Ví duï noùng quaù ta noåi giaän vôùi oâng Trôøi: “Khoâng bieát oång ñeå nöôùc treân ñoù laøm gì maø khoâng chòu möa xuoáng cho ngöôøi ta nhôø!”. Roài nhaèm hoâm Phaät töû ñi chuøa ñoâng ñaûo, trôøi ñoå möa taàm taõ, ñöôøng laày loäi baø con trôït teù. Theá laø ta töùc giaän thaùn oaùn Trôøi ñaát khoâng bieát ñieàu: “Ngöôøi ta ñi chuøa maø noåi saám noåi chôùp, khoâng chuùt kieâng kî”. Chuùng ta luoân luoân baát oån vôùi nhöõng taâm nieäm khoâng hoaøn chænh cuûa mình.

Ngöôøi tu Phaät phaûi thaáy ñöôïc leõ thaät, thaáy ñöôïc taâm voâ thöôøng cuûa mình, môùi coù theå giaûm thieåu nhöõng cay ñaéng trong loøng. Coù nhöõng nieàm vui thoâng thöôøng trong cuoäc soáng khi chuùng ta hoøa haøi,  töôi taén, buoâng xaû heát moïi muoän phieàn, ñoù chính laø nhöõng nieàm vui chaân thaät ñôn sô bình dò nhaát maø khoâng phaûi tìm kieám ôû ñaâu xa.

Noùi nhö theá khoâng coù nghóa laø ta chaáp nhaän nhöõng thöù vui nhoän treân con thuyeàn ñang baáp beânh. Bôûi coù nhöõng thuù vui maø ñaøng sau cuûa noù laø taâm traïng baát an baát oån, laø söï ñoåi thay voâ ñònh khoâng ñöôïc chuaån bò, ñaây khoâng goïi laø nieàm vui chaân thaät. Trong cuoäc ñôøi coù nhöõng nuï cöôøi ra nöôùc maét. Hoaëc coù khi ngöôøi ta cheát ñöùng, vì quaù khoå ñau, khoâng coøn nöôùc maét ngoân töø ñeå dieãn taû noãi cay ñaéng cuøng toät trong loøng. Caû hai tröôøng hôïp naøy ñeàu dieãn taû söï ñau khoå.

Chuùng ta neân xem xeùt trong caùi vui cuûa mình, neáu vui theo caûnh duyeân beân ngoaøi thì khoâng phaûi laø nieàm vui chaân thaät. Ngöôïc laïi, caùi vui nheï nhaøng xuaát phaùt töø taän ñaùy loøng, khoâng leä thuoäc baát cöù söï ñoåi thay naøo, ñaây chính laø nieàm vui chaân thaät. Töø ñoù chuùng ta nghieäm thaáy lôøi Phaät noùi laø khoâng sai ngoa. Neáu chaïy theo thuù vui taïm bôï cuûa cuoäc ñôøi thì phaûi chòu ñau khoå, coøn bieát döøng laïi, buoâng xaû caùc thöù coá chaáp thì an vui, haïnh phuùc maõi maõi.

Chuùng ta ñaõ hoïc baøi hoïc naøy töø laâu roài, chöù khoâng phaûi môùi ñaây nhöng vì queân, neân moãi laàn ñöông ñaàu vôùi söï ñoåi thay thì ta khoå. Nhö ta cuõng bieát raát roõ thaân naøy coù sinh thì coù töû, soáng cheát laø leõ thöôøng, nhöng khi ngöôøi thaân saép cheát ta lieàn hoát hoaûng, than khoùc, khoâng ai ngaên ñöôïc. Teä hôn nöõa, coù khi khoâng phaûi chuyeän cuûa mình ta vaãn chaûy nöôùc maét ngon laønh. Cho neân thi haøo Nguyeãn Du ñaõ noùi: “Kheùo dö nöôùc maét khoùc ngöôøi ñôøi xöa” laø vaäy. Chuùng ta deã khoùc quaù. Ñieàu naøy chöùng toû loøng mình meàm yeáu, khoâng coù noäi taïi vöõng vaøng ñeå ñoái dieän vôùi nhöõng doøng xoaùy cuûa cuoäc ñôøi. Nöôùc xoaùy cuûa cuoäc ñôøi chính söï chao ñaûo, gaäp gheành, khoâng oån cuûa mình. Noù laïi lieân tuïc vaø voâ taän. Cho neân roài chuùng ta noùi tu maø chaúng tieán ñöôïc bao nhieâu, bôûi soùng ñôøi vaây phuû heát roài. Vì vaäy maø ta khoå.

Ngöôøi tu thieàn phaûi coù ñònh, muoán ñònh phaûi ngoài thieàn. Ngoài thieàn muoán yeân phaûi buoâng heát caùc thöù voïng töôûng. Quaû thöïc haèng ngaøy ta soáng vôùi bao nhieâu laø nieäm taïp loaïn, baây giôø muoán yeân phaûi loaïi tröø noù ra. Vì vaäy ñoøi hoûi ta phaûi döøng laïi, ñeå thaáy saâu laéng hôn, thaáy taän caên ñeå cuûa töøng vaán ñeà. Moät khi ñaõ thaáy ñöôïc roõ raøng roài ta môùi laøm chuû ñöôïc mình. Ñoù laø leõ thöïc trong khi tu.

Hình aûnh nhöõng loaøi thuûy toäc döõ daèn döôùi doøng soâng chính laø nghieäp thöùc cuõ luùc naøo cuõng theo saùt, cuõng rình raäp beân ta. Neáu thieáu söï caûnh giaùc chuùng seõ uøa vaøo, ñoøi laïi nôï tröôùc. Töùc do caùi nhìn khoâng ñuùng, neân ta ñaõ taïo nhöõng nhaân khoâng toát, baây giôø ñöa tôùi keát quaû khoâng toát. Muoán khoâng bò chuùng theo ñuoåi nöõa thì ta phaûi chuyeån nghieäp cuõ cuûa mình. Do ñoù lôøi keâu goïi cuûa caùc baäc thieän höõu tri thöùc laø khuyeân chuùng ta phaûi söûa mình.

Ban ñaàu, ta chöa theå thöïc hieän ñöôïc heát nhöõng lôøi daïy cuûa caùc Ngaøi, nhöng töøng böôùc ta taäp söûa ñoåi daàn. Döøng ñöôïc phaàn xaáu dôû naøo thì toát phaàn ñoù, töø töø ñaïo löïc maïnh meõ hôn leân, ta seõ ñaày ñuû naêng löïc ñeå chuyeån ñoåi nghieäp xaáu cuûa mình. Khi naøo chuùng ta phaùt nguyeän ñöôïc: “Con nguyeän seõ gaùnh heát taát caû nhöõng ñau khoå treân ñôøi naøy ñeå moïi ngöôøi gieo nhaân laønh ñöôïc an vui haïnh phuùc”, thì chöøng aáy xem nhö ta coù theå hoaøn thaønh ñaïi nguyeän. Ñoù chính ñaïi haïnh ñaïi nguyeän cuûa Boà-taùt ñi vaøo cuoäc ñôøi, maïnh meõ khoâng gì baèng.

Thöôøng ai cuõng mong moûi cho mình ñöôïc bình yeân, soáng vui veû thoaûi maùi, aên ngon nguû khoeû, chöù khoâng ai daùm thay ñau cho chuùng sanh caû. Ngay caû nhöõng ngöôøi xuaát gia tu haønh cuõng chöa chaéc daùm  nguyeän nhö vaäy. Sôï laém. Bôûi vì baûn ngaõ chöa ñöôïc xeù toang thì ta khoâng theå queân mình vì ngöôøi ñöôïc. Ñoù cuõng chính laø nguyeân nhaân chuùng ta tu hoaøi maø ñeán baây giôø vaãn chöa ñöôïc chuùt an vui giaûi thoaùt naøo. Cho neân cöù theo voøng nhaân quaû vay traû, traû vay khoâng coù ngaøy cuøng.

Ngöôøi tu Thieàn hay tu theo tinh thaàn Phaät giaùo Ñaïi Thöøa, thì phaûi ñaûm ñang, töï khaéc töï höùa raèng: Töï mình noã löïc vöôn leân, khoâng theåù caàu khaån hoaëc yû laïi vaøo ai heát. Nhö vaäy môùi ñaày ñuû yù chí duõng maõnh tieán ñaïo ñöôïc. Ngay caû cha meï hay Thaày Toå cuõng khoâng theå thay theá ñöôïc cho mình. Giaû duï baây giôø ñöùc Phaät coù thò hieän nôi ñaây phoùng haøo quang soi khaép chuùng ta, nhöng neáu mình khoâng chòu tu, khoâng chòu chuyeån nghieäp, döøng nghieäp thì ta vaãn toái taêm nhö thöôøng, ñöøng noùi laø theo Phaät bay ñi ñaâu.

Chuùng ta coøn cheånh maûng moät ngaøy giôø naøo, moät phuùt giaây naøo töùc laø ta töï ñaùnh maát mình. Töï ñaùnh maát mình, töï boû queân mình nghóa laø ta töï choân vuøi mình. Vieäc cuûa mình thì mình phaûi lo, duøng trí tueä saùng suoát ñeå giaûi quyeát, chöù khoâng theå troâng chôø yû laïi vaøo baát cöù moät theá löïc naøo. Phaûi quaùn chieáu laøm sao cho thuûng vaán ñeà, ñeå ñöøng bò laàm nöõa. Chuùng ta coøn coù thôøi gian ñeå chuaån bò, nghe ñöôïc lôøi keâu goïi chung quanh, tænh saùng leân, ñöøng nhö nhöõng ngöôøi treân thuyeàn kia cöù vui chôi, cho ñeán cuoái cuøng bò doøng nöôùc xoaùy hay quyû döõ dìm cheát.

Con ñöôøng luaân hoài heát phieân ngöôøi ñeán phieân ta. Cha meï cheát roài tôùi anh chò cheát, cuoái cuøng laø mình cheát… Ñoù laø chöa keå tröôøng hôïp ñaûo loän ngöôøi treû cheát tröôùc, ngöôøi giaø cheát sau. Roõ raøng khoâng coù gì ñaûm baûo troïn veïn cuoäc ñôøi mình. Nhö vaäy maø ta cöù maûi meâ vui trong taïo nghieäp neân Phaät noùi chuùng sanh si meâ raát ñaùng thöông xoùt vaäy! Theá nhöng ñoâi khi ta ñaâu chòu nhaän nhö theá. “Toâi coù baèng caáp Tieán só, Phoù Tieán só noï kia maø meâ sao ñöôïc! Taát caû nhöõng ñònh lyù ñònh thöùc, taát caû nhöõng hieän töôïng möa gioù hoaëc nöôùc chaûy maây bay… toâi bieát heát maø noùi khoâng saùng laø nghóa laøm sao?” Bieát heát maø töû thaàn tôùi thì khoâng bieát. Nhö vaäy laø baát löïc, laø khoâng bieát roài.

Do khoâng bieát neân cöù taïo nghieäp ñeå ñöa ñeán nhöõng haäu quaû khoâng tænh khoâng saùng. Khoâng saùng neân môùi laàm luõi trong traàm luaân sanh töû heát ñôøi naøy ñeán ñôøi khaùc, quay cuoàng trong khoå ñau khoâng bieát ñeán bao giôø môùi thoâi. Khi toùc ngaû maøu töùc laø luùc vua Dieâm La gôûi moät böùc thö cho chuùng ta roài ñoù. Thö baùo caùi giaø ñaõ ñeán, nghóa laø gaàn coõi Dieâm La moät chuùt. Nhöng baây giôø chöa ñeán luùc nhö vaäy, neân thö cuûa Dieâm Vöông gôûi ta cöù lôø ñi, khoâng chòu ñoïc.

Toâi ñeà nghò quyù Phaät töû, chuùng ta baét ñaàu ñoïc thö cuûa Dieâm Vöông ñi! Chính toâi ñang ñoïc thö cuûa Dieâm Vöông ñaây. Trôøi chuyeån möa hay khoâng chuyeån möa gì, caên beänh phong thaáp noù haønh toâi ñau nhöùc nhö giaàn. Nhöõng luùc aáy, toâi baïch vôùi Phaät: “Baïch ñöùc Theá Toân! Con ñang ñoïc thö cuûa Dieâm Vöông ñaây. Con thaám thía laøm sao töøng côn ñau! Con mong cho baïn beø ñoàng chí ñoàng haïnh vôùi con cuõng ñang ñoïc nhöõng böùc thö nhö vaày”. Ñoïc ñeå laøm gì? Ñeå thaám thía vaø chuaån bò cho mình, ñöøng chôø tôùi luùc dieän kieán Dieâm Vöông, oâng ta hoûi: “Coù nhaän ñöôïc thö khoâng?” Ta uù ôù noùi: “Khoâng nhaän ñöôïc” thì treã laém roài. Ta phaûi taäp ñoïc nhöõng böùc thö aáy töø khi treân ñaàu chöa coù sôïi toùc  naøo traéng, da deû chöa coù chuùt nhaên nheo, maét chöa môø, tai chöa ñieác… nhö vaäy môùi mong chuaån bò tinh thaàn ñeå ñoái ñaàu vôùi Dieâm Vöông.

Ñoïc nhö theá ñeå laøm gì? Ñeå tænh, ñeå chuaån bò. Neáu treã traøng quaù seõ khoâng coøn kòp ñaâu, chöøng ñoù ñöôøng tröôùc toái taêm môø mòt, khoâng bieát phaûi laøm sao, ai cöùu cho mình ñaây? Khoâng bieát nhöõng thuù vui treân chieác thuyeàn giöõa doøng soâng nhö theá naøo maø ngöôøi ta queân caû nhöõng hieåm nguy ñang chôø ñoùn phía tröôùc? Vì vaäy hoï ñaõ queân heát naêm thaùng, tuoåi taùc chaát choàng, löng coøng goái moûi, beänh taät lieân mieân… chæ bieát vui chôi, coù khi khoâng haún laø vui chôi maø laø ñang gaây goå vôùi nhau.

Chuùng ta hoïc ñaïo, bieát roõ nhöõng hieåm hoïa nhö theá thì phaûi coá gaéng tænh, chuaån bò cho mình moät nieàm vui khaùc, khoâng phaûi vui trong voâ thöôøng ñau khoå nhö theá. Duø ta chöa goái moûi löng coøng, nhöng ñang oâm caùi thaân luoân baïi hoaïi trong töøng phuùt giaây thì coù gì vui thuù! Ñaõ theá nhöõng gì goïi laø cuûa toâi roài cuõng seõ vuït maát, vaäy taïi sao ngay baây giôø ta khoâng taäp buoâng ñi. Taäp buoâng ñeå ñöôïc an oån. Ñoù laø laù thö thöù nhaát.

Ñeán laù thö thöù hai laø beänh taät. Laù thö naøy khoâng daønh rieâng cho ngöôøi lôùn tuoåi, nhöõng ngöôøi coøn treû coøn khoûe vaãn cöù beänh. Nhaát laø thôøi ñieåm cuûa chuùng ta, coù nhöõng caên beänh thaày thuoác phaûi boù tay, maø beänh nhaân ña soá laïi laø ngöôøi treû. Ñang vui töôi khoûe maïnh, khaùm phaù ra beänh gì ñoù baát trò, theá laø cuoäc ñôøi xem nhö taøn, chæ coøn laïi saàu muoän, lo laéng, khoå sôû cho ñeán cheát daàn cheát moøn. Cho neân chuùng ta phaûi ñoïc tröôùc nhöõng laù thö naøy, ñeå khi ñoái dieän vôùi hieän töôïng ñoù, ta vaãn bình yeân.

Ñöøng noùi nhöõng beänh nan y, chæ nhö nhöùc ñaàu thoâi, Baùc só noùi caàn phaûi chuïp hình môùi ñònh beänh ñöôïc. Nghe vaäy laø ñeâm ñoù xem nhö maát nguû: “Chu cha! Khoâng bieát coù caùi gì trong ñaàu mình khoâng?” Neáu bình tónh, bieát roõ baûn chaát cuûa thaân naøy khoâng thaät, caùc chaát  luoân choáng traùi nhau, ta tìm caùch ñieàu hoøa cho oån thoâi. Phaät ñaõ noùi thaân naøy nhö boán con raén ñoäc nhoát chung moät loàng, chuùng caén nhau laø chuyeän bình thöôøng. Vì vaäy coù beänh ta khoâng sôï, vui veû tìm hieåu nguyeân nhaân sanh beänh roài uoáng thuoác theo söï höôùng daãn cuûa Baùc só. Quaû thöïc chuùng ta yeáu ñuoái maø laïi thích chôi nhöõng troø chôi nguy hieåm.

Neáu ta laøm chuû ñöôïc, hoaøn toaøn hieåu lôøi Phaät daïy, bieát thaân naøy khoâng thaät, taâm voïng töôûng ñieân ñaûo khoâng thaät, chuùng luoân caáu xeù laãn nhau. Bieát roõ nhö vaäy thì coøn gì khoå nöõa, ñaèng naøy Phaät daïy moät ñaøng ta laøm moät neûo, khoâng bao giôø quaùn chieáu, chieâm nghieäm ñuùng nhö lôøi Phaät daïy. Theá neân phaûi chòu khoå ñau daøi daøi.

Ñeán laù thö cuoái cuøng laø caùi cheát. Coù ai thoaùt ñöôïc thaàn cheát khoâng? Theá taïi sao ta khoâng lo cho mình, cöù vôù vaån nhöõng chuyeän thò phi ñaâu ñaâu. Nhöõng thöù ñoù laøm cho ta baát an baát oån. Heát nhôù chuyeän quaù khöù laïi nghó chuyeän vò lai, toaøn laø taøo lao. Voïng töôûng moät voøng, cuoái cuøng nhìn laïi ñuùng laø taøo lao. Nhö vaäy töø ngaøy naøy sang ngaøy khaùc, giôø naøy sang giôø khaùc, cho neân ta maát mình, ngöôïc xuoâi troâi noåi. Tôùi khi giaø cheát ñeán, trôû tay khoâng kòp. Ñaây gioáng nhö moät baûn aùn ñaõ ñöôïc tuyeân aùn roài, nhöng ta khoâng coù phöông gì choáng cheá.

ÔÛ treân toâi coù nhaéc ñeán töø “chuaån bò”, töùc laø toâi muoán noùi ñeán coâng phu tu haønh cuûa chuùng ta. Thaät ra coâng phu hieän giôø cuûa mình chöa coù gì ñaûm baûo, chöa theå ñöông ñaàu noåi vôùi caùi cheát. Caùc Thieàn sö noùi ta phaûi hoïc ñaïo, haønh ñaïo, haï thuû coâng phu nhö theá naøo ñeå ñaûm baûo giaûi quyeát ñöôïc vaán ñeà sinh töû. Chuùng ta chöa giaûi quyeát ñöôïc vaán ñeà sinh töû laø chuùng ta coøn troâi giaït treân “doøng soâng cuoäc ñôøi”. Chuùng ta coøn ham vui, boû qua thôøi gian quyù baùu, chöa thöïc taâm nghieàn ngaãm vaø aùp duïng lôøi Phaät daïy, neân chöa giaûi quyeát ñöôïc vieäc lôùn cuûa mình. Ta khoâng giaûi quyeát ñöôïc vieäc cuûa mình, ai coù theå giaûi quyeát ñaây? Khoâng ai giaûi quyeát ñöôïc. Quyù vò ñöøng ñôïi ñeán luùc giaø beänh hay cheát roài, thænh Thaày ñeán tuïng kinh caàu an, caàu sieâu laø xong. Khoâng ñöôïc ñaâu. Ta phaûi caàu an caàu sieâu cho mình ngay baây giôø. Neân nhôù ôû ñaây khoâng coù thôøi gian naøo ñeå heïn hoø, chôø ñôïi.

Phaät daïy beân caïnh caùi taâm giaû coøn coù moät caùi taâm chaân thaät. Vì mình khoâng nhaän, khoâng soáng ñöôïc vôùi taâm thaät neân bò taâm voïng giaû keùo loâi. Baây giôø laøm sao loaïi boû ñöôïc taâm giaû thì taâm thaät hieän baøy. Ñaây laø vaán ñeà quan troïng nhaát cuûa ngöôøi tu chuùng ta. Muoán theá, tröôùc nhaát chuùng ta phaûi laéng nhìn thaät saâu caùc phaùp, hieåu roõ voøng nhaân quaû töông öùng töông baùo. Ngöôøi con Phaät phaûi hieåu luaät nhaân quaû. Khoâng coù phaùp naøo maø khoâng ñi töø nhaân tôùi quaû. Nhaân nhö theá seõ ñöa ñeán quaû nhö theá, quaû nhö theá laø do nhaân nhö theá. Nhôø ñoù ta tu töø caùi daáy nieäm trong nhaân, chöù ñôïi tôùi keát quaû thì chaäm maát roài.

Neáu chuùng ta khoâng laéng saâu nhìn kyõ, khoâng thaáy roõ leõ thöïc cuûa caùc phaùp, thì caùc hieän töôïng quay cuoàng tröôùc maét seõ laøm mình ñaûo ñieân theo noù. Nhö vaäy laø ta ñaõ maát mình roài. Theá laø caû ñôøi laêng xaêng ta khoâng giaûi quyeát ñöôïc gì cho chính mình. Ngöôøi muoán an taâm, soáng ñöôïc vôùi chính mình, phaûi daùm buoâng, daùm thaáy thuûng boä maët thaät cuûa moïi thöù chung quanh.

Cuõng neân löu yù moät ñieàu naøy, ôû caùi nhìn neáu chuùng ta chæ nhìn hình thöùc sô saøi beân ngoaøi thoâi, chaéc chaén seõ bò laàm. Phaät daïy: “Ngöôøi tu Phaät phaûi coù con maét trí tueä”. Muoán coù maét tueä, chuùng ta phaûi laéng yeân ñeå nhìn thaät saâu vaøo beân trong, môùi phaùt huy ñöôïc maét tueä aáy. Maét tueä moät khi ñaõ môû saùng, chuùng ta môùi thaáy thuûng ñöôïc moïi vaán ñeà, thaáy moät caùch saâu saéc vaø nhö thaät. Ta neân nhôù nhöõng moùn ñoà giaû chöøng naøo thì beân ngoaøi ñeïp chöøng aáy. Cho neân môùi coù caâu: “Phaät cao nhaát xích, ma cao nhaát tröôïng”, luoân luoân caùi giaû troäi hôn caùi thaät. Vì vaäy neáu khoâng coù con maét tinh anh thì deã laàm laém.

Nghieäm laïi trong loøng ta cuõng vaäy. Nhöõng thöù laêng xaêng, taøo lao luoân nhieàu hôn caùi chaân thaät. Ta cöù soáng vôùi caùc thöù hoãn taïp aáy maø boû queân cuûa baùu nhaø mình. Phieàn naõo nhieàu thì khoå nhieàu. Trong töø ngöõ Haùn, chöõ Phieàn (  ) coù boä Hoûa (  ) moät beân, boä Hieät (  ) moät beân. Hoûa töùc laø löûa, Hieät töùc laø caùi ñaàu. Cho neân nguyeân chöõ Phieàn noùi leân hình aûnh caùi ñaàu bò löûa ñoát. Chöõ Naõo (  ) coù boä Taâm (  ) moät beân, coøn chöõ beân caïnh hình daïng nhö taû boä naõo. Cho neân nguyeân chöõ Naõo noùi ñeán caùi taâm naõo khoâng yeân. Hai chöõ “phieàn naõo” laø noùi traïng thaùi taâm khoâng yeân, gioáng nhö löûa ñoát treân ñaàu. Do phieàn naõo neân khoå, muoán heát khoå phaûi heát phieàn naõo.

Baây giôø laøm sao ñeå heát phieàn naõo? Ñaây laø vieäc khoù chöù khoâng phaûi deã. Bôûi nhieàu ñôøi chuùng ta ñaõ huaân saâu taäp khí phieàn naõo, muoán goät röûa cuõng phaûi boû nhieàu coâng söùc vaø thôøi gian, chöù khoâng theå nhanh ñöôïc. Ta coøn phaûi bieát khai môû con maét tueä nöõa môùi nhìn, hieåu ñuùng söï thaät maø söûa ñoåi. Ví duï nghe moät ñieàu gì ñoù böïc boäi quaù, baây giôø muoán heát böïc boäi phaûi laøm sao? Ta thöû ñaët tröôøng hôïp theá naøy, coù anh chaøng khoâng löôõi noùi cho keû khoâng tai nghe, thì laøm sao phaùt böïc ñöôïc chöù! Ngöôøi khoâng löôõi chöûi bao nhieâu mình cuõng cöôøi thoâi, phaûi vaäy khoâng? Quaùn saùt nhö theá ta lieàn heát böïc, heát böïc töùc laø heát phieàn naõo.

Thöôøng xuyeân chieâm nghieäm, quaùn chieáu nhö vaäy ñeå cuoái cuøng chuùng ta thaáy lôøi noùi khoâng thaät, ngöôøi noùi cuõng khoâng thaät, vaäy phieàn naõo töø ñaâu ra? Chòu khoù quaùn chieáu, chuùng ta seõ nhaän chaân moät caùch ñích thöïc, thaáu ñaùo chaân töôùng cuûa caùc phaùp. Khi nhaän ra nhö vaäy roài, töùc laø ta ñaõ khai môû ñöôïc maét tueä cuûa mình. Vieäc naøy khoâng theå tìm trong saùch vôû, trong caùc phöông tieän, maø phaûi soi laïi chính mình, tìm nôi mình. Nhö toâi ñaõ noùi ñoù laø taùc phaåm cuûa mình, laø con ñeû cuûa mình. Chính ta sinh saûn ra roài chính ta boû noù, chöù khoâng phaûi ai heát.

Nhöõng öôùc voïng hay noùi cho cuøng laø nhöõng tham voïng ñeàu baét nguoàn trong ta. Cho neân bao giôø döøng ñöôïc noù thì ta môùi saép ñaët ñöôïc cho ñôøi mình, hay noùi ñuùng hôn laø laøm chuû ñöôïc mình. Phaät noùi tham duïc töùc nhöõng mong muoán tham chaáp laø goác khoå. Trong cuoäc soáng luùc naøo chuùng ta cuõng öôùc mô. Coù nhöõng öôùc mô ñuùng vôùi chaùnh phaùp, coù nhöõng öôùc mô sai vôùi chaùnh phaùp. Laøm sao ta nuoâi döôõng nhöõng öôùc mô giuùp ích cho höôùng tu taäp cuûa mình, ngoaøi ra nhöõng öôùc mô ñöa ñeán tham lam, saân haän… thì phaûi loaïi boû ngay.

Ví duï trôøi ñang noùng nöïc, moà hoâi nheã nhaïi ta lieàn öôùc mô “Phaûi chi trôøi coù moät chuùt gioù thì maùt bieát maáy!” hoaëc “Phaûi chi coù caùi quaït maùy nhoû thì khoûe bieát maáy!”, hoaëc “Phaûi chi coù moät doøng soâng cho ta bôi loäi thì thích bieát maáy!” Nhöõng caùi “phaûi chi” ñoù khoâng ñöôïc ñaùp öùng thì ta nghe ray röùt, khoù chòu töùc laø trong loøng baát oån roài. Vôùi nhöõng öôùc mô nhö vaäy, ta bieát seõ ñöa ñeán khoå ñau thì loaïi boû noù ñi. Trong kinh Phaät daïy phaûi tri tuùc, bieát ñuû thì heát khoå.

Baây giôø tôùi öôùc mô muoán heát khoå, muoán giaùc ngoä giaûi thoaùt nhö Phaät. Ñoù laø öôùc mô toát. Vôùi öôùc mô naøy ta neân noã löïc thöïc hieän cho thaønh töïu. Töùc laø chuùng ta laøm sao döøng bôùt ñöôïc nhöõng tham duïc, saân haän, si meâ nôi mình. Soáng bieát ñuû thì cuoäc soáng luoân bình oån. Luoân giöõ yù chí vaø tinh thaàn saùng suoát, tænh giaùc, nghóa laø phaûi tu trong töøng saùt na, töøng taâm nieäm. Ngöôøi xöa noùi laøm vieäc gì moät naéng möôøi möa thì khoâng thaønh, giaû nhö coù thaønh cuõng thaønh coâng trong söï non keùm. Gioáng nhö troàng caây, töôùi moät laàn roài boû ñoù, möôøi ngaøy sau môùi töôùi laïi, neáu noù soáng cuõng chæ soáng eøo uoät, khoâng phaùt trieån gì ñöôïc.

Söï tu taäp cuûa chuùng ta cuõng vaäy, phaûi laøm sao giöõ ñöôïc taâm nieäm toát, luoân höôùng veà Phaät phaùp, vì söï tu haønh cuûa chính mình, boû qua taát caû nhöõng chuyeän taïp loaïn. Giöõ ñöôïc nhö vaäy, tuøy hoaøn caûnh, khaû naêng maø thaêng tieán, nhaát ñònh seõ coù keát quaû. Nhieàu Phaät töû noùi vôùi toâi: “Tu khoù laém Thaày ôi!”, toâi coù baûo deã bao giôø ñaâu. Neáu deã thì chuùng toâi thaønh Phaät heát roài. Nhöng coù ñieàu, neáu chuùng ta giöõ ñöôïc ñaïo taâm kieân coá thì coù theå chuyeån khoù thaønh deã. Ñi chaäm maø ngaøy naøo cuõng ñi, nhaát ñònh seõ ñeán nôi; coøn ngöôøi ñi nhanh nhöng chæ ñöôïc moät quaõng, roài döøng chaân hoaëc thuït luøi thì khoù mong ñeán ñích.

Ngaøi Ñaïi An tröôùc khi laø moät Thieàn sö noåi tieáng, ñaõ ñeán vôùi Toå Baù Tröôïng. Moät hoâm, ngaøi thöa vôùi Toå:

- Hoïc nhôn muoán bieát Phaät, theá naøo môùi phaûi?

Toå traû lôøi:

- Heät nhö cöôõi traâu tìm traâu.

Ngaøi hoûi tieáp:

- Sau khi bieát ñöôïc roài thì laøm sao?

- Nhö ngöôøi cöôõi traâu veà nhaø.

Ngaøi hoûi tieáp:

- Chöa bieát baûo nhieäm theá naøo?

- Nhö ngöôøi chaên traâu, tay caàm roi, maét doøm chöøng, chaúng cho noù phaïm vaøo luùa maï cuûa ngöôøi.

Töø khi naém ñöôïc yeáu chæ naøy, Ngaøi chaúng coøn tìm caàu ñaâu nöõa.

YÙ chæ naøy ôû ñaâu? Khi Ngaøi hoûi caùch laøm Phaät, caùch heát khoå, thì Toå traû lôøi: “Heät nhö ngöôøi côõi traâu tìm traâu”. Töùc ngöôøi ñang an laïc, ñang giaûi thoaùt, maø cöù keâu caàu cöùu khoå. Ngaøi laïi hoûi: “Khi bieát ñöôïc roài thì laøm sao?”, Toå baûo: “Nhö ngöôøi côõi traâu veà nhaø”. Bieát ñoù laø nguyeân nhaân khoå thì ñöøng gaây nhaân ñoù, buoâng ñi laø heát khoå chöù coù gì ñaâu. Roõ raøng nhö vaäy. Ñaây laø nhöõng vieäc heát söùc thoâng thöôøng. Muoán ngöôøi ta ñöøng chöûi mình thì mình ñöøng chöûi ngöôøi ta. Muoán thieân haï thöông mình thì mình phaûi thöông hoï. Cuõng vaäy, muoán heát khoå thì ñöøng baøy nhaân khoå.

Keá Ngaøi hoûi: “Phaûi baûo nhieäm theá naøo?”, nghóa laø con phaûi tu laøm sao. Ñaây, Toå daïy caùch tu “Nhö ngöôøi chaên traâu, tay caàm roi, maét doøm chöøng, chaúng cho noù phaïm vaøo luùa maï cuûa ngöôøi”. Chuùng ta thaáy tu hoïc nhö caùc Ngaøi khoûi tuïng kinh, khoûi nghe giaûng, khoûi ngoài thieàn, nghe deã daøng laøm sao! Nhöng vôùi ñieàu kieän phaûi chaên con traâu cuûa mình thaät kyõ, ñöøng ñeå noù chaïy rong, phaïm vaøo luùa maï cuûa ngöôøi. Hay noù khoâng chòu ñoïc thö Dieâm Vöông, mình phaûi keùo laïi, bieåu noù “Ñoïc thö Dieâm Vöông ñi”.

Hoâm nay chuùng toâi choïn ñeà taøi “Quaùn nieäm cuoäc ñôøi”, ñeå noùi leân nhöõng noãi khoå trong hieän ñôøi cuûa chuùng ta, do töï mình gaây chöù khoâng phaûi ai caû. Cuoái cuøng nguyeân taéc ñeå giaûi tröø nhöõng nguyeân nhaân ñoù, gioáng nhö ngöôøi chaên traâu. Phaûi coù daây, coù roi môùi xoû muõi ñöôïc con traâu. Moãi khi noù lieác ngoù, phaïm vaøo luùa maï cuûa ngöôøi thì “quaát”, keùo noù trôû veà ñöôøng ngay, loái thaúng. Ñöøng nghó raèng hoïc Phaät phaùp nhieàu, hieåu Phaät phaùp nhieàu môùi goïi laø tu. Khoâng phaûi. Coù khi hieåu nhieàu laøm chöôùng cho chuùng ta theâm. Chính yeáu laø bieát aùp duïng Phaät phaùp vaøo ñôøi soáng hieän thöïc cuûa mình. Nhö vaäy môùi ñoái ñaàu ñöôïc vôùi nhöõng trôû löïc cuûa cuoäc ñôøi.

Vaäy thì ngay baây giôø chuùng ta baét tay ngay vaøo vieäc chaên traâu. Chuùng toâi chaên traâu, quyù vò cuõng chaên traâu. Nhaát ñònh chuùng ta seõ thuaàn hoùa ñöôïc con traâu hoang cuûa mình, seõ heát khoå. Chuùc quyù vò thaønh coâng.

]

THIEÀN TOÂNG VIEÄT NAM