TAÂM THIEÀN

H.T THÍCH NHAÄT QUANG

MEÂ VAØ GIAÙC

Hoâm nay chuùng toâi seõ noùi veà meâ vaø giaùc. Ñaây laø hai vaán ñeà quan troïng trong giaùo lyù cuûa ñaïo Phaät. Ñöùc Phaät baûo chuùng sanh meâ thì khoâng giaùc, giaùc thì khoâng meâ. Giaùc laø giaùc ngoä. Taïi sao chuùng ta laïi meâ, laøm sao ñeå ñöôïc giaùc ngoä? Ñaây laø nhöõng vaán ñeà lôùn cuûa nhaân sinh.

Toå Laâm Teá noùi theá naøy: “Choã oâng döøng moät nieäm laø caây Boà ñeà, oâng moät nieäm khoâng theå döøng ñöôïc laø caây voâ minh”. Nghóa laø moät nieäm daáy leân ta chaïy theo laø meâ, laø voâ minh; moät nieäm daáy leân ta döøng ñöôïc laø Boà-ñeà, laø giaùc. Neáu chuùng ta chòu aùp duïng theo lôøi daïy naøy thì seõ heát meâ, ñöôïc giaùc ngoä deã daøng, chöù khoâng quaù khoù nhö mình töôûng. Toå daïy buoâng ñöôïc, döøng ñöôïc taát caû nhöõng nieäm laêng xaêng thì giaùc ngoä, deã daøng nhö vaäy sao chuùng ta khoâng aùp duïng ñöôïc?

Trong nhaø Phaät coù nhöõng töø toaøn giaùc, phaàn giaùc. Phaàn giaùc laø giaùc ngoä töøng phaàn, toaøn giaùc laø giaùc ngoä hoaøn toaøn, trieät ñeå. Tröôøng hôïp chuùng ta baây giôø, neáu coù giaùc ngoä thì giaùc ngoä töøng phaàn, töøng phuùt giaây. Ñöôïc nhö vaäy cuõng laø quyù laém roài, chæ sôï chuùng ta meâ maûi, khoâng giaùc ñöôïc chuùt naøo caû môùi ñaùng tuûi. Töø voâ löôïng kieáp ñeán nay chuùng ta ñaõ lang thang, traûi qua khoâng bieát bao nhieâu ñöôøng, cöù ngöôïc xuoâi taêm toái maõi trong luaân hoài, khoâng bieát chöøng naøo môùi giaùc ngoä. Baây giôø nhaân lôøi daïy cuûa Phaät toå, mau quaøy ñaàu nhaän laïi kho baùu nhaø mình, ñöøng lang thang nöõa thì seõ ñöôïc bình yeân thoâi. Ñoù laø yù nghóa tu haønh cuûa ngöôøi con Phaät.

Trong kinh Phaät daïy chuùng sanh chæ vì moät nieäm meâ maø traûi qua nhieàu kieáp traàm luaân, thì cuõng ngay nieäm meâ ñoù hoài ñaàu quay laïi töùc bôø giaùc ngay tröôùc maét. Chuùng ta döøng ñöôïc voïng töôûng ñaûo ñieân cuûa mình laø giaùc, laø coù trí tueä, khoâng coøn meâ nöõa. Nhieàu ñôøi troâi laên taïo nghieäp khoå ñau khoâng bieát bao nhieâu roài, baây giôø gaëp Phaät phaùp, bieát roõ ñöôøng meâ neûo giaùc ñeå tu haønh laø phöôùc baùu voâ cuøng. Cho neân moãi ngaøy moãi ngaøy phaûi sieâng naêng khaéc caàn nhôù nghó coâng phu.

Caùch duïng coâng cuõng khoâng ngoaøi caùc vieäc bình thöôøng ta ñang soáng. Ví duï ta ñang ñi, vöøa coù nieäm daáy leân, nghó töôûng veà ngöôøi naøo hoaëc vaät gì, vöøa ñònh suy tính noï kia thì ngay phuùt giaây ñoù, chuùng ta tænh ñöôïc, döøng ñöôïc nhöõng suy nghó tính toaùn laø ta ñaõ coù söï tænh giaùc maïnh meõ roài ñoù. Neáu chuùng ta khoâng bieát döøng, cöù ñeå tö töôûng nhö cuoán baêng qua ñoaïn naøy ñeán ñoaïn khaùc lieân tuïc laø ñaõ bò voâ minh daãn ñi taïo nghieäp. Toå sö noùi soáng theo voïng töôûng, ñeå chuùng keùo loâi nhö vaäy thaø cheát söôùng hôn. Bôûi vì soáng maø maát chuû quyeàn, thì soáng cuõng nhö cheát.

Phaøm laøm taát caû caùc coâng vieäc, luùc naøo cuõng tænh cuõng giaùc, ñoù laø soáng vôùi Phaät. Voïng töôûng voán khoâng thaät, chæ khoâng theo noù laø ñöôïc, chöù cuõng khoâng caàn phaûi deïp boû ñi ñaâu. Thöôøng chuùng ta nghe noùi phaù tröø deïp boû voïng töôûng, thaät ra ñoù laø moät caùch noùi. Baûn thaân voïng töôûng khoâng thaät coù, thì töï noù cuõng tan maát, ñaâu ñôïi ta phaûi deïp. Nhöng vì mình khoâng bieát, cöù theo ñuoåi noù thaønh ra heát voïng naøy noái tieáp voïng khaùc, thaáy döôøng nhö coù thaät. Quí vò kieåm nghieäm laïi xem, nhöõng suy toaùn töôûng töôïng laøm gì ñöôïc ta, nhöng ñaõ chaïy theo noù roài thì cöù chaïy hoaøi, khoù döøng laïi ñöôïc. Laï luøng nhö vaäy!

Lôøi daïy cuûa Toå Laâm Teá ñöôïc xem nhö laø cöông lónh tu haønh trong nhaø thieàn. Ngöôøi xöa ñaõ thöïc haønh nhö theá vaø thaønh coâng thì chuùng ta ngaøy nay cuõng neân laáy ñoù laøm kim chæ nam treân böôùc döôøng tu taäp cuûa mình. Trong thieàn söû coøn ghi laïi coù moät thieàn khaùch ñeán vôùi Thieàn sö Qui Tænh nhôø giaûi nghi caâu chuyeän taêng hoûi Thieàn sö Trieäu Chaâu: “Theá naøo laø yù Toå sö töø AÁn Ñoä sang?” Ngaøi Trieäu Chaâu ñaùp: “Caây baùch tröôùc saân”, nhö vaäy laø sao? Ngaøi Qui Tænh baûo:

- Toâi noùi vôùi oâng, oâng tin chaêng?

Taêng thöa:

- Lôøi noùi cuûa Hoøa thöôïng quyù troïng, con ñaâu daùm chaúng tin.

Baáy giôø ngaøi Qui Tænh hoûi:

- OÂng nghe tieáng gioït möa rôi tröôùc theàm chaêng?

Taêng hoaùt nhieân, baát giaùc thoát leân:

- Chao oâi!

Ngaøi Qui Tænh hoûi:

- OÂng thaáy ñaïo lyù gì?

Taêng lieàn duøng keä ñaùp:

            Thieàm ñaàu thuûy ñích,

            Phaân minh lòch lòch,

            Ñaû phaù caøn khoân,

            Ñöông haï taâm töùc.

Taïm dòch:

            Gioït möa meù theàm,

            Roõ raøng töøng gioït,

            Ñaäp naùt caøn khoân,

            Lieàn ñoù taâm döùt.

Thieàn khaùch möôïn caâu chuyeän moät vò taêng ñeán tham vaán thieàn sö Trieäu Chaâu ñeå hoûi Thieàn sö Qui Tænh veà ñaïi yù cuûa Phaät phaùp. Tröôùc khi traû lôøi, ngaøi Qui Tænh chuaån bò moät tö theá ñeå ñöa thieàn khaùch naøy ñeán choã giaùc ngoä baèng caùch nhaän laïi mình, chöù khoâng chaïy ra beân ngoaøi. Ngaøi muoán vò taêng khaúng ñònh nieàm tin ñoái vôùi baäc thieän höõu maø mình ñeán caàu ñaïo, bôûi coù tin thì môùi ñeå heát taâm tö vaøo lôøi khai thò cuûa baäc taùc gia. Khi xaùc ñònh ñöôïc loøng tin aáy roài, Ngaøi môùi baét ñaàu chæ giaùo. Ngöôøi xöa khoâng coù nhieàu lôøi, Thieàn sö chæ hoûi theá naøy: “OÂng coù nghe tieáng gioït möa rôi tröôùc theàm chaêng?” Ngay ñoù Thieàn khaùch tænh ngoä, thoát leân: “Chao oâi!” Ngaøi ngoä caùi gì?

Moät söï kieän roõ raøng giaûn dò ban ngaøy ban maët vaäy maø töø xöa tôùi giôø ít ai ñeå yù. Qua moät traän möa, nöôùc töø treân rôi xuoáng thaønh töøng gioït ai khoâng thaáy, ai khoâng nghe tieáng tí taùch möa rôi. Hoøn boït tröôùc vöøa thaønh, gioït möa keá rôi xuoáng laøm beå tan, lieàn sau ñoù coù hoøn boït thöù hai. Noù lieân tuïc nhö theá, ai cuõng chöùng kieán moät caùch roõ raøng söï doøn bôû, ñoåi thay nhanh choùng aáy. Nhöng laï laø khoâng ai ñeå yù, khoâng ai bieát gì veà söï coù maët cuûa mình ôû ñoù, gioáng nhö loã muõi cuûa chuùng ta töø khi cha meï sinh ra cho tôùi cheát, hieän sôø sôø tröôùc maét maø coù khi caû ñôøi ta khoâng heà thaáy, khoâng heà ñeå yù ñeán noù, maø chæ thaáy nhöõng thöù ñöôïc maát beân ngoaøi. Vì vaäy khi ñöôïc Toå chæ thaúng, vò taêng lieàn tænh ngoä nhaän ra ñöôïc caùi thaáy caùi nghe haèng höõu beân mình töø laâu roài, maø mình möùc maõi chaïy tìm ôû ñaâu ñaâu.

Chuùng ta cuõng vaäy, chæ nhaän chæ chaïy theo nhöõng thöù giaû doái beân ngoaøi maø boû queân hieän thöïc vónh haèng luoân ôû beân mình. Caùi quan troïng laïi boû queân, coøn caùi khoâng quan troïng laïi chuù taâm baùm víu, chaïy theo khoâng bieát meät moûi, khoâng bieát döøng nghó. Vì vaäy Phaät Toå baûo chuùng sanh queân mình theo vaät. Cöù nhìn ra beân ngoaøi, thaáy xanh xanh ñoû ñoû, cho laø ñeïp laø xaáu roài thöông gheùt thò phi theo ñoù laãy löøng sanh khôûi. Caùi gì ñeïp thì muoán oâm veà mình, caùi gì xaáu khoâng öa thì gheùt boû. Caû ñôøi cöù nhö treû con, ñöôïc maát hôn thua vôùi nhöõng moùn ñoà chôi giaû taïm, maø thaáy coù vui coù khoå thaät. Vì vaäy Phaät baûo chuùng sanh meâ muoäi.

Caùc thieàn sö vì theá maø thöông xoùt, môùi taïo phöông tieän khieán cho chuùng ta thöùc tænh. Nhö Thieàn sö Qui Tænh nhaéc caùi hieän thöïc tröôùc maét ñeå vò taêng nhaän roõ taùnh nghe cuûa mình. Nhaän ñöôïc roài thì cuõng thaáy luoân “caây baùch tröôùc saân” cuûa ngaøi Trieäu Chaâu. Nhaän nhö theá chính laø nhaän laïi sinh meänh cuûa mình. Chuùng ta thöôøng quan troïng moïi thöù xung quanh cuoäc soáng mình, trong khi chính sinh meänh cuûa mình laïi boû queân. Nhö vaäy coù phaûi laø keû phuï baïc khoâng.

Cöù chaêm chuùt söûa sang thaân naøy, vì thaân naøy cuûa toâi. Töø kieåu ñi kieåu ñöùng, kieåu noùi kieåu nhìn cho tôùi nhöõng beänh taät beân trong, moãi moãi ñeàu ñöôïc chaêm soùc kyõ löôõng. Vöøa nghe coù ung böôùu thì maát aên maát nguû, hoaûng sôï khoâng bieát noù laøm gì ôû trong ñoù, hieàn hay döõ… Roõ raøng mình khoâng laøm chuû ñöôïc thaân naøy, nhöng taïi sao laïi noùi laø cuûa mình. Neáu cuûa mình thì ta ra leänh cho noù ñöôïc chöù, ta baét noù phaûi ñeïp, phaûi maïnh khoeû, khoâng ñöôïc moïc böôùu ôû ñaâu heát. Ñaèng naøy, ta hoaøn toaøn baát löïc, nhö vaäy thì cuûa mình choã naøo?

Coøn coù moät caùi thaät laø cuûa mình thì laïi boû lô, khoâng bieát tôùi, coù ngöôïc ñôøi chöa? Caùc baäc thieän höõu tri thöùc cuõng ñaõ töøng nhö chuùng ta, meâ laàm chaïy theo caûnh duyeân beân ngoaøi neân chòu nhieàu ñau khoå. Vì vaäy caùc Ngaøi tìm caùch thoaùt khoûi noù vaø ñaõ thaønh coâng. Nhôø theá caùc Ngaøi hieåu thaáu, bieát roõ noãi khoå chung cuûa taát caû chuùng ta neân môùi laäp baøy nhöõng phöông tieän chæ daïy boïn mình. Caùc phöông tieän aáy xuaát phaùt töø coâng phu chöùng ngoä cuûa quyù Ngaøi neân raát ñoäc ñaùo, raát saùng taïo, khoâng coù ñöôøng moøn loái teõ naøo caû, coát laøm sao chuùng ta nhaän laïi ñöôïc caùi chaân thaät cuûa mình laø toát.

Thieàn sö Qui Tænh nhaéc vò taêng: “OÂng coù nghe tieáng möa rôi tröôùc theàm chaêng?”, ñoù laø Ngaøi kheùo nhaéc laïi taùnh nghe cho thieàn taêng aáy. Coù tieáng gioït nöôùc rôi thì nghe coù tieáng gioït nöôùc rôi, khoâng tieáng gioït nöôùc rôi thì nghe khoâng tieáng gioït nöôùc. Luùc naøo cuõng nghe roõ. Nhö vaäy ñoù laø söï hieän höõu thöôøng haèng cuûa mình roài, ñaâu caàn tìm ôû choã khaùc. Taát caû chuùng ta neáu nhaän ñöôïc ñaïo lyù ñoù, nhaän laïi caùi thaät cuûa chính mình, ñöøng chaïy theo nhöõng daáy nieäm, ñöøng maéc möùu bôûi nhöõng hieän töôïng luoân ñoåi thay laø chuùng ta ñaõ giaùc ngoä.

Cho neân khi ñöôïc chæ daïy ñöôïc choã toät cuøng aáy roài, vò taêng chaúng coøn bieát noùi gì ngoaøi tieáng thoát leân: “Chao oâi!”. Ñeå gaïn laïi, ngaøi Qui Tænh hoûi: “OÂng thaáy ñaïo lyù gì?”. Nhaân ñoù vò taêng laøm baøi keä trình leân sôû ngoä cuûa mình.

Gioït möa meù theàm, roõ raøng töøng gioït, ñaây laø gioït möa cuûa ngöôøi giaùc, soáng ñöôïc vôùi taùnh nghe cuûa mình. Toâi goïi ñaây laø gioït möa ñaäp naùt caøn khoân, nghóa laø ñaäp naùt nhöõng laàm meâ ñieân ñaûo choàng chaát töø hoài naøo cho tôùi giôø, neân vò taêng lieàn ñoù taâm döùt. Taâm döùt laø voøng voïng töôûng mieân man chaïy theo saùu traàn döùt. Ngay ñoù nhaän laïi, soáng laïi vôùi caùi chaân thaät haèng höõu beân mình, ñoù laø giaùc. Heát meâ thì giaùc, tuyeät ñoái khoâng coù gì khaùc hôn. Phaùp tu cuûa nhaø thieàn laø nhö vaäy, nhaän laïi, soáng laïi caùi baát sinh baát dieät cuûa chính mình laø xem nhö xong vieäc töï lôïi.

Chuû yeáu cuûa vieäc tu haønh laø laøm sao nhaän laïi sinh meänh cuûa mình, ngoaøi ra caùc coâng phu khaùc nhö laøm laønh laùnh döõ, boá thí cuùng döôøng… ñeàu laø phöôùc ñöùc höõu laäu sanh dieät. Chuùng ta tu trong moïi hoaøn caûnh, tu trong moïi baän roän, ñieàu kieän naøo cuõng tu ñöôïc, môùi goïi laø thaät tu. Vôùi taâm ñònh tónh saùng suoát, ngöôøi ñang khoå, ta ñem chaùnh phaùp ñeán an uûi, giuùp ngöôøi bôùt khoå. Phaùp tu naøy thieát thöïc ñoái vôùi Phaät töû chuùng ta, cho ñeán caùc hình thöùc leã laïy, daâng höông, tuïng kinh, saùm hoái ñeàu coù lôïi ích heát, nhöng vôùi ñieàu kieän laø chuùng ta khoâng laàm raèng ñoù chöa phaûi laø muïc ñích cöùu kính, maø chæ laø phöông tieän thoâi.

Ví duï xöa nay do khoâng tænh, chöa hieåu ñaïo neân trong cuoäc soáng mình ñaõ laàm gaây taïo nhieàu toäi loãi, laøm cho ngöôøi ta khoå. Baây giôø ñöôïc thieän höõu tri thöùc chæ daïy, mình bieát ñoù laø toäi loãi neân töï khaéc töï höùa saùm hoái gìn giöõ khoâng ñeå taùi phaïm. Ñoù laø nhöõng söï hoã trôï caàn thieát, giuùp cho chuùng ta coù söùc maïnh ñeå tieán tu. Tuy nhieân coøn phaûi tieán leân nhieàu nöõa, loaïi boû nhöõng nghieäp cuõ, loaïi boû caùc thöù voïng töôûng ñaûo ñieân, ñeå cuoái cuøng nhaän laïi chính mình môùi laø ñieàu toái haäu trong ñôøi tu cuûa chuùng ta.

Nhö chuùng toâi vaøo thieàn vieän, soáng theo thanh qui cuûa nhaø thieàn, coù thôøi khoùa, coù kyû luaät laø vì coøn yeáu quaù, thaû loûng thì con traâu hoang seõ chaïy rong chaïy reâu, khoù khoáng cheá noåi, neân phaûi soáng trong taêng ñoaøn, hoã trôï nhaéc nhôû nhau tu haønh. Bao giôø ñaõ vöõng chaõi, coù theå xoâng xaùo vaøo ñôøi maø khoâng sôï maát mình, giaùo hoùa chæ daãn nhöõng keû coøn meâ quay veà bôø giaùc, ñoù môùi laø thöïc hieän ñaày ñuû söù meänh cuûa moät ngöôøi con Phaät, töï giaùc giaùc tha, giaùc haïnh vieân maõn. Neân nhôù baäc ñaïi tu haønh, khoâng chæ coù goõ moõ tuïng kinh, aên chay nieäm Phaät thoâi, maø ngöôøi soáng giöõa coõi ñôøi vaãn khoâng nhieãm muøi ñôøi, môùi thaät laø vò chaân tu.

Toùm laïi, hình thöùc vaø thieän höõu raát caàn thieát vôùi ngöôøi môùi vaøo ñaïo. Treân thì coù thaày hieàn, döôùi coù baïn toát, cuoäc soáng coù ñaïo lyù, vieäc tu ñöôïc ñaûm baûo hôn. Tuy nhieân khoâng theå keït maõi trong hình thöùc, ñöùng yeân trong söï ñuøm boäc cuûa thaày baïn, moãi ngöôøi phaûi töï noã löïc tieán leân ñeå ñaït ñeán choã giaùc ngoä giaûi thoaùt nhö ñöùc Phaät. Cho neân lyù söï caàn phaûi vieân dung. Veà söï thì caàn nöông ñaïi chuùng, khuyeân nhaéc töông trôï nhau ñeå tu. Veà lyù thì phaûi nhaän cho ñöôïc yeáu chæ, thaâm ñaït choã toät cuøng vi dieäu. Söï lyù vieân dung thì keát quaû ñaûm baûo khoâng sai laïc.

Chuùng ta chöa phaûi laø ngöôøi moät nghe ngaøn ngoä hay vöøa thaáy lieàn nhaän, neân caàn coù nhöõng cô duyeân, söï nhaéc nhôû khai thò cuûa thieän höõu tri thöùc. Nhaân nhöõng phöông tieän chæ baûo ñoù, xoay laïi mình ñeå theå nghieäm nhöõng gì ta hoïc hieåu töø caùc baäc toân tuùc. Chuùng ta giaùc ngoä laø ngoä caùi cuûa mình chöù khoâng phaûi nhaän caùi cuûa ngöôøi cho laø cuûa mình, vì vaäy baûn thaân phaûi thaáu ñaït choã thaät lyù. Ñaây laø ñieàu quan troïng chuùng ta caàn phaûi coá gaéng.

Xöa Töôùng quoác Buøi Höu ñeán chuøa Ñaïi An, xem thaáy böùc hoïa cao taêng lieàn chæ vaø hoûi thaày Tri khaùch: Hình coù theå thaáy, cao taêng ôû ñaâu?” Nghóa laø hình cao taêng ôû ñaây, maø cao taêng hieän ñang ôû ñaâu? Thaày Tri khaùch ngô ngaùc chöa bieát traû lôøi ra sao, Buøi Höu hoûi tieáp:

- Trong ñaây coù thieàn taêng khoâng?

Thaày Tri khaùch ñaùp:

- Hoài saùng coù vò khaùch ñeán ñaây gioáng nhö thieàn taêng.

Buøi Höu lieàn xin gaëp. Ñoù chính laø ngaøi Hoaøng Baù.

Töôùng quoác Buøi Höu vöøa troâng thaáy töôùng maïo cao lôùn, chöõng chaïc cuûa ngaøi Hoaøng Baù, loøng ñaõ sanh caûm kích. OÂng chaøo hoûi xong, lieàn thöa:

- Baïch Ngaøi, toâi coù moät caâu hoûi, nhöng thöôïng nhaân ñaây khieâm nhöôøng khoâng traû lôøi. Baây giôø xin ñöôïc hoûi toân ñöùc.

Ngaøi Hoaøng Baù noùi:- OÂng cöù hoûi.

Buøi Höu chæ vaøo böùc tranh hoûi:- Hình ôû ñaây maø thaùnh taêng ôû ñaâu?

Ngaøi Hoaøng Baù lieàn goïi:- Buøi Höu !

Buøi Höu öùng thinh:- Daï!

Toå hoûi:- ÔÛ ñaâu?

Ngay ñoù Buøi Höu lieàn tænh ngoä.

Ñaây laø caùch traû lôøi maø chæ coù Ngaøi Hoaøng Baù môùi daùm duøng thoâi, trong chuøa khoâng ai daùm traû lôøi nhö theá. Ngaøi keâu “Buøi Höu!”, oâng öùng thinh “Daï!”, hoûi “ÔÛ ñaâu?”, Buøi Höu tænh ngoä lieàn suïp xuoáng laïy, caàu Toå laøm thaày. Trong söû keå laïi, sau ñoù oâng ñöôïc trieàu ñình boå ñi traán nhaäm choã khaùc. Ñeán nôi, oâng chuaån bò moät thieàn trang roài  ñoùn ngaøi Hoaøng Baù veà giaùo hoùa. Moãi ngaøy oâng tôùi lui haàu haï hoïc hoûi, tham cöùu yeáu chæ cuûa thieàn gia.

Phöông thöùc giaùo hoùa cuûa chö Toå ñeàu gioáng nhau ôû moät ñieåm, ñoù laø ñaùnh thöùc taùnh nghe, taùnh thaáy, taùnh ngöûi, taùnh xuùc cuûa mình. Buøi Höu muoán thaáy cao taêng, Hoaøng Baù chæ cao taêng qua tieáng “Daï” cuûa Buøi Höu. Töø ñoù chaúng nhöõng oâng bieát cao taêng maø coøn nhaän ra boån maïng cuûa mình töø voâ thuûy kieáp, nhö ngöôøi ñaõ naém ñöôïc hoøn ngoïc quyù trong tay, thích thuù khoâng gì baèng. Vì sao? Vì nhaän ra ñöôïc boån maïng baát sanh baát dieät roài thì voøng luaân hoài ngang ñoù döøng laïi, kieáp lang thang töø voâ thuûy chaám döùt. Nhanh khoâng theå töôûng töôïng noåi.

Chuùng ta coù nhaän ñöôïc nhö Töôùng quoác Buøi Höu khoâng? Ví duï hoâm naøo Hoøa thöôïng keâu: “Nhaät Quang!”, toâi lieàn “daï”, bieát ñaâu chöøng toâi cuõng ngoä ñaïo luoân, hy voïng laø vaäy. Thaày keâu lieàn daï, khoaûng thôøi gian tích taéc, khoâng coù moät nieäm nghó suy naøo loït voâ ñoù, khoâng coù tröôøng lôùp naøo daïy baûo kòp, maø ta nhaän ra ñöôïc môùi thaät laø cuûa baùu nhaø mình. Chaúng nhöõng thaày keâu maø baát cöù ai keâu, ta lieàn öùng thanh ñaùp vaø nhaän ra ñöôïc söï hieän höõu cuûa mình töùc laø ta ñaõ ngoä roài. Nhaø thieàn goïi caùch giaùo hoaù naøy laø tröïc chæ nhôn taâm, kieán taùnh thaønh Phaät, nhanh laém nhö ñöôøng chim bay thaúng taét, khoâng qua thöù lôùp phöông tieän naøo caû.

Thieàn sö Nghóa Trung coù baøi keä nhö vaày:

            Töùc thöû kieán vaên phi kieán vaên,

            Voâ dö thinh saéc khaû trình quaân,

            Caù trung nhöôïc lieãu toaøn voâ söï,

            Theå duïng haø phoøng phaân baát phaân.

Dòch:

            Chính nôi thaáy nghe chaúng thaáy nghe,

            Coøn ñaâu thinh saéc ñeå trình anh,

            Trong kia neáu lieãu toaøn voâ söï,

            Theå duïng ngaïi gì phaân chaúng phaân.

Chính nôi thaáy nghe chaúng thaáy nghe, töùc laø ngay nôi caùi thaáy caùi nghe, ta nhaän laïi chính mình, chöù ñöøng chaïy theo aâm thanh saéc töôùng beân ngoaøi. Neân ngöôøi noùi thaáy nhö ñui, nghe nhö ñieác. Thaät söï khoâng phaûi ñui khoâng phaûi ñieác, maø thaáy nghe thì cöù thaáy nghe chöù khoâng ñeå taâm chaáp tröôùc, khoâng phaân bieät phaûi quaáy neân khoâng nhôù khoâng nghó ñeán, vì vaäy gioáng nhö khoâng thaáy khoâng nghe.

Ngöôøi caøng chaïy theo thinh saéc beân ngoaøi, chaïy theo caùi lanh lôïi phaân bieät thì caøng maát mình. Vôùi ngöôøi tu, thaáy nhö ñui nghe nhö ñieác, coù nghóa laø thaáy maø khoâng bò ngoaïi duyeân daãn, chæ hay xoay laïi caùi hay thaáy hay nghe cuûa chính mình. Ví duï chuùng ta ngoài ñaây vaãn nghe tieáng xe chaïy, tieáng ngöôøi ñi, tieáng laù rôi, gioù thoåi. Nghe heát nhöng ta khoâng quan taâm, khoâng chaïy theo baát cöù tieáng naøo, nghe chæ nghe vaäy thoâi. Thaáy nghe nhö vaäy laø caùi saün coù nôi moãi chuùng ta, nhöng khoâng theå duøng ngoân ngöõ hay phöông tieän naøo chæ ñöôïc, vì noù khoâng hình khoâng töôùng.

Cho neân caâu thöù hai noùi Coøn ñaâu thinh saéc ñeå trình anh, ngöôøi soáng ñöôïc nhö vaäy chæ hay töï nhaän bieát, khoâng caàn noùi gì theâm nöõa. Ñaây goïi laø phaùp tu tröïc chæ nhöng thaät ra cuõng khoâng theå chæ ñöôïc, maø thaàm nhaän trong taát caû moïi thi vi ñoäng tónh thoâi. Luùc naøo cuõng nhö vaäy, saùng mai nguû daäy röûa maët ngoài thieàn, tuïng kinh, aên côm, tieáp khaùch v.v… luùc naøo ta cuõng tænh, cuõng thaáy nghe roõ raøng maø gioáng nhö chaúng thaáy nghe vaäy. Khoâng caàn trình maø töï ñaõ saün ñuû, chæ nhöõng ngöôøi thoâng caûm môùi coù theå thaáu hieåu nhau thoâi.

Trong kia neáu lieãu toaøn voâ söï, neáu nhaän ñöôïc nhö vaäy, soáng ñöôïc nhö vaäy thì voâ söï. Nhaø thieàn hay noùi “laøm taêng voâ söï ñi”. Voâ söï ñaây khoâng coù nghóa laø khoâng laøm gì heát, chuùng ta vaãn sinh hoaït bình thöôøng, laøm taát caû coâng vieäc trong tænh giaùc, ñöøng meâ chaïy theo caùc caûnh beân ngoaøi. Cho neân ôû treân non tu cuõng toát, ôû giöõa phoá thò tu cuõng toát, trong gia ñình oàn aøo maø tu ñöôïc caøng toát hôn. Löu yù laø ôû treân non cuõng ñöøng bò meâ ñaém caûnh non nuùi u tòch, chìm laëng trong ñoù. Nhöõng choã khaùc cuõng vaäy, coát tænh giaùc laø treân heát. Thaønh ra quí Phaät töû taïi gia tu ñöôïc laø quí nhaát ñoù, taêng ni trong chuøa khoâng bì kòp.

Ñaïo Phaät laø ñaïo giaûi thoaùt, ñaïo soáng baèng trí tueä. Nhöõng gì khoâng oån trong loøng buoâng heát, ñeå taâm luoân hoan hyû. Tích chöùa u uaån nhieàu chöøng naøo thì meät chöøng aáy, chæ sanh theâm beänh chöù coù lôïi ích gì. Soáng an nhaøn, soáng vôùi tueä giaùc cuûa mình coù phaûi khoeû hôn khoâng, cho neân noùi trong kia neáu lieãu toaøn voâ söï, töùc laø roõ thaáu ñöôïc caùi chaân thaät nôi chính mình roài thì soáng ñôøi voâ söï. Voâ söï nhöng khoâng döûng döng vôùi cuoäc ñôøi, traùi laïi raát tích cöïc laøm moïi vieäc, soáng queân mình vì moïi ngöôøi. Nhö ñöùc Phaät ñaõ noùi ñaïo Phaät voâ ngaõ vò tha.

Cuoái baøi keä Thieàn sö keát laïi “theå duïng ngaïi gì phaân chaúng phaân”, ngöôøi soáng coù trí tueä laø soáng ñöôïc vôùi chính mình, khoâng bò leä thuoäc beân ngoaøi nöõa. Chöøng ñoù ñaâu coù ngaïi gì söï lyù, töùc theå duïng dung thoâng, neân noùi “theå duïng ngaïi gì phaân chaúng phaân”. Luùc naøo cuõng soáng an nhieân töï taïi giaûi thoaùt ñoù laø tinh thaàn cuûa thieàn taêng. Caùi giaûi thoaùt an nhieân töï taïi ñoù coù ngay baây giôø, chöù khoâng phaûi ñôïi ñeán bao giôø heát. Ñöøng ñeå nieäm keùo loâi nhö Toå Laâm Teá ñaõ daïy thì caây Boà-ñeà tröôùc maét.

Ngöôøi tu Phaät ñaõ theå nhaäp ñöôïc trí giaùc thì laøm vieäc gì cuõng saùng suoát, cuõng thaønh coâng toát ñeïp. Vì taâm taäp trung, khoâng taùn loaïn nhö ngöôøi theá gian, tính toaùn ñuû thöù khieán taâm bò chi phoái, deã taùn loaïn. Tu cuõng khoâng theå tu muø tu môø, hoïc cuõng khoâng theå uø uø caïc caïc, maø vieäc naøo cho ra vieäc aáy thì môùi coù keát quaû. Cho neân thieáu ñònh tænh, thieáu trí tueä seõ khoâng tu hoïc ñöôïc tôùi nôi tôùi choán. Lao ñoäng cuõng theá, ba nhieäm vuï naøy caùc thieàn taêng ôû ñaây phaûi aùp duïng ñuùng theo quy cheá cuûa thieàn vieän ñaët ra, thöïc haønh trong tænh giaùc, trong trí tueä. Hoøa thöôïng khoâng chaáp nhaän baát cöù thieàn taêng naøo soáng maø tu chaúng ra tu, hoïc chaúng ra hoïc, laøm chaúng ra laøm. Bôûi ngöôøi nhö theá laø ngöôøi khoâng coù taâm ñònh tænh, khoâng theå taäp trung, noã löïc giaûi quyeát cho xong vieäc lôùn cuûa mình, noùi gì ñeán lôïi ích cho ngöôøi.

Trong Taïp A Haøm baøi kinh 97 keå laïi, luùc ñoù ñöùc Phaät ôû taïi Tinh xaù Kyø Hoaøn. Saùng sôùm Ngaøi ñi khaát thöïc cuøng chuùng Taêng. Treân ñöôøng gaëp moät Baø La Moân cuõng ñi khaát thöïc. Thaáy Phaät, vò Baø La Moân naøy khôûi nghó: “Ta ñi khaát thöïc töøng nhaø, Cuø Ñaøm cuõng ñi khaát thöïc töøng nhaø, vaäy ta vaø Cuø Ñaøm ñeàu laø Tyø-kheo”. Ñöùc Phaät ñoïc ñöôïc taâm nieäm aáy, neân noùi vôùi oâng baøi keä theá naøy:

            Goïi laø baäc Tyø-kheo,

            Chaúng phaûi do khaát thöïc,

            Gìn giöõ phaùp taïi gia,

            Ñaâu goïi laø Tyø-kheo.

Phaät giaûi thích cho vò Baø La Moân kia hieåu, khoâng phaûi do khaát thöïc maø thaønh Tyø-kheo, phaûi coøn caùi gì cao quyù hôn nöõa. Cho neân oâng nghó nhö vaäy laø laàm roài. ÔÛ ñaây Ngaøi noùi theâm, keû soáng theo phaùp theá gian maø ñi khaát thöïc, chaúng haïn nhö oâng chæ goïi laø ngöôøi ñi xin aên thoâi, chöù khoâng phaûi Tyø-kheo.

Baøi keä tieáp nhö theá naøy:

            Moïi laàm loãi ñeàu lìa,

            Töï tu vôùi chaùnh haïnh,

            Taâm kia khoâng sôï haõi,

            Ñaây môùi thaät Tyø-kheo.

Phaät daïy neáu baäc Tyø-kheo thì moïi thöù laàm loãi ñeàu söûa boû. Töï tu vôùi chaùnh haïnh, nghóa laø tu theo phöông phaùp chaân chaùnh ñeå khoâng taïo theâm toäi loãi gì nöõa. Taâm kia khoâng sôï haõi, ngöôøi tu nhö vaäy luoân luoân tænh saùng, khoâng sôï haõi baát cöù vieäc gì, vì bieát mình soáng chaân chaùnh, khoâng gaây taïo loãi laàm. Ñaây môùi thaät Tyø-kheo. Ñöùc Phaät khaúng ñònh roõ nhö vaäy.

Khoâng sôï haõi laø ñieàu haïnh phuùc nhaát trong cuoäc soáng. Ñaïo lyù nhaân quaû laø goác cuûa ñaïo Phaät, taát caû nhöõng quaû gì coù hoâm nay laø do nhaân ta ñaõ gaây taïo ñôøi tröôùc hoaëc trong ñôøi naøy. Ñaõ gaây nhaân thì coù quaû, duø cho mình coù sôï coù khoå cuõng khoâng traùnh khoûi. Nôï ñaõ vay thì ngöôøi ta ñoøi laø ñieàu dó nhieân. Cho neân coù theå noùi ñaây laø giaùo lyù cöông lónh cuûa ñaïo Phaät. Naém ñöôïc ñieàu naøy roài, chuùng ta khoâng coøn sôï gì nöõa, soáng chaáp nhaän vôùi nhöõng hoaøn caûnh hieän coù.

Tuy nhieân, Phaät daïy nhaân quaû coù theå chuyeån ñöôïc, vì vaäy ngöôøi bieát tu seõ thay ñoåi ñöôïc nghieäp quaû cuûa mình trong caùi töông nhaân töông duyeân thích hôïp. Nhaân duyeân toát thì quaû baùo toát, nhaân duyeân xaáu thì quaû baùo xaáu. Chuùng ta cuõng neân nhôù ñieàu naøy, nhaân quaû khoâng thaät, neáu nhaän ra ñöôïc taâm taùnh roài thì coù theå chuyeån ñoåi nghieäp taäp töø nhieàu ñôøi. Cho neân quan troïng laø chuùng ta nhaän ra ñöôïc caùi chaân thaät khoâng sanh dieät, laø xem nhö giaûi quyeát ñöôïc toaøn boä con ñöôøng nghieäp quaû luaân hoài. 

Nghe tieáng goïi ta lieàn öùng thinh “daï” laø mình bieát mình coù caùi hay nghe. Caùi ñoù khoâng ai laáy ñöôïc cuûa mình heát, khoâng ai laøm gì ñöôïc, neân noù môùi thaät laø cuûa mình. Soáng ñöôïc vôùi caùi ñoù thì chuùng ta giaûi thoaùt an nhieân, töï taïi trong nhaân quaû, saün saøng chaáp nhaän gaây nhaân thì traû quaû, khoâng sôï. Cho neân thieàn sö Nghóa Trung noùi taâm kia khoâng sôï haõi. Cuoäc ñôøi baáy giôø ñöôïc xem nhö moät saân khaáu ñang dieãn tuoàng, keû khoùc ngöôøi cöôøi. Nhöõng ngöôøi coù trí bieát ñoù laø dieãn vieân baøy troø, chöù khoâng thaät neân khoâng khoùc khoâng cöôøi theo hoï. Chæ keû meâ muoäi hay treû con khoâng bieát môùi vui buoàn theo taán tuoàng saân khaáu. Toâi nhôù hoài chieán tranh, nhieàu boä phim chieáu caûnh baén suùng, caùc baø caùc coâ nhaùt, thaáy trong phim baén suùng, ngoaøi naøy neù. Sôï laïc ñaïn!

Vieäc tu haønh cuõng vaäy, neáu chuùng ta khoâng nhaän ra caùc phaùp duyeân hôïp ñeàu hö doái thì seõ khoå vui vôùi söï hö doái ñoù. Cho neân Phaät noùi chuùng sanh ñaùng thöông laø vaäy. Chöøng naøo thaáy ñöôïc nhaân quaû, caùc phaùp duyeân sinh, thì môùi khoâng bò ñoäng bôûi caùc caûnh duyeân beân ngoaøi. Choã toät cuøng cuûa ñaïo lyù raát ñôn giaûn, chæ nhaän ra leõ thöïc caùi naøo giaû, caùi naøo chaân thoâi. Muoán theá phaûi coù con maét tueä môùi ñöôïc. Con maét ñoù töø ñaâu maø coù? Töø söï laëng yeân caùc voïng ñoäng, ñeå taâm yeân ñònh, daàn daàn trí saùng thì taâm khai môû. Noùi roõ hôn laø töø coâng phu thieàn ñònh maø coù.

Laïi moät baøi kinh nöõa cuõng trong kinh A Haøm, noùi veà Nieát-baøn hieän taïi. Moät hoâm ñöùc Phaät ñang ôû Tinh xaù Kyø Hoaøn, coù thaày Tyø-kheo ñeán hoûi

- Baïch Theá Toân, theá naøo laø Tyø-kheo ñaït ñöôïc Nieát-baøn trong hieän taïi?

Phaät daïy:

- Ñoái vôùi saéc sanh taâm yeåm ly, ly duïc, dieät taän, tòch tónh, khoâng khôûi caùc laäu, taâm chaùnh giaûi thoaùt. Ñoù laø Tyø-kheo ñaït ñöôïc Nieát-baøn trong hieän taïi.

Ñoaïn tröôùc noùi veà taùnh nghe, ñeán ñaây noùi veà taùnh thaáy. ÔÛ ñaây Phaät daïy: “Ñoái vôùi saéc sanh taâm yeåm ly”. Chöõ “yeåm” laø khoâng öa thích, chöõ “ly” laø lìa. Caùc Thieàn sö noùi ñöøng chaïy theo nhöõng voïng nieäm cuûa mình vaø caùc töôùng beân ngoaøi. Coøn Phaät daïy neân xa lìa saéc, yù ñaâu coù khaùc. Con ñöôøng Phaät Toå daïy roõ raøng khoâng khaùc. Chuùng ta thöôøng khoâng yeåm ly, maø laïi thích nhìn ngaém caùi naøy ñeïp, caùi kia xaáu roài sanh taâm öa gheùt, theo ñoù maø coù khoå vui. Cho neân Phaät daïy phaûi yeåm ly töùc laø chaùn lìa, ñöøng maøng tôùi saéc, vì noù seõ gaây hoaïn khoå. Keá nöõa laø “ly duïc”, töùc ñöøng ham thích nhöõng caùi thöù duïc nhö saéc, thanh v.v… Keá ñeán laø “dieät taän”, töùc phaûi boû cho heát saïch, phaûi “tòch tónh”, sau khi boû saïch roài, trong loøng laéng yeân, tòch tónh môùi phaùt sinh trí tueä. Lôøi Phaät daïy roõ raøng maø giaûn dò laøm sao!

Chuùng ta thaáy roõ raøng, khi loøng mình khoâng coù vaán ñeà thì noù laëng leõ bình yeân. Coøn trong loøng khoâng yeân, duø ta coù chaïy troán ôû ñaâu cuõng vaãn khoâng yeân. Ví duï ôû nhaø coù chuyeän buoàn, ta chaïy tôùi nhaø baø con thaät xa, ñeå khoâng nhìn khoâng thaáy khoâng nghe chuyeän nhaø nöõa.. Ñi caû ngaøy môùi tôùi nôi, nhöng vöøa ngoài xuoáng thì taâm traïng böùt röùt khoâng yeân, y heät hay coøn khoå hôn luùc ôû nhaø nöõa chöù. Khoâng buoâng ñöôïc töùc khoâng yeåm ly, khoâng dieät taän thì khoå, ñoù laø chuyeän ñöông nhieân thoâi. Cho neân Phaät daïy phaûi tòch tónh, khoâng khôûi caùc laäu, nghóa laø khoâng daáy khôûi nieäm gì caû môùi dieät taän goác khoå ñöôïc.

“Taâm chaùnh giaûi thoaùt”, nghóa laø ngöôøi aùp duïng ñöôïc nhö theá thì taâm chaùnh giaûi thoaùt, ngay luùc ñoù lieàn ñöôïc giaûi thoaùt, khoâng ñôïi ñeán bao giôø. Toùm laïi, Nieát-baøn ngay trong hieän taïi laø ngöôøi luoân luoân thaáy taát caû caûnh saéc maø sanh taâm yeåm ly, ly duïc, dieät taän, tòch tónh, khoâng khôûi caùc laäu, ñoù laø giaûi thoaùt, laø Nieát-baøn ngay trong hieän taïi. Noùi daøi nhö vaäy, chöù chæ ñöøng dính, ñöøng nghó ngôïi, ñöøng phaân bieät gì veà ngoaïi caûnh, buoâng heát ñeå loøng laéng yeân, thì soáng trong Nieát-baøn, chöù khoâng caàn tìm kieám ôû ñaâu xa.

Phaät daïy tieáp: “Ñoái vôùi thoï, töôûng, haønh, thöùc, sanh taâm yeåm ly, ly duïc, dieät taän, khoâng khôûi caùc laäu, taâm chaùnh giaûi thoaùt. Ñoù laø thaày Tyø-kheo ñaït ñöôïc Nieát-baøn ngay trong hieän taïi”. Nghóa laø ngoaøi saéc ra thoï, töôûng, haønh, thöùc cuõng ñeàu nhö vaäy. Ngöôøi naøo ñoái vôùi naêm uaån quaùn saùt tu taäp nhö vaäy laø ngöôøi ñaït ñöôïc Nieát-baøn trong hieän taïi.

Ñeà taøi chuùng toâi noùi vôùi quí Phaät töû hoâm nay laø meâ vaø giaùc. Nhö ñaõ trình baøy ôû treân, meâ laø saùu caên chaïy theo saùu traàn, giaùc laø saùu caên tieáp xuùc vôùi saùu traàn maø khoâng chaïy theo, khoâng ñaém nhieãm. Phaät Toå ñeàu daïy chuùng ta nhö theá, thöïc hieän ñöôïc hay khoâng laø phaàn cuûa mình.

Vaäy xin chuùc toaøn theå chuùng ta laøm ñuùng nhö lôøi Phaät Toå daïy, ñeå ñaït ñöôïc Nieát-baøn an vui trong hieän ñôøi.

]

THIEÀN TOÂNG VIEÄT NAM