TAÂM THIEÀN

H.T THÍCH NHAÄT QUANG

TAÂM THIEÀN

Khi noùi ñeán taâm thieàn töùc laø noùi ñeán taâm ñaïo. Caùc baäc thieän höõu tri thöùc baûo taát caû chuùng ta ñeàu coù saün taâm ñoù. Tuy nhieân noù ôû ñaâu, nhö theá naøo thì khoâng ai coù theå dieãn taû hay chæ ñöôïc. Vì sao? Vì taâm naøy khoâng hình töôùng, khoâng choã nôi, laøm sao taû laøm sao chæ ñöôïc. Cho neân noùi tôùi taâm thieàn laø noùi tôùi choã töï chöùng töï bieát, chöù khoâng phaûi noùi ñeå maø chôi.

Coå ñöùc noù ngöôøi tu maø khoâng nhaän ñöôïc taâm naøy thì coâng phu luoáng uoång moät ñôøi. Sô toå Boà Ñeà Ñaït Ma coù baøi keä:

            Ngoaïi töùc chö duyeân,

            Noäi taâm voâ ñoan,

            Taâm nhö töôøng bích,

            Khaû dó nhaäp ñaïo.

Dòch:

            Ngoaøi döùt caùc duyeân,

            Trong khoâng coät troùi,

            Taâm nhö töôøng vaùch,

            Khaû dó vaøo ñaïo.

Ngöôøi tu muoán nhaän ñöôïc taâm ñaïo cuûa mình, ngoaøi döùt caùc duyeân, trong taâm khoâng coù gì raøng buoäc. Ngöôøi ñöôïc nhö theá khaû dó vaøo ñaïo. Qua lôøi daïy naøy, chuùng ta thaáy quaû thöïc ñaïo khoâng coù gì raéc roái, röôøm raø. Toå chæ thaúng cho chuùng ta beân ngoaøi ñoái vôùi taát caû caùc caûnh duyeân, ñöøng chaïy theo, döùt boû ñi. Caùc duyeân naøy laø gì? Laø tieàn taøi, danh voïng, gia nghieäp, vôï con… Baây giôø döùt nhö theá naøo ñaây? Döùt khoâng coù nghóa laø döùt khoaùt buoâng boû khoâng ñoaùi hoaøi tôùi, döùt ôû ñaây töùc laø ñöøng bò laàm nöõa. Ví duï nhö hoài tröôùc chuùng ta chöa bieát neân laàm veà con ngöôøi, veà caùc caûnh, chaáp cho noù laø thaät neân khoå vui theo noù. Baây giôø chuùng ta ñaõ bieát roài thì khoâng laàm nöõa, khoâng chaïy theo noù nöõa neân khoâng vöôùng maéc, khoâng khoå, ñöôïc an oån.

Ñieàu naøy noùi nghe deã nhöng laøm laïi raát khoù. Trong giaác nguû, böõa aên, moïi sinh hoaït luùc naøo mình cuõng vöôùng víu caùi naøy, maéc möùu caùi kia, baây giôø bieåu döùt laøm sao döùt. Maø khoâng döùt ñöôïc thì chöa tu ñöôïc, chöa soáng vôùi taâm ñaïo ñöôïc. Taâm ñaïo töùc laø taâm giaùc chöù khoâng coù gì laï. Giaùc caùi gì? Nhöõng caùi ngaøy tröôùc mình laàm, baây giôø khoâng laàm nöõa, goïi laø giaùc.

Toå Boà Ñeà Ñaït Ma daïy chuùng ta muoán nhaän ñöôïc taâm ñaïo, thì ñieàu kieän tröôùc tieân laø döùt caùc duyeân beân ngoaøi. Döùt ñöôïc beân ngoaøi roài, trong loøng cuõng khoâng coøn raøng buoäc gì heát. Coù khi chuùng ta queân ñöôïc nhöõng vieäc beân ngoaøi, nhöng boùng daùng toàn ñoïng trong loøng cöù hieän leân hoaøi, phaàn naøy khoù hôn phaàn beân ngoaøi. Toå daïy phaûi buoâng nhöõng boùng daùng beân trong luoân môùi ñöôïc. Chöõ “ñoan” (   coù nghóa laø ñaàu moái, choã manh nha cuûa moïi söï kieän. “Voâ ñoan” nghóa laø taát caû nhöõng daáy nieäm, nhöõng moái manh raøng ròt trong loøng chuùng ta khoâng coøn nöõa, phaûi caét ñöùt heát cho yeân oån. Hai vieäc naøy neáu tu ñöôïc thì chuùng ta môùi coù theå vaøo ñaïo.

Neáu chuùng ta coøn mô maøng, chöa coù thaùi ñoä döùt khoaùt ñoái vôùi vieäc tu haønh, thì caùc thöù daây mô reã maù aáy quaû thöïc khoâng döùt ñöôïc. Noù thay hình ñoåi daïng luùc vaày luùc khaùc, luùc thöông, luùc giaän, khoâng khi naøo mình soáng thöïc vôùi taâm giaùc, thì laøm sao coù ñöôïc söï an laïc. An laïc thaät söï chæ coù neáu ta oån ñònh, laøm chuû ñöôïc tình hình trong cuõng nhö ngoaøi, laøm chuû ñöôïc taát caû nhöõng daáy nieäm laêng xaêng. Phaät noùi ngöôøi töï chieán thaéng mình laø ngöôøi coù chieán coâng hieån haùch nhaát ñoù. Chieán thaéng ñöôïc nhöõng caùi beân ngoaøi, chieán thaéng ñöôïc nhöõng beân trong, chieán thaéng moïi maët, töùc laø ta ñaõ laøm chuû hoaøn toaøn.

Söï nghieäp giaùc ngoä giaûi thoaùt naèm ôû choã hoaøn toaøn laøm chuû ñoù. Ñieàu naøy töï ta saün coù, töï ta tu taäp, töï ta giaûi quyeát oån ñònh, chöù khoâng phaûi vieäc beân ngoaøi. Cho neân caøng hieåu ñaïo Phaät, caøng aùp duïng ñaïo Phaät vaøo ñôøi soáng, höôûng ñöôïc chuùt chuùt lôïi laïc, chuùng ta caøng thaáy phaán khôûi, thích thuù vì khaúng ñònh ñöôïc khaû naêng laøm chuû cuûa mình. Ñaây laø moät söï trôû veà ñeå nhaän laïi kho baùu cuûa mình, chöù khoâng phaûi chaïy ngöôïc chaïy xuoâi caàu caïnh ai heát. 

Moät khi nhaän laïi ñöôïc kho baùu nhaø mình thì duø ôû taïi chôï, laøm taát caû vieäc, maø ta vaãn töï taïi, giaûi thoaùt nhö thöôøng. Vì vaäy döùt caùc duyeân khoâng coù nghóa laø vöùt boû caùc duyeân, ñoùng tai, ñoùng maét, ñoùng muõi laïi. Chính ñònh löïc vaø trí tueä ñöa ñeán söï giaûi thoaùt khoûi caùc duyeân. Ta vaãn soáng, vaãn sinh hoaït, vaãn tieáp xuùc caùc duyeân bình thöôøng maø khoâng dính maéc, khoâng leä thuoäc noù. Nhö vaäy goïi laø döùt. Ñoù laø tinh thaàn cuûa Toå Boà Ñeà Ñaït Ma.

Tinh thaàn tu taäp cuûa Toå Boà Ñeà Ñaït Ma coøn ñöôïc xaùc ñònh roõ hôn nöõa ôû baøi keä:

            Baát laäp vaên töï,

            Giaùo ngoaïi bieät truyeàn,

            Tröïc chæ nhaân taâm,

            Kieán taùnh thaønh Phaät.

Ñaây laø baøi keä noåi tieáng, noùi leân ñöôøng loái tu duy nhaát cuûa Toå chæ coù theá. Ngaøi daïy moät ñieàu maø noù vöôït ngoaøi ngoân ngöõ, saùch vôû, ñoù chính taâm mình. Nhaän laïi vaø laøm chuû ñöôïc taát caû, töùc kieán taùnh thaønh Phaät, chæ coù theá thoâi.

Ngöôøi coù theå vaøo ñaïo hay khaû dó nhaän ñöôïc taâm ñaïo laø ngöôøi ñoái vôùi caùc traàn caûnh, cuï theå laø saùu traàn khoâng dính khoâng keït. Toå daïy “baát laäp vaên töï, giaùo ngoaïi bieät truyeàn”, chuùng ta coù theå aùp duïng nhö sau, trong cuoäc soáng haèng ngaøy ñoái vôùi saùu traàn saéc, thanh, höông, vò, xuùc, phaùp, chuùng ta ñöøng dính maéc, buoâng heát thì seõ khoâng bò ñoäng bôûi chuùng.

Ví duï nhö ñoái vôùi saéc traàn, nhöõng hình töôïng thuoäc veà saéc, chuùng ta nhìn chæ nhìn, chöù khoâng daáy ñoäng chaïy theo chuùng, muoán chieám höõu gìn giöõ. Muoán vaäy, ta phaûi thaép saùng ngoïn ñuoác trí tueä cuûa mình leân. Neáu thieáu trí tueä, thieáu söï tænh giaùc, thì ta seõ bò noù loâi cuoán ngay. Cho neân choã naøy chuùng ta söû duïng trí tueä, söû duïng söùc tænh giaùc thaät maïnh meõ. Duøng ñöôïc trí tueä thì môùi khoâng bò caùc giaùc quan daãn chaïy ngöôïc xuoâi theo traàn caûnh. Ñaây môùi ñích thöïc laø tu, chöù khoâng phaûi ñi chuøa, tuïng kinh, laøm nhöõng vieäc coâng ñöùc nhieàu môùi goïi laø tu.

Vieäc chính laø laøm sao chuùng ta ñaày ñuû trí löïc, trí duïng, khoâng bò taát caû caùc phaùp keùo loâi. Caùc giaùc quan töï taïi, bình thaûn, saùng suoát truøm khaép, khoâng bò chöôùng bôûi moät phaùp naøo. Bò chöôùng laø sao? Ví duï nhö maét ta nhìn thaáy töôøng vaùch, vaät duïng trong nhaø, khoâng laàm caùi cöûa laø vaùch töôøng, khoâng laàm quaït maùy laø caùi cöûa, roõ raøng nhö vaäy. Tuy nhieân neáu toâi thích moät vaät naøo trong soá ñoù, thì maét toâi seõ döøng ôû vaät aáy, chæ thaáy vaät aáy maø khoâng thaáy roõ caùc vaät khaùc nöõa. Ñoù laø bò chöôùng. Ngöôïc laïi, neáu toâi khoâng ñeå taâm vaøo moät vaät naøo heát, toâi khoâng bò noù keùo loâi neân maét coù theå nhìn thaáy khaép moät caùch roõ raøng töï taïi, ñaây goïi laø khoâng bò chöôùng. Moãi vaät moãi vaät ôû trong phaän vò cuûa noù, ta khoâng chaïy theo noù, noù khoâng chaïy theo ta, ñaây goïi laø taâm caûnh nhaát nhö. Ngöôøi soáng ñöôïc nhö vaäy laø ngöôøi theå nhaäp phaùp giôùi taùnh.

Ngöôøi coù löïc löôïng nhö vaäy trong nhaø thieàn goïi laø ñaïi ñònh, chöù khoâng phaûi ñôïi ngoài môùi ñònh. Thieàn ñònh trong moïi sinh hoaït, ñoái vôùi taát caû caùc caûnh duyeân luùc naøo cuõng thieàn ñònh. Chöù neáu ñôïi ñeán tuïng kinh, ngoài thieàn môùi ñònh thì moät ngaøy moät ñeâm, ta tu ñöôïc bao nhieâu giôø? Tu nhö vaäy khieâm nhöôøng quaù, neáu khoâng noùi laø hoang phí thôøi gian, trong khi maïng soáng cuûa mình thaät ngaén nguûi mong manh. Neáu trong moïi sinh hoaït, chuùng ta khoâng coù thieàn ñònh thì xem nhö bò maát maùt lôùn lao.

Ñoái vôùi ngöôøi tu thieàn, nhöõng gì caàn suy nghó thì suy nghó, nhöõng gì khoâng caàn thì xin caét. Tôùi giôø aên thì aên, khoâng phaûi giôø suy nghó. Neáu ta ñem nhöõng suy nghó voâ thöùc aên thì hoùa mình nhai nuoát voïng töôûng, vaø moät mieáng côm laø nuoát moät mieáng nöôùc maét. AÊn nhö vaäy sôùm muoän gì cuõng seõ ñau bao töû. Tôùi giôø nguû thì nguû, ñem suy nghó vaøo trong giaác nguû laø ta muoán ñöa caùi ñaàu vaøo beänh vieän taâm thaàn ñoù. Bôûi suy nghó thì maát nguû, maát nguû laâu ngaøy thì thaàn kinh roái loaïn, ñieân laø caùi chaéc roài. Ngöôøi tu thieàn laø ngöôøi soáng bình dò, chaát phaùc, hoàn nhieân. Tôùi giôø aên thì aên, ngon dôû gì cuõng aên, raát hoàn nhieân, raát deã thöông.

Thaønh ra töø choã coâng phu khoâng oån ñònh, seõ keùo theo moät loâ nhöõng baát nhö yù, roài töø töø taâm lui suït, tu haønh khoâng ñöôïc, khoå caøng theâm khoå. Ngoài thieàn hay tuïng kinh, nieäm Phaät trong loøng yeân oån, thaáy nheï nhaøng töø hôi thôû cho ñeán söï ñieàu hoøa trong cô theå. Tinh thaàn thoaûi maùi môùi coù theå ngoài nieäm Phaät hoaëc ngoài thieàn moät hai ñoàng hoà maø khoâng meät moûi, laïi tieán thaáy thích thuù. Traùi laïi, trong taâm böùc xuùc, thôû khoâng ñöôïc, ngoài khoâng yeân, vieäc naøy vieäc kia roái tung leân, buoåi saùng ñoù mình ñònh ngoài moät tieáng nhöng khoaûng möôøi laêm phuùt laø muoán keùo chaân ra roài. Bôûi ngoài nhö theá khoâng phaûi ngoài thieàn, thì laøm sao ngoài yeân ñöôïc.

Ngoài thieàn maø nhaäp ñöôïc thieàn môùi an laïc. Trong nhaø thieàn coù töø “thieàn duyeät”, töùc nieàm vui coù ñöôïc töø coâng phu haønh thieàn maø ra. Ngöôøi tu thieàn ñöôïc thieàn duyeät, ngoài thieàn queân thôøi gian. Sau khi xaû thieàn roài, nieàm an laïc ñoù vaãn keùo daøi lieân tuïc. Söû caùc Thieàn sö coøn ñeå laïi raát nhieàu nhöõng nieàm vui nhö vaäy. Ñaïi sö Thaùi Hö nghe tieáng chuoâng baùo giôø toïa thieàn, Ngaøi theo chuùng toïa thieàn ñeán khi nghe tieáng baûo chuùng baùo xaû thieàn, Ngaøi cuõng xaû thieàn. Hoûi ra môùi bieát, ñaây khoâng phaûi tieáng baùo xaû thieàn ñaàu hoâm maø laø tieáng baùo xaû thieàn buoåi khuya. Nghóa laø Ngaøi ñaõ ngoài suoát ñeâm trong an ñònh neân laëng saâu trong ñoù, thích thuù vôùi thieàn duyeät. Sau khi xaû thieàn naêm baûy ngaøy lieân tieáp, thieàn duyeät ñoù vaãn coøn ñöôïc trieån khai.

Chuùng ta ngaøy nay vöøa keùo caùi chaân leân thì thaáy bao nhieâu vieäc phieàn naõo tôùi roài. Ngoài chöa ñöôïc maáy phuùt laïi phaûi keùo chaân xuoáng, keùo tuû laáy tieàn ñöa cho ngöôøi naøy, saép ñaët cho ngöôøi kia, ñuû thöù chuyeän treân ñôøi. Giaû nhö coù chuùt gì an laïc trong khi tu, nhöng noù seõ maát lieàn khi ta vöøa keùo chaân ra. Mình tu nhö theá thì chöøng naøo môùi thaønh Phaät, chöøng naøo môùi ñöôïc an laïc giaûi thoaùt ñaây? Cho neân ta tu maø chính mình töï ñaùnh maát coâng phu cuûa mình, cuoái cuøng chæ gaùnh chòu söï thieät thoøi, troáng roãng. Hieåu nhö vaäy chuùng ta sôùm quay trôû laïi, chaán chænh vieäc tu taäp theá naøo ñeå coù ñöôïc nguoàn an laïc ngay trong hieän ñôøi, thì mai sau môùi khoâng sôï khoå sanh töû ñeán.

Chuùng ta phaûi saùng suoát kieåm laïi coâng phu cuûa mình, döùt khoaùt khoâng ñeå cho ñôøi tu löõng lôø troâi qua theo ngaøy thaùng. Chính caùc Thieàn sö cuõng ñaõ rôi nöôùc maét cho vieäc naøy. Cöù saùng ra haønh höông roài chieàu ñoát moät neùn nhang toïa thieàn. Caây höông ban saùng, caây höông buoåi chieàu ñaõ taøn maø vieäc tu haønh chöa phaán phaùt. Nghó ñeán thôøi gian qua suoâng nhö vaäy maø rôi nöôùc maét, töï thöông cho mình. Nhö theá thì bao giôø, ôû ñaâu ta môùi nhaän laïi vaø soáng ñöôïc vôùi taùnh giaùc hay taâm ñaïo cuûa mình?

Chuùng ta coù duyeân, tuy chöa ñaït ñöôïc taâm ñaïo nhöng coù hieåu, coù nhaän vaø coù phöông phaùp ñeå thöïc hieän vieäc ñoù. Vaäy thì luùc coøn söùc khoûe, coøn ñieàu kieän ñeå coâng phu chuùng ta khoâng noã löïc caét ñöùt ngoaïi duyeân, moãi giôø haønh trì phaûi laø moãi giôø laøm chuû, khoâng ñeå qua suoâng baát cöù giaây phuùt naøo. Toùm laïi chæ quay trôû veà taâm ta thoâi, khoâng vieäc gì khaùc, ñöùng laêng xaêng tìm ñaâu beân ngoaøi, maát coâng voâ ích.

Noùi ñeán tu haønh chuùng ta phaûi phaán khôûi vì bieát mình ñaõ coù saün taâm ñaïo roài. Ñaây laø lyù nhaân quaû maø, coù nhaân thì phaûi coù quaû. Ñaõ coù Phaät chuûng thì nhaát ñònh seõ thaønh Phaät thoâi, laâu mau tuøy moãi ngöôøi. Chuùng ta khoâng laàm nhaân quaû, nghóa laø tu taäp nhö theá, laøm nhö theá noùi nhö theá, suy nghó nhö theá, seõ ñöa ñeán keát quaû nhö theá. Cho neân vieäc laøm naøo, yù nghó naøo, ngoân ngöõ naøo keùo loâi, ñöa ñaåy ta vaøo choã taêm toái thì nhaát ñònh ta khoâng laøm. Laø ngöôøi maét saùng, ta phaûi choïn taùnh giaùc maø soáng, töøng böôùc tu taäp ñeå trôû veà vôùi taùnh giaùc cuûa chính mình. Ñoù laø böôùc an laïc sô khôûi cuûa ngöôøi tu noùi chung hay ngöôøi tu thieàn noùi rieâng. Taïi sao mình coù saün cuûa baùu maø laïi boû ñi, khoâng theøm ñoaùi hoaøi tôùi, laïi ngöôïc xuoâi theo caùc thöù giaû taïm, khoâng coù giaù trò gì? Cho neân ñieàu caàn nhaát trong khi tu haønh laø chuùng ta phaûi tænh, phaûi nhôù laïi goác gaùc queâ höông cuûa mình. Tænh nhôù môùi trôû veà ñöôïc, khoâng tænh nhôù thì bieát ñaâu maø veà.

Trong coâng phu, ta thöôøng nghe noùi ñeán Nhaát Haïnh Tam Muoäi vaø Nhaát Töôùng Tam Muoäi. Nhaát Haïnh Tam Muoäi laø gì? Nhaát Haïnh Tam Muoäi laø ñoái vôùi taát caû choã khoâng truï töôùng, khoâng dính maéc nhöõng nieäm yeâu gheùt, laáy boû, ñöôïc maát… quy laïi cuõng laø thieàn. Tam muoäi laø chaùnh ñònh, ñöôïc chaùnh ñònh roài thì trí tueä böøng saùng. Sôû dó trí tueä chuùng ta chöa böøng saùng laø vì mình coøn ngöôïc xuoâi nhieàu vieäc, chöa ñònh neân chöa chuû ñoäng. Khoâng ñònh, khoâng chuû ñoäng thì bò ñoäng thoâi, bò ñoäng laø bò caùc phaùp böùc xuùc keùo loâi.

Phaät daïy taát caû phaùp ñeàu khoâng thaät, ñeán thaân naøy cuõng laø ñoà giaû, taâm chuùng ta ñang suy nghó phaân bieät cuõng taâm giaû, duyeân hôïp. Theá maø mình laïi bò caùc thöù hö giaû ñoù keùo loâi, coù phaûi meâ muoäi khoâng? Baây giôø ñöøng ñeå caùc phaùp keùo loâi, ñöøng theo caûnh duyeân beân ngoaøi, ngöôøi haønh trì nhö theá goïi laø nhaát haïnh. Ta nghe danh töø Nhaát Haïnh Tam muoäi thì nghó raèng khoù khaên laém, phöông phaùp naøy chæ ñeå Phaät, Boà-taùt thöïc haønh thoâi, chöù mình voâ phaàn. Neáu phaùp cuûa Phaät chæ daïy cho ngöôøi giaùc ngoä thì quaû thaät voâ lyù. Bôûi vì neáu ñaõ giaùc ngoä giaûi thoaùt roài thì ñaâu caàn tu nöõa. Ngöôøi maïnh khoûe ñaâu caàn phaûi uoáng thuoác.

Phaùp cuûa Phaät daïy laø nhaém cho nhöõng ngöôøi coøn laën huïp trong khoå ñau, troâi giaït trong soâng meâ beå khoå. Khi ñöôïc giaûi thoaùt roài ta töï taïi rong chôi khaép möôøi phöông, ñaâu coøn leä thuoäc phaùp naøo nöõa. Trong kinh Kim Cang Phaät daïy, ngöôøi ñaõ qua soâng roài maø coøn vaùc thuyeàn treân löng laø ngöôøi khoâng bình thöôøng. Qua ñöôïc soâng roài thì thuyeàn beø khoâng caàn thieát nöõa. Chuùng ta tu haønh chöa an laïc, coøn bò böùc xuùc trong cuoäc soáng neân môùi nöông nôi phaùp Phaät ñeå tu taäp. Xong vieäc roài thì phaùp cuõng boû, nhö heát beänh thì thuoác khoâng coøn caàn thieát. Neáu heát beänh roài maø vaãn tieáp tuïc uoáng thuoác thì thaønh moät beänh khaùc. Cho neân khoâng neân coá chaáp ñoái vôùi phaùp Phaät.

Chuùng ta deã bò caûnh giaû beân ngoaøi loâi cuoán, thieáu tænh giaùc neân maát mình. Ví duï ta ñang tuïng kinh, boãng nhieân nhôù caø pheâ ñaù. Kyø thaät, luùc naøy leõ ra khoâng neân nhôù chuyeän ñoù, maø sao töï nhieân khoâ coå quaù tuïng khoâng ñöôïc. Cho neân leõ ra ta tuïng ñeàu ñeàu vöøa phaûi, nhöng ly caø pheâ ñaù cöù chaän ngay coå hoaøi, vì vaäy phaûi ñaùnh moõ tuïng ruùt, tuïng cho mau ñeå thöôûng thöùc ly caø pheâ ñaù chöù. Caùc duïc laø aûo giaùc, luoân taïo cho mình nhöõng caûm giaùc trong töôûng töôïng, nhöng noù coù söùc thu huùt, loâi cuoán raát maïnh. Cho neân ñoái tröôùc nguõ duïc maø ta vaãn bình thaûn, giöõ taâm trong saùng an laïc, khoâng bò ñoäng laø ñaõ ñi ñöôïc hôn nöûa ñoaïn ñöôøng ñeán Nieát-baøn roài ñoù. Töøng böôùc nhö vaäy, ta laøm chuû ñöôïc roài, daàn daàn mình seõ laøm chuû nhieàu hôn trong taát caû caùc sinh hoaït aên nghæ, tieáp xuùc, laøm vieäc. Ñöôïc vaäy chaéc chaén con ñöôøng giaùc ngoä giaûi thoaùt khoâng coøn xa.

Keá ñeán Nhaát Töôùng Tam Muoäi laø gì? Laø caùc oai nghi ñi, ñöùng, naèm, ngoài, luùc naøo mình cuõng sieâng naêng tu taäp. Nhaát Töôùng laø thuaàn moät thöù, Nhaát Haïnh laø thuaàn moät haïnh. Ñaây laø phaùp tu haèng ngaøy cuûa chuùng ta. Phaùp naøy chuùng ta aùp duïng ngay khi laøm caùc coâng vieäc, chöù khoâng haïn ñònh trong thôøi gian naøo hoaëc trong hình thöùc naøo. Ví duï mình ñang ngoài nghæ, tröôùc maët khoâng coù vaán ñeà gì, beân tai khoâng coù vaán ñeà gì vaø trong loøng cuõng khoâng coù vaán ñeà gì, ñaây môùi thöïc söï laø ngoài nghæ. Chöù noùi ngoài nghæ maø tröôùc maët nhìn heát caùi naøy ñeán caùi noï, beân tai thu nhaän moïi aâm thanh, hoaëc trong loøng saép ñaët chöông trình noï kia thì khoâng theå goïi laø ngoài nghæ. Duø cho ngöôøi ñoù ngoài caû traêm naêm nhö theá cuõng khoâng khoûe ñöôïc chuùt naøo vì coù nghæ ñöôïc ñaâu. Vôùi ngöôøi tu chuùng ta, laøm vieäc gì chæ bieát vieäc ñoù thoâi, khoâng ñöôïc taïp loaïn.

Nhieàu ngöôøi cho raèng tu laø phaûi leân nuùi non vaéng veû, chöù nhö quí thaày laøm raãy laøm ruoäng, ñuû thöù chuyeän laøm sao tu ñöôïc? Nghó nhö vaäy laø chöa hieåu ñaïo. Tu khoâng coù nghóa laø troán chaïy coõi ñôøi hay boù goái ngoài yeân. Ngöôøi xöa leân non leân nuùi laø tuøy duyeân, tuøy haïnh nguyeän, chöù caùc Ngaøi khoâng noùi phaûi nhö vaäy môùi goïi laø tu. Song, khi vieäc mình ñaõ xong caùc Ngaøi cuõng xuoáng nuùi, hoøa quang ñoàng traàn tieáp ñoä chuùng sanh, chöù ñaâu phaûi chæ bieát yeân phaän mình thoâi. Laøm vieäc maø luoân tænh giaùc, luoân nhôù oâng chuû cuûa mình thì ôû ñaâu cuõng tu ñöôïc, ôû ñaâu cuõng laø ñaïo traøng.

Thôøi ñöùc Theá Toân coøn taïi theá, haøng ñeä töû xuaát gia chöùng thaùnh quaû nhieàu voâ keå. Nhöng haøng cö só mang hình thöùc theá tuïc ñaõ ñaït ñöôïc thaùnh vò khoâng phaûi khoâng coù, nhö cö só Duy Ma Caät, phu nhôn Thaéng Man, phu nhôn Maït Lôïi… Hoï laø nhöõng vò cö só coù quyeàn chöùc ,phaûi ñaûm ñang raát nhieàu coâng vieäc maø vaãn tu vaø ñöôïc giaûi thoaùt an laïc nhö thöôøng. Sau naøy ñeán thôøi chö Toå, haøng cö só taïi gia chöùng ñaït ñöôïc choã thaâm yeáu cuõng khoâng thieáu chi, nhö cö só Baøng Long Uaån, coâ Linh Chieáu, ôû Vieät Nam ta coù Tueä Trung Thöôïng Só, vua Traàn Thaùi Toâng v.v… Nhö vaäy ñuû ñeå chuùng ta tin raèng, chæ caàn coù yù chí, coù trí tueä thì ai cuõng coù theå nhaän vaø soáng ñöôïc vôùi taâm ñaïo cuûa mình.

Ñeå dieãn taû taâm ñaïo, toå daïy theá naøy:

            Taâm ñòa haøm chö chuûng,

            Phoå vuõ taát giai manh,

            Ñoán ngoä hoa tình dó,

            Boà-ñeà quaû töï thaønh.

Dòch:

            Taâm ñòa chöùa nhieàu gioáng,

            Gaëp möa ñeàu naåy maàm,

            Ñoán ngoä töï taâm roài,

            Quaû Boà-ñeà töï thaønh.

Nghóa laø ñaát taâm cuûa mình coù saün haït gioáng Boà-ñeà. Ngöôøi tu naøo nhaän ñöôïc nhö theá, thì seõ thaønh töïu ñöôïc an laïc, ñöôïc quaû Boà-ñeà. Phöông phaùp tu toå Boà Ñeà Ñaït Ma daïy cuõng chính laø ñaây. Ngaøi chæ thaúng taâm theå cho chuùng ta baèng caùch ngay trong moïi sinh hoaït, nhaän laáy taâm ñoù. Quaû giaùc ñaõ saün trong ta, chæ kheùo nhaän vaø soáng vôùi quaû giaùc laø chuùng ta giaûi thoaùt. Luïc Toå Hueä Naêng cuõng coù baøi tuïng theá naøy:

            Taâm bình chaúng nhoïc trì giôùi,

            Haïnh tröïc ñaâu caàn tu thieàn,

            Baùo aân, nuoâi döôõng cha meï,

            Nhaân nghóa, giaø treû thöông nhau.

Ngaøi daïy taâm bình thì khoûi phaûi trì giôùi. Bình laø baèng thaúng, khoâng chao ñaûo, khoâng meùo moù. Taâm chuùng ta baèng thaúng khoâng cong vaïy thì giôùi ñöùc töï troøn ñaày, khoâng trì vaãn ñaày ñuû caùc coâng ñöùc, oai nghi. Haïnh ñaõ ngay thaúng roài thì khoâng phaûi tu thieàn. Töùc moïi sinh hoaït haèng ngaøy cuûa chuùng ta khoâng bò vöôùng maéc bôûi traàn caûnh, töï taïi an nhieân thì noùi tu noùi thieàn laø dö. Phaùp tu thieàn nhaèm chæ cho chuùng ta caùch laøm chuû ñöôïc mình, ñi thaúng, nhìn thaúng, noùi thaúng, khoâng bò beân ñaây beân kia keùo loâi. Neáu haïnh ñaõ thaúng roài thì ñaâu caàn phöông phaùp tu taäp naøo nöõa, nhö chuyeän uoáng thuoác toâi ñaõ noùi ôû treân. Nhöng neáu chöa thaúng thì xin tu duøm cho, phaûi coâng phu vaø coâng phu lieân tuïc ñeå cho noù ñöôïc bình ñöôïc thaúng.

Ngaøi noùi baùo aân laø nuoâi döôõng cha meï, nhaân nghóa laø giaø treû thöông nhau, giaûn dò nhö vaäy. Toå noùi nhöõng ñieàu bình thöôøng nhö vaäy ñeå chuùng ta yù thöùc ñöôïc vieäc tu haønh khoâng ngoaøi nhöõng boån phaän, coâng vieäc thöôøng nhaät trong cuoäc soáng. Phaän laøm con thì phaûi bieát phuïng döôõng cha meï, lo laéng chu toaøn maø taâm vaãn thanh thaûn vui veû, khoâng cau coù quaïo quoï, nay vaày mai khaùc. Giaø treû bieát kính nhöôøng thöông meán nhau laø soáng ñuùng vôùi ñaïo lyù laøm ngöôøi. Nhöõng vieäc bình thöôøng nhö theá, neáu chuùng ta troâi troøn ñöôïc trong moät taâm an oån thö thaùi laø ta ñaõ soáng ñaïo.

            Thuoác ñaéng tröø ñöôïc beänh khoå,

            Lôøi ngay quaû thöïc khoù nghe,

            Söûa quaáy lieàn sanh trí tueä,

            Daáu loãi trong taâm chaúng laønh.

Nhöõng lôøi daïy naøy raát bình thöôøng maø chöùa ñöïng ñaày ñaïo lyù. Ngaøi noùi thuoác ñaéng thì trò taän goác beänh. Beänh cuûa chuùng ta laø beänh khoå. Neáu cöù khö khö chaáp caùi nhìn caùi bieát cuûa mình laø ñuùng, cuûa ngöôøi laø sai thì nhaát ñònh ta seõ chòu khoå, vì khoâng bao giôø ñöôïc nhö yù. Cho neân noùi thaät thì meách loøng, Phaät Toå baûo caùi nhìn cuûa mình khoâng haún laø ñuùng, ñöøng chaáp nhö vaäy nöõa. Noùi theá laø va chaïm, laø thöông toån baûn ngaõ chuùng ta roài. Nhöng chính söï thaúng thaén aáy môùi trò taän goác beänh cho mình. Thaønh ra noùi thuoác ñaéng thì trò ñöôïc beänh khoå, lôøi ngay thì khoù nghe. Lôøi noùi thaúng thöôøng laøm ñau loã tai, tuy nhieân neáu ngöôøi chòu noåi, nghe noåi thì môùi coù theå tieán ñöôïc.

Söûa quaáy lieàn sanh trí tueä, daáu loãi trong taâm chaúng laønh. Ngöôøi chòu söûa nhöõng ñieàu quaáy cuûa mình laø ngöôøi phaùt trieån ñöôïc trí tueä. Ngöôïc laïi ngöôøi daáu nhöõng caùi dôû cuûa mình, ngöôøi ñoù khoâng phaûi ngöôøi toát. Phaùp tu naøy raát deã daøng, neáu chòu aùp duïng chuùng ta seõ thaáy ñöôïc an laïc töùc khaéc thoâi. Ví duï nhö baây giôø ta bieát trong loøng mình coøn nhieàu baát oån thì loâi noù ra boû ñi, ñaâu phaûi khoù khaên gì. Ñöøng cho noù hieän höõu trong loøng mình thì seõ ñöôïc an oån, trí tueä hieän tieàn.

Hoøa thöôïng thöôøng daïy chuùng ta “Bieát voïng khoâng theo”. Neáu chuùng ta khoâng bieát nhöõng daáy nieäm laø voïng, thì khoâng khi naøo mình buoâng ñöôïc. Ñaèng naøy vöøa coù moät daáy nieäm daáy khôûi, chuùng ta bieát noù khoâng thieät, ta boû ñi, khoâng chaïy theo thì seõ ñöôïc an laïc, ñoù laø chuùng ta coù trí tueä. Cho neân bieát caùc daáy nieäm laø voïng buoâng ñi thì trí tueä hieän tieàn.

Haèng ngaøy lôïi ích chuùng sanh, thaønh ñaïo ñaâu laø vieäc khaùc. Neáu mình tu taäp nhö vaäy töùc moãi ngaøy tieâu dung hoùa giaûi ñöôïc nhöõng taäp khí xaáu, nhöõng daáy nieäm laêng xaêng, nhöõng loaïn töôûng ñieân ñaûo cuûa chính mình. Nhö vaäy vieäc thaønh ñaïo ñaâu phaûi laø quaù khoù, khoâng heå laøm ñöôïc.

            Boà-ñeà töï nhaän nôi taâm,

            Huyeàn ñaïo cuõng chaúng vieäc ngoaøi,

            Ngöôøi ngöôøi theo ñaây tu haønh,

            Tònh Ñoä ôû ngay tröôùc maét.

Laø ngöôøi tu, neáu chuùng ta laêng xaêng tìm caàu beân ngoaøi laø seõ maát mình, tu khoâng ñöôïc. Ngöôøi tu neáu khoâng tænh giaùc, khoâng soáng ñöôïc vôùi taùnh giaùc cuûa mình ngay trong moïi sinh hoaït thì khoâng goïi laø ngöôøi tu. Cho neân ngöôøi tu phaûi laø ngöôøi tænh giaùc. Ñaõ tænh giaùc roài, thì moïi hieän töôïng chung quanh khoâng coøn laàm nöõa, thaáy ñöôïc leõ thöïc cuûa caùc phaùp, töùc laø coù ñaày ñuû trí tueä. Ngöôøi ñaày ñuû trí tueä laø ngöôøi soáng ñöôïc vôùi taâm ñaïo cuûa mình.

Coù ngöôøi hoûi: “Ngöôøi hay noåi giaän tu ñöôïc khoâng?”, toâi ñaùp: “Ñöôïc chöù sao khoâng”. Bôûi vì taùnh giaùc khoâng coù muø môø, khoâng coù noåi giaän gì heát. Vöøa coù moät nieäm daáy khôûi leân, mình boû ñi thì yeân. Ngay khi giaän laø taâm voïng ñoäng phieàn naõo chöù taùnh giaùc ñaâu coù voïng ñoäng phieàn naõo. Vì vaäy luùc ñoù chæ caàn thaáy roõ goác giaän khoâng thaät, giaän töï laëng thì trôû veà taùnh giaùc thoâi. Ñoù laø tu roài. Ngay coát tuûy aáy maø chuùng ta haønh, thì luoân luoân trôû veà taùnh giaùc. Coøn ñang luùc noåi giaän, maø coá chaáp nhöõng yù nghó mình laø ñuùng, ngöôøi ta sai thì dó nhieân seõ ñieân leân thoâi.

Ñieåm cuoái cuøng laøm chöôùng ñaïo taâm nhaát laø chaáp ngaõ. Cho neân ngöôøi tu Phaät thì goác laø phaûi trò chaáp ngaõ. Chaáp ta laø trung taâm cuûa vuõ truï, laø chaân lyù. Phaù ñöôïc caùi chaáp naøy môùi mong phaùt trieån ñöôïc tueä giaùc, phaùt trieån ñöôïc taâm ñaïo. Muoán phaù ngaõ, chuùng ta phaûi thöôøng xuyeân quaùn saùt thaân taâm naøy khoâng thaät, thaáy roõ tính chaát voâ thöôøng cuûa noù, daàn daàn buoâng boû nhöõng coá chaáp cuûa mình. Coâng phu laâu ngaøy ta seõ phaù ñöôïc ngaõ vaø ngaõ sôû.

Neân nhôù taâm ñaïo laø caùi saün nôi moãi ngöôøi chuùng ta, nhöng neáu bò lôùp baûn ngaõ bao boïc thì khoâng deã gì ta soáng ñöôïc vôùi ñaïo taâm cuûa mình. Vì vaäy ngöôøi tu Phaät, nhaát laø tu thieàn phaûi thaáy nhö thaät baûn chaát cuûa caùc phaùp, ñeå töø ñoù khoâng laàm nhaän caùi giaû cho laø thaät, khoâng laàm nhaän thaân taâm naøy nöõa. Ñöôïc vaäy môùi mong soáng ñöôïc vôùi taâm ñaïo cuûa mình. Taâm ñaïo chính laø Taâm thieàn.

Caàu mong toaøn theå chuùng ta nhaän laïi vaø soáng ñöôïc vôùi Taâm thieàn cuûa mình.

]

THIEÀN TOÂNG VIEÄT NAM