TAÂM THIEÀN

H.T THÍCH NHAÄT QUANG

ÑÖÔØNG XÖA

Hoâm nay ngaøy Raèm Thöôïng ngöôn töùc Raèm thaùng gieâng. Thieàn vieän Thöôøng Chieáu chuùng toâi cuõng theå theo tín ngöôõng daân toäc cuùng Raèm. Nhöng ôû ñaây cuùng Raèm raát ñôn giaûn, quan troïng laø noùi chuyeän ñaïo lyù cho quyù Phaät töû hieåu, ñeå aùp duïng vaøo ñôøi soáng cuûa mình. Hieåu vaø aùp duïng ñöôïc Phaät phaùp töùc laø chuùng ta ñaõ daâng leã cuùng Raèm cho Tam Baûo.

ÔÛ ñaây chuùng toâi muoán neâu laïi phöông höôùng giaùo duïc cuûa ngöôøi xöa neân buoåi noùi chuyeän hoâm nay laáy teân laø Ñöôøng Xöa. Taïi sao toâi choïn ñeà taøi ñoù? Vì toâi thaáy ngöôøi xöa khoâng röôøm raø nhö chuùng ta. Giaùo duïc, ñôøi soáng, tö caùch… moïi thöù veà con ngöôøi ñeàu khoâng maøu meø nhö chuùng ta baây giôø, nhöng phaåm chaát beân trong laïi raát toát. Ngaøy xöa noùi tu thì coù ngöôøi ñaït ñaïo ngay trong ñôøi naøy. Ñaïo mang laïi moät lôïi ích lôùn lao thieát thöïc cho nhöõng ai thöïc söï duïng coâng tu taäp, do ñoù ñaïo phaùp ñoùng goùp ñöôïc raát nhieàu vieäc coâng ích cho xaõ hoäi, cho con ngöôøi.

Phaät giaùo ñaõ truyeàn vaøo AÙ Ñoâng qua caùc thôøi kyø vaø coù ñöôïc nhöõng keát quaû ngaøy hoâm nay, phaàn lôùn do söï saùng suoát linh ñoäng cuûa caùc baäc coå ñöùc. Vieät Nam chuùng ta qua nhöõng thôøi kyø ñaïo Phaät du nhaäp cuõng ñaõ coù nhöõng thaønh quaû ñaùng keå ñoái vôùi toå quoác vaø daân toäc mình. Taêng Ni Phaät töû thôøi aáy noùi tu töùc laø coù keát quaû, coù phaåm chaát toát ñeïp. Noùi hoïc ñaïo, haønh ñaïo laø thaät söï coù hoïc coù haønh, chöù khoâng phaûi noùi suoâng. Chính baûn thaân hoï höôûng ñöôïc giaù trò ñoù vaø tích cöïc ñoùng goùp cho xaõ hoäi cho nhaân loaïi.

Trong hoaøn caûnh chuùng ta baây giôø, vieäc hoïc ñaïo vaø haønh ñaïo tuy khoâng theå gioáng heät nhö ngöôøi xöa, nhöng caàn phaûi noi theo tinh thaàn cuûa caùc Ngaøi. Ñieàu naøy seõ un ñuùc cho chuùng ta thaønh moät Phaät töû xöùng ñaùng. Bôûi vì moät ngöôøi tu trong baát cöù hoaøn caûnh naøo, nhaát ñònh cuõng phaûi coù phaåm chaát, ñeå töø ñoù toûa ra moät ñaïo ñöùc mang laïi söï ích lôïi cho ñôøi.

Nhö toâi ñaõ noùi, caùc baäc tieàn boái ñi tröôùc chuùng ta coù moät ñöôøng höôùng giaùo duïc quaû thaät giaûn dò, khoâng röôøm raø nhö mình, maø thaønh coâng raát lôùn. Nhö trong saùch ghi laïi, moät Thieàn taêng raát bình thöôøng, aên maëc giaûn dò, coù theå laø hôi queâ moät chuùt. Buoåi saùng noï Thaày ñi ngang caùnh ñoàng queâ, thaáy moät ngoâi mieáu khoùi höông nghi nguùt, thieän nam tín nöõ ñoâng ñaûo, ai naáy ñeàu mang höông quaû, nhang ñeøn tôùi daâng cuùng. Vò Thieàn taêng naøy cuõng ñeán ñoù xem thöû, Thaày chaúng thaáy gì ngoaøi ba vieân gaïch keâ laïi. Ñuùng laø mieáu oâng Taùo roài.

Thaày böôùc vaøo trong, laáy gaäy goõ vaøo ba mieáng gaïch noùi: “Chæ ba vieân gaïch nung keâ laïi, linh hieån ôû choã naøo?”. Noùi xong, ba vieân gaïch aáy ñoå suïp xuoáng. Thaày lieàn raûo böôùc ñi. Ñi moät ñoaïn, Thieàn taêng thaáy moät ngöôøi maëc y phuïc chænh teà, ñeïp ñeõ, ñeán tröôùc thöa: “Kính baïch Ngaøi, Ngaøi ñaõ vì con ban cho baøi phaùp “phaù ngaõ” khieán con ñaït ñöôïc lyù voâ sinh, thoaùt khoûi kieáp Taùo choân vuøi trong ba vieân gaïch ñoù. Con xin ñöôïc ñaûnh leã taï ôn Ngaøi”.

Baøi thuyeát phaùp cuûa vò taêng ngheøo naøy laø gì? Ngaøi khoâng thaêng toøa cuõng khoâng noùi kinh ñieån gì laï, chæ goõ vaøo ba vieân gaïch noùi: “Chæ laø ba vieân gaïch keâ laïi, linh hieån ôû choã naøo?” Neáu khoâng linh hieån, taïi sao daân laøng höông khoùi leã cuùng nhö vaäy. Chính caâu noùi cuûa Thieàn taêng khieán cho chuû nhaân ba vieân gaïch ñoù nhaän ra söï meâ muoäi cuûa mình, nhaän ba vieân gaïch taïm bôï chaúng ra gì laø “Ta”, roài laïi chaáp giöõ, theo ñoù ra oai taùc quaùi khieán moïi ngöôøi neå sôï. Vì vaäy khi nghe linh hieån ôû choã naøo, thaàn Taùo lieàn tænh. Töø lôøi khai thò ñoäc ñaùo ñoù, thaàn Taùo nhaän ra lyù voâ sinh. Caùc phaùp voán ñaõ nhö theá, caùi gì laø linh hieån, ba vieân gaïch linh hieån hay caùi mieáu linh hieån? Quaû thaät nghieäm cho cuøng chaúng coù gì thaät heát. Ñaõ theá, baùm vaøo ñoù laøm gì?

Chuùng ta cuõng vaäy, gaù vaøo thaân töù ñaïi giaû taïm maø laïi chaáp cho laø mình, ai ñuïng ñeán cuõng khoâng ñöôïc. OÂm giöõ chaáp chaët nhö vaäy töø ñôøi naøy sang ñôøi khaùc, keït vöôùng quay cuoàng trong ñoù khoâng theå thoaùt ra ñöôïc. Chuùng ta thöû nghieäm xem thaân naøy laø thaät, taâm naøy laø thaät? Hoaøn caûnh, danh voïng, tieàn taøi laø thaät? Caùi gì laø thaät? Ñaõ khoâng coù caùi thaät, taïi sao chuùng ta laïi cheát ôû trong ñoù? Sao khoâng bieát mình coøn coù moät caùi chaân thaät theânh thang roäng lôùn hôn nhieàu, chöù khoâng phaûi moät chuùt nhoû nhoi hö giaû aáy.

Neáu thaáy ñöôïc caùi khoâng thaät, caùi roãng khoâng cuûa caùc phaùp, chaéc raèng chuùng ta khoâng coøn bò raøng buoäc gì nöõa, ta seõ giaûi thoaùt, ñi laïi theânh thang töï do khoâng vöôùng maéc bôûi baát cöù thöù gì. Traùi laïi nghe ngöôøi ta noùi lôøi bieám nheõ mình töùc giaän buoàn phieàn, roài toan tính traû thuø theá naøy theá noï laø taïo khoå cho nhau. Hoaëc nghe ngöôøi ta ca tuïng mình thaáy sung söôùng, vui thích duø lôøi ca tuïng aáy khoâng haún laø ñuùng. Töø ñoù ngöôøi ta tìm caùch taâng boác mình leân, ñeå cuoái cuøng chæ laø lôïi duïng laãn nhau thoûa maõn loøng tham thoâi. Theá gian naøy khoå laø vì bao nhieâu ñoù vieäc.

Cho neân Phaät noùi chuùng sanh khoå laø do khôûi nieäm, do laàm nhaän caùc phaùp. Ngöôøi con Phaät phaûi bình tónh khi bò huûy nhuïc cuõng nhö ñöôïc ca tuïng, ta luoân giöõ taâm bình thöôøng. Neáu ngöôøi ta huûy nhuïc ñuùng thì ñoù laø nhöõng baøi hoïc quyù baùu ñeå mình phaán ñaáu, coá gaéng khaéc phuïc nhöõng caùi dôû, vöôn leân cao ñeïp hôn. Coøn nhöõng ñieàu huûy nhuïc ñoù laø xuyeân taïc thì ta naém chaéc khoâng ñuùng söï thaät, buoàn giaän laøm chi cho toån taâm theå? Bieát tu nhö vaäy thì trôû veà vôùi chính mình khoâng khoù.

Phaùp tu naøy giaûn dò, khoâng coù gì röôøm raø, khoâng vaên töø ngoân ngöõ cao sieâu khieán ta baän loøng suy nghó. Chæ thaúng leõ thaät giaûn dò nhö vaäy. Cho neân trong coâng phu tu taäp, caøng bôùt nhöõng hình thöùc röôøm raø caøng gaàn vôùi ñaïo. Tinh thaàn giaùo hoaù cuûa ngöôøi xöa nhö theá ñaõ giuùp haønh giaû nhaän ra leõ thaät raát mau choùng. Nhaän ñöôïc thì nhaän, khoâng nhaän ñöôïc thì thoâi; khoâng coø keø theâm bôùt hay lyù luaän giaûi baøy gì caû. Vì vaäy haønh giaû khoûi phaûi naën ñaàu boùp traùn, bôûi caøng vaän duïng naõo boä thì caøng suy nghó. Caøng suy nghó thì caøng xa. Ñieàu naøy ñoái vôùi ngöôøi tu thieàn raát caám kî, khoâng cho suy nghó. Bôûi suy nghó laø loaïn töôûng ñieân ñaûo, chöù chaúng phaûi chaân lyù.

Chaân lyù Phaät daïy phaûi ñöôïc theå nghieäm baèng tröïc giaùc, trong ñi ñöùng naèm ngoài, noùi naêng ñoäng tònh, chöù khoâng phaûi trong luaän baøn ñuùng sai. Nghóa laø khi taâm ta chöa yeân thì nhöõng saép ñaët, suy nghó, noùi naêng ñeàu khoâng ñuùng leõ thaät. Thieân haï laïi chaáp cho caùi suy nghó cuûa toâi laø ñuùng, ai ñuïng tôùi khoâng ñöôïc. Ñaây chính laø nguyeân nhaân phaùt sinh söï tranh ñaáu. Bôûi ai cuõng chaáp giöõ caùi nghó, caùi thaáy cuûa toâi laø ñuùng neân roài coâng kích laãn nhau ñeå baûo veä cho “caùi cuûa mình” ñoù.

Hieåu nhö vaäy, chuùng ta coù theå thu ngaén laïi con ñöôøng tu ñaïo cuûa mình, khoâng maát thì giôø maø keát quaû laïi nhieàu. Ta chæ xoay laïi mình, chænh ñoán nhöõng sai laàm, taêng tröôûng nhöõng ñieàu toát ñeïp ñuùng chaùnh phaùp. Roïi ra ngoaøi laøm chi, maát thôøi giôø, hao toån khí löïc voâ ích, coù lôïi laïc chi ñaâu. Chuùng ta tu hoaøi khoâng thaønh Phaät loãi taïi höôùng ra ngoaøi lo chuyeän thieân haï, trong khi chính mình, mình laïi khoâng bieát. Coù ñaùng traùch khoâng? Phaät töû chaân chính laø döøng taâm höôùng ngoaïi, maø soi laïi chính mình xem dôû choã naøo, caàn phaûi khaéc phuïc, phaûøi tu tieán ra sao. Luïc Toå ngaøy xöa ñaõ daïy “Nhìn thaáy loãi ngöôøi laø loãi cuûa mình ñaõ beân caïnh”. Phöông phaùp naøy ôû ñaâu chuùng ta cuõng coù theå aùp duïng ñöôïc, khoâng ñôïi phaûi ñeán chuøa môùi tu ñöôïc. AÙp duïng nhö vaäy quyù vò seõ thaáy mình tu ñöôïc moät giôø thì an oån moät giôø, tu ñöôïc moät ngaøy thì an oån moät ngaøy.

Neáu Phaät töû naëng veà hình thöùc caàu cuùng beân ngoaøi, thì keát quaû chaúng ñöôïc bao nhieâu, neáu khoâng noùi laø deã rôi vaøo taø kieán. Trong kinh daïy: “Ñaûn tình baát phuï vaät, vaät khôûi ngaïi nhôn” nghóa laø neáu tình khoâng gaù vaät thì vaät haù ngaïi ngöôøi. Neáu ta khoâng daáy khôûi loaïn töôûng laêng xaêng, ñaët vaán ñeà theá naøy theá noï, thì caùc phaùp töï noù nhö theá, khoâng coù gì trôû ngaïi ñeán ta. Sôû dó noù trôû ngaïi mình laø do ta baùm vaøo noù. Ví duï nhö ñeâm toái nhaù nhem, quyù vò ñi treân ñöôøng thaáy moät vaät daøi daøi naèm döôùi ñaát. Neáu bình tónh nhìn kyõ thaáy ñoù laø sôïi daây thöøng thì khoâng coù chuyeän gì xaûy ra. Nhöng vì khoâng bình tónh coäng theâm voïng töôûng, quyù vò töôûng ñoù laø con raén neân hoát hoaûng la toaùng leân. Roài thì naøo laø noù le löôõi, choác ñaàu, phoùng moå vaøo mình… nghó töôûng moät hoài baát tænh nhaân söï luoân. Teù ra chæ laø sôïi daây thöøng! Roõ raøng chæ ñoåi moät caùi nhìn laø toaøn boä cuoäc dieän thay ñoåi heát. Cho neân caùc Thieàn sö baûo phaûi nhìn thaáu leõ thöïc môùi coù theå soáng thöïc ñöôïc.

Ñaïo laø chaân thaät, chuùng ta toâ veõ nhieàu lôùp xanh ñoû quaù thaønh ra maát ñaïo. Laøm vieäc chi maø khoâng tænh taùo saùng suoát thì tröôùc sau gì cuõng thaát baïi. Vì laàm maø thaát baïi. ÔÛ ñaây Phaät daïy: Caûnh duyeân khoâng toát xaáu, toát xaáu ôû nôi taâm. Taâm neáu khoâng daáy ñoäng, yeâu gheùt do ñaâu khôûi? Caûnh duyeân thaät söï khoâng coù toát xaáu. Nhö caây tuøng noù khoâng töï noùi toâi laø loaøi tuøng quyù, cuõng khoâng baûo ta phaûi troàng, phaûi quyù troïng noù. Nhöng töï mình phaân loaïi, caây tuøng naøy ñem töø beân Taøu beân Nhaät veà, quyù laém. Phaûi troàng treân cao nguyeân xöù laïnh môùi xöùng vôùi noù v.v… Theá laø ñuû chuyeän veõ vôøi. Ngöôøi hoïc ñaïo khoâng neân nhö vaäy, laøm sao thaáy ñöôïc thaät chaát cuûa caùc phaùp. Thaønh ra noùi caûnh duyeân töï noù khoâng coù toát xaáu gì heát, toát xaáu laø do nôi taâm cuûa con ngöôøi.

Chuùng ta tu laø trôû veà taâm theå cuûa mình, cho neân ta thöôøng nghe noùi tu taâm. Neáu taâm mình coøn laêng xaêng thì phaûi döøng laïi, taâm mình coøn nghó xaáu nghó toát veà thieân haï thì phaûi bôùt ñi, taâm coøn vöôùng maéc nhöõng caûnh duyeân beân ngoaøi thì neân döùt boû. Noùi toùm laïi taâm chöa yeân thì phaûi laøm cho yeân. Taâm yeân töùc laø Ñaïo hieän tieàn. Vì taâm laø chuùa teå, laø chuû muoân phaùp. Nhöng ñoâi khi coù ai hoûi “Taâm laø caùi gì”, toâi cuõng khoâng bieát. Laøm sao noùi ñöôïc caùi khoâng hình khoâng töôùng ñoù!

Ngöôøi naøo chaïy ra ngoaøi thì khoâng soáng ñöôïc vôùi taâm ñoù. Ngöôøi naøo khoâng gaù nöông, khoâng maéc keït caùc caûnh duyeân, thì soáng ñöôïc vôùi taâm aáy. Töùc laø soáng ñöôïc vôùi caùi linh theå saùng suoát, caùi baûn lai dieän muïc cuûa chính mình. Ñoù môùi laø caùi chaân thaät. Neáu taâm ñöøng daáy khôûi, ñöøng vöôùng maéc, ñöøng göôïng eùp… thì yeâu gheùt töø ñaâu maø coù? Ví duï nhö ta nhìn moät vaät gì hay moät ñoái töôïng naøo ñoù, ta thaáy thích hôïp vôùi mình lieàn khôûi nieäm thöông hay thích, muoán caùi ñoù thuoäc veà mình. Ñoù laø khôûi taâm aùi. Taâm naøy ñaõ khôûi, noù seõ khoâng ñeå mình yeân ñaâu. Bôûi khi muoán ñieàu gì, ta nhaát ñònh phaûi laøm cho ñöôïc. Do ñoù phaûi toan tính, saép ñaët theá naøo ñeå coù ñöôïc vaø giöõ ñöôïc nhöõng gì mình thích. Khoå laém!

Phaät noùi chöa ñöôïc muoán cho ñöôïc neân khoå, ñöôïc roài giöõ cho ñöøng maát neân khoå, khi maát khoâng coøn giöõ beân mình ñöôïc nöõa neân khoå. Nhö vaäy caû ba thôøi ñeàu khoå. Laøm sao soáng ñöôïc vôùi taâm tónh, giaùc tueä cuûa chính mình, an oån thöïc söï môùi khoâng khoå. Caùc phaùp baûn vò cuûa noù laø nhö theá. Caùi caây nhö theá, caùi nhaø nhö theá, con ngöôøi nhö theá, söï soáng nhö theá, ta ñöøng chen vaøo ñoù maø töï chuoác luïy. Ñöôïc vaäy duø khoâng muoán an oån ta vaãn an oån nhö thöôøng. Noùi thì deã nhöng laøm raát khoù, caàn phaûi beàn loøng vöõng chí laém môùi ñöôïc.

Quyù vò thaáy trong Thieàn vieän raát nhieàu caây caûnh, phaûi khoâng? Chuùng ñaâu phaûi töø treân trôøi rôùt xuoáng ñaây vôùi nhöõng hình daùng nhö theá, cuõng phaûi coù coâng phu chöù. Chuùng toâi ñaøo tìm ôû nôi khaùc ñem veà troàng, roài phaûi töôùi, phaûi saên soùc, phaûi giöõ gìn noù môùi ñöôïc nhö theá. Vieäc tu cuõng vaäy, phaûi coù coâng phu. Coâng phu moät caùch lieân tuïc vaø ñuùng ñaén. Maûnh ñaát taâm tuy ñaõ saün, nhöng neáu chuùng ta khoâng chaêm boùn, ñeå coû raùc laáp ñaày thì laøm sao phaùt sanh hoa traùi ñöôïc.

Thieàn chính laø moät phöông thöùc soáng khoâng vöôùng maéc beân ngoaøi, khoâng ngöôïc xuoâi theo taâm töôûng vieån voâng, maø soáng laïi vôùi chính mình, vôùi taâm an oån thöïc söï. Neân ngöôøi xöa noùi: “Taâm töï nhieân chaúng boân ba theo caûnh, thì caûnh töï nhieân chaúng loâi keùo taâm ñaâu”. Caâu noùi thaät giaûn dò. Taâm mình neáu khoâng boân ba chaïy theo caùc caûnh duyeân beân ngoaøi, khoâng vöôùng maéc vaøo ñoù, thì laøm gì caûnh duyeân beân ngoaøi keùo loâi ñöôïc taâm mình. Khi ta noùi “tu khoù quaù” laø bieát mình coøn vöôùng maéc, coøn chaïy ngöôïc xuoâi ra ngoaøi, neân môùi tu khoâng ñöôïc.

Baây giôø ta döøng laïi, ñöøng vöôùng maéc, ñöøng chaïy ra ngoaøi nöõa töùc laø taâm an oån. Nhö theá tu ñaâu coù khoù, chæ taïi mình khoâng quyeát tu thoâi. Hieän nay chuùng ta soáng baèng taâm voïng, taâm phaân bieät theá naøy theá kia. Nhöng ñoù ñaâu phaûi laø taâm ta. Khi bieát mình ñaõ laàm thì phaûi chænh tu ngay, soáng trôû laïi vôùi taâm thaät cuûa mình chöù. Ñaây laø vieäc chính cuûa ngöôøi Phaät töû muoán tu hoïc chaùnh phaùp. Vì vaäy chuùng ta phaûi noã löïc, gaéng tænh gaéng söûa ñoåi nhöõng sai laàm cuûa mình. Coù theá vieäc tu taäp môùi mong ñaït ñöôïc keát quaû toát.

Toå Ñaïo Tín luùc coøn nhoû theo Tam Toå Taêng Xaùn caàu phaùp moân giaûi thoaùt. Toå Taêng Xaùn khoâng daïy gì, chæ hoûi: “Ai troùi buoäc ngöôi?” Ngaøi Ñaïo Tín söïng laïi, thöa: “Baïch Hoøa thöôïng, khoâng ai troùi buoäc con”. Tam Toå baûo: “Vaäy caàu giaûi thoaùt laøm gì?” Ngay ñoù ngaøi Ñaïo Tín lieàn ngoä ñaïo.

Quyù vò thöû nghieäm xem ai troùi buoäc mình? Quaû thöïc khoâng ai troùi buoäc mình, töï mình troùi buoäc mình thoâi. Thaønh ra vöøa nghe caâu hoûi naøy laø ngaøi Ñaïo Tín coù tænh roài. Neân khi Tam Toå noùi: “Caàu giaûi thoaùt laøm gì?” Ngaøi lieàn ngoä ñaïo. Ngoä roài thì roõ bieát taâm voán roãng rang saùng suoát, khoâng gì coù theå troùi buoäc ñöôïc. Do taâm roãng rang saùng suoát neân ta ñeán vôùi moïi ngöôøi deã daøng, khoâng coøn bæ thöû ta ngöôøi nöõa. Baáy giôø caûm thoâng ñöôïc vôùi taát caû caùc caûnh duyeân vaø chöùng nghieäm thaáu ñaùo vaïn phaùp nhaát nhö, taát caû ñeàu khoâng ngoaøi baûn taâm thanh tònh baát sanh baát dieät.

Cho neân khi lieãu ngoä roài, töï nhieân taâm löôïng bao dung, khoâng coøn chaáp neâ, khoâng coøn thöông ngöôøi naøy gheùt keû kia. Ñeán ñaâu, luùc naøo, ta cuõng caûm nhaän ñöôïc söï chan hoøa giöõa mình vaø moïi ngöôøi, moïi caûnh vaät chung quanh. Ñaây chính laø loái soáng cuûa caùc Thieàn sö. Toâi noùi nhö vaäy ñeå chuùng ta coá gaéng, nhöng ñöøng nghó chæ coù Thieàn sö môùi soáng ñöôïc nhö theá, coøn mình voâ phaàn. Ñöùc Phaät ñaâu khoâng noùi: “Taát caû chuùng sanh ñeàu coù Phaät taùnh”, voâ phaàn sao ñöôïc? chæ taïi mình khoâng daùm nhaän laáy, neân maát loøng tin vaø khieáp nhöôïc nhö vaäy.

ÔÛ ñaây, chö Toå daïy thaät ngaén goïn maø cuõng thaät thaáu thoaùt. Moät khi hoïc nhaân nhaän ñöôïc roài thì muoân ñôøi khoâng queân. Caùc Ngaøi cuõng laø con ngöôøi, cuõng coù söï soáng nhö mình, cuõng ñi hoïc ñaïo nhöng sao laïi mau chöùng ngoä? Ñoù laø vì Thaày troø ngöôøi xöa ñeàu giaûn dò, khoâng röôøm raø nhö chuùng ta hoâm nay. Cho neân Toå Taêng Xaùn noùi: “Chí ñaïo voâ nan, duy hieàm giaûn traïch” (Tín Taâm Minh), nghóa laø choã toät cuøng cuûa ñaïo khoâng khoù, chæ ngaïi vì giaûng traïch nhieàu quaù neân khoâng thaáy ñöôïc ñaïo. Moät caâu noùi naøy, moät baøi thuyeát phaùp giaûn dò nhö vaäy thoâi cuõng ñuû cho caùc Ngaøi ngoä ñaïo roài. Ñieàu naøy chuùng ta phaûi töï nhaéc nhôû laáy mình.

Chuyeän keå veà moät chaøng thanh nieân ñeán thöa vôùi Thaày mình:

- OÂng giaø con naêm nay baûy möôi ngoaøi roài, maø khoâng hieåu sao oâng meâ tieàn kinh khuûng. Chuùng con khuyeân: “Ba giaø roài boû heát ñi, lo nieäm Phaät cho khoûe”. OÂng baûo: “Nieäm Phaät maø teù tieàn teù baïc thì tao môùi nieäm. Coøn khoâng thì thoâi, ñöøng noùi vôùi tao chuyeän ñoù nöõa”. Cuùi xin Thaày chæ daïy laøm sao ñeå ba con tænh taâm tu haønh.

Vò Thaày baûo anh chaøng tìm caùch daãn oâng giaø ñeán gaëp mình. Quaû thaät, anh ta daãn ñöôïc oâng giaø ñeán. Thaày hoûi:

- OÂng coøn thích chuyeän laøm aên chöù?

OÂng giaø ñaùp:

- Phaûi roài, toâi coøn soáng thì coøn phaûi aên uoáng noï kia, bao nhieâu thöù chi xaøi. Khoâng laøm aên tieàn ñaâu maø xaøi.

Thaày noùi:

- Ñöôïc roài. Baây giôø moãi ngaøy oâng nieäm Phaät, cöù moät chuoãi laø moät quan tieàn, ñöôïc bao nhieâu chuoãi ghi vaøo soå. Chieàu ñem ñeán ñaây cho toâi xem, nieäm ñöôïc bao nhieâu toâi seõ traû tieàn baáy nhieâu, chòu khoâng?

OÂng giaø vui veû:

- Vaäy thì ñöôïc, toâi saün saøng.

Hai beân trao ñoåi vôùi nhau ñaâu ñoù ñaøng hoaøng, theá laø oâng giaø baét ñaàu nieäm Phaät moãi ngaøy, khoâng caàn con chaùu nhaéc nhôû chi caû. Ban ñaàu oâng ñeán chuøa laõnh tieàn ñeàu ñaën, töø töø thöa daàn. Ngöôøi con laáy laøm laï thöa vôùi Thaày mình:

Sao luùc naøy Ba con ít ñeán Thaày nhaän tieàn nöõa?

Vò thaày baûo:

Khoâng sao ñaâu. Con cöù yeân taâm.

Thôøi gian sau, oâng vaãn ngoài nieäm Phaät nhöng khoâng coøn ñeán Thaày nöõa. Chaøng thanh nieân hoaûng sôï, khoâng bieát oâng giaø coù truïc traëc gì chaêng, lieàn chaïy ñeán caàu cöùu Sö phuï. Thaày anh baûo: “Con ñöa thaày veà nhaø gaëp oâng cuï ñi”. Theá laø hai thaày troø daãn nhau veà nhaø. Tôùi nôi, nhìn thaáy thaàn saéc oâng giaø töôi nhuaän nghieâm chænh, ñoâi maét kheùp hôø, thaân baát ñoäng, hôi thôû ñieàu hoøa. Vò Thaày vui möøng noùi vôùi ñeä töû: “Ba con ñaõ nhaäp chaùnh ñònh, an truï trong chaùnh nieäm, khoâng coøn gì coù theå keùo loâi oâng ñöôïc nöõa, huoáng chi laø tieàn! Thoâi, thaày veà ñaây”. Ngöôøi con vui söôùng khoân taû, ñaûnh leã taï ôn Sö phuï ñaõ ñoä ñöôïc ba mình.

Quaû thaät sau moät thôøi gian mieân maät nieäm Phaät, oâng giaø ñaõ ñaït ñöôïc trình ñoä nhaát taâm. Chuùng ta môùi thaáy ngöôøi xöa ñaõ kheùo duøng moïi thuû thuaät ñeå ñoä ngöôøi, maø khoâng caàn phaûi lyù giaûi daøi doøng gì caû. Phöông thöùc giaùo duïc cuûa caùc Ngaøi giaûn dò nhö vaäy, töø ngay nhöõng nghieäp taäp, nhöõng thoùi quen bình thöôøng maø caùc Ngaøi höôùng daãn, chuyeån hoùa haønh giaû vaøo Ñaïo. OÂng giaø baát ñaéc dó ngoä nhaäp ñöôïc nieäm Phaät Tam muoäi, theá laø tieàn taøi danh lôïi ñoàng moät luùc bieán thaønh tro buïi. OÂng ñaõ thöïc söï an oån.

Trôû laïi vieäc hoïc ñaïo, haønh ñaïo cuûa chuùng ta ngaøy nay. Qua nhöõng caâu chuyeän treân, chuùng ta hoïc ñöôïc ñieàu gì? Ngöôøi xöa noùi: “Hoïc ñaïo laø hoïc loái moøn cuûa voïng taâm, cuûa yù nieäm Ngaõ vaø ngaõ sôû”. Sôû dó coù Ngaõ vaø coù “cuûa ngaõ”, laø vì coù nhöõng voïng ñoäng, laêng xaêng, vöôùng maéc ngöôïc xuoâi, cho neân ta môùi hoïc ñaïo. Baây giôø taát caû nhöõng thöù ñoù laéng heát, nhö oâng giaø kheùp maét, yeân oån trong tö theá thöïc söï thoaûi maùi, hôi thôû ñieàu hoøa, moïi thöù raøng buoäc töø laâu nay ñöôïc buoâng xuoáng heát, thì vieäc hoïc haønh ñaïo cuõng khoâng coøn nöõa. Töø ñaây veà sau coù thöù gì keùo loâi ta noåi nöõa maø phaûi duïng coâng ñuoåi tröø. Cho neân khi vò Thaày nhìn thaáy oâng giaø ôû trong traïng thaùi thaân an taâm laïc, laø bieát nhieäm vuï cuûa mình ñaõ xong, neân Ngaøi noùi: “Thoâi, thaày veà ñaây”.

Hoïc ñaïo ñeán ñöôïc choã naøy thì khoûi phaûi cuùng raèm nöõa, khoûi phaûi ñoát höông laïy Phaät gì heát. Bôûi ñaâu coøn gì vöôùng maéc trong loøng, ñaâu coøn baát an baát oån nöõa maø caàu cuùng! Baáy giôø ta laø Phaät roài, laïi ñi caàu Phaät cuùng Phaät naøo nöõa? Sôû dó chuùng ta coøn ngoài Thieàn laø vì mình chöa Thieàn, chöù neáu ñaõ chöùng Thieàn heát khoâng nhaát thieát phaûi ngoài. Ñi ñöùng ñoäng tònh gì cuõng laø Thieàn caû. Vì ta chöa bình oån neân môùi coù caùc thöù phaùp moân tu taäp ñeå kheùp mình tónh laëng. Chöù taâm ñaõ an roài thì luùc naøo maø chaúng töï do töï taïi, ñaâu coù gì troùi buoäc, neân khoûi phaûi caàu giaûi thoaùt, thieàn ñònh chi caû. Cho neân phaùp tu cuûa nhaø thieàn laø tu ngay voïng töôûng, phaûi töø nhöõng yù nieäm laêng xaêng, chaáp tröôùc ñieân ñaûo cuûa mình maø chuyeån hoùa, cho chuùng laëng xuoáng, trôû veà chaùnh nieäm.

Phaät töû caàn hieåu roõ ñieàu naøy ñeå giaûm bôùt nhöõng hình thöùc röôøm raø, chuùng ta ñi thaúng vaøo vaán ñeà, tu hoïc phaûi nhö vaäy. Taâm mình chöa bình tónh, chöa saùng suoát thì phaûi tu trong luùc ñang phieàn naõo. Nhìn thaúng vaøo phieàn naõo xem noù töø ñaâu ñeán, noù laø gì. Nhìn thaáu ñöôïc laø ta ñaõ coù tueä, coù ñònh. Ñònh Tueä hieän tieàn thì khoâng coøn laàm nöõa. Khoâng laàm bôûi nhöõng yù nieäm laêng xaêng cuûa mình, laø chuùng ta ñaõ giaûi thoaùt phaân nöûa roài ñoù. Ví duï ta ngoài ñaây laøm vieäc maø nghó töôûng vieäc hoâm qua roài buoàn roài töùc, theá laø trong moät luùc ta laøm hai vieäc: ngoài taïi ñaây maø coù moät saân khaáu cho rieâng mình vaø moät saân khaáu cho hieän tröôøng. Nhö vaäy laøm sao an oån ñöôïc. Vì söï soáng ñaõ bò chia caét bôûi yù nieäm, yù thöùc.

Trong kinh ví yù thöùc nhö con khæ, khoâng khi naøo ngoài yeân. Heát gaõi ñaàu tôùi gaõi buïng, böùt loâng böùt toùc, moùc tay moùc chaân, con maét laùo lieân khoâng yeân. Tình caûnh soáng cuûa chuùng ta cuõng vaäy, nhöõng taâm nieäm, nhöõng yù thöùc daáy khôûi lieân tuïc, heát baùm caùi naøy tôùi vöôùng caùi kia, tô töôûng moâng lung, ñuû thöù chuyeän taøo lao treân ñôøi heát. Nhö vaäy maø laïy Phaät, xin Phaät cho con yeân coù phaûi laøm khoù cho Phaät khoâng? Phaät coù baét noù nhaûy hoài naøo ñaâu maø baây giôø xin Phaät cho ñöôïc yeân. Töï ta daáy ñoäng thì töï ta döøng, chöù Phaät ñaâu theå ñöa tay chaân cuûa Ngaøi vaøo thaân ta ñöôïc, laøm sao yeân giuøm mình ñaây?

Chæ caàn döøng laïi, ñöøng muùa maùy quay cuoàng nöõa thì con khæ cuûa ta töï yeân, ñaâu caàn phaûi xin Phaät. Nhö khi ngaøi Ñaïo Tín thöa vôùi Toå Taêng Xaùn: “Xin Hoøa thöôïng ban cho con phaùp moân giaûi thoaùt”, Toå hoûi: “Ai troùi buoäc ngöôi?” töùc laø chæ thaúng vaäy. Khi ta nhaän laïi thì bieát chính con khæ yù thöùc cuûa mình troùi buoäc mình chöù coøn ai nöõa. Bieát ñöôïc thuû phaïm roài thì ngay thuû phaïm maø tröø thì ñöôïc an oån thoâi. Thaønh ra noùi ñeán tu laø noùi ñeán söï saùng suoát, bình tónh, khoâng coøn laàm meâ vöôùng maéc bôûi yù nieäm vaø caùc caûnh duyeân beân ngoaøi.

Chuùng ta cuõng neân löu yù khi noùi ñeán haønh ñaïo laø phaûi thöïc hieän ngay, chôù ñöøng heïn laàn heïn löïa ngaøy naøy ngaøy noï. Ñöøng nguyeän vôùi Phaät: “Naêm nay con raùng laøm aên khaám khaù, roài naêm tôùi seõ tu”. Khoâng ñöôïc ñaâu. Bieát bao giôø khaám khaù cho vöøa tuùi tham, ñoù laø chöa keå quyû voâ thöôøng hoûi thaêm söùc khoûe baát cöù luùc naøo. Coù ai nguyeän maø ñöôïc ñaâu? Ít laém. Cho neân mình noùi tu laø phaûi tu ngay baây giôø, söûa ñoåi nhöõng ñieàu dôû trong ngay trong cuoäc soáng. Nhôù laø söûa cuûa mình thoâi, chöù ñöøng söûa cuûa ngöôøi khaùc.

Moãi laàn nghe nhöõng ñieàu traùi tai gai maét, ta vaãn bình thöôøng töùc laø ñaõ coù söùc maïnh. Moãi laàn nhö vaäy laø moãi laàn taêng theâm söùc maïnh. Luoân quaùn saùt laïi mình, choã naøo sai thì söûa ñoåi, khoâng sai thì thaûn nhieân, khoâng phieàn giaän. Nhö vaäy luùc naøo ta cuõng tu ñöôïc heát. Ñoù chính laø tö caùch cuûa ngöôøi con Phaät.

Thaät ra, vôùi ngöôøi ñaõ hieåu Phaät Phaùp thì nhöõng tranh ñua, lôïi loäc, tieàn taøi theá gian khoâng coøn haáp daãn nöõa. Ví duï hoài hai ba möôi tuoåi mình aên nhieàu, nguû nhieàu, ñi chôi nhieàu khoâng thaáy meät. Nhöng ñeán ngoaøi naêm möôi roài, moät ñeâm maát nguû laø trong ngöôøi quaïu quoï, hoaëc vaû coù chuyeän vui cuõng nguû khoâng ñöôïc roài sanh meät. Toùm laïi, khoâng coù caùi naøo yeân, buoàn ñaõ khoå maø vui cuõng khoâng xong. Roõ raøng tuoåi ñoù laø tuoåi söùc khoûe noù khoâng coøn cho pheùp mình nöõa. Ñoù laø böùc thö thöù hai thöù ba cuûa Dieâm Vöông gôûi tôùi baùo cho mình bieát saép ñoaøn tuï vôùi töû thaàn roài. Thaáy roõ nhö vaäy coøn gì nöõa maø ham thích.

Trong söï tu haønh caàn phaûi döùt khoaùt, ñöøng ñeå coâng vieäc bu baùm hoaøi, laøm sao tu ñöôïc? Caû ñôøi buoâng xuoâi nhö vaäy thì uoång laém. Trong töøng phuùt giaây ta aùp duïng phaùp tu, hoaøn caûnh naøo cuõng tu. Laâu ngaøy coâng phu töï nhuaàn nhuyeãn, chaïm duyeân xuùc caûnh chuùng ta coù ñaïo löïc hoài naøo khoâng hay. Nhö tröôùc kia ta chöa bieát gì veà Phaät Phaùp, gaëp vieäc traùi yù, saân giaän böïc töùc khoâng keàm cheá noåi. Nhöng töø khi bieát Phaät phaùp, quy y Tam Baûo, ta thay ñoåi daàn. Baây giôø gaëp vieäc bình tónh hôn, deã buoâng boû tha thöù hôn. Ñoù chính laø do coâng phu tu taäp maø ra. Hoïc hieåu Phaät phaùp roài, chuùng ta bieát hoùa giaûi phieàn naõo chính laø phöông phaùp chuyeån nghieäp. Nghe tieáng chöûi nhö uoáng cam loà, hôùp töøng nguïm thaáy ngon, nhö vaäy laø töï taïi ñi trong cuoäc ñôøi ñöôïc roài. Ñöôïc theá, quyù vò khoûi phaûi tôùi chuøa hoûi thaày: “Khoâng bieát con tu tieán khoâng?”

Phaät töû chuùng ta phaûi laøm sao boû nhöõng hình boùng giaû taïm beân ngoaøi, quay veà soáng thöïc vôùi caùi thaät cuûa chính mình. Soáng thöïc ñöôïc roài coù ngöôøi hoûi: “Tu thieàn theá naøo?”, ta cöôøi thoâi. Taát caû nhöõng baøi kinh ñeàu naèm trong cuoäc soáng cuûa moãi ngöôøi, töï chuùng ta chieâm nghieäm laáy maø thoâi. Khoâng caàn noùi tu thieàn phaûi bình tónh, saùng suoát, ñöøng vöôùng maéc caûnh duyeân v.v… Thieàn chính laø cuoäc soáng tænh thöùc cuûa chuùng ta.

Vaän duïng ñöôïc nhöõng phöông thöùc giaûn dò cuûa ngöôøi xöa laø loái trôû veà vôùi chính mình nhanh nhaát. Cho neân chuùng ta hoïc nhöõng kinh nghieäm quyù baùu cuûa caùc Ngaøi ñeå coù moät phöông höôùng tu taäp toát. Tuy nhieân hoïc khoâng chöa ñuû maø töøng böôùc quay veà öùng duïng cho baûn thaân môùi laø ñieàu toái quan troïng. Moät laàn nöõa, chuùng toâi xin nhaéc laïi, ngöôøi con Phaät chaân chính phaûi laøm sao phaùt huy ñöôïc trí tueä cuûa mình, luoân ñònh tónh, saùng suoát ñeå thöïc hieän ñöôïc ñaïo lyù soáng, laøm chuû baûn thaân vaø caùc phaùp. Ñoù laø caùch tu haønh cuï theå nhaát ñeå coù ñöôïc söï an laïc ngay hieän ñôøi.

Tu haønh khoâng phaûi khoù, cuõng khoâng phaûi deã. Khoù hay deã taïi nôi chuùng ta thoâi. Coù hai ñieåm caàn nhôù: Thöù nhaát thaân laø goác khoå, taâm sanh töû laø voïng töôûng ñieân ñaûo, khoâng chaïy theo noù nöõa. Muoán vaäy phaûi nhaän cho ñöôïc boä maët thaät cuûa noù, töùc nhöõng suy nghó laêng xaêng xuoâi ngöôïc haèng ngaøy, noù khoâng thaät, khoâng phaûi laø taâm cuûa mình. Thöù hai, ngay nôi thaân taâm giaû doái naøy, coøn coù moät caùi taâm chaân thaät khoâng sanh khoâng dieät. Nhaän laïi vaø soáng ñöôïc vôùi taâm naøy laø chaám döùt ñau khoå, vónh vieãn thoaùt kieáp traàm luaân.

Buoåi noùi chuyeän hoâm nay vôùi ñeà taøi Ñöôøng Xöa, chuùng toâi muoán nhaéc nhôû toaøn theå quyù Phaät töû cuõng nhö baûn thaân mình, haõy theo daáu ngöôøi xöa, soáng trôû veà vôùi mình baèng con ñöôøng giaûn dò nhaát. Thanh tònh vaø giaûi thoaùt ngay trong hieän ñôøi, chaúng ôû ñaâu xa, neáu chuùng ta bieát phaûn boån hoaøn nguyeân, trôû veà caùi ñôn sô ban ñaàu, khoâng phaân bieät suy tö. Soáng nhö thöïc, soáng baèng chính caùi thaáy bieát haèng höõu nôi mình.

Xin môøi taát caû haõy cuøng chuùng toâi caát böôùc leân ñöôøng.

]

THIEÀN TOÂNG VIEÄT NAM