TAÂM THIEÀN

H.T THÍCH NHAÄT QUANG

GIAÙC NGOÄ

Buoåi sinh hoaït ñaïo lyù hoâm nay toâi noùi veà söï giaùc ngoä. Nhö chuùng ta ñaõ bieát tu haønh coù coâng phu thì seõ ñöôïc giaùc ngoä. Tuy nhieân  giaùc ngoä laø moät caùch noùi, chöù thaät söï ngay khi chuùng ta ñang coâng phu laø ñaõ coù giaùc ngoä roài, giaùc ngoä töøng phaàn, chöù khoâng phaûi ñôïi ñeán xong vieäc môùi goïi giaùc ngoä.

Tröôùc nhaát muoán ñöôïc giaùc ngoä, chuùng ta phaûi noã löïc phaán ñaáu trong coâng phu cuûa mình, khoâng phuùt giaây lui suït. Neáu haèng ngaøy coù ñöôïc söï noã löïc nhö vaäy thì nguoàn an laïc trong cuoäc soáng laø keát quaû thieát thöïc nhaát maø moãi haønh giaû nhaän ñöôïc. Muoán noã löïc caàn phaûi coù söï kieân ñònh. Kieân laø cöùng, ñònh laø quyeát ñònh, nghóa laø khaúng ñònh moät caùch chaéc chaén, khoâng gì lay chuyeån ñöôïc. Con ñöôøng ñi ñeán söï giaùc ngoä thaät ra raát giaûn dò, chöù khoâng quaù röôøm raø nhö chuùng ta töôûng. Chæ caàn chuùng ta quyeát taâm, vöõng chí thì khoâng vieäc gì chaúng thaønh töïu.

Neân bieát vieäc tu taäp chính yeáu laø ôû nôi mình, coâng phu ñeå ñi ñeán giaùc ngoä caøng ñoøi hoûi söï noã löïc töï thaân nhieàu hôn nöõa. Tha löïc chæ laø phaàn phuï, chuû yeáu vaãn laø chính ta. Noùi nhö theá khoâng coù nghóa laø ta phuû nhaän söï hoã trôï cuûa caùc baäc thieän höõu, nhöng chôù yû laïi vaøo söï hoã trôï naøy maø ta phoù thaùc kyù gôûi vieäc tu taäp cuûa mình cho caùc Ngaøi ñöôïc. Hoã trôï kinh nghieäm cuûa ngöôøi ñi tröôùc laø yeáu toá ñaùng traân troïng, caàn thieát cho vieäc tu haønh, nhöng ñoù khoâng phaûi laø yeáu toá quyeát ñònh cho söï giaùc ngoä cuûa mình, neáu ta chöa ñuû naêng löïc.

Ví duï baây giôø chuùng ta nieäm Phaät, caàu vaõng sanh veà theá giôùi Cöïc Laïc cuûa Phaät A Di Ñaø. Ngaøi vaø chö vò Boà-taùt ôû coõi naøy töø bi voâ löôïng voâ bieân, nhöng neáu ta khoâng giaùc ngoä thì caùc Ngaøi cuõng khoâng röôùc mình veà beân ñoù ñaâu. Neáu muoán ñöôïc Phaät Boà-taùt tieáp mình veà theá giôùi an laïc, khoâng söï khoå ñau thì baûn thaân chuùng ta phaûi giaùc ngoä, phaûi khoâng gaây taïo nhaân khoå ñau môùi ñöôïc. Vì vaäy ngöôøi caàu veà coõi Cöïc Laïc phaûi khaån thieát nieäm danh hieäu Phaät A Di Ñaø, hoaëc danh hieäu Boà-taùt Quaùn Theá AÂm, Boà-taùt Ñaïi Theá Chí ñeán choã nhaát taâm, khoâng dính maéc ñoái vôùi taát caû caùc traàn caûnh thì môùi ñöôïc ñöùc Phaät A Di Ñaø vaø chö vò Boà-taùt ñeán röôùc. Phaät töû neân nhôù ñöùc Phaät ñoùn chuùng ta khoâng coù nghóa laø ñoùn caùi thaân naøy, ñoùn nhöõng voïng töôûng ñieân ñaûo cuûa mình maø ñoùn taâm thanh tònh giaûi thoaùt. Bôûi vì chæ coù taâm aáy môùi kheá hôïp töông öng vôùi taâm Phaät vaø Boà-taùt.

Hieåu nhö vaäy chuùng ta môùi thaáy duø tu phaùp moân naøo, nhaát laø tu thieàn, neáu chöa noã löïc, chöa khaúng ñònh vieäc tu haønh cuûa mình theo tinh thaàn giaùc ngoä giaûi thoaùt thì khoù coù theå ñaït ñöôïc muïc ñích ta mong muoán. Ngöôøi tu thieàn thì phaûi kieán taùnh hay laø ngoä. Ngoä cuõng coù ñi töø tieåu ngoä, giaûi ngoä cho ñeán trieät ngoä hay laø giaùc ngoä vieân maõn. Cho neân giaùc ngoä laø ñieàu toái quan troïng ñoái vôùi ngöôøi tu thieàn. Chuùng ta ngaøy hoâm nay coù ñaày ñuû phöôùc baùu gaëp nhieàu thieän duyeân trong vieäc tu haønh, chöù coù ngöôøi döôøng nhö caû ñôøi khoâng ñuû phöôùc duyeân, gaëp nhieàu traéc trôû baát an baát oån, thieáu thoán töø vaät chaát cho ñeán tinh thaàn. Ngöôøi thieáu thoán veà vaät chaát thöôøng hay khoù tieán ñaïo, töø ñoù sanh ra buoàn chaùn deã thoái thaát. Ngöôøi naøy phaûi hieåu ñöôïc luaät nhaân quaû môùi coù theå tu ñöôïc.

Phaät ñaõ daïy, nhöõng gì hieän coù ñaây laø quaû baùo cuûa nhöõng ñôøi tröôùc, tuy nhieân taát caû ñeàu taïm bôï, khoâng thaät. Neáu ta chuyeån hoaù thì noù seõ thay ñoåi. Nhìn hieän taïi ñôøi naøy mình bieát nhaân ñôøi tröôùc ñaõ gaây taïo, neân chaáp nhaän hieän caûnh, khoâng thaùn oaùn than traùch ai. Töø ñoù maø traùnh taïo nhaân xaáu ñeå ñôøi sau khoâng bò ñau khoå. Coøn ngöôøi ñaày ñuû ñieàu kieän tu haønh toát thì bieát ñôøi tröôùc ñaõ saâu troàng caên laønh, neân baây giôø coá gaéng giöõ gìn vaø phaùt huy nhieàu hôn nöõa.

Chuùng ta naém vöõng luaät nhaân quaû nhö theá thì vieäc tu khoâng khoù nöõa. Hieän thôøi ñaày ñuû töôi taén, khoâng coù vieäc noï vieäc kia, tu toát, ta neân phaán ñaáu nhieàu hôn nöõa. Hoaëc hieän ñôøi bò nhieàu chöôùng duyeân thì ta vui loøng traû heát nhöõng nhaân xaáu ñôøi tröôùc cuûa mình, coá gaéng phaán ñaáu quyeát lieät ñeå buø ñaép vaøo choã khuyeát cuõ maø vöôn leân. YÙ nghóa tu haønh hay ôû choã ñoù. Vì vaäy ngöôøi Taây phöông hay noùi muoán laø ñöôïc quyeát laø thaønh vaø coù söï thaønh coâng naøo maø khoâng ñaùnh ñoåi baèng moà hoâi nöôùc maét.

Vieäc tu haønh cuûa chuùng ta cuõng vaäy, saùng thôøi kinh chieàu ít caâu nieäm Phaät, roài ñi ñoâng ñi taây hoaëc lo chuyeän noï chuyeän kia, nhö vaäy muoán thaønh Phaät sao ñöôïc ? Baûn thaân ta töï löøa doái mình coøn khoâng theå chaáp nhaän, huoáng laø laïi löøa doái Phaät.  Muoán heát khoå ñöôïc vui thì phaûi kieân quyeát tu taäp môùi ñöôïc chöù! Nhöõng gì khoâng caàn thieát deïp qua moät beân, giöõ taâm thuaàn khoâng taïp môùi coù theå thaønh coâng.

Coù vò Thieàn sö dieãn taû phöông thöùc haønh thieàn cuûa mình qua hình aûnh ngöôøi thôï reøn. Ngöôøi thôï reøn kheùo tay muoán laøm moät con dao thuaàn theùp thaät beùn thaät toát, thì phaûi loïc heát nhöõng caën baõ ra, roài baèng thuû thuaät cuûa mình naáu luyeän cho ñeán nôi ñeán choán, baáy giôø môùi ñöôïc moät con dao toát nhö yù mình muoán. Vieäc tu haønh cuõng vaäy, tröôùc nhaát phaûi loaïi taát caû nhöõng tö töôûng taïp loaïn, sau môùi laéng taâm chuyeân saâu vaøo thieàn ñònh. Taâm thaùi an nhieân, khoâng taïp loaïn môùi nhaäp ñònh deã daøng. Ngoài thieàn cuõng chæ moät vieäc duy nhaát laø phaán ñaáu loaïi boû caùc thöù voïng töôûng. Taâm kieân ñònh chuyeân nhaát nhö vaäy môùi coù theå thaønh coâng.

Thöôøng thì noùi ñeán tu thieàn laø noùi ñeán kieán taùnh. Kieán taùnh laø thaáy taùnh. Taùnh gì? Taùnh chaân thaät cuûa chính mình. Neáu ngöôøi thaáy taùnh, xem nhö ñaõ ñi ñöôïc nöûa ñoaïn ñöôøng giaùc ngoä roài. Tuy nhieân kieán taùnh maø khoâng chòu tu thì cuõng seõ khoâng bao giôø ñöôïc giaùc ngoä. Ñieàu naøy chuùng ta ñoïc trong kinh Phaùp Hoa thaáy roõ raøng, chính ñöùc Theá Toân ñaõ noùi, Ngaøi thaønh ñaïo vôùi taát caû coâng ñöùc vieân maõn töø söï tinh taán vöôït baäc trong quaù trình coâng phu cuûa Ngaøi.

Vì vaäy ñoái vôùi ngöôøi tu thieàn, kieán taùnh raát quan troïng. Giai ñoaïn kieán taùnh, coâng phu thöôøng loùe leân nhöõng tieåu ngoä, daàn daàn saâu hôn vaø seõ ñi ñeán ñaïi ngoä, tuøy möùc ñoä duïng coâng cuûa moãi haønh giaû. Tieåu ngoä thuoäc veà giaûi ngoä, ngoä naøy raát nhieàu. Ñaïi ngoä vaø trieät ngoä thuoäc veà chöùng ngoä, ñaïi ngoä thì ñoâi ba laàn coøn trieät ngoä laø caùi ngoä roát raùo, vieân maõn. Ñoâi khi khoâng ñeå yù nhöng thöïc söï trong cuoäc soáng hieän taïi, neáu coù tu haønh chuùng ta cuõng ñaõ töøng giaûi ngoä, tieåu ngoä. Moãi laàn nhö theá ta vöõng nieàm tin hôn ñoái vôùi phaùp tu vaø ñoái vôùi chính mình.

Ví duï luùc tröôùc ta chöa hieåu ñaïo, gaëp moät söï ñoåi thay naøo ta cuõng deã bò soác. Nhöng khi ñaõ hieåu ñaïo roài, bieát cuoäc ñôøi voán voâ thöôøng neân gaëp nhöõng thay ñoåi baát thöôøng ta ít khoå, ít maát bình tónh hôn tröôùc. Hoâm nay ngöôøi thöông, ngaøy mai laïi gheùt ñoái vôùi ta cuõng laø chuyeän thöôøng tình, bôûi taâm khoâng thaät, voán luoân thay ñoåi thì coù gì phaûi ñau khoå oaùn traùch. Nhö vaäy laø ta ñaõ giaûi ngoä roài. Chæ môùi giaûi ngoä thoâi cuõng ñaõ thaáy giaûi thoaùt bieát bao nhieâu.

Caùi luoân ñoåi thay maø ta muoán coá ñònh hoaøi môùi khoå. Ví duï mình muoán ai ñaõ thöông mình thì phaûi thöông ñôøi ñôøi, khoâng ñöôïc thöông ngöôøi khaùc. Chuyeän ñoù khoâng ñuùng leõ thaät. Bôûi theá gian laø voâ thöôøng, laøm sao khoâng thay ñoåi ñöôïc. Chính nhöõng söï vieäc thoâng thöôøng nhö vaäy laøm cho ngöôøi ta ñau khoå ñieâu ñöùng. Söï ñoåi thay laø quy luaät tuaàn hoaøn, luoân luoân nhö vaäy. Cho neân tu laø tu ngay trong nhöõng ñoåi thay, trong coõi giaû taïm luoân bieán chuyeån naøy. Chính trong nhöõng hoaøn caûnh khoâng thuaän lôïi, ta giöõ vöõng coâng phu lieân tuïc thì seõ coù nhieàu cô hoäi ñeå giaûi ngoä, tieåu ngoä vaø ñoâi khi laø ñaïi ngoä nöõa. Ñaây laø ñieåm ngöôøi tu thieàn caàn phaûi bieát vaø vaän duïng vaøo coâng phu cuûa mình.

Sau khi ñaõ ñöôïc nhö vaäy, taát caû nhöõng ham muoán baát thieän seõ khoâng coøn taùc ñoäng ñöôïc chuùng ta nöõa. Ñeán ñaây nieàm vui trong loøng traøn ñaày. Neáu nhöõng giaûi ngoä, tieåu ngoä lieân tuïc, ta deã nhaäp ñònh, nhöõng voïng töôûng ñieân ñaûo beân trong vaø caùc caûnh giôùi beân ngoaøi ñeàu bò ta nhieáp phuïc. Ñoù laø giai ñoaïn thöù nhaát.

Cöù theá ta tieáp tuïc nuoâi döôõng phaùt trieån coâng phu naøy thì böôùc tieáp theo laø traïng thaùi giaùc quaùn saùng suoát. Giaùc laø roõ bieát, quaùn laø trí quaùn. Coù giaùc coù quaùn thì ñònh tueä troøn ñuû. Ñeán giai ñoaïn naøy taâm saùng suoát, nieàm vui cuûa coâng phu tu haønh löu xuaát töø beân trong, moïi thöù beân ngoaøi khoâng theå taùc ñoäng ñeán haønh giaû ñöôïc. Neáu ñeå yù, quí vò seõ thaáy mình ngoài thieàn moät tieáng hai tieáng ñoàng hoà ñöôïc yeân tónh thì moïi ñau nhöùc, noùng böùc ñeàu tan bieán. Trong Thieàn vieän chuùng toâi coù nhöõng vò ngoài thieàn caû ngaøy hoaëc hôn nöõa vaãn thaáy bình thöôøng. Ngoài ñöôïc nhö vaäy nhaát ñònh phaûi coù söï an laïc lôùn lao laém môùi ñöôïc.

Thaønh ra töø choã khoù khaên keùm coûi, chöa laøm chuû ñöôïc, chöa khaéc phuïc ñöôïc mình, nhöng neáu coá gaéng töøng böôùc vöôn leân, daàn daàn chuùng ta seõ ñieàu phuïc ñöôïc thaân taâm naøy. Trong nhaø thieàn coù töø tröôûng döôõng thaùnh thai, nghóa laø nuoâi döôõng noäi taâm cuûa mình ngaøy moät vöõng chaõi, khoâng tính ñeán thôøi gian bao laâu. Muoán theá, khi duïng coâng toïa thieàn, haønh giaû caàn phaûi tænh giaùc cao ñoä, khoâng ñeå ma nguû daãn vaøo hang toái hay voïng töôûng keùo chaïy taän trôøi ñoâng trôøi taây.

Hoân traàm vaø voïng töôûng laø hai beänh khoù trò nhaát ñoái vôùi ngöôøi tu thieàn. ÔÛ treân boà ñoaøn trang nghieâm nhö theá, coù nhöõng caâu thô hoài xöa cuûa ai khoâng bieát baây giôø keùo veà, noù noùi laø cuûa mình. Theá laø ta baét ñaàu deät leân deät xuoáng, yù töù phaùt ra caâu thöù nhì, thöù ba cho tôùi caâu keát. Baøi thô thöù nhaát xong roài, hay quaù laø hay, neân baøi thô thöù hai hieän ra tieáp. Moät tieáng röôõi, hai tieáng ñoàng hoà heát bò töù cuù naøy tôùi luïc baùt kia, cuõng coù ngöôøi nhaäp ñònh trong tröôøng hôïp nhö vaäy. Nhaäp ñònh kieåu naøy thì ta coù raát nhieàu taäp thô, ñuû thöù chuyeän treân ñôøi, chæ moät chuyeän ñoù khoâng thoâi laø oâng Phaät cuûa mình ñaâu maát tieâu. Tröôøng hôïp thöù hai laøm cho chuùng ta bò loaõng coâng phu laø hoân traàm, töùc nguû guïc. Moät khi ma nguû ñaõ daãn ñi thì raát khoù cöôõng laïi. Haønh giaû tu thieàn neáu khoâng chaán chænh, ñeå nguû gaø nguû gaät thì vieäc tu taäp nhö ñi vaøo hang toái. Cho neân trong nhaø thieàn thöôøng noùi bò ma hoân traàm ñöa vaøo hang quyû, khoù coù theå thoaùt ra ñöôïc.

Hai tröôøng hôïp voïng töôûng vaø hoân traàm ñeàu phaù huûy heát coâng phu tu thieàn cuûa chuùng ta. Nhöng chuùng laïi laø hai caên beänh phoå thoâng maø haàu heát nhöõng ngöôøi tu thieàn ñeàu bò vöôùng phaûi. Cho neân phaûi coù söùc giaùc quaùn maïnh meõ, lieân tuïc môùi coâng phaù noåi hai thöù chöôùng ngaïi naøy. Ñaây laø giai ñoaïn thöù hai.

Keá ñeán laø giai ñoaïn noäi tænh. Sau khi ñaõ ñöôïc ñònh thì phaàn noäi tænh huøng maïnh hôn. Noäi tænh laø naêng löïc cô baûn beân trong, coù noäi tænh roài thì söùc ñònh caøng vöõng chaéc hôn vaø nguoàn an laïc baây giôø vöôït hôn traïng thaùi an laïc ôû giai ñoaïn tröôùc. Ñeán ñaây roài haønh giaû bình thaûn, an nhieân, töï taïi, sieâu vieät caùc phaùp, hoaøn toaøn laøm chuû ñöôïc thaân taâm vaø ngoaïi caûnh. Tuy nhieân neáu khoâng giöõ gìn, khoâng nuoâi döôõng lieân tuïc, chæ loùe leân roài maát, sau ñoù laïi bò caûnh duyeân bu baùm, laøm giaùn ñoaïn coâng phu thì choã yeân ñònh aáy cuõng khoâng coøn. Ñoù laø khieám khuyeát thöôøng maéc phaûi cuûa nhöõng ngöôøi tu thieàn.

Giai ñoaïn naøy nhö Hoøa thöôïng Vieän tröôûng noùi laø nhaän ra taùnh giaùc. Nhöng soáng ñöôïc vôùi taùnh giaùc môùi laø thuaàn thuïc. Baáy giôø giaùc theå truøm khaép, khoâng phaûi khôûi duïng gì nöõa. Ngöôøi ñöôïc nhö vaäy khoûi phaûi nhaäp thaát, khoûi coâng phu, khoûi tuïng kinh ngoài thieàn nöõa, maø nhaäm vaän tuøy duyeân, luoân soáng ñöôïc vôùi oâng chuû, taùnh giaùc luùc naøo cuõng hieän tieàn. Ñeán ñaây laø giaùc ngoä gaàn ñöôïc vieân maõn roài.

Giai ñoaïn cuoái cuøng moïi caûm thoï khoå vui ñeàu khoâng coøn nöõa. Haønh giaû theå nhaäp baûn taâm hoaøn toaøn thanh tònh. Giai ñoaïn naøy daønh cho haønh giaû töï chöùng töï bieát, chöù khoâng theå dieãn taû ñöôïc. Caùc Thieàn sö luoân nhaéc nhôû ngöôøi tu thieàn, gaëp nhöõng caûnh duyeân thuaän nghòch, khoâng töï chuû ñöôïc, thì hoaëc laø bò ma hoan hyû nhaäp, hoaëc ma saàu bi nhaäp. Toùm laïi ngöôøi tu khoâng coù noäi taïi vöõng chaéc, sieâu vöôït taát caû thì deã maéc keït beân naøy beân kia. Ñoù laø do coâng phu chöa thuaàn, con ñöôøng ñi ñeán giaùc ngoä giaûi thoaùt coøn xa.

Ñænh cao cuûa ngöôøi tu Phaät laø giaûi thoaùt. Taát caû nhöõng gì giaû taïm troùi buoäc ñeàu phaûi ñöôïc côûi boû heát. Coù khi ta ngoài chôi yeân laëng bình thöôøng, gioù thoåi, chim keâu, xe chaïy… moïi thöù sinh hoaït ñeàu nhaän bieát roõ raøng, taâm bình thaûn, khoâng vöôùng maéc vaøo thöù gì heát. Ñaây chính laø phuùt ta soáng vôùi caùi chaân thaät cuûa chính mình. Cho neân choã roát raùo cuûa ñaïo khoâng khoù, chæ vì chuùng ta quen chaïy theo caùc caûnh duyeân beân ngoaøi, vì vaäy bò laàm qua maát. Moät khi trí tueä môû khai, quaøy ñaàu trôû laïi, thì ta hieän sôø sôø ra ñoù thoâi.

Coù moät Thieàn sö laâm beänh ngaët, Ngaøi nguyeän theá naøy: “Neáu ngay baây giôø con cheát, vì nghieäp taäp nhieàu ñôøi neáu phaûi ñoïa vaøo trong ñòa nguïc, ngaï quyû, suùc sanh, con saün saøng traû. Trong thôøi gian traû ñoù con chæ coù moät nguyeän duy nhaát laø chuûng trí Baùt-nhaõ khoâng maát. Töø trí tueä Baùt-nhaõ naøy coäng theâm söï hoã trôï cuûa möôøi phöông caùc baäc hieàn thaùnh, con traû heát nhöõng nôï naàn cuõ roài, ñöôïc nöông tueä Baùt-nhaõ tu haønh, khoâng mong gì khaùc”. Nhôø quyeát taâm nhö vaäy, côn beänh cuûa Ngaøi giaûm daàn, töø töø laønh haún. Roõ raøng ñaïo löïc maïnh meõ thaéng ñöôïc nghieäp löïc cuõ cuûa Ngaøi.

Ngöôøi tu ñöùng tröôùc caùi cheát khaùc hôn ngöôøi ñôøi. Caøng nghó ñeán cheát thì caøng xem thöôøng thaân maïng, chæ lo taäp trung nuoâi döôõng ñaïo löïc kieân coá, ñeå khi xaû boû thaân maïng, thoï thaân sau tieáp tuïc vieäc tu haønh nhieàu hôn tröôùc. Coøn sôï cheát töùc laø ñaïo löïc chöa vöõng. Chæ neân sôï ñaïo löïc cuûa mình chöa vöõng, coâng phu tu haønh chöa troøn ñaày, chöù khoâng neân sôï maát thaân naøy. Maát thaân naøy, thoï thaân khaùc toát hôn thì vaãn tu ñöôïc, sao laïi sôï? Ngöôøi tu ñoái vôùi vieäc soáng cheát phaûi coù caùi nhìn nhö theá. Ñöôïc nhö theá môùi mong tieán treân con ñöôøng giaùc ngoä giaûi thoaùt.

Thaàn thoâng cuûa ngöôøi laøm chuû ñöôïc mình chính laø ñöùng ñi töï taïi, chöù khoâng phaûi bay treân trôøi treân maây. Gaëp vieäc tuøy duyeân öùng phoù, loøng thanh thaûn nheï nhaøng, khoâng bò thöù gì cuoäc troùi chính laø thaàn thoâng. Cho neân ngöôøi caøng ôû saâu trong thieàn ñònh caøng saùng suoát chöù khoâng ngu ñoän. Bôûi vì tu thì moïi thöù laêng xaêng buoâng heát, taâm roãng rang saùng suoát, chöù khoâng theå ngu ñoän ñöôïc. Ñaây chính thaàn duïng cuûa moät trí tueä ñaõ troøn ñaày.

Phaät töû tu thieàn nhöng coù bieát Thieàn laø gì khoâng? Thieàn tieáng Phaïn noùi ñuû laø thieàn na, Trung Hoa dòch laø tónh löï, töùc döùt taát caû nieäm löï ngöôïc xuoâi, khoâng vöôùng beân naøy khoâng keït beân kia, roãng rang saùng suoát. Ví duï khi cuoác ñaát, ta chuù taâm vaøo moãi löôõi cuoác haï xuoáng maûnh ñaát, heát cuoác naøy ñeán cuoác khaùc, chæ bieát moät vieäc cuoác, taâm khoâng duyeân theo chuyeän khaùc. Ñoù laø tu thieàn. Cuoác ñaát troàng khoai, naáu côm, laøm taát caû caùc coâng vieäc maø khoâng vöôùng maéc, khoâng phan duyeân thöù khaùc ñeàu goïi laø tu thieàn, chöù khoâng phaûi leân boà ñoaøn ngoài nhìn xuoáng môùi goïi laø tu thieàn. Trong taát caû vieäc laøm ñeàu coù söï tænh giaùc, töùc ñeàu coù oâng chuû haèng thaáy haèng bieát, khoâng bò queân maát, ñoù laø haønh thieàn. Vieäc ngoä ñaïo thöôøng phaùt sinh töø nhöõng vieäc nhö theá.

Trôû laïi vaán ñeà giaùc ngoä. Chuùng ta tu ñeå ñöôïc giaùc ngoä, nhöng phaûi bieát giaùc ngoä caùi gì? Giaùc ngoä lyù voâ thöôøng, thaáy ñöôïc thöïc chaát cuûa caùc phaùp. Nhö laâu nay Hoøa thöôïng daïy chuùng ta, ngöôøi tu phaûi thaáy taän caên ñeå caùc phaùp. Nhö ñöùc Phaät khi ñaõ chöùng ñaïo, Ngaøi thaáy ñaây laø khoå, ñaây laø khoå taäp, ñaây laø khoå dieät vaø ñaây laø con ñöôøng dieät khoå. Ñoù laø thaáy ñöôïc leõ thöïc cuûa caùc phaùp. Nhö chuùng ta coù tu chuùt ít, khi thaáy caùi ñoàng hoà ñeïp moïi ngöôøi muoán tranh giaønh noù veà phaàn mình. Nhöng nhôø bieát tu, ta thaáy caùi ñoàng hoà aáy khoâng thaät, chæ taïm duøng trong moät giai ñoaïn thoâi, coù gì phaûi tranh giaønh cho nhoïc. Nhôø theá ta khoâng coù taâm tranh hôn thua ñöôïc maát, coù cuõng toát khoâng coù cuõng toát. Ñoù laø mình ñaõ ra khoûi söï coá chaáp, buoäc raøng vaøo caùi ñoàng hoà, laø giaùc ngoä moät phaàn neân khoûe ñöôïc moät phaàn.

Ngöôøi theá gian khoå laø taïi coá chaáp maø ra. Nhöõng gì cuûa toâi maø ai ñuïng ñeán laø coù chuyeän ngay. Maàm moáng cuûa taát caû söï tranh ñaáu cuõng töø ñaây maø phaùt sinh. Phaät baûo ñoù laø goác cuûa voâ minh. Muoán giaûi thoaùt khoûi voâ minh chæ coù thaép leân ngoïn ñuoác trí tueä thoâi, khoâng coù caùch naøo khaùc. Cho neân coù trí tueä thì môùi noùi ñeán giaùc ngoä giaûi thoaùt. Ngöôøi khoâng coù trí tueä thì vieäc tu khoâng ñi tôùi ñaâu. Cho neân Hoøa thöôïng thöôøng daïy phaûi duøng trí Baùt-nhaõ nhìn caùc phaùp môùi coù theå thaáu suoát ñöôïc baûn taùnh cuûa noù. Caùi nhìn ñoù laø caùi nhìn cuûa ngöôøi kieán taùnh, töøng böôùc tieán treân con ñöôøng giaùc ngoä giaûi thoaùt.

Chuùng ta coù tu thì ít nhieàu gì cuõng coù giaùc ngoä, neân ñoái vôùi taát caû caùc phaùp, cuõng thaáy ñöôïc phaàn naøo thöïc chaát cuûa noù. Thaáy ñöôïc nhö vaäy laø ñaõ ra khoûi phaàn söï troùi buoäc cuûa caùc phaùp. Quí vò nghieäm laïi nôi mình seõ thaáy roõ ñieàu naøy. Nhö ngaøy xöa gaëp caûnh duyeân gì traùi yù nghòch loøng, chuùng ta raát khoå sôû, raát böùc xuùc vaø khoù queân khoù nguoâi ngoay ñöôïc, nhöng baây giôø nhôø coù tu ta bieát taát caû ñeàu hö doái giaû taïm, oâm giöõ phieàn naõo trong loøng coù ích gì ! Nhôø theá ta mau xaû boû, khoâng coá chaáp nhö xöa nöõa. Ñoù laø ñaõ giaûi thoaùt phaàn naøo roài.

Caùc phaùp duyeân sinh, theá gian coù hôïp coù tan laø leõ thöôøng tình. Thaáy ñöôïc nhö vaäy goïi laø thaáy baèng trí tueä. Theo trí tueä maø noã löïc, quyeát taâm thì chaéc chaén coù ngaøy chuùng ta ñöôïc giaùc ngoä giaûi thoaùt troïn veïn. Ñaây laø giai ñoaïn cuoái cuøng, chuùng ta khoâng gaây theâm nghieäp taäp môùi ñeå luaân hoài trong sanh töû nöõa. Cho neân trong kinh coù choã ñònh nghóa Nieát-baøn laø cuûi heát löûa taét, baáy giôø coâng phu cuõng khoâng coøn. Soáng ñöôïc vôùi giaùc taâm thanh tònh thì ôû ñaâu cuõng laø ñaát Phaät, chuùng sanh naøo ta cuõng thöông, khoâng thuø haän oaùn ñoái. Nhö vaäy khoâng giaûi thoaùt laø gì?

Phaät noùi taát caû chuùng sanh ñeàu coù khaû naêng giaùc ngoä nhö nhau, chæ vì mình khoâng chòu tin, khoâng chòu nhaän laáy vaø phaùt huy thoâi. Naém chaéc ñieàu ñoù roài, chuùng ta cöù vöõng tieán treân con ñöôøng tu taäp cuûa mình, chaéc chaén coù ngaøy seõ thaønh coâng.

]

THIEÀN TOÂNG VIEÄT NAM