RÖØNG THIEÀN

T.T THÍCH NHAÄT QUANG

THAÉP ÑUOÁC

Hoâm nay chuùng toâi seõ noùi veà caùch “Thaép ñuoác” trong nhaø Phaät. Thieàn gia coù töø “Truyeàn ñaêng” noùi ñuû laø “Truyeàn ñaêng tuïc dieäm”, töùc noái ñeøn tieáp löûa. ÔÛ ñaây toâi duøng töø Thaép ñuoác. Nghóa laø chuùng ta phaûi tu nhö theá naøo, aùp duïng ñaïo lyù nhö theá naøo trong cuoäc soáng, ñeå xöùng ñaùng laø ngöôøi Phaät töû, bieát thaép ngoïn ñuoác taâm saùng maõi.

Trong kinh, Phaät daïy: “Ngöôøi naøo bieát caàm ñuoác saùng ñi vaøo ngoâi nhaø toái, duø cho ngoâi nhaø toái bao nhieâu naêm nhöng coù ngoïn ñuoác saùng thaép leân thì noù seõ heát toái ngay laäp töùc.” Cuõng theá, ngöôøi tu chính laø nhöõng ngöôøi bieát thaép ñuoác. Chuùng ta tu laø giöõ cho ngoïn ñuoác cuûa mình ñöøng bò taét, ñöøng bò lay ñoäng bôûi phong ba baõo taùp, töùc laø ñöøng bò caùc duyeân beân ngoaøi laøm cho ngoïn ñuoác taét ñi. Chö Phaät toå thò hieän ra nôi ñôøi chæ mong moûi theá thoâi. Laøm sao ngoïn ñeøn taâm cuûa chuùng ta ñöôïc truyeàn thöøa maõi maõi.

Nhö chuùng ta ñaõ bieát, töø Phaät xuoáng bao nhieâu ñôøi Toå sö cho tôùi thôøi kyø cuûa chuùng ta, luoân luoân coù nhöõng vò bieát noái ñeøn tieáp löûa, caùc Ngaøi thaép ñöôïc ngoïn ñeøn taâm cuûa mình vaø giöõ cho ngoïn ñeøn aáy coøn maõi treân ñôøi. Phaät töû khoâng caàn caàu nguyeän cho Phaät phaùp coøn hoaøi, chæ mong sao taát caû nhöõng ngöôøi con Phaät noùi chung, ai cuõng bieát thaép ñöôïc ngoïn ñuoác taâm cuûa mình saùng maõi. Ñöôïc theá thì Phaät phaùp coøn hoaøi, chuùng ta xöùng ñaùng laø ngöôøi con cuûa Phaät.

Trong cuoäc soáng naøy, chung quanh coù bao nhieâu thöù duyeân saün saøng laøm chao ñaûo caây ñeøn taâm cuûa chuùng ta. Baây giôø nöông theo caùc phöông tieän Phaät ñaõ daïy, tuøy moãi ngöôøi saép xeáp vieäc tu hoïc cho mình, laøm sao ngoïn ñeøn taâm ñöøng bò taét. Baèng moïi caùch chuùng ta baûo veä ngoïn ñeøn aáy, khoâng ñeå baát cöù caûnh duyeân naøo laøm trôû ngaïi, laøm lung lay khieán noù môø toái hoaëc taét maát. Muoán theá chuùng ta phaûi bieát caùch tu, bieát caùch giöõ gìn ngoïn ñeøn aáy. Lôøi Phaät daïy ban ñaàu raát giaûn dò, nhöng veà laâu xa con ngöôøi phaàn nhieàu yeáu ñuoái, neân coå ñöùc laäp baøy nhöõng nhieàu phöông tieän khaùc nhau, coát taïo ñieàu kieän cho chuùng ta tu ñöôïc. Vì vaäy caùc phaùp moân ñöôïc ra ñôøi ñeå ñoái trò vôùi taâm beänh cuûa chuùng sanh.

Nhö ngöôøi tu thieàn phaûi laøm sao cho taùm gioù thoåi khoâng ñoäng. Taùm gioù gì? Ñoù laø lôïi, suy, huûy, döï, xöng, cô, khoå, laïc. Gaëp gioù lôïi loäc thoåi ñeán chuùng ta khoâng rung rinh vì vui thích. Hoaëc bò gioù suy keùm thoåi ta khoâng lo buoàn, saàu naõo. Ñöôïc ngöôøi khen ngôïi hoaëc bò khinh cheâ khoâng chao ñoäng v.v… Toùm laïi nhöõng quan heä trong cuoäc soáng, trong sinh hoaït haèng ngaøy giöõ loøng mình yeân oån, laøm sao ñöøng bò ñoäng bôûi nhöõng duyeân chung quanh, ñöøng bò ñoäng bôûi baát cöù thöù gioù naøo. Ñoù laø ngöôøi bieát tu thieàn.

Nghieân cöùu trong kinh ñieån cuûa Phaät chuùng ta thaáy, noùi veà tu haønh thaät ra raát giaûn dò, bình thöôøng, khoâng coù gì khoù khaên heát. Nhöng vì nghieäp taäp cuûa chuùng ta quaù saâu daøy, caùc duyeân beân ngoaøi laïi quaù nhieàu neân vieäc tu trôû thaønh khoù. Thôøi Phaät coøn taïi theá, coù caâu chuyeän theá naøy. Moät vò cö só giaøu coù, vöøa phaùt taâm cuùng döôøng caùc thaày Tyø-kheo, vöøa phaùt taâm tu hoïc Phaät phaùp. Ñöôïc tin ai muoán tu, vò naøy ñeàu tìm caùch giuùp ñôõ uûng hoä cho ngöôøi ñoù tu deã daøng. Ñaïi ña soá, ngöôøi naøo coù duyeân gaëp baø ñeàu tu haønh coù keát quaû. Moät soá thaày nghe danh baø, muoán ñeán thöû xem vò thí chuû naøy coù theå giuùp mình tu ñöôïc khoâng? Vôùi muïc ñích moät laø thöû nghieäm baø giaø, hai laø caùc thaày cuõng muoán trong muøa an cö vieäc tu taäp cuûa mình ñöôïc taêng tieán.

Baøn baïc vôùi nhau xong, khoaûng maáy chuïc thaày ñeán xin pheùp Theá Toân tôùi truù xöù cuûa baø giaø kia haï thuû coâng phu. Hay tin, baø giaø saün saøng, vui veû noùi: “Quí thaày ñeán ñaây bao nhieâu cuõng ñöôïc, muøa haï naøy toâi seõ taän taâm taän löïc trôï duyeân cho thaày tu haønh ñaït ñöôïc keát quaû toát.” Choã cuûa baø ñaát roäng, vöôøn caây thuaän lôïi cho vieäc haønh thieàn. Baø thöa: “Baây giôø quí thaày khoûi phaûi ñi khaát thöïc, trong ba thaùng an cö toâi nguyeän cuùng döôøng ñaày ñuû heát, quí thaày yeân taâm tu.” Theá laø moãi thaày choïn moät goác caây tónh toïa, khoâng ai noùi chuyeän vôùi ai, ñeå xöùng ñaùng vôùi loøng nhieät thaønh cuûa baø laõo.

Song söï vieäc aáy khieán cho baø giaø ñaâm nghi. Baø thaéc maéc taïi sao moät soá ñoâng nhö vaày maø khoâng thaáy noùi chuyeän, hay laø maáy thaày giaän nhau? Quí thaày tu haønh coù hoøa hôïp nhau khoâng? Bôûi vì tinh thaàn hoøa hôïp, ñoaøn keát laø truyeàn thoáng cuûa ñaïo Phaät, thieáu yeáu toá naøy khoâng coøn yù nghóa Taêng nöõa. Cuoái cuøng, khoâng chòu noåi baø môùi hoûi moät thaày trong soá caùc thaày ñoù: “Taïi sao toâi khoâng heà thaáy quí thaày baøn baïc vôùi nhau ñieàu gì. Moãi ngöôøi chæ im laëng ngoài hoaëc ñi, ñöùng moät mình?” Vò thaày naøy traû lôøi: “Tröôùc khi ñeán ñaây, chuùng toâi ñaõ nhaän phaùp tu nôi Theá Toân vaø nguyeän trong thôøi gian ba thaùng phaûi noã löïc coâng phu quyeát lieät, tu haønh mieân maät khoâng ñeå taâm taùn loaïn, laøm sao qua muøa an cö naøy taát caû ñeàu ñaït ñöôïc Thaùnh quaû, baùo ñeàn ôn Phaät. Do ñoù chuùng toâi ñoàng yù vôùi nhau, moãi ngöôøi tìm moät nôi vaéng veû chuyeân taâm thieàn ñònh. Khoâng noùi chuyeän taïp laø ñeå taâm chuyeân chuù tu haønh, chôù khoâng phaûi giaän nhau. Chuùng toâi raát quí kính vaø soáng tuaân thuû hoaøn toaøn theo phaùp luïc hoøa cuûa Phaät daïy. Laøm sao phaùt huy troïn veïn trí tueä, thaép saùng ngoïn ñuoác cuûa mình”.

Baø giaø nghe noùi ñaëc bieät quaù, hoài naøo tôùi giôø chöa töøng nghe. Baø môùi hoûi: “Nhö theá quí thaày tu phaùp tu gì?” Vò thaày aáy keå caùc phaùp tu nhö quaùn thaân baát tònh, quaùn thaân töù ñaïi: Ñaát, nöôùc, gioù, löûa. Nhöõng chaát cöùng nhö xöông thuoäc veà ñaát; nhöõng chaát loûng thuoäc veà nöôùc, chaát noùng nhö hôi aám trong thaân thuoäc veà löûa, chaát ñoäng nhö hôi thôû ra vaøo thuoäc veà gioù. Thaân naøy taïm duøng ñöôïc laø nhôø boán thöù aáy hoøa hôïp. Moät trong boán thöù naøy traéc trôû thì thaân khoâng duøng ñöôïc nöõa. Quí thaày nhôø thieàn quaùn nhö vaäy neân khoâng chaáp thaân thaät, khoâng chaáp thaân beàn chaéc, do ñoù khoâng ñaém luyeán thaân. Nhôø theá chuùng ta soáng trong Nieát-baøn an laïc, thaät söï thanh tònh giaûi thoaùt.

Baø giaø coù duyeân ñaëc bieät vôùi Phaät phaùp neân sau khi nghe chö taêng giaûng daïy sô löôïc veà caùch thöùc tu haønh, baø raát thích hoûi: “Nhö vaäy giaø naøy coù theå tu ñöôïc khoâng?” Quí thaày ñaùp: “Ai tu cuõng ñöôïc heát, neáu baø muoán tu, chuùng toâi seõ höôùng daãn cho”. Ñöôïc söï chæ daïy cuûa moät Tröôûng laõo trong soá caùc thaày Tyø-kheo ôû ñoù, baø giaø tu chæ trong voøng moät tuaàn leã lieàn chöùng Tam quaû töùc A-na-haøm. Töùc laø baø chöùng quaû tröôùc quí thaày. Sau khi chöùng quaû roài, baø ñöôïc Tha taâm thoâng neân quyeát ñònh duøng taâm naøy xem xeùt quí thaày caàn gì ñeå hoã trôï cho vieäc tu cuûa quí thaày mau ñaït ñöôïc Thaùnh quaû.

Vò Taêng naøo beänh baø ñem thuoác tôùi, vò naøo muoán aên moùn gì baø lieàn cung caáp ñuùng nhö sôû nguyeän. Baø saên soùc quí thaày töøng chuùt, mong sao qua ba thaùng an cö taát caû ñeàu chöùng A-la-haùn. Ñoù laø nieàm vui duy nhaát vaø cuõng laø caùch baø ñeàn ôn quí thaày ñaõ ñoä baø tu ñeán quaû thöù ba. Quí thaày ngaïc nhieân khi baø giaø cung caáp nhöõng thöù caàn duøng ñuùng nhö yù mình muoán, neân caøng giöõ taâm thanh tònh, khoâng daùm khôûi nieäm baäy, sôï baø bieát. Nhôø theá qua ba thaùng an cö quí thaày ñeàu chöùng Thaùnh quaû. Ngaøy ñaûnh leã Theá Toân, chö Thaùnh ñeä töû keå roõ nhaân duyeân thaønh töïu A-la-haùn quaû cuûa mình cho ñöùc Phaät nghe. Theá Toân raát taùn thaùn quí thaày vaø baø giaø thieän tri thöùc kia.

Baáy giôø coù moät Tyø-kheo nghe qua söï vieäc treân, thaày xin ñöùc Phaät muoán ñeán ñoù ñeå ñöôïc baø laõo chu caáp nhö yù nguyeän. Theá Toân chaáp thuaän. Treân ñöôøng ñi, thaày khôûi voïng töôûng phaûi chi ñeán nôi ñöôïc baø laõo chuaån bò giöôøng toøa cho mình nghæ ngôi, doïn nhöõng moùn mình töøng thích v.v… Quaû nhieân nhö theá, thaày vöøa tôùi nôi, baø giaø ñaõ ñoùn saün töø ngoaøi coång vaø noùi: “Môøi Thöôïng toïa vaøo, toâi saün saøng lo laéng phuïng söï cho Thöôïng toïa nhö nguyeän”. Vò Tyø-kheo vöøa vaøo trong nhaø, heát söùc ngaïc nhieân khi thaáy baø giaø ñaõ chuaån bò ñaày ñuû taát caû nhöõng gì thaày muoán treân ñöôøng töø choã Phaät tôùi ñaây. Ban ñaàu thaày raát thích thuù, nhöng sau thaày ñaâm ra hoaûng sôï. Vöøa muoán aên thöù gì baø lieàn sai ngöôøi ñem tôùi ngay. Thaày nghó gì baø cuõng bieát, sôï mình thöôøng xuyeân nghó baäy baø giaø seõ naém heát thaày ñaâm ra kinh haõi vaø xin ruùt lui.

Veà gaëp Phaät, thaày thöa thaät khoâng daùm ôû choã baø giaø nöõa, vì sôï nghó baäy seõ laøm maát uy tín cuûa Taêng ñoaøn. Ñöùc Theá Toân quaùn saùt thaáy nhaân duyeân ngoä ñaïo cuûa vò Tyø-kheo naøy ñaõ ñeán, neân Ngaøi khuyeân thaày haõy quay trôû laïi choã baø giaø aáy. Vaâng lôøi ñöùc Phaät, moät laàn nöõa thaày quaûy ñaõy ñeán truù xöù cuûa baø laõo. Quaû thaät laàn naøy thaày khoâng daùm khôûi moät chuùt nieäm taïp, vöøa coù nieäm khôûi lieàn boû ñi. Tinh chuyeân chaùnh nieäm nhö vaäy chaúng bao laâu, thaày lieàn chöùng quaû A-la-haùn quaû, thaønh töïu quaû vò thanh tònh giaûi thoaùt roát raùo cuûa ngöôøi tu. Töø ñoù thaày xem baø giaø laø vò ñaïi aân nhaân cuûa mình, ñöùng thöù hai sau ñöùc Phaät.

Qua caâu chuyeän, chuùng ta thaáy vieäc tu khoâng phaûi quaù khoù nhöng neáu mình khoâng tröø boû ñöôïc taäp khí saâu daøy töø nhieàu ñôøi thì coâng phu raát chaäm tieán. Ñoàng thôøi cuõng noùi leân coâng ñöùc tu haønh duø laø ngöôøi taïi gia nhöng neáu hoï chòu thaép ñuoác thì cuõng saùng toû, cuõng chöùng Thaùnh quaû. Neân bieát Thaùnh quaû khoâng daønh rieâng cho haøng xuaát gia maø cö só taïi gia cuõng coù theå döï vaøo. Ngöôøi naøo taâm thanh tónh, caùc phieàn naõo laëng heát, vöøa coù nieäm khôûi lieàn buoâng, hoaøn toaøn laøm chuû mình, ngöôøi ñoù cuõng coù theå ñaït ñöôïc Thaùnh quaû thöù ba, töùc A-na-haøm. Caâu chuyeän coù taùc duïng raên nhaéc giôùi xuaát gia tu haønh caàn phaûi mieân maät. Neáu khoâng nhö theá e seõ thua suùt haøng cö só taïi gia doác chí tu taäp.

Nhieàu ngöôøi tu haønh khoâng tieán, maø coøn lui suït nöõa. Lui suït nhö theá naøo? Nhieàu vò tu naêm möôøi naêm maø vaãn khoâng coù keát quaû gì, ñuïng tôùi laø phieàn naõo laãy löøng, trong taâm voïng töôûng ñieân ñaûo khoâng theå ñieàu phuïc. Chuùng ta kieåm ñieåm laïi, neáu thaáy mình nhö vaäy laø bieát tu khoâng coù tieán. Haèng ngaøy thoï nhaän cuûa ñaøn na thí chuû töù söï cuùng döôøng, bao nhieâu nôï naàn choàng chaát maø tu haønh khoâng tieán, laø bieát töï chuoác hoïa vaøo thaân roài ñoù. Vì vaäy ñoâi khi cuõng coù taâm nieäm nhö vò thaày keå treân, ñònh quaûy goùi ñi cho xong. Cho neân trong cuoäc ñôøi tu haønh cuûa chuùng ta, raát caàn coù nhöõng baø giaø nhö toâi vöøa keå, ñeå ñaïo nghieäp cuûa mình choùng thaønh töïu.

Tu haønh raát kî mong caàu, vì caøng mong caàu thì caøng voïng ñoäng. Maø voïng ñoäng daáy khôûi töùc laø mình quay löng vôùi taâm thanh tònh giaûi thoaùt roài. Cho neân tuy noùi tu ñôn giaûn nhöng trong coâng phu phaûi heát söùc teá nhò môùi ñöôïc. Khoâng kheùo chaúng nhöõng chuùng ta tu khoâng coù keát quaû, maø coøn chuoác tai hoïa nöõa. Caàn phaûi caûnh giaùc nhaän dieän caùc thöù voïng ñoäng beân trong, ñöøng ñeå noù keùo loâi mình. Ñoàng thôøi luoân khaéc tænh vôùi caùc duyeân beân ngoaøi, khoâng cho noù duï doã daãn daét. Cho neân trong kinh Phaät daïy ngöôøi bieát thaép ñuoác laø ngöôøi bieát tu. Ngöôøi bieát tu laø ngöôøi bieát duïng coâng, nhaát ñònh trong thôøi gian seõ coù keát quaû. Neân nhieàu thaày chæ qua moät muøa an cö thaønh töïu ñöôïc thaùnh quaû. Coøn chuùng ta ngaøy nay tu naêm möôøi naêm vaãn chöa thaáy gì.

Phaät laïi daïy: “Ngöôøi thaät taâm hoïc ñaïo seõ thaáy roõ ñaïo”. ÔÛ ñaây, Phaät noùi ngöôøi thaät taâm hoïc ñaïo thì seõ thaáy roõ ñaïo. Laøm sao coâng phu cuûa chuùng ta thaät taâm laø ñöôïc, thaät töùc khoâng phaûi giaû. Chuùng ta kieåm laïi, neáu mình thaät taâm thì seõ thaáy ñaïo. Töø xöa tôùi nay raát nhieàu ngöôøi ñaït ñöôïc nhö vaäy. Thaät taâm chính laø bieát thaép ñuoác, giöõ cho taâm mình saùng suoát, ñöøng voïng ñoäng, ñöøng chaïy ngöôïc xuoâi theo duyeân traàn laêng xaêng beân ngoaøi. Vieäc naøy ai cuõng laøm ñöôïc, khoâng daønh rieâng cho trình ñoä naøo, taát caû chuùng ta ñeàu coù theå thöïc hieän. Hieåu theá, coâng phu töông ñoái cuõng deã daøng, chôù khoâng phaûi quaù khoù khaên.

Phaät noùi keä:

Nhö ngöôøi caàm ñuoác saùng,

Ñi trong choã toái taêm,

Boùng toái seõ töï dieät,

Saùng suoát luoân hieän tieàn.

Ngöôøi thaät taâm gioáng nhö ngöôøi caàm ñuoác ñi trong boùng toái vaäy. Caây ñuoác coøn chaùy saùng thì ñi tôùi ñaâu boùng toái tan tôùi ñoù. Tröø khi caây ñuoác bò taét thì boùng toái chuïp leân mình, neáu caây ñuoác luùc naøo cuõng chaùy saùng thì boùng toái nhaát ñònh phaûi dieät. Boùng toái laø gì? Laø nhöõng ma mò voïng ñoäng, nhöõng ñam meâ ñaém tröôùc theo traàn caûnh. Khi aùnh saùng hay trí tueä cuûa chuùng ta hieän tieàn thì taát caû nhöõng boùng toái aáy laëng heát.

Chuùng toâi khoâng baét buoäc quí Phaät töû phaûi tuïng bao nhieâu thôøi kinh trong moät ngaøy hay phaûi nieäm bao nhieâu chuoãi Phaät v.v… maø laøm sao phaûi thaät taâm. Ñoù laø caùch thaép ñuoác. Keá nöõa laø giöõ cho ngoïn ñuoác cuûa mình chaùy saùng, trí tueä hieän tieàn thì bao nhieâu nhöõng raøng ròt, nhöõng ñaém tröôùc ngöôïc xuoâi, nhöõng maéc míu ta bò keït bò vöôùng chi chi ñoù, taát caû ñeàu tan hoaïi heát, khoâng coøn nöõa. Nhö vaäy vieäc tu coù gì khoù khaên ñaâu, mieãn sao ta saùng thì heát toái ngay. Nhö ngoâi nhaø hoang taêm toái ñoùng cöûa töø bao nhieâu naêm, neáu chuùng ta thaép ñöôïc ngoïn ñuoác saùng thì ngoâi nhaø aáy seõ heát toái taêm ngay. Ngoâi nhaø ñaõ saùng thì taát caû ñoà ñaïc trong ñoù ta ñeàu thaáy roõ raøng. Ñieàu ñoù khoâng coù gì ñeå nghi nöõa.

Ngoïn ñuoác saùng laø gì? Laø taâm cuûa chuùng ta. Taâm ta khi ñaõ ngay thaúng chaân thaät, saùng suoát thì nhaát ñònh mình seõ bình tænh an oån, khoâng bò ai keùo loâi. Phaät chính laø taâm chaân thaät, saùng suoát, bình tónh aáy. Töø ñoù trí tueä ñaày ñuû, chieáu soi thaáu toû taát caû, khoâng thieáu thöù chi. Thaép ñuoác chính laø soáng vôùi taâm chaân thaät aáy. Cho neân Phaät noùi nhö ngöôøi caàm ñuoác saùng ñi vaøo choã toái taêm, boùng toái seõ töï dieät, saùng suoát luoân hieän tieàn. Taâm ta luùc naøo noù cuõng bình thöôøng, an oån, vui veû, khoâng maéc möùu gì heát.

Khi ñaõ soáng ñöôïc vôùi taâm chaân thaät roài, chuùng ta vaãn cöù nhìn cöù nghe, cöù ngöûi cöù neám, cöù xuùc chaïm... nhöng thöù naøo traû veà thöù aáy, khoâng vöôùng keït ôû ñaâu caû. Ví duï nhö maét toâi nhìn caây quaït ñang xoay, thì caùi quaït cöù xoay, con maét toâi cöù nhìn, khoâng theâm caùi gì nöõa heát. Toâi khoâng suy nghó raèng caây quaït naøy cuûa Vieät Nam hay cuûa ngoaïi quoác... Taâm toâi laø taâm toâi, caây quaït laø caây quaït. Caùi thaáy cuûa toâi roõ raøng nhö theá. Neáu chuùng ta aùp duïng ñöôïc nhö vaäy trong moïi tình huoáng, trong moïi sinh hoaït, thì chaéc chaén ta seõ an oån. Thaáy ngöôøi giaøu ngöôøi ngheøo ñeàu bieát heát, nhöng khoâng daáy nieäm thöù hai. Caùi bieát ngang chöøng ñoù thoâi roài traû veà caùc phaùp, taâm laø taâm. Ñoù laø caùch tu thaúng taét trong nhaø thieàn.

Neáu chuùng ta chòu khoù aùp duïng coâng phu mieân maät, lieân tuïc, keát quaû seõ ñeán khoâng nghi. Gioáng nhö caùc vò Tyø-kheo vöøa keå ôû treân, nhôø ôû taïi truù xöù cuûa baø giaø ñoù, caùc thaày coá taâm tu taäp, khoâng ñeå thì giôø noùi chuyeän taïp, moãi ngöôøi lo vieäc cuûa mình neân ñeàu thaønh töïu Thaùnh quaû. Tu nhö vaäy thì cuoäc soáng seõ an laïc, thaùnh thieän, cuoäc soáng cuûa chuùng ta ñuùng nghóa laø cuoäc soáng cuûa nhöõng ngöôøi tu. Quí vò cöù nghó ñi, caùi nhaø caùi xe, con ngöôøi, caây caûnh, naéng gioù, taát caû nhöõng thöù aáy ñeàu ôû beân ngoaøi mình. Chuùng chæ phuï thuoäc vaøo cuoäc soáng naøy thoâi, leõ ra mình phaûi laøm chuû noù, taïi sao ta laïi ñeå noù laøm chuû mình?

Chaïy theo ñoøi hoûi vaät chaát cuûa theá gian laø bò ngoaïi caûnh beân ngoaøi laøm chuû roài. Ví duï nhö ta caát nhaø laø ñeå che möa che naéng, chôù ñaâu phaûi caát ñeå chaïy theo kieåu veõ beân Taøu beân Taây. ÔÛ Vieät Nam naøy xöa, caùc Thieàn sö caát moät am tranh, hoaëc chui voâ hang ñaù laø soáng ñöôïc roài. Neáu suy nghó moät chuùt chuùng ta seõ thaáy chaïy theo söï caàu kyø cuûa theá gian laø si meâ. Vì chaïy theo caùc phaùp neân ta khoå, meâ caùc phaùp beân ngoaøi thì boû queân caùi thaät cuûa mình. Ngöôøi khoâng bieát tu thì taâm dính maéc ñuû thöù. Nhaø cao cöûa roäng ñaâm ra nhieàu phieàn naõo, thaáy choã naøy dô choã kia beà boän, toái ngaøy la hoaøi. Queùt ñaèng tröôùc roài chöa queùt ñaèng sau, queùt ñaèng sau roài chöa lau caùi baøn, lau caùi baøn roài chöa doïn caùi beáp... Töø saùng tôùi toái khoâng coøn moät chuùt thì giôø ñeå lo tu haønh, coù phaûi si meâ khoâng?

Baây giôø muoán trí tueä ñöôïc hieän tieàn, chuùng ta ñöøng vöôùng baát cöù thöù gì beân ngoaøi heát. Phaät daïy, chaïy ra beân ngoaøi töùc laø boû queân caùi taâm cuûa mình. Ngöôøi nhö vaäy khoâng bao giôø thaép ñuoác ñöôïc. Muoán cho trí tueä hieän tieàn, caây ñuoác cuûa mình phaûi saùng. Phaät daïy:

Ai nhaän roõ lyù naøy,

Trong taâm khoâng coøn meâ,

Bao giôø cuõng saùng suoát,

Ñaáy chính laø chaân taâm.

Ai thaép ñuoác ñöôïc, seõ nhaän roõ taát caû moïi thöù chung quanh ñeàu khoâng thaät, khoâng coù gì ñaûm baûo, ngöôøi ñoù khoâng phaûi laø ngöôøi meâ. Laâu nay chuùng ta thöôøng nghe Phaät noùi chuùng sanh meâ laàm, vaäy meâ caùi gì? Meâ coù nghóa laø khoâng buoâng ñöôïc nhöõng thöù hö giaû chung quanh, chöù thaät ra ta khoân ngoan hôn ai heát. Coù keû ngoài ñaây maø bieát chuyeän caû theá giôùi, chuyeän naêm chaâu boán bieån, ai ñaùnh ai, ôû ñaâu, bieát heát. Nhö vaäy ñaâu phaûi ngu toái. Taïi sao Phaät noùi ñoù laø ngöôøi meâ? Caùi ngu meâ Phaät noùi ôû ñaây laø chuùng ta khoâng buoâng ñöôïc moïi chuyeän, moïi caûnh chung quanh, cöù töôûng noù laø thaät roài chaïy theo, maéc möùu.

Baây giôø tu laø laøm sao ñöøng töôûng nhöõng thöù aáy thaät nöõa, ñeå mình khoâng bò leä thuoäc bôûi noù, cuoäc soáng luoân an oån töï do töï taïi. Ñaëc ñieåm cuûa ngöôøi tu Phaät laø hieän luoân an oån. Bôûi ñeä töû Phaät thì ñôøi soáng phaûi thanh tònh môùi coù theå ñi ñeán giaùc ngoä giaûi thoaùt. Phaät töû chöa hoaøn toaøn thanh tònh nhö ngöôøi xuaát gia thì ít nhaát cuõng phaûi coù cuoäc soáng töông ñoái an laïc. Muoán an laïc phaûi laøm sao? Tröôùc heát laø ñöøng dính maéc. Caùi gì quí vò cuõng muoán oâm giöõ heát thì laøm sao an laïc ñöôïc? Laøm taïo cho mình theá yeân oån, töø ñoù taêng tieán daàn theo höôùng thanh tònh giaûi thoaùt. Ñoù laø tinh thaàn Phaät daïy.

Nhö teân thôï reøn kia,

Tröø heát caùc seùt ræ,

Thì saét aáy laøm neân,

Moùn ñoà duøng toát ñeïp.

Phaät noùi laø nhö ngöôøi thôï reøn, muoán coù ñöôïc nhöõng moùn ñoà duøng tinh xaûo phaûi loaïi heát nhöõng seùt ræ ra, chæ thuaàn loaïi saét theùp. Ñoù laø ngöôøi thôï reøn coù ñuû naêng löïc, ñuû phöông tieän ñeå taïo neân nhöõng moùn ñoà tinh xaûo, toát ñeïp. Vieäc tu haønh cuûa chuùng ta cuõng theá. Taêng Ni, Phaät töû coá gaéng loaïi ñöôïc nhöõng thöù seùt ræ trong loøng ra thì taâm môùi an laïc. Seùt ræ aáy laø gì? Laø nhöõng coá chaáp nhoû heïp, nhöõng taät ñoá ích kyû, nhöõng taâm nieäm taêm toái v.v… Laøm sao trong loøng mình khoâng coøn nhöõng thöù ñoù thì môùi tu ñöôïc. Khoâng baét buoäc nhaát thôøi chuùng ta loaïi ñöôïc heát taát caû, töø töø nhöng phaûi chòu khoù trong moät thôøi gian daøi. Ngöôøi yeáu ñuoái löôøi bieáng seõ khoâng ñuû nghò löïc ñeå tu taäp loaïi tröø taäp khí trong thôøi gian daøi. Do ñoù chuùng ta phaûi bieát nuoâi döôõng yù chí tieán tu.

Phaät daïy roõ raøng, nhö oâng thôï reøn muoán reøn ñöôïc moùn ñoà tinh xaûo thì phaûi loaïi heát nhöõng thöù ræ seùt ra. Chuùng ta cuõng vaäy, tu laø loaïi nhöõng ræ seùt trong taâm ra, töùc thaép saùng ngoïn ñuoác cuûa mình leân, laøm cho trí tueä hieän tieàn. Tu khoâng phaûi laø noùi roån raûng cho moïi ngöôøi nghe raèng ñöøng dính maéc beân ngoaøi v.v… maø töøng böôùc chuùng ta phaûi kieåm ñieåm laïi mình. Ñoái vôùi chung quanh ta coøn vöôùng maéc nhieàu hay ít? Neáu nhieàu thì raùng tu theâm, maïnh leân moät chuùt, gan theâm moät chuùt, buoâng boû nhieàu hôn nöõa. Daàn daàn thaáy mình ñöôïc nheï nhaøng thì bieát gaàn ñeán ñöôïc choã an oån roài ñoù.

Ngaøy xöa, coù moät cö só muoán xuaát gia nhöng khoâng ñöôïc gia ñình hoan hyû. Maëc duø moïi ngöôøi trong nhaø raát möïc yeâu thöông, chaêm soùc cho oâng ñaày ñuû, nhöng töø khi bieát Phaät phaùp, oâng hieåu roõ taát caû nhöõng thöù aáy moûng manh khoâng tröôøng cöûu. OÂng chöùng kieán roõ söï voâ thöôøng cuûa nhöõng ngöôøi thaân trong gia ñình, saùng vui chieàu buoàn, coøn ñoù maát ñoù, roài con caùi cuûa anh chò hö hoûng daïy doã khoâng ñöôïc, coâng vieäc laøm aên sa suùt thaát baïi v.v… neân ngao ngaùn khoâng muoán soáng ñôøi soáng theá gian nöõa. Cho neân duø trong gia ñình, bieát mình laø ngöôøi duy nhaát keá thöøa söï nghieäp nhöng oâng nhaát ñònh ñi tu. Sau khi döùt khoaùt nhö vaäy, oâng ñaõ xuaát gia.

Sau khi xuaát gia, oâng nhaän thaáy ngöôøi tu muoán ñaït ñöôïc lyù töôûng toái haäu phaûi coù söï gia taâm noã löïc, quyeát chí haønh trì lieân tuïc môùi ñaït ñöôïc keát quaû. Luùc coøn taïi gia tuy soáng ñôøi phong löu, nhöng khi xuaát gia roài oâng quyeát chí tu khoå haïnh. Vì vaäy keát quaû ñeán raát nhanh, sau moät thôøi gian oâng ñaït ñöôïc thaùnh vò. Sau khi thaønh töïu thaùnh vò roài, oâng trôû veà nhaø ñònh ñoä thaân toäc. Nhöng baáy giôø toaøn gia ñình ñeàu thay ñoåi. Cha maát, meï cuõng qua ñôøi, anh chò, baø con ñi ñaâu heát, khoâng coøn ai ôû ñoù caû. Nhaø cöûa ñoå naùt heát, khoâng coøn veát tích gì, chæ coøn caùi neàn thoâi. Thaáy tình caûnh nhö vaäy Ngaøi cuõng caûm xuùc vì ñaây laø nôi choân nhau caét ruùn maø. Baáy giôø nghó muoán baùo ôn cha meï, Ngaøi gaày döïng moät ngoâi thaát nhoû treân neàn cuõ roài truï laïi ñoù. Töø ñoù nhöõng ngöôøi baø con trong xoùm, laàn hoài taäp trung veà ñoâng daàn. Ngoâi thaát vì theá laàn laàn bieán thaønh ngoâi chuøa nho nhoû xinh xinh ôû mieàn queâ.

Coù moät ñieàu laï, ñeâm ñoù daân laøng thaáy chung quanh am cuûa Ngaøi  phaùt ra aùnh saùng ñaëc bieät, höông thôm xoâng ngaùt. Baáy giôø nhöõng vò lôùn tuoåi trong laøng môùi ñeán hoûi: “Thöa thaày! Khoâng hieåu vì sao haèng ñeâm chuùng con thaáy chung quanh chuøa phaùt ra aùnh saùng vaø coù muøi thôm ñaëc bieät?” Khi aáy Ngaøi môùi baét ñaàu thuyeát phaùp cho hoï nghe: “Do coâng ñöùc tu haønh nhieàu ñôøi cuûa toâi, cho neân cha meï ñöôïc sanh thieân. Ñoù laø aùnh saùng cuûa song thaân toâi töø coõi trôøi veà ñaây vieáng thaêm, ñoàng thôøi hoã trôï cho vieäc phaùt trieån tu hoïc taïi ngoâi chuøa nhoû naøy. Vì vaäy quí vò môùi thaáy ñöôïc aùnh saùng vaø nghe ñöôïc muøi höông ñoù. Ñaây chính laø aùnh saùng cuûa nhöõng vò thieân töû, haøo quang vaø muøi thôm cuûa hoï lan toûa nhö vaäy”. Phaät töû nghe theá caøng theâm kính tín quí troïng Ngaøi. Töø ñoù ngoâi chuøa daàn daàn bieán thaønh ñaïo traøng roäng lôùn sung thònh. Döôùi söï giaùo hoùa saâu roäng cuûa Ngaøi, raát nhieàu ngöôøi tu haønh coù keát quaû.

Trôû laïi vaán ñeà cuûa chuùng ta. Tu muoán ñaït ñöôïc keát quaû nhö vaäy phaûi quyeát chí, maïnh meõ, khoâng theå yeáu ñuoái maø thaønh töïu ñöôïc. Ngöôøi tu haønh thanh tònh, nhö thaép saùng taâm cuûa mình, ñöøng ñeå maéc möùu theo caùc duyeân beân ngoaøi. Ñöôïc theá, chaúng nhöõng cuoäc ñôøi mình coù ích lôïi maø nhöõng ngöôøi thaân nhö cha meï, baø con coù lieân heä vôùi mình cuõng ñeàu ñöôïc höôûng phuùc laïc.

Moät ngöôøi thaép saùng ñöôïc ngoïn ñuoác cuûa mình, soáng ñuùng vôùi chaùnh phaùp thì aûnh höôûng raát lôùn lao ñoái vôùi moïi ngöôøi chung quanh. Nhö vaäy neáu chuùng ta thaät taâm thaép saùng ngoïn ñuoác cuûa mình, nhaát ñònh baûn thaân ta thanh tònh giaûi thoaùt, maø coøn aûnh höôûng ñeán taát caû baø con quyeán thuoäc cuõng ñeàu höôùng veà chaùnh phaùp. Nhö quí Phaät töû hoïc ñaïo chaân chaùnh, toå chöùc ñöôïc ñôøi soáng ñuùng chaùnh phaùp, thì trong gia ñình töø cha meï, vôï choàng cho ñeán con chaùu ñeàu ñöôïc chuyeån hoùa, nhaát ñònh laø nhö vaäy.

Ngöôøi Phaät töû taïi gia ñöøng nghó raèng ñaïo lyù nhaø Phaät chæ daønh rieâng cho quí Thaày quí Coâ thoâi, coøn quí vò voâ phaàn. Khoâng phaûi theá, ai cuõng coù theå thöïc haønh ñöôïc heát. Coù moät coâ Phaät töû, ñeä töû cuûa Hoøa thöôïng Vieän tröôûng. Coâ laø döôïc só, gia ñình ñang laøm aên phaùt ñaït. OÂng choàng cuûa coâ ngaøy xöa laø caäu aám, töùc con quan, ngöôøi aên keû ôû haàu haï ñuû caû. Coâ keå laïi vôùi toâi: “Töø khi laäp gia ñình con maát heát taùm chín möôi phaàn traêm cuoäc ñôøi thaày ôi! Suoát moät thôøi gian daøi, cho tôùi nuoâi con caùi lôùn khoân roài maø con vaãn khoâng coù chuùt töï do naøo heát...” Nhöng sau ñoù coâ ñöôïc quy y Tam baûo, nghe baêng giaûng cuûa Hoøa thöôïng, cuûa quí thaày coâ. Nhöng phaûi nghe leùn, vì oâng nhaø khoâng thích.

Khi oâng thaáy coâ môû baêng giaûng laø oâng môû nhaïc raàn raàn leân. Maáy ñöùa nhoû voâ tö nhöng noù raát thöông meï. Coâ moät möïc chòu ñöïng, khoâng daùm môû mieäng phieàn haø gì oâng. Thaáy vôï cöù im laëng khoâng caõi vaõ, khoâng phaûn khaùng nhöõng haønh ñoäng ñoäc ñoaùn cuûa mình, oâng baét ñaàu suy nghó. Sau ñoù oâng leùn coâ nghe thöû vaøi ñoaïn baêng giaûng cuûa Hoøa thöôïng, xem taïi sao vôï mình meâ nghe nhö vaäy. Nghe heát ñoaïn naøy, laïi nghe theâm ñoaïn keá, oâng noùi: “Khoâng ngôø Hoøa thöôïng noùi hay quaù”. Böõa ñoù töï nhieân oâng hoûi vôï: “Baø coù bao nhieâu baêng cuûa Hoøa thöôïng, cuûa maáy thaày giaûng?” Coâ ñaâm sôï oâng quaäy neân hoûi laïi: “OÂng hoûi chi vaäy?” OÂng noùi: “Hoâm ñoù baø baän chuyeän, toâi coù nghe moät ñoaïn baêng thaáy oâng thaày noùi hay quaù, coù lyù quaù. Laâu nay toâi chöa nghe ai noùi nhö vaäy, neân muoán möôïn theâm ít baêng nghe nöõa”.

Coâ vui möøng quaù lieàn löïa maáy baêng giaûng thöïc teá, phoå thoâng cuûa Hoøa thöôïng cho oâng nghe. Thôøi gian sau, oâng ñeà nghò “Böõa naøo baø daãn toâi gaëp thaày ñi!”. Coâ noùi: “Ñöôïc! OÂng muoán thì toâi saün saøng, thaày ôû treân nuùi Vuõng Taøu”. Theá laø coâ daãn oâng baïn ra gaëp Hoøa thöôïng. Laàn ñaàu gaëp thaày noùi chuyeän, laø oâng xin quy y luoân. Sau ñoù khoâng buoåi giaûng naøo cuûa Hoøa thöôïng maø thieáu oâng. Sau naøy coù dòp noùi chuyeän, toâi raát caûm thoâng oâng. OÂng coù moät ñöùa con gaùi uùt, cöng ôi laø cöng. Leân nuùi ôû ngaøy thöù nhaát, thöù hai tôùi thöù ba laø baét ñaàu nhôù con gaùi uùt roài, nhôù tôùi khoâng nguû ñöôïc. Vaäy maø sau naøy oâng laïi xuaát gia tu haønh raát tinh taán, coâ vôï chaïy theo khoâng kòp. Nhöng moãi laàn gaëp chuùng toâi coâ ñeàu cöôøi noùi: “Con giaùo hoùa ñöôïc oâng nhaø laø nhôø nghe baêng cuûa Hoøa thöôïng vaø quí thaày”.

Cho neân vieäc tu khoâng phaûi daønh rieâng cho giôùi naøo caû, chæ caàn chuùng ta gan daï thoâi. Ngöôøi tu phaûi gan daï vaø coù söùc chòu ñöïng. Ñöùc Phaät traûi qua ba ñaïi a-taêng-kyø kieáp môùi thaønh töïu ñaïo quaû, haïnh nhaãn nhuïc ñaït tôùi ñoä khoâng coù ai bì kòp. Ngöôøi tu bò chöûi vaãn khoâng buoàn khoâng giaän, cho ñeán ñoãi ngöôøi ta ñaùnh ñaäp mình cuõng khoâng buoàn giaän. Phaûi gan daï chòu ñöïng nhö vaäy môùi ñöôïc. Muoán theá chuùng ta phaûi saùng suoát, tu maø khoâng saùng suoát thì caû ñôøi chaúng ñi tôùi ñaâu.

Coù baøi keä theá naøy:

Ngöôøi saün gioáng trí tueä,

Chaúng sanh loøng tham ñaém.

Luùc naøo cuõng tænh giaùc,

Khoâng queân maát chaùnh nieäm.

Phaät daïy taát caû chuùng ta ñeàu coù haït gioáng trí tueä, sôû dó ta tham ñaém theá gian laø vì taäp nhieãm. Hoài mình môùi sinh ra, chöa bieát gì thì ñaâu coù tham ñaém. Cho neân tham ñaém roõ raøng laø do taäp tuïc cuûa cuoäc ñôøi, nhöõng thöù mình môùi huaân taäp trong cuoäc soáng, chöù baûn chaát cuûa chuùng ta khoâng phaûi tham ñaém. Ngöôøi tænh giaùc thì khoâng tham ñaém, luùc naøo cuõng soáng vôùi chaùnh nieäm, vôùi trí tueä chaân thaät cuûa chính mình.

ÔÛ trong chaùnh phaùp ta,

Tu taäp haïnh giaûi thoaùt.

Chaúng boû queân trí tueä,

Vì queân trí tueä roài,

Chaúng phaûi ngöôøi hoïc ñaïo.

Cuõng chaúng phaûi ngöôøi tu.

Ngöôøi tu nhaát ñònh phaûi laø ngöôøi coù trí tueä, soáng ñuùng chaùnh phaùp, luoân luoân thaép saùng ngoïn ñuoác cuûa mình vôùi chaùnh phaùp. Ngaøy xöa Phaät ñaõ daïy nhö vaäy, baây giôø chuùng ta tu cuõng phaûi tu nhö vaäy. Vieäc tu thaät ra khoâng khoù nhöng ñoøi hoûi chuùng ta phaûi coù söï hieåu bieát, roài gan daï aùp duïng moät caùch tuaàn töï môùi coù keát quaû ñöôïc.

Ngöôøi thaép saùng ñöôïc trí tueä nhö thuyeàn beø vöõng chaéc coù theå vöôït qua khoûi bieån sanh töû phieàn naõo, töùc laø heát khoå. Coù trí tueä thì phieàn naõo khoâng sanh ñöôïc. Khi naøo trí tueä vaéng thì phieàn naõo môùi sanh. Nghe  ngöôøi noùi xaáu mình, luùc ñoù khoâng ñuû saùng suoát ta lieàn sanh phieàn naõo. Neáu saùng suoát thaáy taát caû lôøi noùi ñeàu khoâng thaät thì phieàn naõo laøm gì? Quí vò thöû töôûng töôïng ngöôøi coù hai caùi moâi khoâng ñuû, caùi löôõi thuït voâ, hai haøm raêng ruïng heát, hoï noùi mình nghe ñöôïc khoâng? Khoâng ñöôïc ñaâu. Hoï noùi nhö ngoïng vaäy, nghe khoâng roõ gì caû. Baây giôø mình töôûng töôïng keû noùi xaáu mình cuõng nhö theá, sôû dó hoï phaùt aâm ñöôïc laø nhôø moâi treân moâi döôùi, hai haøm raêng roài löôõi ñaày ñuû. Neáu caùc thöù khoâng thaät coù thì lôøi noùi xaáu kia laøm sao coù thaät ñöôïc. Hieåu nhö vaäy roài, nhöõng lôøi chöûi maéng laø voâ hieäu vôùi mình thì laøm gì phaùt sanh phieàn?

Neân ngöôøi coù trí tueä,

Nhö ngoïn ñeøn vó ñaïi,

Soi saùng choã toái taêm.

Ngöôøi coù gioáng trí tueä,

Laø vò thuoác hay nhaát,

Chöõa heát moïi beänh khoå.

Noùi toùm laïi ngöôøi coù trí tueä laø ngöôøi heát khoå, ngöôøi coù trí tueä laø ngöôøi vó ñaïi nhaát, ngöôøi coù trí tueä laø ngöôøi bieát tu, bieát thaép saùng ngoïn ñuoác taâm cuûa mình vaø laø ngöôøi giaûi thoaùt. Gioáng nhö anh thôï reøn boû heát nhöõng ræ seùt, chæ coøn kim loaïi thuaàn tuùy, môùi luyeän ñöôïc nhöõng moùn ñoà toát. Ngöôøi boû ñöôïc taát caû nhöõng laêng xaêng phieàn naõo ngöôïc xuoâi beân ngoaøi môùi soáng vôùi thanh tónh giaûi thoaùt an oån. Noùi roõ hôn ngöôøi ñoù soáng ñöôïc vôùi taâm, vôùi oâng Phaät cuûa mình.

Toâi kính chuùc toaøn theå quí Phaät töû ñeàu thaép ñöôïc ngoïn ñuoác saùng cuûa mình, ñeå töï chieáu soi vaø ñem nguoàn lôïi ích an vui ñeán cho moïi ngöôøi.

]

THIEÀN TOÂNG VIEÄT NAM