RÖØNG THIEÀN

T.T THÍCH NHAÄT QUANG

NHAÄN LAÏI TAÙNH GIAÙC

Trong kinh nghieäm tu haønh, caùi vöôùng maéc nhaát cuûa chuùng ta laø voâ minh, caùc Thieàn sö goïi laø voïng nieäm, do ñoù coâng phu khoâng taêng tieán ñöôïc. Voïng nieäm laø gì? Noù coù söùc maïnh nhö theá naøo maø laøm ñaûo loaïn coâng phu cuûa chuùng ta? Noù coù söùc maïnh che laáp taùnh giaùc. Ñaây laø nhöõng vaán ñeà ngöôøi tu Phaät, nhaát laø tu thieàn caàn phaûi hieåu cho ñeán nôi ñeán choán, nhö vaäy coâng phu môùi coù theå taêng tieán hôn. Cho neân ñeà taøi chuùng toâi noùi hoâm nay laø Nhaän laïi taùnh giaùc.

Caùc Thieàn sö thöôøng noùi ñeán töø voïng taâm hay voïng nghieäp. Song coù khi caùc Ngaøi cuõng noùi voïng taâm töùc laø Boà-ñeà. Boà-ñeà laø giaùc, voïng taâm laø meâ, noù cuõng laø côn khaùt cuûa voâ minh. Voâ minh laøm cho chuùng ta môø mòt, töø ñoù khoâng vöõng taâm neân deã thoaùi böôùc treân con ñöôøng tu taäp. Do ñoù voïng taâm laø ñoái töôïng chaùnh yeáu cuûa ngöôøi tu chuùng ta.

 Thieàn sö Hueä ôû vieän Hoa Nghieâm - Quaûng Chaâu, coù moät vò taêng ñeán hoûi: Ngöôøi xöa noùi voïng taâm khoâng choã nôi, töùc laø Boà-ñeà. Vaäy chính ngay khi voïng laïi coù Boà-ñeà chaêng? Thieàn sö ñaùp: Lôøi ñaùp ñaõ roõ. Taêng thöa: Chaúng hoäi. Thieàn sö noùi: Voïng taâm khoâng choã nôi töùc laø Boà-ñeà.

Qua vaán ñaùp naøy, chuùng ta nhaän ra nhö theá naøo? Nghóa laø ngay khi chuùng ta bieát ñöôïc voïng nieäm töùc laø Boà-ñeà, chöù gì nöõa. Chöõ “bieát” laø giaùc. Neáu chuùng ta haèng soáng ñöôïc vôùi taùnh giaùc laø soáng vôùi Boà-ñeà. Vì vaäy Thieàn sö Hueä ôû Quaûng Chaâu traû lôøi vò thieàn taêng naøy: Trong lôøi ñaùp ñaõ roõ raøng. Taát caû chuùng ta nhaän ñöôïc voïng taâm khoâng choã nôi töùc laø taùnh giaùc cuûa chuùng ta coù cô hoäi phaùt trieån ñöôïc. Sôû dó ta khoâng soáng ñöôïc vôùi taùnh giaùc vì laâu nay mình boû queân noù ñi, neân cöù laàm luõi meâ muoäi traûi daøi kieáp soá. Trong cuoäc soáng naøy, chuùng ta ñaõ taïo taùc ñuû thöù vieäc, nghóa laø gaây ra bao nhieâu nghieäp thieän aùc roài. Baây giôø coù phuùt giaây naøo ñoù, cô hoäi naøo ñoù ta chôït nhaän laïi, nhöõng ñoäng taùc thi vi töø laâu nay xuaát phaùt töø voïng taâm. Caùi chôït nhaän bieát ñoù laø giaùc, laø taâm chaân thaät cuûa chuùng ta.

Ngöôøi tu nhaát laø tu thieàn, laøm sao nhaän vaø soáng ñöôïc vôùi taùnh giaùc ñoù. Thieàn sö ñaùp, nghóa ôû trong lôøi ñaùp ñaõ roõ raøng. Voïng taâm khoâng choã nôi töùc ñoù laø Boà-ñeà. Phaät töû hieän giôø trong taát caû thôøi duø buoåi saùng, buoåi chieàu hay cuoái ñeâm, baát cöù luùc naøo chuùng ta chôït nhaän raèng, taát caû nhöõng ñoäng taùc thi vi cuûa mình töø laâu ñeàu töø voïng nieäm hay laø noùi caùch khaùc töø voâ minh taïo ra, laø ta coù cô hoäi môû cöûa soáng laïi vôùi taùnh giaùc roài ñoù. Chuùng ta coù theå hieåu, nhaän vaø soáng ñöôïc vôùi taùnh giaùc cuûa chuùng ta.

Thaät söï noù luoân hieän tieàn, khoâng coù phuùt giaây naøo xen hôû caùch ly mình caû. Nhöng coù ñieàu chuùng ta boû queân neân Phaät noùi chuùng sanh meâ taùnh giaùc. Bôûi boû queân neân ta chaïy theo nhöõng voïng traàn, soáng vôùi noù vaø laàm töôûng noù thaät, noù laø mình. Neáu ta cöù moät beà laàm luõi chaïy theo voïng traàn maõi thì khoâng coù cô hoäi soáng laïi vôùi taùnh giaùc ñaâu. Phaûi döøng laïi. Chæ bao giôø ta döøng laïi, nhìn vaø kieåm soaùt töøng ñoäng taùc cuûa mình, nhaän ra caùi gì ñuùng caùi gì sai thì môùi mong thoaùt khoûi voâ minh. Ngöôøi naøo coù cô hoäi nhìn laïi, soáng laïi vôùi mình thì seõ an oån thoâi.

Toâi keå moät caâu chuyeän coù lieân quan ñeán vieäc nhaän ra taùnh giaùc cuûa mình nhö theá naøy. Cö só Phaïm Trung laøm Taû Thöøa Töôùng, oâng coù hieäu laø Trí Hö. OÂng ñeán yeát kieán thieàn sö Maân töùc thieàn sö Vieân Thoâng. Vì laø moät vò quan to trong trieàu ñình, ñoàng thôøi cuõng ñaõ töøng qua laïi vôùi caùc Thieàn sö, neân oâng ñeán ñaây raát töï nhieân vaø ñöôïc môøi uoáng traø. Uoáng traø xong oâng than vôùi Thieàn sö: “Con saép giaø roài maø coøn rôi vaøo ñöôøng quan neân caùch vieäc naøy hôi xa”. Thieàn sö Vieân Thoâng goïi: Noäi Haøn. OÂng lieàn öùng thinh: Daï. Ngaøi Vieân Thoâng baûo: Coù xa ñaâu! Ngang ñoù cö só nhaän laïi ñöôïc taùnh giaùc cuûa mình.

Laø moät vò quan to, haèng ngaøy coâng vieäc raát beà boän. Cho neân ñeán ñöôïc thieàn hoäi laø nhöõng phuùt giaây raát quí hieám. Sau khi uoáng traø xong oâng than vôùi thaày: Con giaø roài maø coøn vöôùng vaøo con ñöôøng quan chöùc theá naøy, neân vieäc tu haønh coøn caùch xa quaù. Nghe theá, Thieàn sö lieàn goïi: Noäi Haøn. Töùc laø keâu thaúng chöùc cuûa quan Taû Thöøa Töôùng, oâng öùng thinh: Daï. Thieàn sö keát laïi: Coù xa ñaâu. OÂng vöøa noùi xa nhöng thöïc söï ñaâu coù xa, nghe keâu lieàn “Daï” laø ngay moät beân roài. Neáu xa thì ai ôû ñoù maø nghe. Bieát nghe, bieát noùi laø taùnh giaùc hieän tieàn. Noù saün saøng nhöng chuùng ta khoâng daùm nhaän, ñoù laø taïi mình chôù ñaâu phaûi taïi ai.

Qua nhöõng söï kieän ngöôøi xöa nhaän ñöôïc, chuùng ta thaáy taùnh giaùc khoâng xa, neáu chuùng ta luoân soáng ñöôïc vôùi taùnh giaùc aáy thì an oån. Hoài xöa nhöõng Phaät töû coù traùch nhieäm naëng, baän roän vôùi coâng vieäc quoác gia nhö vaäy maø vaãn tu ñöôïc, coù keát quaû toát. Theá taïi sao chuùng ta ngaøy nay raûnh rang hôn laïi khoâng tu ñöôïc? Chæ vì mình khoâng daùm nhaän, khoâng daùm tin khaû naêng giaùc ngoä cuûa chính mình maø thoâi. Taùnh giaùc ñoù luoân luoân saün saøng, chæ caàn nhaän laïi thoâi, chôù ñaâu phaûi laøm gì nöõa. Cho neân vieäc chaùnh yeáu nhaát cuûa ngöôøi tu chuùng ta laø phaûi laøm sao nhaän laïi ñöôïc cuûa baùu laâu ñôøi naøy.

Qua söï kieän treân, chuùng ta thaáy vieäc nhaän soáng vaø tu cuûa ngöôøi xöa quaû thöïc khoâng khoù. Nhöng coâng phu cuûa chuùng ta hieän giôø chöa ñöôïc nhö vaäy, taùnh giaùc cuûa chuùng ta coøn laån khuaát ôû ñaâu ñoù laø vì mình coøn baän roän coâng kia vieäc noï nhieàu quaù, chöa buoâng boû ñöôïc. Voïng taâm khoâng laø gì nhöng neáu ta thieáu söùc tænh giaùc thì noù seõ laøm chöôùng ngaïi vieäc tu haønh cuûa mình raát lôùn. ÔÛ moät maët naøo ñoù voïng nieäm coù söùc haáp daãn gheâ gôùm, noù keùo loâi roài ñaåy ta vaøo theá queân baüng mình ñi, laêng xaêng xuoâi ngöôïc caû ñôøi, khoâng phuùt giaây naøo tænh ñöôïc. Nhö vaäy cuõng ñaùng sôï chöù, nhöng khoâng coù nghóa laø mình khoâng theå chieán thaéng noù. Thaønh ra ñoái vôùi vaán ñeà naøy, ñoøi hoûi chuùng ta phaûi coù tænh, coù trí tueä saùng suoát. Ñeå laøm gì? Nhö vò Taû Thöøa Töôùng ôû treân, phaûi tænh saùng ñeå khi nghe Thieàn sö goïi ñeán teân mình lieàn öùng thinh daï.

Neáu chuùng ta soáng trong traïng thaùi lôø lôø löõng löõng, gioáng nhö queân laõng, luùc ñoù ai goïi mình ñaâu coù nghe. Hoaëc ngoài troø chuyeän vôùi huynh ñeä maø khoâng bieát hoï noùi gì, mình nghe gì. Ñang tính vieäc naøy, vieäc noï xen vaøo, ñang noùi chuyeän con laïi nhôù chuyeän chaùu v.v… Ñoù laø luùc ta bò huït haãng, queân maát oâng chuû cuûa mình. Neáu cuoäc soáng nhö vaäy thì quaû thöïc ta bò löôùi meâ môø phuû kín roài, khoâng saùng suoát ñeå thaáy roõ vieäc gì heát. Ngöôøi luoân bò quaàn quaät trong nhöõng tröôøng hôïp nhö vaäy thì chæ soáng baèng voïng nieäm, khoâng soáng ñöôïc vôùi taùnh giaùc cuûa mình.

Phaät noùi taát caû chuùng sanh töø laâu ñeán giôø bò caùc thöù ñieân ñaûo nhieãu loaïn cuõng nhö ngöôøi laàm boán phöông ñoåi choã. Do laàm nhaän boán ñaïi laøm thaân töôùng mình, duyeân boùng daùng saùu traàn laøm taâm töôùng mình, nhö ngöôøi bò beänh maét thaáy trong hö khoâng coù hoa ñoám laêng xaêng. Chaúng nhöõng laàm nhaän taùnh cuûa hö khoâng maø cuõng queân luoân choã sinh ra hoa thaät. Töø ñaây voïng coù soáng cheát troâi laên neân goïi laø voâ minh. Trong caâu naøy, yù ñaàu tieân Phaät daïy taát caû chuùng sinh töø laâu ñeán giôø bò caùc thöù ñieân ñaûo cuõng nhö ngöôøi laàm nhaän boán phöông ñoåi dôøi. Nghóa laø taát caû chuùng ta töø ñôøi thuôû naøo tôùi baây giôø laàm nhaän caùc töôùng sanh dieät cho laø thaät mình. Töø caùi goác laàm aáy daãn daét mình daøi daøi, heát laàm naøy ñeán laàm khaùc, tieáp noái nhau maõi. Cuõng gioáng nhö ngöôøi bò beänh maét thaáy trong hö khoâng hoa ñoám bay loaïn, maø thaät ra hö khoâng ñaâu coù hoa ñoám.

Neáu chuùng ta bieát töø beänh phaùt sanh nhöõng söï kieän ñoù, thì ta cuõng bieát noù khoâng thaät, töø beänh maø coù. Neáu con maét khoâng beänh, nhìn vaøo hö khoâng ta thaáy roãng rang saùng suoát. Neáu mình khoâng laáy tay aán vaøo con maét, thì seõ thaáy khoâng maët traêng thöù hai, chæ thaáy maët traêng thaät thoâi. Nhö vaäy yeâu caàu ñoái vôùi ngöôøi tu laø laøm sao thaáy ñöôïc maët traêng thaät, ñoù laø ngöôøi saùng suoát, khoâng bò voâ minh vaây phuû. Baây giôø caùi laàm nhaän thöù nhaát cuûa chuùng ta laø thaân naøy khoâng thaät maø cho laø thaät, suy nghó phaân bieät hö doái khoâng thaät maø cho laø taâm mình thaät. Ai ñuïng tôùi mình lieàn noùi ñuïng tôùi thaân toâi, taâm toâi, khoâng ñöôïc. Bôûi laàm nhaän nhö vaäy neân boû queân taùnh giaùc. Töø ñoù moïi vaán ñeà raéc roái lieân tuïc xaûy ra, troâi laên soáng cheát khoâng coù ngaøy cuøng.

Quyù vò thaáy roõ raøng ta lo cho thaân naøy bieát chöøng naøo môùi roài. Coøn voïng taâm thì veõ vôøi daãn daét ñi heát choã naøy tôùi choã kia. Ñaây laø gia ñình toâi, söï nghieäp cuûa toâi, danh döï cuûa toâi… ñeán luùc haét hôi boû thaân naøy cuõng chöa buoâng ñöôïc. Baáy giôø nhöõng ngöôøi thaân coù taâm ñaïo ngoài keà moät beân nhaéc nhôû: “Anh (Chò hay Thaày,..) haõy boû ñi! Chuyeän theá gian laø hö doái, giôø naøy chæ nhôù Phaät”, nhöng coù nhôù ñöôïc ñaâu. Nhöõng gì ñaõ laàm ñaõ quen saâu daày cöùng chaéc, caïy boû laø caû moät vaán ñeà. Caïo ñaàu maëc phaùp phuïc laø hình thöùc beân ngoaøi raát deã laøm, nhöng caïo boû heát caùc thöù coá chaáp si meâ, laàm nhaän thaân naøy taâm naøy laø mình thaät khoù khaên voâ cuøng.

Cho neân tu khoâng gì khaùc hôn laø boû nhöõng taâm nieäm meâ laàm aáy ñi. Ñoù laø caùch thöùc tu gaàn guõi nhaát, ñuùng ñaén maø ai cuõng coù theå aùp duïng ñöôïc. Duø cho hình thöùc beân ngoaøi coù to lôùn, ñeïp ñeõ bao nhieâu trong taâm ñaày aép voïng töôûng toái taêm thì cuõng theå noùi laø ngöôøi tu Phaät, huoáng laø haèng soáng ñöôïc vôùi taùnh giaùc cuûa mình. Söï tu thaät ra raát giaûn dò bình thöôøng, nhaø thieàn goïi laø tröïc chæ nhaân taâm. Noù gaàn guõi vôùi chuùng ta laém, bôûi vì mình aùp duïng thöôøng xuyeân trong ñôøi soáng naøy. Ñoái tröôùc moïi hoaøn caûnh, luùc naøo ta cuõng coù theå soáng vaø aùp duïng ñöôïc caùi saün coù saùng suoát aáy.

Toùm laïi Phaät daïy chuùng ta ñöøng laàm meâ ñeå phaûi vöôùng vaøo voâ minh. Laø ngöôøi con Phaät luùc naøo chuùng ta cuõng phaûi “minh”, daùm nhaän caùi laàm cuûa mình töùc laø daùm tu. Chöõ “tu” coù nghóa laø söûa chôù khoâng gì khaùc hôn, söûa ñöôïc nhöõng gì khoâng hay, nhöõng gì laàm dôû cuûa mình thaønh hay thaønh toát. Ñöôïc vaäy goïi laø tu chaân chaùnh, chöa ñöôïc vaäy thì phaûi coá gaéng leân. Phaät ñöa ra ví duï nhö trong hö khoâng, thaät khoâng coù hoa ñoám nhöng ngöôøi maét beänh laàm thaáy coù hoa ñoám bay loaïn trong ñoù. Vì laàm chaáp nhö vaäy neân khoâng nhaän ñöôïc caùi thaät, cuõng khoâng bieát luoân caùi khoâng thaät nöõa. Trong kinh Vieân Giaùc, Phaät noùi nhö ngoùn tay chæ maët traêng, ngöôøi saùng nhaân ngoùn tay naøy maø thaáy ñöôïc maët traêng. Ngöôøi khoâng saùng chaúng nhöõng khoâng nhaän ñöôïc maët traêng thaät maø coøn cho ngoùn tay laø maët traêng, nhö vaäy laø laøm hö luoân caû ngoùn tay.

Roõ raøng ngöôøi khoâng tænh saùng laøm hoûng ñi vieäc tu haønh cuûa mình. Chaúng nhöõng khoâng thaáy ñöôïc caùi thöïc maø coøn laøm hoûng luoân caùi phöông tieän. Thaønh thöû vôùi ngöôøi tu chuùng ta, nhaát ñònh phaûi tænh môùi ñöôïc. Tænh ñeå caùi gì thaät chuùng ta bieát noù thaät, caùi gì khoâng thaät chuùng ta bieát noù giaû, buoâng ñi. Thaáy ñöôïc thaät chaát cuûa thaân naêm uaån naøy theo ñuùng tinh thaàn Baùt-nhaõ laø “soi thaáy naêm uaån ñeàu khoâng lieàn vöôït qua heát thaûy khoå aùch”. Cho neân ngöôøi khoâng laàm thaân nguõ uaån naøy laø heát khoå. Chuùng ta cöù khö khö chaáp thaân naøy thaät, taâm naøy thaät thì ai maø gôõ ra cho ñöôïc. Töï chuùng ta khoâng gôõ, khoâng ai coù theå cöùu mình ñöôïc caû. Cho neân Phaät daïy Phaûi soi thaáy thaät chaát ñoái vôùi thaân nguõ uaån, môùi heát khoå. Giaûn dò nhö theá thoâi.

Roõ raøng mình tu laø muoán heát khoå. Khoå cuûa sanh giaø beänh cheát, khoå traàm luaân sanh töû keùo daøi leâ theâ töø voâ löôïng kieáp ñeán nay. Khoå cuûa ñieân ñaûo voïng töôûng, caùi khoâng thaät maø cho laø thaät, ñaây laø noãi khoå traàm thoáng nhaát, ñieâu ñöùng nhaát. Baây giôø laøm sao ta tænh saùng ñeå thaáy thuûng vaán ñeà thì heát khoå ngay. Nhö Thieàn sö vöøa keâu, vò quan kia lieàn daï, ñaâu coù xa xoâi gì. Ngay ñoù neáu chuùng ta nhaän ñöôïc, chaúng nhöõng vöøa heát khoå maø cuõng vöøa tu ñöôïc phaùp tröïc chæ cuûa Toå sö. Ñoái vôùi nhöõng suy nghó voïng töôûng neáu ta buoâng ñöôïc thì seõ thanh tònh daàn daàn, chöøng ñoù môùi thaáy ñöôïc naêng löïc cuûa taâm sieâu vieät. Taâm ñoù roãng rang saùng suoát, khoâng phaûi töôûng töôïng hay caûm thuï, khoâng phaûi suy nghó hay chaïy ngöôïc chaïy xuoâi, baùm caùi naøy vöôùng caùi kia. Chæ khi naøo buoâng heát nhöõng thöù ñoù, ta seõ theå nhaäp taâm roãng rang saùng suoát aáy.

Tröôùc khi muoán bieát laøm sao ñeå phaù tröø phieàn naõo, ta neân bieát noù xuaát phaùt töø ñaâu. Phaät baûo caùc laäu laø haït gioáng phieàn naõo, neân noùi chuùng sanh höõu laäu. Laäu laø loït. Töùc chuùng sanh coøn phieàn naõo rôi rôùt laïi neân môùi traàm luaân sanh töû trong ba coõi. Coù maáy thöù laäu:

Thöù nhaát laø Duïc laäu. Kinh noùi coõi duïc phieàn naõo saâu naëng maø tham duïc laø caên coäi. Tham laø nhöõng ham muoán. Quyù vò nghieäm laïi trong sinh hoaït haèng ngaøy cuûa mình, khoâng khi naøo ta hoaøn toaøn baát ñoäng vôùi taát caû caùc hieän töôïng beân ngoaøi. Khoâng ham muoán caùi naøy cuõng ham muoán caùi khaùc, khoâng ham muoán nhaø laàu xe hôi cuõng ham muoán ñòa vò. Cho ñeán tu cuõng ham muoán, nhöng laø nhöõng ham muoán ngöôïc ñôøi; ham muoán ñöôïc soáng trong röøng nuùi, trong hang ñaù nhö caùc loaøi daõ thuù, ñöøng ai bieát tôùi… Nhìn kyõ taát caû hoaøn toaøn töø nhöõng daáy nieäm ham muoán, chôù khoâng gì khaùc. Neân chö Toå daïy buoâng heát nhöõng daáy nieäm laø giaûi thoaùt an oån.

Duïc laäu naøy raát khoù tröø dieät. Ñoái duyeân xuùc caûnh taâm lieàn khôûi tham muoán, khoâng keàm cheá kòp. Ví duï nhìn moät nhaùnh caây thaáy thích hôïp, ta lieàn muoán noù veà chuøa mình, moïc ngay tröôùc saân chaùnh ñieän. Tham voïng gheâ gôùm laém, nhöõng caùi bình thöôøng thoâi maø coøn nhö vaäy, ñöøng noùi nhöõng thöù teä haïi hôn. Bôûi vaäy taâm mình laêng xaêng caû ñôøi, khoâng luùc naøo mình yeân ñöôïc. Ngöôøi theá gian coù khi vaát vaû caû ñôøi vì danh voïng haõo huyeàn. Coøn ngöôøi xuaát gia phaûi khoå coâng chieán ñaáu vôùi loaïn quaân voïng töôûng. Khoâng chaïy theo nhöõng tham voïng theá gian, nhöng laïi keït coá chaáp trong ñaïo neân cuõng maát heát taâm theå saùng suoát. Tai hoïa cuûa Duïc laäu gheâ gôùm nhö theá, ñaâu phaûi thieàn taêng maø yeân!

Thaønh ra ñoái vôùi Duïc laäu laøm sao laøm chuû ñöôïc, ñöøng ñeå bò loït thì ta thoaùt ñöôïc moät noãi khoå. Gioáng nhö ngöôøi ñi thi ñaäu töùc laø khoâng rôùt, ngöôøi ñoù seõ ñöôïc baùi toå vinh quy. Coøn loït töùc laø thi rôùt, khoâng ñöôïc baùi toå vinh quy. Tu laø ta coù ñöôïc tænh löïc ñeå hoùa giaûi taát caû phieàn naõo, ñöôïc theá duø khoâng ôû treân nuùi röøng mình vaãn yeân. Neáu buoâng ñöôïc nhöõng duïc laäu trong loøng, chuùng ta ngoài ñaâu cuõng thaáy yeân. Ñi treân danh voïng nhö ñi treân nhöõng ñoùa sen. Chuùng ta tu haønh caàn phaûi chöùng toû dieäu duïng cuûa ñaïo lyù thanh tònh giaûi thoaùt laø nhö theá.

Thöù hai laø Höõu laäu. Höõu laäu coù ba coõi hay theo theá giôùi quan cuûa Phaät giaùo coù tôùi 25 loaøi. Chuùng sanh laån quaån trong voøng luaân hoài sanh töû, theo nghieäp sanh ñaây thaùc kia. Nhö ngöôøi tu Thaäp thieän hoaøn bò thì ñöôïc sanh leân caùc coõi trôøi an vui, coøn ngöôøi taïo nhöõng nhaân khoå thì rôi vaøo ba ñöôøng aùc: ñòa nguïc, ngaï quyû, suùc sinh. Do caên nghieäp cuûa chuùng ta maø laån quaån trong ba coõi, caên baûn töø phieàn naõo laäu hoaëc maø ra. Neáu chöa saïch phieàn naõo thì quaû baùo ñeán vôùi ta, neân goïi laø loït hay laäu. Duø sanh leân trôøi vaãn goïi laø höõu laäu, vì coøn rôi rôùt laïi trong ba coõi. Chæ khi naøo heát laäu hoaëc, chuùng ta môùi hoaøn toaøn thoaùt ly sanh töû, chaám döùt khoå ñau.

Chuùng ta laø ñeä töû Phaät, soáng theo tinh thaàn Phaät daïy, tu ñeå ñöôïc giaûi thoaùt nhö Phaät chôù khoâng ham muoán gì khaùc, thaäm chí ham muoán sanh leân thieân giôùi röïc rôõ. Bôûi vì leân ñoù höôûng phöôùc ñeán luùc naøo heát phöôùc, neáu ta khoâng bieát tu thì seõ bò rôi vaøo caùc coõi thaáp hôn, vì nhaân phieàn naõo höõu laäu vaãn coøn. Cho neân ñöôïc sanh leân coõi trôøi ñaâu haún laø söôùng, noù nguy hieåm traêm phaàn. Vì leân ñoù chæ thuï höôûng, gioáng nhö ngöôøi vung vaõi taøi saûn cuûa mình moät caùch phung phí thì giaøu coù bao nhieâu cuõng heát. Ngöôøi ta noùi “Toïa thöïc nhi sôn baêng”, duø cuûa caûi baèng nuùi maø ngoài khoâng aên thì cuõng böùt heát. Leân ñöôïc coõi trôøi tuy phuùc baùo khoâng theå keå xieát, nhöng cöù höôûng hoaøi cuõng gioáng ngöôøi ngoài khoâng aên, cuûa baèng nuùi cuõng phaûi saït lôû. Hoâm naøo heát phöôùc laïi phaûi rôi xuoáng nhöõng caûnh giôùi thaáp hôn, chòu nhieàu khoå ñau.

Chæ khi naøo baùm chaân Phaät soáng ôû theá giôùi cuûa Phaät môùi ñöôïc heát caùc laäu. Chuùng ta laø ñeä töû Phaät, theo chaân Phaät tu haïnh giaûi thoaùt thì tröôùc phaûi döùt heát laäu hoaëc. Khoâng söï thaønh coâng naøo coù giaù trò tuyeät ñænh vôùi ngöôøi ngoài ñoù chôø noù ñeán. Khoâng coù con böôm böôùm naøo mang vinh döï ñeán cho chuùng ta nhö theá ñaâu, phaûi coù coâng phu tích cöïc môùi ñöôïc.

Thöù ba laø Voâ minh laäu. Voâ minh laäu laø gì? Phieàn naõo teá vi aån maät goïi laø voâ minh laäu, töùc laø nhöõng phieàn naõo nhoû nhieäm saâu saéc beân trong raát khoù döùt tröø. Haønh giaû muoán tröø loaïi laäu naøy phaûi coù coâng phu thieàn ñònh raát thaâm haäu, môùi coù theå phaùt hieän vaø loaïi tröø noù. Thaønh ra voâ minh laäu laø goác cuûa caùc phieàn naõo, nhöõng phieàn naõo teá vi aån maät cöïc ñoä beân trong cuûa chuùng ta.

Ví duï caùi saân khoâng ai bieát noù ôû ñaâu, trong tim trong phoåi hay trong tay trong chaân, trong buïng trong coå mình maø ñuïng tôùi laø noù voït ra lieàn, nhanh nheïn voâ cuøng. Duø luùc ñoù quyù vò ñang ñöùng tröôùc baøn Phaät hay ñang aên côm, hoaëc chuaån bò nguû nhöng nghe ai noùi caâu gì traùi tai thì anh saân nhaûy ra lieàn, phaù huûy heát taát caû caùc chöông trình mình ñang laøm. Noù gaén lieàn, thaân thieát vôùi chuùng ta nhö vaäy, cho neân gôõ ñöôïc noù khoâng phaûi chuyeän moät ngaøy moät böõa. Do ñoù ngöôøi tu laø ngöôøi kieân trì, gan daï, nhaãn löïc raát lôùn môùi phaù heát voâ minh ñöôïc. Söï tu hoïc cuûa ngöôøi con Phaät chuû yeáu laø phaûi tænh taùo saùng suoát, ñöøng ñeå voâ minh laäu, höõu laäu, duïc laäu chi phoái. Hay noùi goïn hôn, chuùng ta ñöøng ñeå voâ minh taêm toái laøm môø taùnh giaùc cuûa mình.

Noùi veà voâ minh khoâng thaät theå naøy, Phaät daïy: Taát caû chuùng sanh trong choã khoâng sanh voïng thaáy coù sanh dieät theá neân bò luaân chuyeån sanh töû. Chuùng sanh soáng trong chieâm bao, boû queân taùnh giaùc, nhaän laàm ñoà giaû cho laø thaät ñeå roài laån quaån trong sanh dieät khoâng coù ngaøy cuøng. Baây giôø thaáy ñöôïc leõ thöïc cuûa moïi vaán ñeà chuùng ta coá gaéng vöôn leân. Thaáy taän nguoàn goác thaân, taâm vaø caûnh beân ngoaøi ñeàu khoâng thaät, ñeàu laø hoa ñoám trong hö khoâng, thì mình ñöøng baùm víu vaøo noù nöõa, buoâng boû heát ñi. Chuùng ta thaáy roõ do laäu hoaëc voâ minh che ñaäy, maø mình khoâng phaùt huy ñöôïc taùnh giaùc roãng rang saùng suoát cuûa mình neân baây giôø nhaát ñònh phaûi xeù tan maøng voâ minh aáy ñi. Phaûi söû duïng ñeán trí tueä, phuïc hoài ñöôïc trí tueä cuûa chính mình môùi ñuû söùc phaù tan voâ minh.

Muoán theá tröôùc tieân chuùng ta neân thöïc haønh phaùp Chaân quaùn. Chöõ “quaùn” töùc laø phaân tích, quaùn saùt thaáy roõ. Ví duï nhö tröôùc maét chuùng ta thaáy coù quaït maùy, ñoàng hoà, böùc tranh… Baây giôø ta quaùn chieáu phaân tích caùi quaït naøy coù nhöõng caùnh, roài do nguoàn ñieän xuyeân qua nhöõng ñoäng cô khieán caùc caùnh quaït quay v.v… Neáu thieáu moät boä phaän moät nhaân duyeân naøo thì caùi quaït khoâng hoaït ñoäng ñöôïc hay khoâng theå goïi noù laø quaït. Duøng chaân trí quaùn saùt nhö vaäy ñeå bieát töï thaân mình cuøng taát caû chuùng sanh ñeàu bình ñaúng nhö nhau, neân ta seõ khoâng coøn phaân bieät ñaây kia, coù thöông coù gheùt nöõa. Hai beân ñoái ñaõi khoâng coøn thì phieàn naõo cuõng chaám döùt. Ñoù laø choã khôûi nguyeân cuûa ñoàng theå ñaïi bi.

Ñieàu naøy caàn laém, nhaát laø ñoái vôùi ngöôøi tu chuùng ta. Luùc naøo chuùng ta cuõng söû duïng ñeán chaân quaùn naøy. Ñeå laøm gì? Töø chaân quaùn chuùng ta thaáy suoát chaân taùnh cuûa caùc phaùp. Ñeå laøm gì? Ñeå thaáy mình vaø taát caû chuùng sinh ñeàu ñoàng theå, ñeàu bình ñaúng nhö nhau. Töø ñoù ta môùi nhaän ñöôïc lôøi daïy cuûa Phaät: “Taát caû chuùng sanh ñeàu coù Phaät taùnh”. Lôøi naøy chuùng ta ñaõ ñöôïc hoïc laâu roài, nhöng khoâng bieát töø cô sôû naøo ñeå nhaän ñöôïc.

Neáu chuùng ta chæ thaáy treân hình thöùc thoâi, chöa phaûi caùi thaáy quaùn chieáu thì khoâng theå soi thaáu taän goác reã cuûa muoân söï muoân vaät. ÔÛ ñaây noùi taùnh theå hay laø chaân taùnh ñeå thaáy ñöôïc söï ñoàng theå cuûa nam vaø nöõ, söï ñoàng theå cuûa chính mình vaø vaïn vaät. Thaáy ñöôïc söï ñoàng theå ñoù roài, mình môùi tin nhaän taát caû chuùng sanh laø Phaät seõ thaønh, ai cuõng coù khaû naêng thaønh Phaät. Nghóa laø ai tu cuõng coù theå thanh tònh giaûi thoaùt ñöôïc. Trí quaùn chieáu naøy raát caàn ñoái vôùi chuùng ta, noù khoâng bò hình thöùc beân ngoaøi laøm môø chaân taùnh cuûa mình. Maø ngöôøi tu phaûi coù caùi nhìn thaáu theå, nhìn saâu taän nguoàn coäi beân trong nhö vaäy môùi ñöôïc.

Trong kinh Phaùp Hoa, Boà-taùt Thöôøng Baát Khinh ñôøi ñôøi kieáp kieáp thò hieän giaùo hoùa chuùng sanh chæ baèng moät baøi kinh giaûn dò. Moãi khi ra ñöôøng ôû baát cöù nôi naøo, gaëp baát cöù ai, Ngaøi cuõng ñeàu baùi baùi noùi: “Toâi khoâng daùm khinh caùc vò, vì caùc vò laø Phaät seõ thaønh.” Chæ chöøng aáy thoâi maø baøi phaùp cuûa Ngaøi raïng rôõ, bay khaép vaø chaán ñoäng caû tam thieân ñaïi thieân theá giôùi. Nhöng chuùng ta ñoá ai laøm ñöôïc, vì noù giaûn dò quaù neân mình laøm khoâng ñöôïc. Chuùng sanh chæ laøm ñöôïc nhöõng gì röôøm raø, khoù khaên, coøn giaûn dò quaù laïi laøm khoâng ñöôïc, môùi laï chöù!

Thöù hai laø Thanh tònh quaùn. Töø chaân trí ta quaùn saùt, thaáy giöõa tònh phaùp vaø nhieãm phaùp, hai thöù khoâng ñeán nhau. Hai thöù naøy khoâng ñeán nhau, khoâng dính nhau. Cuõng may, neáu nhieãm maø phaù ñöôïc tònh thì ta tu khoâng noåi ñaâu. Roõ raøng duø mình coù troâi daït trong luaân hoài sanh töû bao laâu, taâm thanh tònh vaãn khoâng maát. Chæ khi ñuû duyeân boãng nhieân ta phaùt hieän ñöôïc söï coù maët thöôøng xuyeân cuûa noù. Roõ raøng nhö Taû Thöøa Töôùng Phaïm Trung, nghe Thieàn sö goïi oâng daï, lieàn bieát mình ñaâu töøng maát. Chuùng ta cuõng nhö vaäy, duø coù luaân hoài sanh töû, bò nhieãm oâ gì chaêng nöõa, caùi tònh vaãn khoâng maát.

Nhö caâu chuyeän trong kinh Nieát Baøn, noùi raèng: Muøa haï, muøa thu nhieàu ngöôøi ñi chôi ôû moät ñaàm nöôùc thaät trong, thaáy nöôùc trong quaù neân löôïm vieân ñaù thaûy xuoáng, do vieân soûi rôi vaøo neân nöôùc hôi ñuïc, vieân ñaù laën maát. Ngöôøi thoâng thöôøng noùi vieân ñaù maát nhöng ngöôøi coù trí bieát khoâng maát. Chôø luùc ñaàm laéng trong trôû laïi, chæ caàn laën saâu döôùi ñaùy ñaàm laø laáy ñöôïc noù. Chæ caàn duøng trí nhìn roõ xem noù ôû ñaâu, ta löôïm noù leân khoâng khoù.

Hieän taïi chuùng ta coøn nhieàu phieàn naõo, laäu loït ñaày ñaàm neân nöôùc ñuïc khoâng thaáy vieân soûi ôû ñaâu. Baây giôø phaûi ngoài tænh laëng, xem goác phieàn naõo töø ñaâu maø coù. Thaáy ñöôïc caên coäi cuûa phieàn naõo roài thì nhoå noù leân khoâng khoù. Toùm laïi chuùng ta phaûi tænh môùi tu ñöôïc, chôù soâi ñuøng ñuøng vôùi nhöõng traän phong ba loâi ñình thì laøm sao tu ñöôïc. Nhôø tænh môùi thaáy phieàn naõo do voâ minh si meâ maø coù, voâ minh naøy voán khoâng thöïc theå, do ñoù ta khoâng chaáp khoâng keït noù nöõa. Nhö vaäy laø nhoå boû goác phieàn naõo ñöôïc roài. Ñoù goïi laø bieát tu, bieát quaùn thanh tònh. Duøng chaân trí thanh tònh quaùn thì chuùng ta luoân soáng vôùi phaùp tònh hay taùnh giaùc khoâng oâ nhieãm cuûa mình.

Trong kinh Phaät daïy voâ minh chaúng coù thaät theå, nhö ngöôøi trong moäng thaáy coù caùc caûnh, nhöng khi thöùc giaác hoaøn toaøn khoâng coù gì. Phaät muoán chæ cho chuùng ta thaáy voâ minh hay duïc laäu khoâng coù thaät theå. Gioáng nhö ngöôøi nguû chieâm bao thaáy caùi gì cuõng thaät heát, nhöng thöùc giaác taát caû ñeàu khoâng. Thaáy ñoã Traïng vinh quy baùi toå, vôï ñeïp con ngoan ñuû thöù chuyeän treân ñôøi, nhöng giaät mình thöùc giaác tìm khoâng ra moäng. Voâ minh laäu hoaëc cuõng nhö theá, noù khoâng coù thöïc theå. Khi meâ thì coù, luùc ngoä lieàn khoâng.

Chuùng ta bieát tu roài coá gaéng laøm sao ñöøng ñeå nhöõng giaác chieâm bao meâ hoaëc mình, ñöøng keùo daøi toâ veõ theâm cho nhöõng giaác chieâm bao. Mình phaûi laøm gì? Phaûi bieát cuoäc ñôøi laø chieâm bao, chæ nhö theá thoâi. Khi bieát roõ theá gian chæ laø chieâm bao, töùc laø mình thaáy ñöôïc leõ thöïc cuûa caùc phaùp, soáng ñöôïc vôùi taùnh giaùc phaàn naøo roài. Cho neân Phaät Toå daïy: Cuoäc ñôøi laø chieâm bao, theá giôùi laø chieâm bao, laø moäng mò, laø giaû huyeãn. Ta bieát nhö theá, soáng thöïc nhö theá, töùc laø ta coù trí tueä vaø haèng soáng vôùi taùnh giaùc cuûa mình. Ta nhaän ñöôïc voâ minh laäu hoaëc khoâng coù thöïc theå, gioáng nhö giaác chieâm bao thì ta heát khoå, vì nhö vaäy laø baét ñaàu soáng laïi vôùi taùnh giaùc cuûa mình.

Phaät töû bieát ñi chuøa laø coù tænh, bieát laïy Phaät, bieát tu laø coù tænh, bieát laøm laønh laùnh döõ laø coù tænh. Chuùng ta ñi treân con ñöôøng saùng trôû veà vôùi taâm roãng rang laø coù tænh. Duø tænh ít nhöng vaãn coù tænh chôù khoâng phaûi ñang meâ meät vôùi nhöõng giaác chieâm bao. Quyù vò nhôù duø trong chieâm bao, mình laø vua, laø teå töôùng quyeàn uy toät ñænh, giaøu sang toät ñænh... taát caû ñeàu laø moäng, khoâng coù gì thaät caû. Ai nhaän ñöôïc nhö vaäy seõ thaáy xoùt xa cho chính mình. Taïi sao xoùt xa? Vì ñöôøng veà nhaø thaät laø ngaén nhöng vì mình cöù nguû vuøi trong chieâm bao neân thaønh ra daøi khoâng bieát bao nhieâu ñôøi kieáp! Chuùng sanh cöù khoå hoaøi maëc duø caùi khoå aáy khoâng thaät. Nhö vaäy khoâng xoùt xa sao ñöôïc?

Roõ raøng neáu chuùng ta chòu hoïc, chòu tu ñaâu coù troâi laên ñeán ngaøy hoâm nay. Chæ khi naøo mình nhaän ra cuoäc soáng laâu nay ta meâ ñaém laø huyeãn moäng thì môùi nheï nhaøng thoaûi maùi buoâng boû noù. Cuõng nhö hoa ñoám trong hö khoâng töï dieät trong hö khoâng, chaúng theå noùi noù coù choã dieät. Taát caû nhöõng giaác moäng cuûa chuùng ta ñeàu gioáng nhö hoa ñoám trong hö khoâng vaäy. Do con maét beänh neân môùi sanh söï nhö vaäy, moät khi con maét heát beänh roài, ta khoâng theå tìm ñöôïc hoa ñoám ñoù dieät ôû ñaâu. Bôûi ñoù laø chuyeän khoâng thaät, chôït sanh chôït hieän laøm gì coù choã nôi. Neáu chuùng ta nhaän ñöôïc thaáu suoát ñieàu naøy thì seõ bình an, vui veû voâ cuøng. Chuùng ta yeân loøng haønh ñaïo, yeân loøng laøm taát caû vieäc coâng ñöùc, khoûi phaûi lo laéng gì caû.

Vì khi bieát roõ thaân naøy khoâng thaät thì danh voïng ñòa vò, söï coøn maát cuûa noù ñaâu coù gì quan troïng nöõa. Neáu laàm noù thaät ta seõ lo sôï ñuû thöù, sôï maát taøi saûn, ñòa vò, danh voïng, haïnh phuùc gia ñình… Ñeán ñoãi sôï mai moát mình cheát, khoâng bieát coù hoøm toát choân xaùc khoâng, neáu hoøm xaáu seõ bò nhuïc. Ñuû thöù lo sôï vôù vaån, toäi nghieäp nhö vaäy. Ñoù laø töø nhöõng caùi laàm caên baûn veà thaân vaø taâm maø ra. Cho neân khi ñaõ bieát taát caû ñeàu khoâng thaät thì söï coøn maát khoâng laøm gì ñöôïc ta nöõa. Chính choã ñoù laø choã caùc Thieàn sö töï taïi khi ra ñi. Caùc Ngaøi coøn noùi cheát nhö côûi ñöôïc caùi aùo noùng böùc giöõa muøa haï, nghe khoûe khoaén nheï nhoõm voâ cuøng. Chuùng ta chöa ñöôïc theá laø vì laàm chaáp trong chieâm bao saâu quaù, neân oâm khoå daøi daøi.

Ngöôøi laøm chuû ñöôïc mình, soáng vôùi taùnh giaùc, töï taïi tröôùc vaán ñeà sinh töû laø ngöôøi thanh tònh giaûi thoaùt hoaøn toaøn. Ñieàu naøy chuùng ta coù theå laøm ñöôïc, nhöng quan troïng laø mình coù chòu laøm hay khoâng? Ñoâi khi vì giaûn dò quaù neân ta xem thöôøng, cöù ñeå ngaøy qua ngaøy. Chuùng ta ñaâu bieát thôøi giôø troâi qua nhanh laém. Nhö môùi hoài saùng ñaây maø baây giôø ñaõ tröa, roài tôùi chieàu tôùi toái hoài naøo khoâng hay. Thôøi gian troâi vun vuùt khoâng ai baét noù döøng laïi ñöôïc. Theá maø chuùng ta cöù deã duoâi qua ngaøy qua thaùng, ñoù laø ñieåm caùc Thieàn sö thöôøng quôû traùch keû hoïc ñaïo thôøi nay. Ngoài ñoù nhìn thôøi gian qua suoâng laø ñaùnh maát chính mình, maø ta ñaâu hay bieát gì. Theá neân chö Toå thöôøng nhaéc keû tu haønh phaûi maõnh tænh coá gaéng coâng phu, ñöøng ñeå voâ thöôøng keùo ñeán trôû tay khoâng kòp, boïn chuùng khoâng tha cho baát cöù ai ñaâu.

Buoåi sinh hoaït ñaïo lyù hoâm nay, toâi xin nhaéc taát caû chuùng ta cuøng nhôù, sôû dó mình chöa soáng ñöôïc vôùi taùnh giaùc laø vì chöa chòu boû nhöõng thöù laäu hoaëc meâ laàm, chöa chòu saùng, chöa chòu nhaän laïi taùnh giaùc cuûa mình. Do ñoù caùi raát gaàn, raát quí baùu maø mình khoâng nhaän ñöôïc. Bôûi vaäy neân chuùng ta khoå. Ñoù laø ñieàu thöù nhaát. Thöù hai, nieäm töôûng laäu hoaëc khoâng thaät, nhö chieâm bao ta khoâng neân ñeo baùm theo noù, cho laø thaät. Ñieàu thöù ba, ngöôøi tu Phaät phaûi duøng trí ñeå nhaän ra nhöõng thöù khoâng thaät vaø taùnh giaùc chaân thaät. Coù trí tueä ta khoâng bò nhöõng hình thöùc beân ngoaøi chi phoái, khoâng bò aùi kieán troùi buoäc, thaáy ñöôïc leõ thöïc cuûa caùc phaùp, thaáy taát caû chuùng sanh ñeàu laø Phaät seõ thaønh, ñeàu bình ñaúng nhö nhau vì cuøng coù taùnh giaùc.

Ñoù laø nhöõng gì toâi muoán noùi vôùi quyù vò.

]

THIEÀN TOÂNG VIEÄT NAM