VÖÔØN THIEÀN

H.T THÍCH NHAÄT QUANG

BIEÅU TÖÔÏNG HOA SEN TRONG ÑAÏO PHAÄT

Trong buoåi sinh hoaït naøy chuùng toâi seõ noùi veà bieåu töôïng hoa sen trong Phaät giaùo. Ñaây laø hình aûnh khoâng nhöõng thöôøng ñöôïc nhaéc ñeán trong ñaïo Phaät maø luoân ñöôïc daân toäc Vieät Nam ca ngôïi vôùi moät ñöùc tính cao ñeïp. Noùi tôùi hoa sen laø noùi ñeán söï tinh khieát giöõa choán buøn laày. Cho neân hoa sen trong Phaät giaùo töôïng tröng cho söï vöôn leân, giaùc ngoä giaûi thoaùt ngay taïi coõi ñôøi oâ tröôïc.

Nhö taát caû chuùng ta ñeàu bieát hoa sen moïc leân töø buøn laày, töø raùc röôûi nhô nhôùp. Hoa sen vöôït khoûi buøn, nhuù leân maët nöôùc, vöôn mình leân cao, ñeå cuoái cuøng toûa ngaùt höông thôm. Nhöõng giai ñoaïn naøy raát gaàn guõi vôùi quaù trình tu haønh cuûa huynh ñeä chuùng ta.

Neáu khoâng coù buøn laày, khoâng coù nhöõng chaát baån nuoâi döôõng thì hoa sen khoâng soáng ñöôïc. Loaøi hoa naøy khoâng theå troàng treân ñaát khoâ caèn, cuõng khoâng theå troàng treân ñaát saïch seõ, maø noù ñöôïc naåy maàm ra hoa töø choã buøn laày nöôùc ñoïng. Moät khi nuï ñaõ troøn hoa ñaõ nôû thì muøi höông khoâng gì saùnh noåi. Ñoù laø ñieåm ñaëc bieät cuûa hoa sen vaø chính vì theá noù ñöôïc choïn laøm bieåu töôïng cho ñôøi soáng cuûa nhöõng ngöôøi xuaát gia tu ñaïo.

Cuõng vaäy, chuùng ta khoâng theå rôøi cuoäc soáng naøy ñeå tìm ñaïo lyù giaùc ngoä giaûi thoaùt. Ngay nôi ñôøi soáng oàn aøo nhô nhieãm, neáu chuùng ta bieát tu, bieát gaïn loïc ñeå vöôn leân thì ta seõ thoaùt khoûi moïi ñau khoå ueá tröôïc. Töø choã nhô nhieãm, chuùng ta phaùt huy ñöôïc ñaëc tính cao khieát quyù baùu nhaát cuûa mình, ta seõ soáng an laïc ngay taïi choán oâ tröôïc. Ñöôïc vaäy, coøøn gì quyù baèng!

Ñoâi khi ta nghó raèng phaûi coù nhöõng nhaân toá, nhöõng ñieàu kieän ñaëc bieät ta tu môùi thaønh ñaïo, môùi ñöôïc giaùc ngoä giaûi thoaùt. Ñaâu ngôø raèng taát caû moïi ngöôøi ñeàu coù theå thöïc hieän troïn veïn tinh thaàn giaùc ngoä giaûi thoaùt ngay ñaây, khoâng ñôïi luùc naøo hay hoaøn caûnh naøo khaùc. Ñoù laø tinh thaàn tích cöïc cuûa ngöôøi tu Phaät. Gioáng nhö hoa sen töø buøn voït leân vaø nôû ngaùt höông.

Chuùng ta ñeàu bieát moïi vaät treân theá gian naøy luoân ñoåi thay nhanh choùng, khoâng coù söï vaät naøo toàn taïi maõi maõi. Khoâng ai coù theå chaän ñöùng luaät chi phoái cuûa voâ thöôøng. Tuy nhieân ñöùc Phaät daïy trong caùi sanh dieät aáy, coù moät caùi luoân an oån khoâng dao ñoäng, khoâng thay ñoåi, khoâng sanh dieät, ñoù laø tinh tuùy saün coù nôi moãi chuùng sanh. Ta tu thieàn coát ñeå phaùt huy caùi tinh tuùy aáy.

Söï tu taäp cuûa mình laø laøm sao nhaän vaø soáng ñöôïc vôùi caùi tinh tuùy saün coù aáy. Ñôøi naøy ta khoâng than van, khoâng troán chaïy, khoâng sôï seät ñoái vôùi baát cöù moät hieän töôïng naøo. Bôûi vì taát caû moïi thöù ñeàu ñoåi thay nhanh choùng, khoâng coù hieän töôïng naøo toàn taïi laâu daøi ñöôïc. Noùi moät caùch deã hieåu, taát caû söï vaät ñeàu giaû taïm, khoâng thaät. Nhöng neáu chæ bieát chöøng ñoù thoâi, söï tu seõ khoâng theå tieán leân ñöôïc. Cho neân nhieàu ngöôøi ñaõ hieåu laàm ñaïo Phaät bi quan, vì thaáy taát caû ñeàu thay ñoåi, khoâng thaät, khoâng coù gì toàn taïi ñeå mình naém baét, gaày döïng. Traùi laïi do nhaän bieát roõ nhö vaäy, ngöôøi tu Phaät caøng phaán ñaáu nhieàu hôn, sao cho trong khoaûng thôøi gian ngaén, ta coù theå nhaän ra chaát tinh tuùy quyù baùu cuûa mình, ñeå soáng töï taïi giöõa caûnh nhô nhieãm khoå ñau cuûa cuoäc ñôøi.

Vì vaäy ngöôøi tu Phaät laø vöôït caû hai tröôøng phaùi bi quan buoâng xuoâi hoaëc laïc quan thuï höôûng. Ngöôøi tu Phaät khoâng bao giôø bi quan tröôùc nhöõng söï ñoåi thay, chôït coøn chôït maát cuûa thaân naøy; cuõng khoâng nghó ñeán söï thuï höôûng moät caùch muø quaùng cho caù nhaân mình. Ngöôøi tu bieát nuoâi döôõng phaùt huy trí tueä, laøm chuû ñöôïc mình, khoâng bò vaån ñuïc bôûi nhöõng söï kieän chung quanh. Ñieàu naøy raát khoù. Chö Phaät thò hieän ra nôi ñôøi cuõng chæ moät vieäc naøy, noùi thaúng cho chuùng ta bieát “taát caû chuùng sanh ñeàu coù Phaät taùnh”. Tuøy theo hoaøn caûnh, ñieàu kieän vaø ñoái töôïng, ñöùc Phaät chæ ra nhö vaäy. Chuùng ta ñuû duyeân hieåu vaø nhaän ñöôïc taùnh thaät cuûa mình thì chaám döùt moïi ñau khoå. Nhöõng quan nieäm bi quan hay laïc quan khoâng coøn nöõa, bôûi khi aáy ta ñaõ giaûi thoaùt, khoâng coøn vöôùng beân naøy keït beân kia.

Thaân naøy coù giôùi haïn, moïi thöù chung quanh ñeàu ñoåi thay, chuùng ta phaán ñaáu khaéc phuïc nhöõng khieám khuyeát cuûa mình ñeå thaønh töïu muïc ñích toái thöôïng laø nhaän ra chính mình. Muoán theá moãi haønh giaû phaûi thöôøng ñoäc haønh thöôøng ñoäc boä, nghóa laø ñi moät mình, khoâng yû laïi hay troâng chôø vaøo ai. Cho neân chuùng ta caàn naém thaät vöõng ñieàu naøy ñeå taêng tieán coâng phu trong töøng giai ñoaïn. Coù noã löïc, coù taêng tieán thì coâng phu môùi thaønh töïu. Taùnh giaùc baát sanh baát dieät hieän tieàn roài thì khoâng gì coù theå lay ñoäng ñöôïc haønh giaû nöõa. Ñoù laø ngöôøi ñaùng quyù troïng nhaát giöõa cuoäc ñôøi naøy.

Treân ñöôøng tu haønh chuùng ta neân gaàn guõi nhöõng con ngöôøi naøy, khoâng neân laån quaån loanh quanh vôùi caùc thuù vui giaû taïm cuûa theá gian. Khoâng neân ñeå thì giôø vaøo caùc vieäc aên uoáng nguû nghæ thöôøng tình. Coù nhieàu khi chæ vì moät chuùt khoaùi khaåu maø chuùng ta ñeå cheát heát bao nhieâu thì giôø quyù baùu. Cho neân ngaøy xöa ñöùc Theá Toân khoâng coù vieäc nhuùm löûa naáu aên. Caùc ngaøi khaát thöïc, tröôùc laø gieo duyeân vôùi chuùng sanh, sau doàn thôøi gian vaøo vieäc noã löïc haønh thieàn.

Nghieäm laïi caû ñôøi chuùng ta lo cho caùi aên caùi maëc, lo traêm ngaøn thöù cuõng chæ vì taám thaân töù ñaïi hö aûo naøy, laøm sao yeân tænh tu haønh ñöôïc. Luoân luoân luùc naøo cuõng tính toaùn saép xeáp vieäc traêm naêm, trong khi ñoù khoâng bieát mình soáng cheát luùc naøo. Cho neân ngöôøi tham muoán tích luõy nhieàu thì khoå nhieàu. Chöa coù muoán cho coù ñaõ laø cöïc, coù roài muoán coøn maõi cöïc hôn chuùt nöõa. Giöõ khoâng ñöôïc maát ñi thì ñau khoå chaûy thaønh nöôùc maét. Vì theá Phaät daïy chuùng ta phaûi tu ñeå thöùc tænh, buoâng boû caùi si meâ laàm laïc naøy.

Baây giôø ta tu nhö theá naøo? Nhieàu ngöôøi noùi thaân toâi beänh hoaïn, gia ñình toâi ngheøo khoù hoaëc caên taùnh toâi chaäm luït neân raát töï ti maëc caûm. Bôûi nhöõng maëc caûm ñoù neân khoâng tu ñöôïc. Hoï mong öôùc ñôøi sau sanh vaøo choã giaøu sang, trí tueä thoâng minh môùi tu ñöôïc. Quan nieäm nhö vaäy laø sai laàm. Bôûi trong ñaïo Phaät, taát caû chuùng sanh ñeàu bình ñaúng treân taùnh giaùc. Vua tu cuõng ñöôïc maø daân tu cuõng ñöôïc, nam tu cuõng ñöôïc maø nöõ tu cuõng ñöôïc. Quan troïng laø phaùt huy ñöôïc taùnh giaùc baát sanh baát dieät cuûa mình, ñoù laø goác. Coøn taát caû caùc hình thöùc hieän coù ñaây chæ laø nghieäp quaû sanh dieät, noù khoâng thaät. Ta coù theå chuyeån ñoåi ñöôïc.

Nhieàu ngöôøi than trôøi khoâng hieåu sao toâi khoå theá naøy? Bôûi tröôùc mình ñaõ gaây taïo thì baây giôø phaûi chòu. Chæ bieát phaùt huy söï tu haønh ngay trong hoaøn caûnh naøy thì môùi chuyeån ñoåi ñöôïc caùc nghieäp cuõ. Nhôø naém vöõng lyù nghieäp baùo maø: Thöù nhaát chuùng ta khoâng sôï seät nhaùt nhuùa, thöù hai chaáp nhaän hieän caûnh khoâng than oaùn, thöù ba quyeát taâm khoâng taïo nghieäp nöõa. Giaù trò coù ngay trong luùc chuùng ta ñang soáng giöõa caûnh ñôøi baát nhö yù naøy. Cho neân Phaät daïy muoán bieát ñöôïc thaønh quaû ngaøy mai thì haõy nhìn vieäc laøm ngay baây giôø. Hoâm nay ta coâng phu hôøi hôït, khoâng ñaéc löïc maø muoán thaønh Phaät thì khoâng theå coù chuyeän ñoù. Nghieäp cuûa mình côûi ra, laàm cuûa mình boû ñi, si meâ cuûa mình ñaäp naùt, phaùt huy trí tueä saün coù nôi mình thì nhaát ñònh thaønh Phaät töùc thì.

Phaät laø gì? Laø giaùc. Caùi giaùc ñoù khoâng phaûi ai ban cho ta, moãi ngöôøi ñeàu coù taùnh giaùc. Hieåu roõ nhö vaäy neân boû ñöôïc meâ laàm thì phaùt huy ñöôïc taùnh Phaät cuûa chính mình. Chuùng ta coù theå laøm Phaät baát cöù luùc naøo ôû ñaâu, giöõa chôï, ngoaøi ñöôøng. Ñoâi khi ngay trong cuoäc giaèng co vôùi nhau, maø ta chôït tænh thì chaát Phaät hieän tieàn. Tu haønh nhö theá môùi laø tích cöïc. Cho neân ngay giöõa cuoäc ñôøi ueá tröôïc naøy maø ta thoaùt ra, khoâng phaûi chaïy tìm nôi naøo khaùc. Vì theá nhaø Phaät duøng hình aûnh hoa sen ñeå noùi leân söï an laïc giaûi thoaùt ñöôïc thöïc hieän ngay giöõa loøng theá gian ñaày ñau khoå naøy.

Ngöôøi yeáu ñuoái troán ñôøi vaøo chuøa tu khoâng noåi, qua moät thôøi gian seõ chaïy maát. Chæ ngöôøi naøo gan daï thaáy ñöôïc leõ thöïc vaø daùm laøm daùm chòu môùi coù baûn lónh tu haønh. Nhö muoán cho hoa sen toát ta phaûi voâ phaân, töôùc boû laù hö, chaêm chuùt laù coïng goác reã töø trong buøn tanh, chöù khoâng theå thaép nhang laïy chaäu hoa ñöôïc. Taát caû nhöõng vieäc ñoù töïu trung chuùng ta coù theå laáy laøm kim chæ nam cho vieäc tu haønh cuûa mình. Tu haønh maø troán traùnh cuoäc ñôøi, xa lìa theá nhaân, bòt tai bòt maét thì duø coù traûi qua traêm ngaøn ñôøi ôû trong röøng saâu nuùi thaúm cuõng chaúng moäng thaáy chuùt an vui, noùi gì ñeán giaùc ngoä giaûi thoaùt! Cho neân ngöôøi tu phaûi gan daï, phaûi nhìn laïi chính mình vaø chieán thaéng laáy mình.

Ngaøy nay hieåu ñaïo roài, chuùng ta khoâng cho pheùp mình chaïy theo caùc thöù hö giaû nöõa. Thöôøng tænh giaùc trong moïi vieäc laøm, chuyeân taâm phaùt trieån coâng phu ñeå tueä giaùc phaùt sanh. Ñoù laø chuùng ta nhaém thaúng muïc ñích cöùu kính giaùc ngoä giaûi thoaùt. Nhöõng luùc aên ngon, ta chæ bieát caùi ngon maø queân tu laø maát tænh giaùc. Nhöõng luùc nguû say chæ bieát chìm trong giaùc nguû, queân tu laø maát tænh giaùc. Nhöõng luùc hoïp maët huynh ñeä ñoâng ñuû vui veû, baøn taùn vieäc naøy vieäc noï, queân tu laø maát tænh giaùc… Trong caùc hoaøn caûnh nhö theá, Phaät daïy ta phaûi chaán chænh rôøi boû ngay, thöôøng töï raên nhaéc mình thöùc tænh gaéng tu, neáu khoâng seõ rôi vaøo löôùi ma thoâi.

Roõ raøng vieäc tu haønh töø nôi chuùng ta. Ví duï ngaøy nay mình bò ngöôøi ta khinh deã hay beänh taät lieân mieân thì bieát ñaây laø haäu quaû do chính mình gaây ra ñôøi tröôùc. Trong kinh Thaäp Thieän Phaät noùi roõ raøng, ngaøy tröôùc mình gieát ngöôøi, saùt haïi sinh maïng chuùng sinh thì ngaøy nay beänh taät, cheát yeåu. Ñaâu phaûi töï nhieân beänh taät maùng voâ cho mình hay töï nhieân ngöôøi ta khinh khi mình. Taát caû ñeàu coù nguyeân nhaân quaû baùo. Cho neân cuõng ñoàng thôøi trong moät hoaøn caûnh nhö nhau maø coù ngöôøi töôi taén, khoûe maïnh aên uoáng gì cuõng ngon, baïn beø ñoâng vui; coù ngöôøi öu saàu uû doät, aên nguû khoù khaên, khoâng ai thích gaàn guõi… Ñoù laø phöôùc baùo rieâng cuûa moãi ngöôøi maø ra. Bieát roõ nhö vaäy chuùng ta an taâm tu haønh theo phöôùc nghieäp ñaõ taïo cuûa mình.

An taâm baèng caùch naøo? Ví duï heát gaïo mình cuõng an taâm, bò ngöôøi ta khinh khi mình cuõng an taâm. Ta bieát taát caû ñeàu coù nhaân quaû, khoâng phaûi töï nhieân khoán ñoán khoå sôû ñeán vôùi mình. Naáu côm maø khoâng chuyeân taâm, khoâng chuïm löûa, hoaëc queân chaâm nöôùc thì nhaát ñònh noài côm hö. Cho neân tu laø söûa boû. Nhöõng gì xaáu, nhöõng gì laøm trôû ngaïi mình boû ñi, ñoù laø coâng ñöùc tu haønh. Tu laø vaäy, chöù khoâng phaûi ñi chuøa tuïng kinh, laïy Phaät cuùng kieán cho nhieàu. Phaät töû giöõ ñöôïc nhöõng ñieàu giôùi mình ñaõ thoï laø tu. Ngöôøi ñoù nhaát ñònh seõ ñöôïc keát quaû ñuùng nhö sôû nguyeän.

Nhieàu ngöôøi xem thöôøng vieäc tu taäp haèng ngaøy töø thaân mieäng yù cuûa mình, neân ngay trong luùc tu coù nhöõng gaây caán khoâng ñaû thoâng noåi. Vì theá caû ñôøi loay hoay laån quaån, khoâng ñi tôùi ñaâu heát. Ngay trong ñôøi soáng naøy, chuùng ta coá gaéng phaùt huy ñöôïc taâm chaân thaät, ñeå naêng löïc ñoù moãi ngaøy moãi taêng tieán. Khoâng chôø ñôïi, khoâng yû laïi maø töï mình taâm taâm nieäm nieäm tænh giaùc. Chuùng ta ñöøng bao giôø yû laïi mình coù thaày gioûi baïn toát, thieän höõu tri thöùc luoân beân caïnh giuùp ñôõ. Phaät phaùp khoâng phuï ngöôøi coù yù chí, khoâng ñaõi ngöôøi keùm yù chí. Taát caû ñeàu do nôi chuùng ta ñònh ñoaït laáy. Toâi neâu leân ñieàu naøy nhaèm kích döông nhöõng ngöôøi ñoàng chí ñoàng haïnh, coù duyeân cuøng tu taäp trong moät ñaïo traøng, cuøng soáng vôùi tinh thaàn giaûi thoaùt thanh tònh cuûa Phaät.

Ñöùc Phaät ñaõ nhaän ra ñöôïc tính chaát voâ thöôøng cuûa theá gian neân Ngaøi sôùm tìm ñöôøng thoaùt tuïc. Laø moät oâng hoaøng vôùi vôï ñeïp con ngoan nhöng Thaùi töû Taát-ñaït-ña döùt khoaùt buoâng boû ñeå tìm ñöôøng giaùc ngoä cho mình vaø muoân loaøi. Taám göông ñoù ñeán ngaøy nay vaãn coøn saùng choùi trong nhaân loaïi. Chuùng ta so vôùi Thaùi töû coù laø gì ñaâu, vaäy maø ta khoâng theå buoâng boû ñöôïc nhöõng lænh kænh quanh mình. Ngöôøi coù baïc tyû chöa chaéc ñaõ giöõ ñöôïc, troäm cöôùp nöôùc löûa luoân chöïc chôø, coøn maát luùc naøo khoâng bieát. Chi baèng côm rau ñaïm baïc maø loøng thanh thaûn nheï nhaøng. Chuùng ta neân saùng suoát moät chuùt, sao cho cuoäc soáng an oån tu haønh laø toát nhaát.

Taát caû vaät chaát gaày döïng ñöôïc nhö tieàn baïc, ñòa vò, danh voïng heát leân roài xuoáng, töø vua chuùa ñeán haøng cuøng ñinh ñeàu chìm noåi nhö nhau, coù gì toàn taïi maõi ñaâu. Döõ daèn nhö Taàn Thuûy Hoaøng, Leâ Long Ñænh… roài cuõng ra tro, ma quyû naøo sôï caùc oâng! Trong kinh A-haøm keå caâu chuyeän ñöùc Phaät noùi vôùi ngöôøi löôïm ñöôïc vaøng ñoù laø raén ñoäc, boû ñi nhöng keû aáy khoâng tin. Ñeán chöøng ngöôøi ta phaùt hieän vaøng cuûa trieàu ñình bò maát, anh chaøng bò baét, chòu tuø ñaøy khoå sôû. Khi aáy nhôù ñeán lôøi Phaät khuyeân thì ñaõ muoän roài. Cho neân Phaät baûo chuùng sanh meâ muoäi chaáp giaû cho laø thaät, queân maát caùi chaân thaät saün coù cuûa mình, vì vaäy ñôøi ñôøi kieáp kieáp troâi noåi khoå ñau khoâng coù ngaøy cuøng.

Laøm sao phaùt huy ñöôïc caùi chaân thaät? Nhö tôùi giôø aên thì aên, tôùi giôø nguû thì nguû, beänh uoáng thuoác, khoûe laøm vieäc… ñôn giaûn vaäy thoâi. Khoâng ñoøi hoûi raéc roái, khoâng ñaët ñieàu noï kia, coù gì aên naáy, naèm ñaâu nguû cuõng ñöôïc. Taâm roãng rang giaûn dò, khoâng chaát chöùa thöù gì trong ñoù heát. Noã löïc tu haønh nhö vaäy, baûo ñaûm duø chuùng ta khoâng muoán, taùnh giaùc cuõng hieän sôø sôø tröôùc maét. Khoûi phaûi laïy xin vôùi Phaät cho con ñöôïc giaùc ngoä giaûi thoaùt, thaønh Phaät naøy Phaät noï. Cho neân lôøi khen tieáng cheâ coù gì lieân heä ñaâu, quan troïng laø taùnh giaùc cuûa chính mình. Phaùt huy noù ngay trong moïi vieäc sinh hoaït haèng ngaøy, ñaûm ñöông noåi thì an vui töï taïi, ñaûm ñöông khoâng noåi thì maát mình thoâi.

Thaùi töû Taát Ñaït Ña sau khi nghieäm kyõ nhöõng noãi ñau khoå cuûa kieáp ngöôøi, Ngaøi boû thaønh ñi tu. Tröôùc tieân Ngaøi tu khoå haïnh trong röøng giaø, ngaøy chæ aên moät haït ñaäu, moät haït meø, thaân theå gaày coøm suy kieät ñeán ñoä chæ coøn da boïc xöông, hai maét saâu huùt nhö hai ñaùy gieáng. Qua ñoù chuùng ta thaáy quyeát taâm tu haønh cuûa Ngaøi nhö theá naøo roài. Bôûi quyeát taâm nhö vaäy neân sau khi töø boû khoå haïnh, döôùi coäi Taát-baùt-la Ngaøi phaùt theä nguyeän: Neáu khoâng toû ngoä ñaïo Boà-ñeà, theà khoâng rôøi khoûi toøa coû naøy. Nhôø quyeát taâm aáy, ñöùc Phaät nhaäp ñaïi ñònh phaùt huy ñöôïc tueä giaùc, thaønh töïu ñaïo quaû Voâ Thöôïng Chaùnh Ñaúng Chaùnh Giaùc.

Chuùng ta ngaøy nay cuõng phaùt nguyeän nhöng khoâng coù yù chí laãm lieät nhö ñöùc Phaät, thì laøm sao nhaän ñöôïc taùnh giaùc, laøm sao soáng ñöôïc vôùi oâng chuû cuûa mình, laøm sao ñöøng bò ñoäng bôûi taát caû caûnh duyeân chung quanh? Chuùng ta khoâng daùm kyø voïng ñöôïc nhö Phaät, nhöng ta vaãn coù theå nhaän ra oâng chuû cuûa mình. Nghóa laø sao? Töø laâu nay ta laàm meâ neân bò sinh, bò töû ñau khoå. Khi nhaän ra ñöôïc taùnh giaùc, soáng vôùi oâng chuû roài thì gioáng nhö caùc Thieàn sö xem vieäc sinh nhö ñaép chaên ñoâng, töû nhö côûi aùo haï, nheï nhaøng thoâi. Ñoái vôùi soáng cheát ta khoâng sôï cuõng khoâng thích, thaûn nhieân töï taïi. Ñöôïc vaäy goïi laø thaáy ñaïo vaø soáng ñaïo roài ñaáy.

Hoøa thöôïng cuõng thöôøng daïy, laâu nay chuùng ta laàm nhaän ñoà giaû cho laø thaäät neân khoå. Nhö mình caát caùi coác ñònh tu troïn ñôøi nhöng môùi hai ba naêm, doâng gioù noåi leân noù saäp ñi. Theá laø khoå. Luùc ñoù neáu ta bình thaûn thaáy ñöôïc leõ thöïc cuûa caùc phaùp, khoâng coù gì toàn taïi caû, ngay nhö thaân maïng mình cuõng khoâng beàn chaéc, noùi gì caùc thöù khaùc. Nhôø hieåu roõ nhö vaäy, mình khoâng buoàn phieàn ñau khoå, vui veû döïng taïm caùi coác khaùc nöông naùu tu haønh. Ñoù laø tinh thaàn giaùc ngoä giaûi thoaùt ngay trong cuoäc ñôøi naøy.

Trong kinh Phaùp Hoa, Boà-taùt Thöôøng Baát Khinh tuyeân döông chaát Phaät cuûa chuùng sanh baèng caùch gaëp baát cöù ai, Ngaøi cuõng chaáp tay baùi baùi noùi: Toâi khoâng daùm khinh caùc Ngaøi, vì caùc Ngaøi ñeàu seõ thaønh Phaät. Chæ theá thoâi, khoâng giaûng ñeà taøi naøo, khoâng toå chöùc cuùng kính gì caû. Ñôn giaûn quaù, taïi sao chuùng ta khoâng hoïc theo Ngaøi? Khoâng dính maéc chuyeän cuûa ai, chuyeân taâm phaùt huy taùnh giaùc cuûa mình baèng caùch buoâng boû taát caû voïng töôûng. Chæ moät beà nhôù vaø soáng laïi vôùi taùnh giaùc cuûa mình thì hay bieát maáy. Vò naøo nhôù nhö vaäy, noùi nhö vaäy, laøm nhö vaäy thì moät buoåi saùng laø moät buoåi Baùt-nhaõ, moät ngaøy qua laø moät ngaøy Baùt-nhaõ. Chaúng phaûi tuïng kinh toïa thieàn suoát ngaøy suoát ñeâm môùi goïi laø tu. Thöïc hieän ñöôïc vieäc ñoù chính laø thaät tu vaäy. Laøm sao chuùng ta phaán phaùt thöôøng xuyeân nhö theá cho tôùi ngaøy vieân maõn môùi thoâi.

Ngöôøi chuyeân taâm tu haønh thì phaûi gaùc qua moïi chuyeän cuûa theá gian, ngay caû vieäc veà thaêm gia ñình. Noùi theá khoâng coù nghóa toâi phuû nhaän aân saâu nghóa naëng cuûa cha meï. Nhöng chuùng ta ñang laø ngöôøi xuaát gia, phaûi lo vieäc haønh trì giôùi haïnh trong ñaïo, ngaøy naøo thaønh töïu ñöôïc ñaïo nghieäp thì vieäc aân ñeàn nghóa traû khoâng khoù. Muoán thaønh töïu ñaïo nghieäp thì taát caû moïi vieäc khaùc phaûi xeáp laïi heát. Nhöõng gì trôû ngaïi cho vieäc tu, chuùng ta chaët ñöùt, quaêng neùm ñi thì môùi tieán ñöôïc.

Toå Qui Sôn daïy “Bæ kyù tröôïng phu ngaõ dieäc nhó, baát öng töï khinh nhi thoái khuaát”, nghóa laø kia tröôïng phu ta cuõng nhö theá, khoâng neân töï khinh maø lui suït. Ngöôøi xöa ñaõ thöïc hieän ñöôïc nhöõng ñieàu gì thì ngaøy nay chuùng ta cuõng theá. Phaät Toå tu ñeán choã cöùu kính vieân maõn, chuùng ta cuõng coù theå tu nhö theá. Naém chaéc nhö vaäy, chuùng ta môùi phaán phaùt tieán tu, gaùc qua moïi chuyeän taïp nhaïp chung quanh. Cho neân coâng phu khoâng ñaéc löïc thì khoâng theå thaønh töïu sôû nguyeän, phaûi ñoå moà hoâi soâi nöôùc maét môùi mong xong vieäc lôùn. Ngaøi Hoaøng Baù noùi: Chaúng phaûi moät phen xöông thaám laïnh, hoa mai ñaâu deã ngöûi muøi höông. Ngöôøi tu chuùng ta caàn phaûi bieát ñieàu naøy.

Ngöôøi tu ñoái vôùi nguõ duïc phaûi thaät caån troïng. Noù khoâng thaät nhöng muoán buoâng noù khoâng deã ñaâu. Phaûi coù trí tueä soi thuûng, nhaø thieàn goïi laø quaùn chieáu. Tinh thaàn quaùn chieáu phaûi maïnh meõ xuyeân suoát môùi ñöôïc. Nhö khi thaáy moät ngöôøi ñeïp, ta phaûi nhaäp vai baùc só giaûi phaåu lieàn. Xeû thaân aáy ra, ñeå moùng rieâng, xöông rieâng, da rieâng, thòt baày nhaày rieâng, môû rieâng… baây giôø tìm xem caùi naøo ñeïp? Quaùn chieáu nhö vaäy thì ngöôøi ñeïp tan maát ngay. Phaät baûo ñoù laø duøng trí tueä Baùt-nhaõ quaùn chieáu nguõ uaån giai khoâng, vöôït qua taát caû khoå aùch.

Sau khi giaùc ngoä, Theá Toân ñaõ noùi caâu naøy: Tröôùc taâm ta buoâng lung, chaïy theo aùi duïc laïc. Nay ta chaùnh cheá ngöï, nhö caâu moùc ñieàu voi (Phaùp Cuù). Ngaøi thöøa nhaän tröôùc kia Ngaøi cuõng laàm meâ nhö bao nhieâu ngöôøi, cuõng ôû trong nguõ duïc neân coù gia ñình, vôï laø Da Du Ñaø La, con trai laø La Haàu La. Ñöùc Phaät khoâng phaûi laø baäc thaàn thaùnh naøo ñeán ñaây. Ngaøi laø moät con ngöôøi bình thöôøng coù cha coù meï, cuõng ham soáng sôï cheát nhö taát caû moïi ngöôøi. Nhöng khi ñaõ thöùc tænh nhöõng noãi ñau khoå cuûa kieáp ngöôøi, Ngaøi nhaát quyeát töø boû nguõ duïc, tìm caùch thoaùt ra neân quyeát taâm tìm ñaïo giaûi thoaùt. Gioáng nhö ngöôøi giöõ voi, duøng moùc saét trò voi döõ.

Moùc saét ñoù laø gì? Vôùi ngöôøi tu thieàn ñoù laø trí tueä ñeå tænh giaùc, chöù khoâng gì khaùc hôn. Neáu khoâng tænh, khoâng giaùc thì bò voâ minh meâ môø daãn ñi trong nguõ duïc, ñeå roài laøm noâ leä cho noù, bò noù sai khieán khoå sôû khoâng cuøng. Con voi raát döõ daèn maø ngöôøi ta duøng moùc saét ñieàu phuïc ñöôïc, thì nguõ duïc cuõng theá. Taâm buoâng lung ñieân ñaûo voïng töôûng döõ daèn côõ naøo, nhöng neáu coù chieác göôm trí tueä vung leân thì noù phaûi neùp mình thoâi.

Nhaø thieàn thöôøng möôïn hình aûnh chaên traâu, ñeå noùi leân töøng giai ñoaïn ñieàu phuïc con traâu hoang cuûa mình. Chuùng ta laø muïc ñoàng ñang chaên traâu, muoán chaên ñöôïc traâu thì phaûi laøm sao? Thöù nhaát khoâng ñöôïc ham chôi. Khoâng theå luøa traâu boû ñoù roài ñi maát, noù seõ aên heát luùa maï cuûa ngöôøi. Thöù hai phaûi naém daây thaät chaéc, tay caàm roi daãn traâu ñi aên. Traâu vöøa quôø quaïng laø quaát lieàn. Neáu khoâng coù daây vaøm khoâng coù roi trong tay, laøm sao keùo traâu laïi ñöôïc. Nhö ngoài thieàn nguû guïc hoaëc voïng töôûng ñieân ñaûo, thì phaûi laøm caùch naøo? Phaûi aên beâ aên gaäy, duõng maõnh ngoài ngay thaúng leân, raên quôû ñieåm chæ taän maët ma giaûi ñaõi, ma hoân traàn, ma loaïn töôûng, khieán chuùng phaûi ruùt lui. Ngöôøi xöa noùi, töï nghieâm khaéc vôùi mình khoan dung vôùi ngöôøi laø yeáu thuaät tieán ñaïo. 

Trôû laïi göông haïnh cuûa ñöùc Phaät vaø phaùp tu cuûa Ngaøi, chuùng ta thaáy bieåu töôïng hoa sen noùi leân söï giaùc ngoä giaûi thoaùt coù ñöôïc ngay nôi cuoäc soáng naøy. Nhôø theá chuùng ta môùi coù theå vöôn leân thaønh töïu ñöôïc coâng phu tu haønh cuûa mình. ñaõ noùi, chuùng ta khoâng heïn, khoâng yû laïi, phaûi tu taäp ngay töø nhöõng böùc xuùc trong ñôøi thöôøng. Töï khaéc töï tænh thì coâng phu seõ tôùi nôi tôùi choán. Ngöôøi tu haønh quan troïng nhaát laø phaûi coù trí tueä. Coù trí tueä môùi tænh giaùc ñieàu phuïc voïng töôûng. Sau khi ñaõ giaùc ngoä ñöùc Phaät cuõng duøng hình aûnh hoa sen ñeå daïy chuùng ta:

            Nhö giöõa ñoáng raùc nhôùp,

            Quaêng boû beân caïnh ñöôøng,

            Choã aáy hoa sen nôû,

            Thôm saïch ñeïp loøng ngöôøi.

            Cuõng vaäy giöõa quaàn sanh,

            Ueá nhieãm, muø, phaøm tuïc,

            Ñeä töû baäc chaùnh giaùc,

            Saùng ngôøi vôùi trí tueä.

Nhö giöõa ñoáng raùc nhôùp, quaêng boû beân caïnh ñöôøng töùc laø raùc röôûi boû beân veä ñöôøng, beân haàm hoá khoâng ai theøm ñeå yù tôùi. Choã aáy hoa sen nôû, thôm saïch ñeïp loøng ngöôøi, töø nhöõng choã raùc röôûi ñoù, hoa sen moïc leân, vöôït khoûi buøn laày vaø nôû hoa thôm ngaùt. Ñoù laø giai ñoaïn mình chieán thaéng nguõ duïc, thaønh töïu coâng phu vieân maõn.

Cuõng vaäy giöõa quaàn sanh, ueá nhieãm, muø, phaøm tuïc, ñeä töû baäc chaùnh giaùc, saùng ngôøi vôùi trí tueä. Ñöùc Phaät noùi cuõng vaäy, giöõa quaàn sanh töùc trong cuoäc ñôøi nhô nhôùp phaøm tuïc naøy, ñeä töû baäc chaùnh giaùc laø haøng Thích töû, phaûi saùng ngôøi baèng trí tueä cuûa mình. Bôûi vì trong ñaïo Phaät trí tueä laø goác. Trí tueä saùng ngôøi môùi khoâng laàm meâ, môùi vöôn leân ñöôïc. Neân ngöôøi thieáu trí tueä thì phaûi coâng phu nhö theá naøo ñeå trí tueä ñöôïc troøn ñaày. Thaät ra trí tueä naøy chuùng ta ñaõ coù saün nhöng mình queân, quay löng vôùi noù, thaønh coù maø nhö khoâng. Baây giôø ta chòu khoù nhôù laïi, ñöøng quay löng vôùi noù nöõa, nhaän vaø soáng laïi vôùi caùi chaân thaät cuûa chính mình, khoâng ñeå caùc thöù khaùc xen voâ, ñoù laø ngöôøi bieát nhaän laïi baùu vaät cuûa mình. Phaùt huy ñöôïc trí tueä roài, khoâng phaûi ngöôïc xuoâi laån quaån ôû choã phaøm tuïc môø toái nöõa. Ñoù laø lôøi daïy cuûa ñöùc Phaät sau khi Ngaøi ñaõ giaùc ngoä giaûi thoaùt.

Hình aûnh hoa sen moïc leân töø buøn laày, vöôït khoûi buøn laày, nôû hoa thôm ngaùt, nhaèm chæ cho chuùng ta con ñöôøng ñi ñeán giaùc ngoä giaûi thoaùt phaûi ñöôïc thöïc hieän ngay nôi coõi ñôøi nhô nhieãm naøy. Vì vaäy khoâng baét buoäc phaûi ôû chuøa môùi tu ñöôïc, ngöôøi taïi gia cuõng tu ñöôïc, vôùi ñieàu kieän phaûi coù söùc tænh maïnh. Baøi keä treân laø baøi kinh ñaëc bieät ñoäc ñaùo ñeå chuùng ta thaønh töïu ñaïo quaû ngay nôi ñôøi soáng naøy. Taát caû chuùng ta neân taâm nieäm baøi kinh naøy duø ôû baát cöù hoaøn caûnh naøo.

Ñoái vôùi caùc Thieàn sö, hoa sen khoâng phaûi moïc töø buøn laày maø ôû trong loø löûa. Nhö ngaøi Ñaïo Hueä noùi:

            Saéc thaân cuøng dieäu theå,

            Chaúng hôïp chaúng chia ly,

            Neáu ngöôøi caàn phaân bieät,

            Trong loø moät caønh hoa.

Thaân töù ñaïi, caùc hieän töôïng, hoaøn caûnh beân ngoaøi, Thieàn sö noùi nhö loø löûa, coøn taùnh giaùc coù trong thaân naøy laø hoa sen. Ngöôøi ñaày ñuû trí tueä haèng soáng vôùi taùnh giaùc cuûa mình, khoâng leä thuoäc thaân taïm, caûnh huyeãn. Ñoù laø yù nghóa moät caønh hoa trong loø löûa.

Thieàn sö Ngoä AÁn thì daïy theá naøy:

            Dieäu taùnh roãng khoâng chaúng theå vin,

            Roãng khoâng taâm ngoä vieäc deã tin,

            Töôi nhuaàn saéc ngoïc trong nuùi chaùy,

            Loø löûa hoa sen nôû thaät xinh.

Ngaøi thaáy ngay nôi thaân töù ñaïi coù taùnh giaùc baát sanh baát dieät ñoù, cuõng nhö trong loø löûa hoa sen ñang nôû thaät xinh. Ngöôøi tu phaûi kheùo nhaän ra ñöôïc choã naøy thì vöôït khoûi traàn lao, soáng nhö Phaät soáng, khoâng coøn ñau khoå laàm than nöõa. Muoán theá phaûi ngoä ñöôïc choã “dieäu taùnh roãng khoâng”, khoâng coøn chaáp keït vaøo baát cöù moät thöù gì. Ñöôïc vaäy chuùng ta tha hoà thöôûng thöùc saéc ngoïc trong nuùi chaùy.

Buoåi noùi chuyeän hoâm nay toâi möôïn bieåu töôïng hoa sen ñeå neâu leân ñöùc tính cuûa baäc giaùc ngoä giaûi thoaùt khoâng taùch rôøi khoûi theá gian, nhöng vöôït leân treân theá gian, toûa höông saéc troøn ñaày. Ngöôøi tu chuùng ta cuõng theá, khoâng theå tìm cöùu kính Nieát-baøn ôû ñaâu xa, maø ngay nôi caên traàn naøy, chuùng ta giaùc ngoä laáy. Töï khaéc töï tænh, thöôøng duøng trí tueä chieáu soi laø yeáu toá caên baûn nhaát trong coâng phu tu haønh cuûa chuùng ta. Ñöôïc vaäy, lo gì Phaät ñaïo khoâng thaønh.

Caàu chuùc taát caû chuùng ta ñeàu laø nhöõng ñoùa sen töôi thaém, ñieåm toâ cho coõi nhaân gian höông thôm tinh khieát cuûa ñaïo giaùc ngoä giaûi thoaùt.

Thieàn ñaøo taïo nhöõng con ngöôøi huøng duõng. Phaùt minh vaø saùng taïo chính laø coát loõi cuûa ñaïo giaùc ngoä giaûi thoaùt.

(Thieàn Toâng Vieät Nam )

]

THIEÀN TOÂNG VIEÄT NAM