XUAÂN NHAÄT

H.T THÍCH NHAÄT QUANG

CON ÑÖÔØNG THIEÀN

Hoâm nay, chuùng ta sinh hoaït veà ñeà taøi tinh thaàn trang nghieâm hoaëc tinh thaàn tu hoïc cuûa ngöôøi con Phaät noùi chung, cuûa ngöôøi tu thieàn noùi rieâng.

Noùi ñeán “tu thieàn”, töùc laø noùi ñeán “tu taâm”, caên cöù töø taâm maø tu. Nhöng  taâm laø gì? Thöôøng moãi ngöôøi chuùng ta goïi caùi maø ta oâm giöõ, suy nghó, soáng haèng ngaøy vaø söû duïng trong moïi töông giao, ñoái duyeân tieáp caûnh laø taâm. Nhöng ñöùc Phaät laïi goïi ñoù laø “voïng töôûng”. Vì taâm naøy khoâng phaûi laø taâm thaät.

Trong kinh Laêng Nghieâm, Phaät daïy taâm aáy laø “nhöõng töôùng töôûng cuûa tieàn traàn, laø töôùng phaân bieät boùng daùng cuûa phaùp traàn”. Ñoù laø boùng daùng toàn ñoïng cuûa nhöõng caûnh duyeân tröôùc maét. Töø choã nhaän laàm voïng töôûng laêng xaêng naøy laø taâm, maø chuùng ta khoâng nhaän ra ñöôïc caùi thöïc, ñeå roài chaïy theo, vöôùng maéc, gaây taïo nhöõng roái raém chung quanh, khoâng theå naøo thoaùt khoûi luaân hoài quaû baùo. Cöù vaäy maø ta loay hoay trong voøng cuoäc soáng. Cuoäc soáng naøy maát ñi, ta gaày döïng cuoäc soáng keá tieáp, chuyeân naém baét, vöôùng maéc bôûi voïng töôûng.  

Ngöôøi tu Phaät muoán nhaän ñöôïc taâm thaät, chæ khi naøo trò ñöôïc voïng töôûng, trò ñöôïc nhöõng bieán ñoäng laêng xaêng ngöôïc xuoâi trong sinh hoaït, trong caùc ñoái duyeân xuùc caûnh cuûa mình. Nghóa laø, ngöôøi naøo laøm chuû, saép xeáp laøm sao ñeå ñöôïc bình oån vôùi caùc caûnh duyeân, thì ngöôøi aáy soáng ñöôïc vôùi taâm thaät cuûa mình.

Nhö vaäy, böôùc ñaàu cuûa vieäc tu haønh laø phaûi thaáy caùi gì laø giaû, caùi gì laø thaät. Ngöôøi tu thieàn phaûi nhaän cho baèng ñöôïc caùi thaät aáy. Neáu khoâng, duø ngoài thieàn moät ngaøy bao nhieâu tieáng, tuïng kinh saùm hoái bao nhieâu löôït, maø moät beà chaáp giöõ voïng töôûng cho laø thaät, thì nhaát ñònh nhöõng mong moûi, caàu nguyeän cuûa chuùng ta tu taäp haèng ngaøy seõ khoâng coù keát quaû.

Khi bieát ñoù laø voïng töôûng, böôùc keá tieáp laø coá gaéng ñöøng ñeå voïng töôûng keùo loâi. Ñaây laø moät quaù trình coâng phu, ñoøi hoûi ngöôøi tu thieàn phaûi nhìn roõ vaø phaûi thaät söï soáng ñöôïc nhö vaäy.

Veà vieäc coâng phu, ngöôøi xuaát gia chuùng toâi cuõng nhö quí Phaät töû, tuøy theo hoaøn caûnh vaø caên nghieäp cuûa moãi ngöôøi maø haèng ngaøy aùp duïng coâng phu coù khaùc nhau. Khoâng coù moät phaùp tu coá ñònh naøo ñoái vôùi ngöôøi tu thieàn. Noùi theá khoâng coù nghóa laø chuùng ta khoâng tu, khoâng coâng phu. Trong giai ñoaïn naøy phaûi coù coâng phu! Chính nhôø coâng phu, chuùng ta môùi coù theå bieát caùc bieán ñoäng laêng xaêng, ngöôïc xuoâi kia chæ laø voïng töôûng khoâng thaät. Caùi bieát ñoù khoâng phaûi laø moät baøi kinh hay moät phöông phaùp coá ñònh, neân noùi thieàn phaùp khoâng coá ñònh. Duø laø caùi saün coù, tuy nhieân caùi bieát aáy khoâng phaûi töï döng maø nhaän laïi ñöôïc. Noù ñoøi hoûi phaûi coù coâng phu, quaù trình tu taäp vaø kinh nghieäm.

Toå Qui Sôn noùi:

            Maëc cho phaùp taùnh töï nhieân löu xuaát,

            Quaûn lyù thaáy nghe giöõ ñöôïc möïc thöôøng,

            ÖÙng duïng töï taïi ñoái vôùi söï lyù,

            Hoaøn toaøn sieâu vieät!

Ngaøi khoâng daïy chuùng ta phaûi tuïng kinh A Di Ñaø hay Phoå Moân, maø chæ daïy chuùng ta ñöøng ñeå maát caùi bieát laø taâm theå haèng tænh, haèng saùng, haèng tri. Ñeå cho caùi töï nhieân cuûa chính mình löu xuaát khoâng laøm noù ñöùt ñoaïn, aáy goïi laø “maëc tình”. Ngöôøi coù chuùt coâng phu, nhaän laïi ñöôïc, nhöng laïi khoâng soáng ñöôïc thöôøng haèng vôùi noù, nhö “ngöôøi bò soát reùt caùch ngaøy”. Chính laø vì vaãn coøn oâm aáp voïng töôûng, dong duoåi theo ngoaïi caûnh, thaønh ra khoâng soáng ñöôïc thöôøng haèng vôùi taùnh giaùc saùng suoát thöôøng nhieân. 

Muoán soáng ñöôïc nhö vaäy, phaûi “quaûn lyù thaáy nghe” ñöøng ñeå chuùng xuoâi ngöôïc, vöôùng maéc tieàn traàn, caûnh duyeân. Ñaây laø choã chuùng ta coâng phu, phaûi kheùo nhaän! Vaäy thì quí vò thaáy tu haønh ñaâu coù khoù, phaûi khoâng? Chæ caàn laøm chuû ñöôïc caùc giaùc quan laø tu. Caùc giaùc quan laø maét thaáy, tai nghe, muõi ngöûi, löôõi neám, thaân xuùc chaïm, yù lung tung linh tinh. Laøm chuû ñöôïc caùc giaùc quan töùc laøm chuû ñöôïc caùc “hieän hình” cuûa mình ngay hieän taïi. Toâi noùi “hieän hình” ôû ñaây, nghóa laø nhöõng töôùng öùng hieän ra beân ngoaøi töông öùng vôùi caùc voïng töôûng do chuùng ta khoâng laøm chuû ñöôïc khi ñoái duyeân tieáp caûnh.  

Khi chuùng ta “phuïc hoài” ñöôïc taùnh giaùc cuûa mình, nghóa laø nhaän laïi, soáng vaø thöôøng söû duïng ñöôïc noù, thì ta môùi khoâng laàm ñoái vôùi caùc phaùp. Thöù gì giaû bieát giaû, khoâng maéc möùu, khoâng chaïy theo, khoâng bò söùc huùt cuûa caùi giaû ñoù quaáy raày. Vì vaäy trong nhaø thieàn hay duøng hai chöõ “baát ñoäng” ñeå chæ cho caùi khoâng chaïy theo naøy.

Ngoaøi ra, chuùng ta hay nghe ñeán cuïm töø “kieán taùnh thaønh Phaät”. Taùnh laø tính chaát. Khi noùi ñeán taùnh laø noùi ñeán caùi gì khoâng bò sai xieån, ñoåi thay hoaëc bò ñoäng. Kieán laø thaáy. Kieán taùnh töùc laø thaáy taùnh. Vaäy thoâi! Maø kieán taùnh thì thaønh Phaät. Giôø nghieäm laïi xem chuùng ta coù kieán taùnh chöa? Cuõng coù chöù! Nhöng laïi daãm chaân leân beänh soát reùt caùch ngaøy. Chaúng haïn nhö ñeán giôø tuïng kinh, coâng phu, ai ruû mình ñi chôi, mình thaáy “khoâng theå ñöôïc”. Caùi tænh khoâng bò ñoäng aáy laø gì? Nhöng chuùng ta thì laïi khoâng nuoâi döôõng nhöõng baát ñoäng ñoù. Mình coøn chuùt nghi ngôø, cho neân nghe ngöôøi ta ruû, mình laäp töùc gaät ñaàu hay laø “ñeå coi”. Ñoù laø phuùt giaây mình ruû ma quaùi vaøo nhaø. Cöù nhö vaäy maø ngaøy naøy thaùng noï qua ñi. Keát quaû laø... maát mình! Vì lyù do ñoù, Hoøa thöôïng daïy chuùng ta phaûi coù taâm kieân coá vaø tröôøng vieãn. Thaønh ra lòch tu haønh laø caàn thieát ñoái vôùi nhöõng ngöôøi yeáu ñuoái nhö chuùng ta.

Ñoù laø giai ñoaïn sô khôûi trong vieäc tu haønh. Nhöõng phuùt giaây loùe leân theo kieåu haèng ngaøy naøy ñaùnh daáu töøng buôùc, töøng giai ñoaïn moät. Duø chöa phaûi thaät, nhöng neáu ñi ñuùng nhöõng böôùc ñoù thì cuoái cuøng seõ gaëp ñöôïc oâng chuû. Coøn khoâng bieát nuoâi döôõng thì nhöõng loùe saùng aáy khoâng coù cô hoäi phaùt trieån. Cuõng nhö töø ba ñeán naêm giôø saùng chuùng ta ngoài thieàn, taâm ñöôïc laéng dòu saùng suoát chuùt ít. Qua naêm giôø trôû ñi, thì thoâi tính toaùn ngöôïc xuoâi, ma quæ hieän hình. Toái laïi caàu Phaät leã laïy saùm hoái... thì coù khaùc gì ngöôøi löõ haønh ñöôøng xa meät nhoïc, böôùc moät böôùc luøi hai böôùc, böôùc ba böôùc luøi saùu böôùc thì coù traûi qua ba ñaïi a taêng kyø kieáp tu cuõng chöa xong.

Chuùng ta thöôøng coù taät deã duoâi qua ngaøy. Thaáy caùi gì bi ñaùt, nhìn moät hieän töôïng kinh khuûng thì coù tænh, nhöng nuoâi döôõng caùi tænh aáy hay phaùt huy traïng thaùi taâm thöùc ñoái vôùi söï kieän aáy ñeå tu thì khoâng. Vöøa tænh lieàn maát. Trong ñôøi soáng haèng ngaøy, ta chöùng kieán bieát bao nhieâu thöù: giaø, beänh, ñòch hoïa, thieân tai... thaáy thì coù sôï. Neáu nuoâi döôõng caùi sôï ñoù ñeå tu thì chaéc chuùng ta thaønh Phaät töùc khaéc. Nhöng maø khoâng! Ñi moät khuùc gaëp ca nhaïc thì queân ngay, nhaøo voâ tham döï. Thaønh giaûi ngoä thì nhieàu maø chaúng ñeán ñaâu.

Toâi noùi veà töø “giaûi ngoä”. Giaûi nghóa laø môû ra nhöõng caùi gì bò coät troùi. Trong cuoäc soáng haèng ngaøy neáu khi naøo mình cuõng ñöôïc nhö yù thì mình khoâng coù giaûi ngoä. Kieåm nghieäm ôû ñôøi maø thaáy thì, ñôøi ngöôøi töø luùc moïc raêng söõa, cho ñeán luùc thay raêng thieät, chöa ai hoaøn toaøn ñöôïc nhö yù. Thaäm chí nhö ñöùc Theá Toân cuûa chuùng ta, ñang ñaày ñuû tieän nghi, ñöôïc toân kính, taùn thaùn phuù quí vöôït böïc, roài cuõng baát nhö yù. Khi bieát mình cuõng khoâng thoaùt khoûi ñöôïc giaø, beänh, cheát nhö nhöõng ngöôøi khaùc, Ngaøi ñaõ boû taát caû ñeå tìm ñöôøng giaûi thoaùt. Giaûi ngoä cuûa Ngaøi nhö vaäy, ñöa ñeán keát quaû nhö vaäy!

Coøn chuùng ta, nhöõng baáp beânh veà tieàn taøi ñòa vò coâng danh nhan nhaûn tröôùc maét, hoaëc nhöõng thoâng ñieäp töø Dieâm vöông gôûi leân nhö caùi ñau, caùi beänh, caùi giaø, caùi yeáu... laø nhöõng caùi giuùp ta giaûi ngoä raát nhieàu. Nhöng chuùng ta laøm lô, ñaùnh maát nhöõng cô hoäi toát, ñeå roài ngaøy thaùng troâi qua.

Ngaøy nay chuùng ta ñöôïc duyeân may gaëp Phaät phaùp, nhaän ñöôïc phaùp tu vaø trong coâng phu haèng ngaøy chuùng ta ñaõ theå nghieäm thaáy ñuùng thì coá gaéng phaán ñaáu. Khoâng coù chuyeän gì laøm maø khoâng traûi qua khoù khaên laïi ñöôïc thaønh coâng lieàn. Tuy nhieân ngöôøi xöa noùi “Vaáp ngaõ choã naøo thì ñöùng leân choã aáy” vaø göông cuûa ngöôøi xöa thaønh töïu cuõng khoâng ít.

Chuùng ta vì khoâng coù quyeát taâm, khoâng tin töôûng vaøo baûn thaân mình. Ñöøng nghó raèng, nhöõng ñieàu treân chæ daønh cho baäc thöôïng caên thöôïng trí, coøn chuùng ta sanh nhaèm ñôøi maït phaùp neân voâ phaàn. Phaùp cuûa Phaät laø thuoác trò taát caû beänh cuûa chuùng sanh. Coù uoáng, coù thöïc haønh thì chaéc chaén chuùng ta seõ nhaän ñöôïc keát quaû. Sôû dó ta khoâng heát khoå, ñoái duyeân tieáp caûnh vaãn bò ñoäng laø vì ta khoâng tu, khoâng haønh, khoâng aùp duïng lôøi Phaät daïy cho ñuùng.

Cô hoäi giaûi ngoä, kieán taùnh khoâng ai laø khoâng coù, nhöng cöù deã duoâi, hoaëc an phaän “soá toâi nhö vaäy”. Ñoù laø sai laàm cuûa raát nhieàu ngöôøi. Trong Phaät giaùo, khoâng coù caùi “soá toâi”. Ngöôøi con Phaät phaûi luoân luoân coù tinh thaàn phaán ñaáu, quyeát taâm. Ñöøng buoâng xuoâi theo nhöõng khoù khaên hay nhöõng vaáp ngaõ... Ñöøng ñeå ñeán khi maéc beänh nan y, hay giaø luïm khuïm môùi nghó ñeán chuyeän tu, laøm sao tu ñöôïc. Luùc khoeû ñaây, phaán ñaáu coøn khoâng noåi, noùi gì ñeán luùc aáy. Vaû laïi, bieát mình soáng ñöôïc ñeán giaø hay khoâng? Xin chôù coù heïn! 

Phaàn treân toâi noùi löôïc veà nhöõng ñieåm caàn thieát cho böôùc ñaàu tieán haønh coâng phu. Noùi chung töø nhöõng hieän töôïng trong cuoäc soáng hoaëc töø loøng tin, töø coâng phu, chuùng ta coù giaûi ngoä, coù kieán taùnh, nhaän ñöôïc caùi gì laø giaû caùi gì laø thöïc. Töø ñoù tuøy caên nghieäp cuûa moãi ngöôøi, chuùng ta coâng phu ñeå daàn daàn trôû veà soáng ñöôïc vôùi taâm theå saùng suoát baát ñoäng cuûa mình.

Tieáp theo toâi noùi veà cöûa phöông tieän giuùp chuùng ta laøm chuû caùc giaùc quan nhö theá naøo. Theo lôøi daïy cuûa caùc baäc thieän tri thöùc ñi tröôùc, coù ba cöûa: Chæ, Quaùn, Thieàn. Vôùi ba cöûa naøy chuùng ta coù theå dung hôïp tu taäp. Tuy nhieân quan troïng laø ñöøng ñöùng tröôùc cöûa naøy, maø nhìn sang cöûa khaùc do döï vaø ñeå thôøi giôø troâi qua laõng phí.

CHÆ laø döøng, laø döùt caùc voïng nieäm laêng xaêng. Ñaõ goïi laø voïng maø noùi döùt noùi döøng laø sao? Thaät ra ñoù chæ laø moät caùch noùi. Chuû yeáu laø laøm sao coù trí tueä, ñeå ñöøng bò noù daãn daét, keùo loâi. Khoâng ñeå bò daãn töùc laø döøng ñöôïc. Khoâng ñeå bò keùo loâi töùc laø döùt ñöôïc. Khoâng maéc möùu si meâ theo voïng töôûng, nghóa laø ta ñaõ trôû veà soáng ñöôïc vôùi caùi thöïc. Chæ caàn moät cöûa naøy, ta ñaõ voâ nhaø ñöôïc roài. Quí vò thaáy coù ñôn giaûn khoâng? Chæ caàn “nghó baäy thì döøng, bò voïng keùo loâi thì döùt”. Tuy nhieân khoâng coù trí tueä, chæ ham aên ham nguû thì quaû thaät khoâng phaûi deã!

QUAÙN laø ñeå thaáy roõ caùc voïng nieäm khoâng thaät. Vieäc naøy cuõng caàn coù trí tueä. ÔÛ ñaây toâi laáy moät ví duï cho deã hieåu. Coù ngöôøi noùi “Anh laø con khæ”. Suy cho cuøng thì coù noùi mình laø con khæ, mình cuõng khoâng theå thaønh con khæ ñöôïc. Vaäy thì coù gì ñaâu maø giaän, maø töùc? Coøn neáu mình giaän, mình töùc, thì hoùa ra mình chaáp nhaän töø “con khæ”. Tuy nhieân trong cuoäc soáng, mình ít chòu quaùn xeùt, nghe laø laäp töùc ñuøng ñuøng noåi giaän vaø ñaùnh maát taùnh thöôøng haèng saùng suoát cuûa mình.

Nhìn kyõ laïi cuoäc soáng naøy, thöông, giaän, vui, buoàn... coù gì toàn taïi laâu daøi? Thaân naøy, taâm naøy roài cuõng maát. Nhöng chuùng ta bò maéc keït, bò vöôùng laàm cho neân khoâng kieán taùnh, khoâng söû duïng ñöôïc cöûa quaùn ñeå ñi vaøo taâm theå thanh tònh. Neáu thöôøng xuyeân söû duïng lieân tuïc moät cöûa quaùn khoâng thoâi, thì ta cuõng bình oån, thoaûi maùi, maëc tình maø soáng. Vì vaäy ngöôøi tu khoâng theå thieáu quaùn chieáu, töùc trí tueä laø ñeøn soi ñöôøng cho ta traùnh haàm hoá gai goùc.

THIEÀN laø cöûa baát ñoäng ñoái vôùi taát caû nieäm töôûng. Hoøa thöôïng Vieän Tröôûng daïy: “Ai buoâng ñöôïc caùc voïng nieäm khi chuùng daáy khôûi laø ngöôøi baát ñoäng”. Coâng phu naøy khoâng phaûi ñôïi ñeán chuøa, ngoài tröôùc töôïng Phaät hoaëc trong ñieàu kieän thuaän lôïi môùi tu ñöôïc. Ta coù theå aùp duïng moïi luùc moïi nôi, khi ñang ñi, ñang ngoài, ñang naáu côm, ñang giaët giuõ... Nieäm daáy khôûi, bieát khoâng thaät, buoâng. Cöù theá. Ngöôøi nhö vaäy laø ngöôøi coù ñònh tueä, söû duïng ñöôïc chæ vaø quaùn. Coù theå noùi thieàn laø cöûa duy nhaát ñeå haønh giaû ñöôïc an nhieân, töï taïi khi böôùc vaøo ñoù.

Toùm laïi, veà phöông phaùp tu haønh coâng phu haèng ngaøy thì coù nhieàu, tuøy theo caên cô trình ñoä hoaøn caûnh söùc khoeû cuûa töøng ngöôøi. Nhöng ñoái vôùi söï hieåu bieát vaø kinh nghieäm ñeå aùp duïng thì “Chæ - Quaùn - Thieàn” nhaát ñònh khoâng coù söï sai leäch.

Ñaây laø con ñöôøng tuøy thuaän taùnh Vieân Giaùc. Taùnh Vieân Giaùc töùc laø taùnh giaùc, saùng suoát truøm khaép, vieân maõn troøn ñaày khoâng goùc caïnh. Tuøy thuaän, nghóa laø khoâng laøm maát taùnh Vieân Giaùc. Cöûa naøo cuõng tuøy thuaän taùnh Vieân Giaùc. Coù ñieàu chuùng ta deã duoâi, khoâng quyeát taâm. Chuùng ta hoïc thì coù hoïc, hieåu thì coù hieåu, nhöng böôùc vaøo cöûa ñeå ñi thì khoâng. Ngöôøi Taây phöông noùi: “Muoán laø ñöôïc, quyeát laø xong”. Sôû dó chuùng ta khoâng ñöôïc laø vì chuùng ta khoâng muoán, khoâng quyeát.

Ñôøi ngöôøi ngaén nguûi, nhanh nhö doøng nöôùc xuoâi, chuùng ta coù duyeân ñaõ gaëp ñöôïc Phaät phaùp thì coøn chaàn chôø gì? Coá gaéng! Quyeát taâm!

]

THIEÀN TOÂNG VIEÄT NAM