XUAÂN NHAÄT

H.T THÍCH NHAÄT QUANG

YÙ NGHÓ CUÛA NGÖÔØI TU

Hoâm nay toâi noùi chuyeän veà yù nghó cuûa ngöôøi tu. Nghóa laø ngöôøi tu chuùng ta phaûi tu ngay töø trong yù nghó cuûa mình. YÙ nghó laø moät thöù nghieäp quan troïng, chuû yeáu trong sinh hoaït cuûa taát caû chuùng ta. Vì vaäy noùi tu, thì chuùng ta phaûi nhaém thaúng vaøo ñieåm goác naøy maø tu. Nhö chö Phaät vaø lieät vò Toå sö ñaõ töøng daïy chuùng ta raèng: neáu ngöôøi bieát tu, tu ñuùng, thì moät ngaøy cuûa ngöôøi ñoù baèng bao nhieâu naêm thaùng daøi cuûa nhöõng ngöôøi tu maø khoâng naém roõ chuû tröông ñöôøng loái.

Noùi vaäy, khoâng coù nghóa laø chuùng ta daùm töï haøo, mình laø ngöôøi bieát tu, laø ngöôøi naém roõ chuû tröông ñöôøng loái hôn baát cöù ngöôøi tu naøo khaùc. Nhöng chuùng ta ñöôïc chuùt duyeân laønh coù thaày coù baïn, chuùng ta bieát caùch thöùc tu haønh vaø chuùng ta cuõng bieát ñöôïc nhöõng nghieäp taäp naøo laø nhöõng nghieäp taäp coát loõi, coát tuûy cuûa chính chuùng ta. Noù laø nhöõng coá taät, bieát roài thì chuùng ta nhaém thaúng vaøo nhöõng coá taät naøy ñaû thoâng, söûa ñoåi, hoaëc laø chænh ñoán ñeå ñöôïc toát ñeïp.

Buoåi noùi chuyeän naøy chuùng toâi nhaém thaúng vaøo nhöõng yù nghó. Nhöõng suy nghó hay laø taùc ñoäng veà yù cuûa ngöôøi tu noùi chung, khoâng luaän laø ngöôøi tu thieàn hay tu baát cöù phaùp moân naøo trong ñaïo Phaät. Ñaây laø ñieàu raát caàn thieát ñoái vôùi ngöôøi tu. Vì raèng, nhieàu luùc chuùng ta hieåu bieát nhieàu quaù, chuùng ta aùp duïng nhieàu caùch tu haønh trong ñaïo Phaät quaù, chuùng ta thoï nhieàu giôùi quaù v.v...  thaønh nhaän ñònh cuûa chuùng ta chung chung. Chuùng ta chöa coù ñöôïc moät nhaän ñònh chính xaùc xem caùi naøo laø chính, caùi naøo caàn haønh trì trong sinh hoaït cuûa mình.  

Trong Kinh coù moät baøi nhö sau: Moät hoâm Ngaøi A Na Luaät ngoài thieàn ôû choã vaéng veû, Ngaøi suy nghó theá naøy:

Ngöôøi tu theo ñaïo phaùp cuûa Phaät thì phaûi laø ngöôøi thieåu duïc, tri tuùc. Ñaây laø böôùc ñaàu thoâng thöôøng cuûa ngöôøi hoïc Phaät. Neáu chuùng ta hoïc Phaät maø chuùng ta khoâng thieåu duïc thì chuùng ta haønh trì chöa ñuùng. Chöa ñuùng thì khoâng theå coù keát quaû ñöôïc. “Thieåu” nghóa laø ít, laø goïn gaøng, giaûn dò, toái thieåu. Quaû thaät ngöôøi tu thì phaûi thieåu duïc. Neáu khoâng thì baän roän. Ña duïc hoaëc seõ bò nhöõng thöù laêng xaêng tröôùc maét cuoán loâi, qua maát moät ñôøi khoâng coù lôïi laïc gì. Sau khi “thieåu duïc” roài thì phaûi bieát “tri tuùc”, laø vöøa ñuû. Nhöng vöøa ñuû nhö theá naøo ? Nghóa laø phaûi giôùi haïn tuøy theo nhöõng nhu caàu cuûa baûn thaân. Khoâng neân buoâng lung theo nhöõng nhu caàu môùi meû, hieän ñaïi. Chaúng haïn, noùi ñeán vieäc thoâng thöôøng nhö aên thoâi, neáu chuùng ta khoâng giôùi haïn coù chöøng möïc, maø duøng quaù nhieàu, hoaëc thöùc aên laøm naëng buïng, hoaëc quaù noùng, quaù laïnh, quaù soáng... vaøo buoåi chieàu, thì thôøi gian coâng phu ñeâm cuûa chuùng ta xem nhö boû phí. Naëng buïng thì ngoài thieàn cuõng khoâng ñöôïc maø tuïng kinh laïy Phaät cuõng khoâng xong. Vì vaäy, giôùi luaät laø moät phaàn giuùp chuùng ta bieát thieåu duïc, tri tuùc. 

Ñoái vôùi ngöôøi tu thích öùng ôû choã laëng leõ. Coù moät ñieàu chuùng ta deã sai laàm trong vieäc tu haønh ngaøy hoâm nay laø “cöù xoâng pha”. Neân roài thôøi gian tu taäp thì daøi maø vieäc ngoä ñaïo thì ít. Noùi laø tu maø tam nghieäp vaãn y nguyeân, tham saân si vaãn ñaày daãy. Ñoái duyeân xuùc caûnh mình vaãn bò ñoäng, vaãn bò keùo loâi. Ñaây laø ñieàu coát loõi chuùng ta caàn phaûi kieåm laïi.

Ngöôøi xöa daïy chuùng ta phaûi löïa choã tu thích hôïp. Choã thích hôïp cuûa ngöôøi tu khoâng luaän phaùp moân naøo, cuõng laø choã “traùnh duyeân, töông ñoái yeân laëng”. Neáu khoâng, söï oàn naùo ñaõ laøm maát thôøi gian hieän taïi maø coøn ñeå laïi “dö aâm”, laøm maát thôøi gian khi chuùng ta thöïc haønh coâng phu. Hoøa thöôïng Vieän tröôûng Thieàn vieän Truùc Laâm töøng noùi vôùi chuùng toâi “Duø cho ngöôøi tu coù trí tueä, söùc maïnh hoaëc nhöõng ñieàu kieän tu haønh ñaéc löïc nhö theá naøo, maø khoâng traùnh duyeân thì cuõng khoâng theå baûo quaûn coâng phu cuûa mình cho toát ñeïp, cho vieân maõn theo yù mình ñaõ ñònh”.

Vì vaäy ñoïc haønh traïng cuûa caùc vò Toå sö, Thieàn sö, caùc Ngaøi sau khi nhaän ra “baûn taâm”, lieàn tìm moät choã thích hôïp ñeå nuoâi döôõng baûo quaûn ñeán khi hoaøn toaøn “an oån” môùi ra giaùo hoùa. Ngaøy nay chuùng ta khoâng ñöôïc phuùc duyeân nhö vaäy, neân töï mình phaûi yù thöùc maø saép ñaët. Thaáy mình yeáu ôû phöông dieän naøo, coøn vöôùng ôû nhöõng maët naøo thì neân traùnh duyeân ñeå trò ñöôïc beänh cuûa mình. Ñaây laø choã kheùo cuûa ngöôøi tu.

Ngöôøi tu phaûi laø ngöôøi sieâng naêng lieân tuïc. Sieâng naêng cuûa mình thöôøng laø “töøng khuùc töøng ñoaïn”, luoân luoân bò ñoäng bôûi nhöõng duyeân söï. Chuùng ta ít giöõ thôøi khoùa, nhöõng vieäc “ñoät xuaát” thöôøng thích thuù hôn nhöõng vieäc saép ñaët trong chöông trình. Ngöôøi xöa ñaït ñaïo raát nhieàu, coøn thôøi ñaïi chuùng ta cuõng nhieàu ngöôøi tu, nhöng nghe noùi saùng ñaïo thì chöa nhieàu. Ñaây laø ñieàu chuùng ta neân suy nghó. Khoâng thì ngaøy qua ngaøy roài maát. Neáu chuùng ta cöù buoâng xuoâi... cho ñeán phuùt giaây quan troïng cuoái ñôøi, khoâng laøm chuû ñöôïc, lôõ maát thaân naøy, theo nghieäp daãn, troâi daït ñaâu ñoù thì muoân ngaøn ñôøi chöa bieát ngaøy trôû laïi cuûa mình laø ngaøy naøo, ôû ñaâu? Vì vaäy noùi chung, ngöôøi tu theo Phaät phaûi sieâng naêng tu trì.

Ngöôøi tu phaûi laø ngöôøi cheá ngöï taâm. Cheá ngöï taâm töùc laø cheá ngöï nhöõng daáy nieäm cuûa mình. Taâm laø caùi gì khoâng bieát, noù voâ hình voâ töôùng. Chuùng ta chæ bieát ñöôïc caùi duïng do noù phaùt ra. Nhöõng veát tích cuûa noù laø taùc ñoäng cuûa caên traàn thöùc. Noù khoâng phaûi laø caùi thaät chæ laø voïng töôûng. Voïng töôûng khoâng thaät, nhöng neáu khoâng buoâng ñöôïc, thì khoâng phaûi noù khoâng coù. Chính voïng töôûng laø caùi daãn ta ñi trong luaân hoài. Chính voïng töôûng laøm ta bò coät troùi trong cuoäc ñôøi naøy.

Chuùng ta coøn may maén laø ñöôïc laøm ngöôøi. Chaúng may chuùng ta ôû ñòa nguïc hay coù phuùc duyeân ôû coõi trôøi, moät nôi quaù khoå vaø moät nôi chæ coù thuï höôûng... thì quaû thaät tu haønh khoù laém, thöa quí vò! Ñaây laø vaán ñeà raát quan troïng trong vieäc tu haønh cuûa chuùng ta. Vì vaäy chuùng ta phaûi cheá ngöï cho ñöôïc voïng ñoäng cuûa chuùng ta. Coøn cheá ngöï nhö theá naøo thì moãi ngöôøi coù moät phöông thöùc rieâng, qua söï höôùng daãn cuûa caùc vò Toå, vò thaày. Ñoái vôùi phaùp khoâng coù gì coá ñònh, neân phöông thöùc cheá ngöï voïng taâm cuûa töøng ngöôøi, chuùng ta toân troïng. Khoâng döùt khoaùt phaûi theá naøy hay theá kia, maø tuøy theo caên nghieäp cuûa töøng ngöôøi, neân naåy sinh söï tu khaùc nhau. Vaán ñeà chuû yeáu laø, laøm sao chuùng ta ñöôïc ñònh tueä hieän tieàn, khoâng bò keùo loâi bôûi ngoaïi caûnh.

Ngöôøi tu phaûi laø ngöôøi taâm ñònh. Noùi deã hieåu laø ñöøng nghó töôûng nhieàu. Nhöng chuùng ta thì nghó töôûng vaø suy toaùn nhieàu quaù. Söï suy nghó vaø töôûng töôïng laø saûn phaåm haøo nhoaùng cuûa voïng taâm. Chính söï nghó töôûng voïng ñoäng laøm ñôøi soáng cuûa chuùng ta trôû neân giaø nua, suy yeáu, caèn coãi vaø phieàn toaùi. Töøng phuùt giaây mình bò ngoán, bò troâi daït, nhöng laïi khoâng bieát, roài laëng leõ cho qua. Ngöôøi xöa ñaõ chieâm nghieäm thaáy roõ vaø daën chuùng ta coá gaéng ñöøng suy nghó nhieàu. Neáu coù suy nghó thì neân suy nghó coù giôùi haïn, trong moät phaïm vi ñeå taâm coøn ñònh. Coøn cöù troâi daït trong söï nghó suy tô töôûng thì khoâng theå tu ñöôïc. Ñaây laø caên beänh traàm kha cuûa ngöôøi tu chuùng ta, caàn phaûi khaéc phuïc.

Neáu ngöôøi tu bieát thieåu duïc tri tuùc vaø sieâng naêng lieân tuïc, cheá ngöï ñöôïc taâm, döøng ñöôïc nhöõng nghó töôûng thì ngöôøi ñoù seõ coù trí tueä. Ñaây laø kinh nghieäm ñeå laïi cuûa ngöôøi xöa. Khi naøo chuùng ta aùp duïng vaø döøng ñöôïc nhöõng ñieàu treân thì chuùng ta coù trí tueä. Trí tueä ôû ñaây khoâng phaûi laø toát nghieäp baèng caáp cao, hoaëc toát nghieäp ôû nhöõng tröôøng treân theá giôùi... maø trí tueä naøy laø do chuùng ta buoâng boû voïng töôûng, laøm chuû ñöôïc mình, khoâng bò keùo loâi bôûi nhöõng hieän töôïng truôùc maét. Noù laø caùi saün coù cuûa chuùng ta, nhöng chuùng ta töø laâu chaúng chòu nhaän. Caùc vò Thieàn sö noùi “khoâng bò quaù khöù, hieän taïi, vò lai laøm khoán mình, ñoù laø coù trí tueä”. Ngöôøi coù trí tueä laø ngöôøi baát ñoäng, neân noùi “taùm gioù thoåi chaúng ñoäng”, laø nhöõng ngöôøi daùm nhaän laïi “caùi cuûa mình”.

Qua nhöõng yù nghó cuûa A Na Luaät, ñöùc Theá Toân ñi ñeán vaø khaúng ñònh nhöõng ñieàu A Na Luaät nghó laø ñuùng, ñaùng khen ngôïi! Ñoù laø nhöõng ñieàu raát caàn thieát ñoái vôùi baát cöù ngöôøi tu naøo. Kieåm nghieäm laïi maø xem thì quaû thaät, neáu chuùng ta chöa laøm chuû ñöôïc caùc daáy nieäm, trong moïi thöù quan heä töông giao chuùng ta chöa döøng ñöôïc, thì chuùng ta khoâng theå coù söï ñònh tænh. Neáu khoâng ñònh tænh laøm sao coù trí tueä saùng suoát?

Veà coâng phu tu haønh, ngöôøi xöa noùi : “Duø moät gioït nöôùc nhoû moãi ngaøy nhoû vaøo ñaù, cuõng xuyeân thuûng khoái ñaù”. Ñieàu naøy nhaéc nhôû chuùng ta veà söï lieân tuïc, kieân trì vaø quyeát taâm. Nhìn laïi mình baây giôø, thöû hoûi loøng quyeát taâm kieân trì cuûa mình coù duõng maõnh hay khoâng? Coù cöông quyeát hay khoâng? Sôû dó coâng phu tu haønh cuûa mình luoân trì treä, khoâng tieán laø do taâm kieân trì mình coøn yeáu, coøn keùm, chöa quyeát taâm.

Vieäc naøy ñoái vôùi Phaät töû taïi gia khoù ñaõ ñaønh, maø ngay trong ñôøi soáng cuûa nhöõng ngöôøi xuaát gia cuõng theá. Caùi khoù cuûa chuùng ta laø theá, nhöng khoâng phaûi laø chuùng ta khoâng laøm ñöôïc. Coâng phu cuûa mình moãi ngaøy moät ít, nhöng neáu chuùng ta baûo quaûn gìn giöõ, ñöøng ñeå giaùn ñoaïn hay maát, cöù tích luõy, chòu khoù, thì coù ngaøy cuõng vieân maõn. Treân ñöôøng tu, khoâng luaän laø daøi hay ngaén, nghieäp taäp saâu daøy hay phöôùc baùu nhieàu bao nhieâu, khoâng luaän laø tu thieàn hay tònh ñoä, neáu coâng phu khoâng lieân tuïc thì cuõng nhö coï caây laáy löûa, caây chöa noùng ñaõ ngöøng, bieát bao giôø môùi laáy ñöôïc löûa?

Ngöôøi tu tònh ñoä, nieäm danh hieäu Phaät A Di Ñaø caàu vaõng sanh. Neáu nieäm lieân tuïc khoâng bò xen taïp töø moät ngaøy cho tôùi baûy ngaøy thì ñöôïc Phaät röôùc. Nhöng vì nieäm giaùn ñoaïn, thaønh Phaät khoâng theå röôùc ñöôïc. Thieàn cuõng vaäy! Thaày daïy “buoâng heát thì ñöôïc trí tueä, saùng ñöôïc vieäc cuûa mình”. Môùi nghe coù veû deã hôn, nhöng chuùng ta buoâng caùi naøy thì dính caùi kia, buoâng caùi nhaø thì dính caùi coác, bieát chöøng naøo ñònh? Laøm sao coù trí tueä? Ñieåm khuyeát cuûa chuùng ta laø vaäy. Caùi deã laøm coøn khoâng ñöôïc noùi gì caùi khoùù!  

Luùc ñaàu chæ laø moät yù nieäm caàn thieát cho söï tu haønh, nhöng nhöõng yù nieäm naøy seõ quyeát ñònh vaø hình thaønh neân yù chí cuûa chuùng ta. Noù seõ giuùp chuùng ta haønh trì lieân tuïc, quyeát lieät cho ñeán ngaøy vieân maõn.

Trong moät ñoaïn nhaân duyeân ñôøi tröôùc cuûa ñöùc Theá Toân, coù moät khoaûng ñöùc Phaät laøm chim oanh vuõ. Trong moät traän chaùy röøng, tröôùc caûnh ñau thöông tan taùc cuûa baày thuù, vôùi söùc beù boûng cuûa mình, chim ñaõ phaùt nguyeän daäp taét ngoïn löûa. Moät khi ñaõ phaùt nguyeän, chim cöù theá maø laøm. Chö Thieân nhìn thaáy, cho laø ñieàu khoâng theå laøm ñöôïc. Chim noùi “Löûa naøy chæ laø löûa thöôøng. Löûa saân haän, si meâ, ñieân ñaûo nhieàu ñôøi nhieàu kieáp, toâi coøn phaùt nguyeän daäp taét ñöôïc thay, haø huoáng laø löûa naøy!” Thaân naøy neáu chöa daäp taét ñöôïc thì thaân sau, thaân sau nöõa... ñeán khi naøo daäp taét môùi thoâi.

Khoâng chæ moät chuyeän tieàn thaân ñöùc Theá Toân, maø trong haønh traïng cuûa caùc Thieàn sö, vôùi nhöõng lôøi phaùt nguyeän nhö “Neáu do nhöõng taäp nhaân ñôøi tröôùc con phaûi traû, con nguyeän traû heát. Vaø xin nguyeän nöông nôi chuûng trí Baùt-nhaõ, traû heát nghieäp cuõ trôû laïi tu. Duø coù rôi vaøo ngaï quyû, ñòa nguïc, suùc sanh, vaãn nguyeän nöông nôi chuûng trí Baùt-nhaõ maø tu, cho ñeán khi naøo thaønh Phaät môùi thoâi”. Taát caû ñieàu aáy noùi leân yù chí caàn coù cuûa ngöôøi tu Phaät. Khoâng coù ñieàu naøy chuùng ta khoâng theå tu cho ñeán vieân maõn ñöôïc.

Ñöùc Phaät cuûa chuùng ta ñaõ noùi, taát caû chæ laø voïng töôûng, daáy nieäm laø voïng töôûng, nhöõng gì chung quanh ta laø voïng töôûng, tieàn taøi danh voïng ñeàu laø voïng töôûng... Chuùng ta tin thì coù tin, cuõng coù luùc nhaän ra nhö vaäy, nhöng buoâng thì thaät chöa daùm buoâng!

Toùm laïi, duø chuùng ta ñang laø ngöôøi ôû ñòa vò naøo, laø phaøm phu, laø nhöõng ngöôøi tu haønh ñaéc löïc, hoaëc laø nhöõng ngöôøi ñang coøn traêm coâng ngaøn vieäc, laø nam hay nöõ... moät khi thaáy ñöôïc con ñöôøng ñaïo laø nhö vaäy, con ñöôøng giaûi tröø tham saân phieàn naõo cuûa mình laø nhö vaäy, vaø quyeát taâm haønh trì thì duø traûi daøi bao nhieâu kieáp soá, vaãn coá gaéng quyeát taâm.

Khi ñaõ khaúng ñònh con ñöôøng mình choïn roài, seõ coù söï phoø trôï cuûa Tam Baûo, söï höôùng daãn cuûa chö vò Toå sö. Chaéc chaén chuùng ta seõ thaønh coâng.

]

THIEÀN TOÂNG VIEÄT NAM