HƯỚNG ĐẠO: PHẦN CHÍNH
(tt)
BÌNH ĐẲNG
Định Nghĩa:
Bình là bằng, là ngang nhau không cao,
không thấp, không trên không dưới; đẳng là sắp hạng, là cấp bậc. Bình-đẳng
là sắp ngang nhau, là xem như nhau, không thấy có cái này cao, cái kia
thấp, không thiên vị hạng người này, trừ bỏ hạng người kia.
Tánh bình-đẳng của Phật là một tánh
bình-đẳng tuyệt đối, bình-đẳng xét ngay từ trong thể tánh của vũ trụ, ngay
từ trong cội gốc của cuộc đời là sự sống: mọi sự sống bất luận dưới hình
thức nào đều có giá trị ngang nhau, đều được tôn trọng như nhau; mọi sinh
vật, tất cả chúng sinh, đều có Phật tánh và đều có thể thành Phật.
Tánh Chất Bình-Đẳng Của Phật:
Chúng ta thường nghe nói đến bình-đẳng ở
ngoài đời. Cách mạng Pháp 1789 nêu cao khẩu hiệu"Tự do, Bình-đẳng, Bác
ái", và quyết tâm thực hiện cho được ba điểm ấy, mà những nhà cách mạng
cho ba lý tưởng đẹp đẽ nhất của loài người. Ba lý tưởng ấy cho đến ngày
nay, nhân loại vẫn chưa thực hiện được. Riêng về phương diện bình-đẳng,
chúng ta phải lấy làm buồn rầu mà tuyên bố rằng: Nhân loại còn xa mục tiêu
ấy quá! Hiện nay, trong nhiều xã hội, vấn đề bất bình-đẳng dựa lên huyết
thống, quyền lợi vẫn còn tồn tại.Trong nhiều nước, vấn đề kỳ thị chủng
tộc, chia rẽ màu da, vẫn chưa được giải quyết xong.
Nhưng một ngày kia dầu cho nhân loại có
thực hiện lý tưởng bình-đẳng như đả nói trên, thì cái bình-đẳng ấy đem so
với cái bình-đẳng của Phật cũng còn hẹp hòi, cũng còn bất bình-đẳng. Cái
bình-đẳng ấy chỉ là bình-đẳng trong phạm vi loài người, áp dụng cho loài
người, chứ không có bình-đẳng chung cho muôn vật, áp dụng cho toàn thể
chúng sanh như bình-đẳng của Phật.
Đối với Phật, thì muôn vật và người, người
và Phật đều bình đẳng như nhau, vì mọi loài đều cùng chung một cái luật:
luật nhân quả. Không một loài nào được hưỡng ân huệ riêng, cũng không một
loài nào bị thiệt thòi riêng. Hể ai tạo nhân lành thì được quả đẹp, ai tạo
nhân ác thì chịu quả xấu. Chúng sanh nào nhiều tham dục, sân hận, si mê
thì bị sống tronh cảnh giới đen tối khổ sở; chúng sanh nào cõi lòng trong
sạch chất chứa từ bi, có trí tuệ… thì sống trong cảnh giới sáng sủa, an
vui…
Công Năng Của Tánh Bình-Đẳng:
Tánh bình-đẳng chung cùng, rộng rãi, sâu
xa ấy, đã tạo cho cõi đời không biết bao nhieu là kết quả quý báu. Tánh
bình-đẳng ấy làm cho mọi người được đặt ngang hàng nhau, mọi giai cấp
trong xã hội được san bằng, mọi bất công được tiêu trừ, mọi áp chế dựa lên
huyết thống, màu da, chủng tộc, quốc độ được ngăn chặn. Tánh bình-đẳng ấy
làm cho những người ở trong địa vị tối tăm, thấp kém thêm nhiều tin tưởng
ở ngày mai, thêm nhiều hăng hái trong công việc cải tạo hoành cảnh của
mình; trái lại, nó làm cho những người ở địa vị cao sang, quyền quý bớt
tánh tự cao tự đại, bớt tánh ỷ lại vào giai cấp của mình, Nó làm cho mọi
người giàu cũng như nghèo, sang cũng như hèn, gần gũi, thông cảm với nhau
hơn, bớt oán nhau, bớt khinh nhau, biết tôn trọng nhân phẩm của nhau,
quyền sống của nhau.
Do sự bình-đẳng trong từ bi, trong sự
sống, trong Phật tánh, loài người biết yêu thương loài vật hơn, không thấy
mình có độc quyền giết hại sinh vật, không có cái tự cao tự đại, cho rằng
muôn vật sinh ra là để phụng sự cho mình, để sống, chết cho mình. Hơn nữa,
tánh bình-đẳng, trong khi đặt chúng sinh và Phật ngang nhau, đã tạo cho
loài người một lòng tin vô bờ bến ở khả năng thành Phật của mình, và lòng
hăng hái trong công việc Phật hóa ấy.
Gương Bình-Đẳng Của Đức Bổn Sư Thích
Ca:
Đức Phật là người đầu tiên trong nhân loại
đã phản kháng chế độ giai cấp và đã phá đổ thành trì chia cách dân tộc A -
Độ ra làm bốn giai cấp: Bà la môn, Sát đế ly, Tỳ xá già và Chiên đà la.
Chính Đức Thích Ca trong khi tìm đạo, đã nói với một người chăn cừu như
thế nầy:"Mỗi người sinh ra không mang sẵn dấu "Tin Ca" (dấu riêng của hạng
quí phái) trên trán, không mang sẵn giai cấp trong dòng máu cùng đỏ va
trong nước mắt cùng mặn như nhau".
"Một người sinh ra không phải liền thành
Bà la môn hay Chiên đà la (dòng hạ tiện) mà chính vì sở hành người ấy tạo
thành một người Chiên đà la hay Bà la môn.
Trong Giáo hội của Ngài, cũng như trong
công cuộc giáo hóa chúng sinh, Đức Phật không bỏ một ai, dù la hạng nghèo
khổ, hạ tiện như người gánh phân, không thiên vị một ai, dù đó là một vị
Đế vương oai phong lẫm liệt. Kinh Đại Niết bàn đã tán thán tánh bình-đẳng
của Đức Phật như sau:
"Đức Như Lai không những chỉ thuyết pháp
cho các hạng người quyền quý như vua Bạt-đề-ca mà cũng thuyết pháp cho
hạng người bần cùng như ông Ưa-bà-ly; không riêng thọ lãnh sự cúng dường
của những người giàu có như ơng Tu-đạt-Đa mà cũng thọ lãnh sự cúng dường
của hạng người nghèo khổ như ông Thuần Đà; không riêng cho phép các hạng
không có tánh tham gia như Ngài Ca Diếp xuất gia mà cũng cho phép được
xuất gia những người nhiều tánh tham như ông Nan Đà. Không những thuyết
pháp cho hạng người an tịnh không dự việc đời, mà cũng thuyết pháp cho vua
Tần Ba Ta La trong lúc đang lo việc nước. Không những thuyết pháp cho hạng
thanh niên 25 tuổi mà cũng thuyết pháp cho ông già 80 tuổi; không những
thuyết pháp cho ba Hoàng hậu Mạt Ly mà cũng thuyết pháp cho dâm nữ Liên
Hoa". Trong sinh thời của Đức Phật, mặc dù đã đạt đến một địa vị Vô thượng
Cháng đẳng Chánh giác, được toàn thể người đời, từ giai cấp hạ tiện đến
giai cấp vua chúa, tăng lũ sùng mộ bái phục, thế mà Ngài vẫn khoác chiếc
áo vá trăm mảnh, mang bình bát đi khất thực hết nhà này đến nhà khác, như
bao nhiêu đệ tử của Ngài, đi đâu về cũng tự múc nước rữa chân lấy. Gia tài
của Ngài cũng chỉ vỏn vẹn có 8 món đồ cần thiết như những đệ tử của Ngài:
Cái quạt để che đầu, hai bộ y, cái gậy, đôi giép, cái dao cạo, bình bát,
cái lưới lọc nước, cây kim may. Dựa lên tinh thần bình-đẳng tuyệt đối ấy,
Đức Phật đã chế ra cho các vị Tăng già một lối sống hoàn toàn là
bình-đẳng, mà ngày nay trong các xã hội tư xưng là bình-đẳng nhất cũng
không thể theo kịp. Đó là lối sống lục hòa: cùng ở trong một hoàn cảnh như
nhau, cùng chia những quyền lợi đồng đều như nhau, cùng nói những lời hòa
nhã như nhau, cùng giữ những giới luật như nhau, cùng giải bày những cái
thấy nghe, hay biết cho nhau, cùng duyệt xét phê bình những tình ý cũa
nhau trong sự ôn hòa, thông cảm.
Đức tánh bình-đẳng ấy đã được truyền dạy
qua các đệ tử của Ngài và đã cảm hóa họ một cách sâu xa, cho nên họ cũng
có những cử chỉ và lời nói đẹp đẽ chẳng khác gì cử chỉ lời dạy của Đức Bổn
Sư Thích Ca.
+ A Nan, một hôm đến xin nước của một
thiếu nữ giòng Chiên đà la; người nầy thưa:
"Thưa Ngài hãy tránh ra, vì con là giòng
họ Chiên đà la".
+ A Nan trả lời:
"Tôi đến đây xin nước uống, tôi không xin
giai cấp!"
Vua A Dục đã trả lời cho một vị đại thần
như sau, khi vị nầy ngăn cản Vua không cho Vua đảnh lể các vị Tỳ-kheo:
-"Nếu lấy huệ nhãn của Phật mà xem xét
thân thể, thời biết thân ông vua và thân mọi người giống nhau, cũng là da,
thịt, xương; khác nhau chỉ có cái phù hoa bề ngoài. Nhưng cốt yếu ở đời là
lòng đạo đức. Về phương diện này thì trong thân người hèn hạ nhất ở đời
cũng có thể có. Chính lòng đạo đức ấy, người có trí, gặp đâu cũng phải tôn
trọng, vái lạy".
Người Phật Tử Phải Nuôi Dưỡng Tánh
Bình-Đẳng Như Thế Nào Trong Đời Sống Hằng Ngày:
Mỗi người đều có sẵn Phật tánh, tất nhiên
cũng đã có sẵn cái mầm bình-đẳng của Phật. Nhưng cái mầm ấy đã bị vùi sâu
dưới bao nhiêu lớp bất công, bất bình-đẳng, dưới bao nhiêu giai cấp, tập
quán, thành kiến của xả hội. Từ xưa đến nay nhân loại đã dựa lên quyền
lợi, tài trí, để là tiêu chuẩn phân định từng bực, thứ lớp trong xã hội:
người giàu, người có tài trí, người thuộc giòng quý phái thấy mình có
quyền đứng cao hơn kẻ khác, được hưởng quyền lợi nhiều hơn kẻ khác, có
quyền bắt kẻ dưới phải phục dịch cho mình, có quyền khinh bỉ những ai
không được như mình. Tiêu chuẩn ấy làm cho xã hội chia rẽ, bất an, người
trên khinh kẻ dưới, người dưới oán kẻ trên, người mạnh hiếp kẻ yếu, người
yếu thù kẻ mạnh. Muốn cải thiện xã hội, phải đặt tiêu chuẩn lên đạo đức;
phải lấy tinh thần bình-đẳng của Phật giáo làm nồng cốt trong đời sống xã
hội. Trước tiên, người Phật tử phải nêu cao gương sáng: phải thương yêu
tất cả mọi người, đừng phân biệt thân sơ, cao hạ; đừng thấy giàu sang mà
trọng, nghèo hèn mà khinh; đừng bợ đỡ kẻ quyền quý, đừng giẩm đạp kẻ thế
cô. Đến chùa, chỉ nên thấy mọi người là Phật tử như mình, là đạo hữu,
không thấy chức tước, giàu sang hay nghèo hèn của họ. Ai có đạo đức, có tu
hành, thì đều được kính trọng như nhau. Ưu Bà Ly xuất thân là một kẻ gánh
phân, thế mà vẫn được Đức Phật nhận vào đại chúng và được vua chúa đương
thời kính lạy, vì đạo đức của Ngài.
Ngoài xã hội, chúng ta cũng áp dụng tinh
thần bình-đẳng ấy. Mọi người, mặc dù ở địa vị nào đều là người, nghĩa là
đều có nhân phẩm, đều được trọng. Nhưng ai có đạo đức, biết giúp ích xã
hội, biết dẹp lòng vị kỷ, biết yêu đồng loại, biết hy sinh vì nghĩa vụ,
những người ấy đều được chúng ta kính mến, mặc dù họ ở trong hoàn cảnh
nào, từng lớp xã hội nào.
Riêng ta đối với ta, đừng bao giờ tự cho
là quan trọng hơn người, cao hơn người, phải được săn sóc, chiều chuộng
hơn người.
Trong giai đoạn đầu, phải đặt ta nganh
hàng với bao nhiêu "cái ta" khác ở chung quanh. Dần dần, phải tập xóa nhòa
biên giới giữa ta và những cái ta khác trong nhơn loại, không thấy có cái
ta nào là đáng quý hơn cái ta nào.
Trong giai đoạn thứ hai, phải tập xóa nhòa
biên giới giữa cái "ta là người" với những cái ta là của chúng sanh, đừng
thấy cái ta của giống người cao hơn cái ta của chúng sanh, đừng thấy cái
ta nào là đáng quý hơn cái ta nào.
Trong giai đoạn thứ ba, phải tập xóa nhòa
cái quan niệm "ta là chúng sanh", mà ta chỉ nên thấy ta là một sự sống, ta
có một sự sống.
Trong giai đoạn thứ tư, phải tập xóa nhòa
biên giới giữa sự sống của ta và sống không của ta, đừng thấy có cái sống
riêng biệt, mà chỉ thấy có cái Sống chung cùng, toàn thể, trong ấy cái
sống của ta chan hòa, đồng hòa với tất cả.
Làm như thế là dưỡng "tánh bình-đẳng" của
Phật, mà mỗi chúng ta đều sẵn có ở trạng thái tiềm tàng trong ta.
LỢI THA
Định Nghĩa:
Lợi là ích lợi; tha là người khác. Lợi tha
là làm tất cả những gì có lợi cho người khác và vật khác. Lợi tha là phản
nghĩa của ích kỷ, của lợi kỷ. Trong đạo Phật, lợi tha là một vấn đề tối
quan trọng, nó làm chứa hầy hết công việc của một người Phật tử. Một công
việc gì chỉ có tánh cách lợi kỷ, thì công việc ấy không phải là một công
việc có giá trị có thể giúp người Phật tử tiến bước trên đường đạo. Người
Phật tử không bao giờ chỉ thấy có mình mà không thấy có người, có vật
khác, chỉ làm lợi cho mình mà không làm cho người hay vật khác.
Tánh Chất Lợi Tha Của Phật:
Trong đạo hay ngoài đời đều có lợi tha.
Trong lịch sử nhân loại, không biết bao nhiêu là gương hy sinh cao cả của
những bậc anh hùng, chí sĩ, bác học, triết gia, đã giúp ích đắc lực cho
nhân loại. Nhưng dù sao, những hành vi lợi tha này cũng còn thiếu sót một
vài khía cạnh; hoặc nó thiên về phần vật chất nhiều hơn tinh thần, hoặc nó
hạn cuộc trong phạm vi một đời sống, hoặc nó còn thấy có nhơn, có ngã, có
kẻ làm ơn và kẻ mang ơn.
Lợi tha trong đạo Phật gồm đủ cả hai
phương diện vật chất và tinh thần-nhất là tinh thần- thế gian và xuất thế
gian, hiện tại và vị lai; nó không thấy có nhơn và có ngã, không phân biệt
kẻ làm ơn và người mang ơn. Lợi tha trong đạo Phật có nhiều thứ:
Lợi tha về vật chất: Có hai thứ là ngoại
tài thí và nội tài thí.
Ngoại tài thí là đem những vật thực, đồ
đạc, tiền của, của mình cho người hay vật
Nội tài thí là lấy sức lực, tài năng, thời
giờ, thân mạng của mình làm lợi ích cho người hay vật.
Lợi tha về tinh thần: Cũng có hai thứ:
Vô úy thí là làm cho người hay vật hết
lắng, sợ hãi, khi họ đang gặp một tai nạn hay đang sống trong cảnh lo lắng
phập phồng. Nói một cách khác là trấn tỉnh người và vật, đem lại cái yên
ổn cho tâm hồn họ.
Pháp thí là đem giáo pháp của Phật ra
giảng dạy cho người xung quanh làm cho họ rõ biết đường lối tu hành để
thoát ra khỏi cảnh sanh từ luân hồi. Trong hạnh bố thí, muốn cho được rốt
ráo, đầy đủ mọi phương diện, thì phải bố thí Ba la mật, là một trong sáu
phép tu của những vị theo hạnh Bồ tát.
Bố thí Ba la mật là bố thí mà không vì
danh, vì lợi riêng, không phân biệt kẻ quen, người lạ, kẻ thân, người thù,
kẻ sang, người hèn, không so đo số lượng bố thí là ít hay nhiều là quý hay
không; không chấp ta là người bố thí, kẻ kia là người thọ thí. Phép bố thí
này dựa lên trí tuệ, từ bi và bình-đẳng của Phật. Nhưng tánh trên nầy đã
không hạn cuộc trong không gian và thời gian, đã san bằng nhân và ngã, thì
phép bố thí nầy cũng phải có tánh cách rộng rãi tuyệt đối như thế.
Nhưng lợi tha không phải chỉ hạn cuộc sống
trong sự bố thí, dù hình thức bố thí ấy rốt ráo, đầy đủ bao nhiêu.
Lợi tha còn nằm trong những thể thức,
phương tiện khác như:
AfÙ.Ügữ nghĩa là dùng lời nói nhẹ nhàng,
êm ái đầy yêu thương trong khi tiếp xúc với người chung quanh. Nhờ lời nói
ôn tồn dịu ngọt ấy mà người đối thoại với ta thêm lòng tin, càng hăng hái
làm việc, cảm thấy được sống trong một làn không khí hòa thuận tin yêu.
Lợi hành là làm tất cả những điều có lợi
ích cho mọi người, (làm chứ không phải bố thí) như dạy người học, giúp
công ăn việc làm, tìm cách nâng cao đời sống của đồng loại v.v…
Đồng sự là cùng làm công việc với người,
cùng sống trong hoàn cảnh của họ để hiểu họ, nâng đỡ, cảm hóa họ, dần dần
hướng họ về con đường đạo đức, tươi sáng.
Bốn cách làm lợi ích cho người như thế,
gọi là tứ nhiếp pháp (bố thí, ái ngữ, lợi hành, đồng sự).
Công Năng Của Lợi Tha:
Như trên đã nói, nhờ lợi tha mà, về vật
chất, người chung quanh ta được no ấm, có nơi ăn chốn ở, về tinh thần, đỡ
lo sợ, sống an vui, có đạo đức, tin tưởng ở đời sau và có thể giải thoát
được cảnh giới tối tăm nầy để sống ở một cảnh giới tốt đẹp hơn.
Tánh lợi tha càng rộng lớn thì lợi ích
càng lan xa, từ một vùng đến một tỉnh, từ một tỉnh đến một nước, từ một
nước đến nhiều nước; từ người đến vật, từ vật đến cỏ cây.
Tánh lợi tha không những chỉ ích lợi cho
người khác mà cũng lợi ích rất nhiều cho chính người làm lợi tha nữa. Nhờ
lợi tha mà người ta mở rộng lòng từ bi, trau giồi trí tuệ, áp dụng tánh
bình-đẳng của Phật.
Gương Lợi Tha Của Đức Bổn Sư Thích Ca:
Không phải nói nhiều, ai cũng đã biết Đức
Thích Ca Mâu Ni thị hiện xuống cảnh ta-bà nầy là vì lòng lợi tha rộng lớn
muốn cứu độ chúng sanh. Ngài đã lìa bỏ gia đình, ngôi báu, danh vọng cũng
vì muốn làm lợi ích cho chúng sanh. Ngài thuyết pháp trong suốt 49 năm
cũng chỉ vì muốn cho tất cả mọi người đều được thành Phật như mình. Suốt
đời, Ngài chỉ đeo đuổi một mục cao cả là tự giác, giác tha, tự độ, độ tha,
tự lợi, lợi tha. Từ ý nghĩ, lời nói, đến việc làm, Ngài đều hướng về mục
đích ấy. Ngài không từ bỏ một việc làm, một cử chỉ nhỏ nhặt nào, nếu nó có
thể đem lại lợi ích cho chung quanh. Ngài đã xâu kim cho một người già,
giả giận dữ để đuổi một con nai xa nơi nguy hiểm; dạy cách cày bừa có hiệu
quả cho một người làm ruộng. Khi Ngài đã già yếu mà vẫn không ngừng đi
thuyết pháp độ sanh. Các đệ tử khuyên Ngài hãy tịnh dưỡng, nhưng Ngài gạt
đi và nói một câu đầy ý nghĩa:
Các người đừng khuyên ta như thế, ngày nào
ta còn tại thế thì ngày ấy phải không vô ích.
Người Phật Tử Phải Dưỡng Tánh Lợi Tha Như
Thế Nào Trong Đời Sống Hàng Ngày:
Mỗi chúng sanh đã có Phật tánh, thỉ tất
nhiên cũng đã có tánh lợi tha, là một khía cạnh của tánh Phật.
Chúng ta hãy noi gương lợi tha của Phật
Thích Ca để nuôi dưỡng tánh lợi tha của ta. Đừng bao giờ từ chối một việc
lợi tha nào, dù nhỏ bao nhiêu. Lượm một hòn đá giữa đường, quăng một cành
gai vào bụi, đều là những công việc đáng làm cả. Nói một lời dịu dàng hòa
hảo, an ủi vỗ về người lo sợ, buồn phiền, với một vài câu phấn khởi đó là
những việc lợi tha không nên bỏ. Chỉ bày cho người chung quanh những điều
hay lẽ phải; hướng dẫn họ đi dần dần vào trong Đạo; làm cho họ hiểu rõ giá
trị của giáo lý Phật Đà mà dốc lòng tu tập: đó là những việc làm lợi ích
mà người Phật tử không thể lơ là được.
Từ những việc làm lợi ích tầm thường ấy,
chúng ta tập tiến dần trên con đường lợi tha, làm những việc ích lợi quan
trọng hơn. Nếu chúng ta giàu tiền của, chúng ta hãy bỏ ra để giúp việc mở
trường học, nhà thương, dưỡng đường, ký nhi viện, ấu trĩ viện, dưỡng lão
viện, làm đướng xá, cầu cống, đào sông ngòi… Nếu không có tiền của, chúng
ta hãy làm những nội thí như đi dạy lớp bình dân, góp một số giờ vào các
dưỡng đường, ký nhi, ấu trĩ hay dưỡng lão viện. Nếu chúng ta trí thông
minh hơn người, có ý chí mạnh mẽ, thì quyết tâm học tập để trở thành những
nhà trí thức lành mạnh, có tâm hồn xây dựng, những nhà bác học, triết gia
nhất tâm phụng sự cho đời.
Với một chí nguyện lớn hơn nữa, chún ta
quyết tâm tự giác tha, tự độ để độ tha. Làm được như thế, nuôi dưỡng tánh
lợi tha đến trình độ viên mãn, ấy là chúng ta thành Phật.
NHẪN NHỤC
Định Nghĩa:
Nhẫn nhục do chữ "Ksãnti" (sần đề) trong
Phạn ngữ mà ra. Nhẫn là nhịn, là nín, là chịu đựng; nhục là sỉ nhục, là
nhơ nhuốc, xấu hổ. Nhẫn nhục là nhịn nhục, chịu đựng những điều nhục nhã
xấu hổ, lao khổ, cho đến độ cùng tột rốt ráo. Nhẫn nhục là đức tánh trái
lại với tánh nóng giận, oán thù.
Ở đây, chúng ta không nên ngộ nhận chữ
nhẫn nhục như người ta thường hiểu ở đời. Nhẫn nhục ở đời là thứ nhẫn nhục
không rốt ráo, chỉ có hình thức bên ngoài, chứ không đi sâu vào bên trong,
nghĩa là trước một sự bất công, một điều sỉ nhục, người nhẫn nhục không tỏ
ra phản đối trong lời nói, trong cử chỉ, nhưng trong lòng họ vẫn không dằn
được cơn tức giận phẫn uất; thứ nhẫn nhục ấy không phải là nhẫn nhục của
đạo Phật.
Vậy tánh chất của nhẫn nhục trong đạo Phật
như thế nào, chúng ta xin trình bày ở đoạn dưới đây.
Tánh Chất Nhẫn Nhục Trong Đạo Phật:
Nhẫn nhục theo giáo lý Phật Đà phải gồm đủ
ba phần là: thân nhẫn, khẩu nhẫn, ý nhẫn. Nghĩa là ở nơi thân thì cam chịu
đau khổ mà không đối phó lại bằng cử chỉ, hành động trả thù; ở nơi miệng
không thốt ra những lời hung ác, nguyền rủa, và nhất là ở trong lòng thì
cũng phải dẹp xuống, đánh tan cơn tức giận, nỗi oán thù, không cho nó vươn
lên, vùng dậy. Nếu không dẹp được sự giận dữ, phẩn uất ở trong lòng thì
chưa gọi được là nhẫn nhục theo nghĩa trong đạo Phật.
Hơn nữa, người theo pháp nhẫn nhục phải
luyện cho đến trình độ không thấy có người làm mình khổ nhục, có nỗi khổ
nhục, và người chịu khổ nhục. Nhẫn nhục ở đây có tánh cách bao la rộng
lớn, không phân chia biên giới, vì nó bắt nguồn từ lòng từ bi, từ trí tuệ
và bình đẳng tuyệt đối của Phật tánh. Cho nên người dưỡng tánh nhẫn nhục,
muốn thành tựu phải dựa lên ba đức tính trên làm căn bản.
Công Năng Của Nhẫn Nhục:
Một trong những đại họa của cõi đời là
tánh giận dữ, oán thù. Có thể nói một cách không quá đáng rằng lửa giận đã
đốt thiêu một nữa cõi đời, một nửa công lao của loài người, từ ngày có
nhân loại đến nay. Cho nên tánh nhẫn nhục là một phương thuốc thần diệu để
dập tắt lửa sân hận.
Về phương diện cá nhân, người nhẫn nhục
làm cho người chung quanh cảm mến, vì nét mặt hiền dịu, vì lời nói hòa
nhã, vì cử chỉ khoan hòa. Người nhẫn nhục tâm trí được sáng suốt, xét đoán
phải lẽ, không mắc những sai lầm lỗi đáng tiếc vì thiếu bình tĩnh. Thân
tâm người nhẫn nhục luôn luôn được an lạc, nhẹ nhành, và do những điều
trên, người nhẫn nhục dễ thành tựu trong mọi công việc, trong đời mình.
Về phương diện gia đình, nếu mọi người
trong nhà đều nhẫn nhục thì cảnh gia đình luôn luôn được hòa thuận, tin
yêu, ấm cúng. Người ta thường nói:"Thuận vợ thuận chồng thì tát biển đông
cũng cạn". Thiếu đức tính nhẫn nhục, sự hòa thuận trong gia đình không bao
giờ có thể thực hiện được. Và không hòa thuận, thì gia đình trở thành một
cảnh địa ngục nho nhỏ, mà mọi người đều muốn đạp đổ để thoát ra.
Về phương diện xã hội, nhẫn nhục làm cho
mọi đoàn kết có thể thực hiện được, sự chung sống được êm đẹp, chiến tranh
không xảy ra, hòa bình được củng cố, cõi đời sẽ trở thành một lạc địa.
Về phương diện tu hành, nhẫn nhục như là
một hòn đá thử vàng, như là một lò luyện kim khí, nó làm cho người tu hành
luôn luôn phải cảnh giác, đề phòng trước những nghịch cảnh. Nó bắt buộc kẻ
tu hành luôn luôn phải vận dụng lòng từ bi, ánh sáng trí tuệ, tinh thần
bình đẳng để phá tan giận dữ, oán thù. Nó dẹp dần ngã mạn, ngã ái và công
phá luôn thành trì cuối cùng của chúng sanh là cái ngã. Do đó, người tu
hành chứng được vô ngã vô sanh.
Gương Nhẫn Nhục Của Đức Bổn Sư Thích
Ca:
Sức chịu đựng của Đức Thích Ca trong bước
đi tìm đạo của Ngài thật là một gương sáng cho chúng ta. Từ một vị Thái tử
sống trong nhung lụa, Ngài trở thành một kẻ không nhà, lặn lội hết khu
rừng nầy đến ngọn núi khác, chịu lạnh chịu nóng, nhịn đói nhịn khát, tìm
học tất cả mọi người, không sợ nhục nhã, xấu hổ khi phải hỏi những điều
mình chưa biết. Khi tu khổ hạnh với bọn ông Kiều Trần Như, thấy không có
kết quả, Ngài rời họ, trở lại ăn uống như thường và đã bị họ chế giễu,
khinh bỉ; nhưng Ngài vẫn điềm nhiên như không, chỉ một dạ quyết tâm tu
học.
Khi đắc đạo, trở thành một Đấng Chí-tôn,
Ngài bị Đề Bà Đạt Đa nhiều lần quấy phá, nào thả voi dữ, nào lăn đá từ
sườn núi cao xuống mình Ngài, nhưng không một lần nào Ngài tỏ ra vẻ phẩn
nộ, bực tức. Khi bị thương nhẹ nơi chân vì hòn đá của Đề Bà Đạt Đa lăn
xuống, Đức Phật đã điềm nhiên bảo các đệ tử rằng: Đề Bà Đạt Đa là thiện
hữu tri thức của Ngài, nhờ Đề Bà Đạt Đa mà Ngài mau thành Phật. Khi bị
ngoại đạo âm mưu sai người đến nhục mạ Ngài giữa đại chúng, Phật lặng
thinh để cho người ấy nhiềc mắng. Cuối cùng, Ngài chỉ hỏi lại một câu
nhưng hàm bao nhiêu ý nghĩa thâm thúy, mà chúng ta cần phải nhớ lấy nằm
lòng trong khi tập tánh nhẫn nhục. Ngài hỏi người nọ:
Khi người đem cho ai một món gì mà họ
không nhận, thì người làm thế nào?
Thì tôi đem về!
Ở đây cũng vậy, ta không nhận những lời
nhục mạ của người. Người hãy mang về đi!
Hơn ai hết, Ngài hiểu rõ công dụng lớn lao
của nhẫn nhục nên trước khi nhập Niết Bàn, Đức Phật đã dặn các đệ tử:
-"Nếu có người đến chặt tay chân các ông,
hoặc xẻo mũi cắt tai v.v… các ông cũng phải nhiếp trì tự tâm, chớ nên móng
niệm sân hận mà làm trở ngại đạo Bồ đề của các ông, và chớ thốt ra lời nói
hung ác, mà bị lửa sân hận đốt thiêu rừng công đức của các ông…"
Phật còn tán thán những người nhẫn nhục
với một câu nói đẹp đẽ như sau:
"Người nào ngăn được phẩn nộ sắp phát ra,
như dừng được chiếc xe đang chạy nhanh, như thế mới được gọi là thiện ngự,
ngoài ra chỉ là kẻ cầm cương mà thôi".
Người Phật Tử Phải Nuôi Dưỡng Tánh Nhẫn
Nhục Như Thế Nào Trong Đời Sống Hàng Ngày?
Trước tiên, người dưỡng tánh nhẫn nhục
phải nên nhớ luôn điều này: không phải vì để được người đời tán thán, khen
ngợi mà ta nhẫn, không phải vì sợ sệt trước oai lực của kẻ khác mà ta
nhẫn, không phải vì mong được chức tước quyền lợi mà ta nhẫn, không phải
vì lười nhác, muốn buông xuôi tay cho khỏe trước cuộc đời bất công mà ta
nhẫn, không phải vì không biết nhục nhã, thiếu nhân cách mà ta nhẫn. Nếu
vì lý do trên mà ta nhẫn, thì cái nhẫn ấy còn nguy hại hơn sự phẫn nộ, vì
nó là tay sai đắc lực của dục vọng: tham lam, kiêu mạn, hèn nhác, ích kỷ…
Ta nuôi dưỡng tánh nhẫn nhục là vì một đại nguyện, một mục đích cao quý,
một tình thương lớn lao, một trí tuệ sáng suốt. Ta nhẫn nhục là vì muốn
trau giồi đức tánh, muốn đối trị cái bệnh nóng giận do tham lam, ích kỷ,
ngạo mạn, si mê gây ra.
Cái nhẫn trên lá cái nhẫn đê hèn, cái nhẫn
dưới mới là nhẫn cao quý, đúng theo ý nghĩa của giáo lý. Cái nhẫn dưới mới
là nhẫn mà chúng ta cần nuôi dưỡng hằng ngày. Mặc dù đứng trước một hoàn
cảnh như thế nào, cử chỉ chúng ta luôn luôn dịu dàng, nhã nhặn, lời nói
chúng ta luôn luôn ôn tồn, điềm đạm, ý nghĩ chúng ta luôn luôn sáng suốt
để phân tách vì đâu có cảnh ấy, vì sao chúng ta không nên nóng giận. Ta
phải luôn luôn vận dụng đến tình thương, là một thứ nước cam lồ có thể dập
tắt bao nhiêu lửa dữ.
Ở đời có hai nguyên nhân làm cho người ta
dễ giận hơn ai hết, đó là tánh tham lam và kiêu mạn. Mất của, mất danh,
mất ngủ… nên sanh ra giận; thấy người ta phạm đến lòng tự cao, tự đại, tự
mãn, tự ái của mình, nên sanh ra giận. Cho nên, muốn nuôi dưỡng tánh nhẫn
nhục thì trước tiên phải cảnh giác, đề phòng luôn luôn hai tánh xấu ấy.
Phải tỉnh táo, đừng để mắc mưu chúng nó. Chúng rất quỷ quyệt, rất nhiều
mưu mô. Có khi chúng mượn tiếng nói của bổn phận, danh dự, quyền lợi chung
để bắt ta phải hờn giận oán thù, có khi chúng tỉ tê bên tai ta trong đêm
vắng, có khi chúng to tiếng buộc tội hành động nhẫn nhục của ta là nhu
nhược, hèn nhát, cho nên, chúng ta phải biết rõ hành tướng của những tánh
xấu ấy, phải điều phục được chúng, mới có thể thực hiện tánh nhẫn nhục một
cách có hiệu quả.
Mỗi khi một nỗi bực bội, chán chường, oán
tức sắp nổi dậy, chúng ta hãy bình tĩnh đọc đi đọc lại mấy câu thơ dưới
đây:
"Nhẫn, nhẫn, nhẫn, trái chủ
oan gia tùng thử tận!
Nhiêu, nhiêu, nhiêu thiên tai
vạn họa nhứt tề tiêu;
Mặc, mặc, mặc, vô hạn thần
tiên từng thử đắc;
Hưu, hưu, hưu, cái thế công
danh bất tự do".
(Nhẫn, nhẫn, nhẫn- thân nhẫn, miệng nhẫn,
tâm nhẫn-thì những điều trái chủ oan gia từ đây đứt dây hết. Nhịn, nhịn,
nhịn, thì ngàn tai muôn họa đều tiêu tan, Nín, nín, nín, thì cảnh giới
thần tiên vô hạn cũng do đấy mà được, Thôi, thôi, thôi, thì những công
danh lớn lao nhất trên thế giới cũng không làm gì được ta).
Làm được như thế, trong mọi địa hạt, trong
mọi hoàn cảnh, trong mọi thời gian thì tánh nhẫn nhục của Phật đã sẵn có ở
trạng thái tiềm phục trong ta sẽ được hoàn toàn biểu lộ.
HỶ XẢ
Định nghĩa:
Hỷ là vui hay muốn nói cho đủ là tùy hỷ:
vui theo, cùng vui với người khác. Phản nghĩa của hỷ là ư (buồn phiền).
Xả là bỏ, không chấp, không ghi giữ trong
lòng. Phản nghĩa của xả là cố chấp.
Hỷ xả là hai hạnh lành, có hai nghĩa, hai
phạm vi, nhưng thường người ta hay nói chung với nhau, vì chúng nó có
tương quan mật thiết, làm nhân làm quả cho nhau.
Trong một tầng bậc thấp thì xả làm nhân
cho hỷ, nghĩa là muốn vui theo với người, muốn làm cho người vui, thì
trước tiên mình phải đừng chấp, phải xả bỏ những điều ngang trái, những
điều thiệt thòi sỉ nhục mà người khác đã làm cho ta. Nếu ta chưa có thể bỏ
qua những điều ấy được thì không thể nào ta vui được và làm cho người khác
vui được.
Nhưng trong một từng bực cao hơn, hỷ cũng
cần phải xả. Nếu chấp chặt cái hỷ ấy, cho nó là nấc thang cuối cùng mà
không rời nó để tiến lên nữa, thì cái hỷ ấy rất dễ trở thành ưu.
Tánh Chất Của Hỷ Xả Trong Đạo Phật:
Hỷ của đạo Phật không có nghĩa là vui đùa
một cách vô tư, không phải là không cho cái gì là quan trọng, không phải
là "phớt qua" tất cả, để được vui cười một cách ào ạt, sôi nổi "rồi ngày
mai ra sao thì ra". Hỷ đây không phải là buông thả cõi lòng để vui theo
những cảnh dục lạc ở đời, cũng không phải là tán thành, tùy hỷ để cho
người ta làm quấy, làm ác.
Hỷ của đạo Phật là vui theo những điều
chân thiện, mỹ; là vui vì thấy người khác tạo nhân lành, được quả tốt; là
vui vì mình làm cho người và chúng sanh được vui. Cái vui ở đây phát sanh
từ lòng từ bi, bình-đẳng, chứ không phải là vì một lý do ích kỷ nào khác,
cái vui bao la rộng lớn toàn thiện, có tánh cách giải thoát, thanh tịnh,
chứ không phải hẹp hòi, thiển cận. Cái xả ở đây cũng không phải chỉ là sự
tha thứ, khoan dung đối với những ai đã làm ta đau khổ; không phải chỉ là
sự vứt bỏ ra khỏi lòng ta những bực bội, xót đau mà người khác đã gieo vào
lòng ta; không phải chỉ là bỏ qua những gì trái tai gai mắt đối với ta. Xả
ở đây có tánh cách tuyệt đối, nghĩa là bỏ ra ngoài tất cả, không chấp
trước một cái gì, dù là vật chất hay tinh thần, dù là xấu xa hay tốt đẹp,
dù là ở địa vị phàm phu hay đã chứng được quả thánh. Nếu còn chấp trước
nắm giữ một cái gì là còn cái ngã, mà còn cái ngã là còn tất cả, nghĩa là
còn chưa giải thoát.
Nói như thế không có nghĩa là người tu
hành phải nhắm mắt bịt tai để không thấy, không nghe gì cả; không phải là
dửng dưng trước mọi sự mọi vật như đá, như gỗ, không phải là không làm gì
cả, đứng khoanh tay như tượng đá-Không! người theo hạnh Xả vẫn thấy, vẫn
nghe, nhưng không đắm sắc, mê thanh, không để cho mình vương vấn vào cái
thấy cái nghe ấy; người theo hạnh Xả vẫn làm việc, làm việc nhiều hơn ai
cả, nhưng vẫn không thấy mình có làm gì cả, nhất là khi làm được những
việc có kết quả tốt đẹp.
Công Năng Của Hỷ Xả:
Nếu đem so sánh với tánh nhẫn nhục thì Hỷ
xả còn cao hơn một bậc. Tánh nhẫn nhục làm cho ta không phát ra nóng giận,
bực tức, làm cho ta có sức chịu đựng những khổ nhục, đau xót ở đời; nó cản
ngăn cái xấu không cho phát ra. Còn tánh Hỷ xả làm cho lòng ta nhẹ nhàng
thư thái phát ra cái vui hồn nhiên trong sáng. Nhẫn nhục như người đang
gánh một gánh nặng, phải luôn luôn cố gắng đi cho đến đích. Hỷ xả như
người đã trút được gánh nặng, thân xác nhẹ nhàng, tâm hồn khoan khoái, vui
vẻ, không bận tâm về một điều gì nữa. Nhẫn nhục như người điều phục voi
dữ, luôn luôn phải đề phòng, lao tâm khổ trí, để cho nó khỏi phá phách. Hỷ
xả như người cỡi ngựa hay đã thuần, có thể thảnh thơi ngao du đây đó, mà
không cần chú ý đến con vật mình đang cỡi.
Do đó, người có tánh Hỷ xả, bao giờ nét
mặt cũng vui tươi, nụ cười luôn luôn nở rộng trên môi, tâm hồn sáng sủa,
phóng khoáng như một gian phòng rộng, mà tất cả các cửa đều mở toang cho
ánh sáng không khí tràn vào. Người Hỷ xả luôn luôn được cảm mến và được
tiếp đón nồng hậu khắp nơi, vì đã gây được tín nhiệm và đem không khí hòa
vui lại cho mọi người.
Riêng đối với mình, người có tánh Hỷ xả
không bao giờ bị phiền não quấy nhiễu, không có thù địch ngăn lại, được
nhiều trợ duyên cho nên dễ tiến bước trên đường đạo và mau chứng quả Bồ
đề.
Gương Hỷ Xả Của Đức Bổn Sư Thích Ca:
Hình ảnh Đức Bổn-sư đã được người đời sau
tạc lại trong các pho tượng với nụ cười hiền hòa, thanh thoát ở trên môi.
Nụ cười ấy tượng trưng cho lòng từ bi, hỷ xả của Ngài. Một pho tượng không
có được nụ cười ấy cũng như không có được đôi mắt tượng trưng cho trí tuệ,
pho tượng ấy chưa phải là tượng Đức Bổn Sư Thích Ca, vì nó thiếu mất những
đức tánh căn bản cần thiết đã đưa Ngài lên địa vị Phật, và đã làm cho
người đời sau phân biệt được Ngài với các vị Giáo chủ khác.
Về vật chất, Đức Phật trước khi xuất gia
đã hoan hỷ xả bỏ những gì quí báu nhất mà người phàm phu ít có thể có
được: ngai vàng, điện các, ăn ngon, mặc ấm, ngọc ngà, châu báu, vợ đẹp,
con ngoan…
Về tinh thần, Ngài xả bỏ tất cả những gì
xấu xa mà con người có thể có, do vô minh, di truyền, tập quán, nghiệp báo
gây nên. Ngài bỏ qua tất cả những ác ý và hành động nhiễu hại Ngài, của
bọn Đề bà đạt đa, A xà thế, chàng Vô não, cô gái ngoại đạo độn bụng vu oan
cho Ngài… Ngài đã không chấp nhất, buồn phiền, mà còn thường xót tế độ cho
họ.
Ngài xả bỏ luôn tất cả những kết quả tốt
đẹp mà Ngài đã thành tựu, làm tất cả mọi việc quý báu trên đời mà vẫn tự
thấy không làm gì cả. Ngài hoan hỷ bỏ dần, bỏ dần cho đến khi không còn gì
để bỏ nữa. Ngài bỏ ra, bỏ ra tất cả, với một nụ cười trên môi, một nỗi
thanh thoát trong lòng. Ngài vui cái vui của người khác, vui như cái vui
của người mẹ khi thấy con nhỏ bập bẹ nói những tiếng đầu tiên, hay bước
những bước chập chững. Cái vui của Ngài không phân biệt thân sơ, không có
từng bậc cao thấp, thoát ra ngoài vòng bỉ, thử, bao giờ cũng hồn nhiên
trong sáng. Nỗi vui ấy đã được thể hiện trong nụ cười bất tận ở trên đôi
môi những pho tượng của Ngài, và đã làm cho tất cả Phật-giáo-đồ trên thế
giới cảm mến, kính yêu.
Người Phật Tử Phải Dưỡng Tánh Hỷ Xả Như
Thế Nào Trong Đời Sống Hằng Ngày?
Trước tiên trong phạm vi thấp nhất, người
Phật tử phải tập tánh khoan hòa độ lượng, biết tha thứ những lỗi lầm của
người chung quanh. Đừng ghi vào lòng, đừng chấp nệ những lời nói, cử chỉ,
hành động không đẹp đẽ của người khác đối với ta. Hãy nghĩ rằng đó là
những điều sơ xuất vì vô tình hay vụng về mà ra. Nếu ta có bằng chứng về
lòng xấu xa, độc ác của người muốn hại ta đi nữa thì cũng nên tự nhủ rằng
những người ấy đáng thương hơn đáng trách, vì họ thiếu sáng suốt, thiếu
căn lành; và sụ thiếu thốn ấy sẽ đem lại cho đời họ nhiều đau khổ lắm rồi
ta không nên làm cho họ đau khổ hơn nữa. Nếu ta ôm ấp những nỗi bực tức
oán thù thì ta chỉ tạo cho ta thêm nhiều đau khổ, như ta bị bắn trúng mũi
tên độc mà không chịu rút ra.Ta sẽ mất ăn mất ngủ, mất thì giờ, mất bình
tĩnh trong công việc làm ăn, tu học. Ta sẽ ung độc đời ta một cách khờ
dại, vô ích; và ung độc luôn cả gia đình, xã hội trong ấy ta đang sống
nữa.
Tiến lên một tầng cao hơn, ta phải tập
biến dần tánh thù ghét ra thành tánh hoan hỷ. Thấy người khác thành công,
ta không ghanh ghét, dù đó là kẻ đã làm cho ta đau khổ! Trái lại, ta còn
vui mừng với họ, hoan hỷ tán thán sự thành công của họ, nhất là khi sự
thành công ấy tiến về nẻo thiện, hướng đến mục đích giải thoát.
Tiến lên một tầng cao hơn nữa, ta phải tập
xả bỏ những gì ta quý báu dù vật chất hay tinh thần. Có bỏ bớt hành lý
nặng nề, ta mới đi xa được, mới lên cao được. Nếu ta ôm giữ một cái gì,
thì cái ấy chỉ làm vướng chân ta, níu ta lại. Trong đời, ta thường thấy
những người giàu có bao nhiêu, chức phận bao nhiêu, lại bận bịu, vương vấn
bấy nhiêu, như chim vướng phải lưới, càng gỡ càng mắc thêm.
Về phương diện tu hành cũng thế, những
người chứng được quả nầy quả nấy khác mà chấp chặt quả ấy thỏa mãn với sự
thành công của mình, những người cố chấp như thế, không bao giờ tiến được
xa. Cho nên người Phật tử phải tập xả dần, xả tất cả. Con tằm sở dĩ thành
bướm bay lượn đó đây, vì nó đã rời bỏ cái kén, dù đó là một cái kén bằng
tơ vàng óng ánh, ấm áp, đẹp đẽ mịn màng vô cùng. Cùng một nghĩa ấy, Đức
Phật có dạy:"Niệm mà không chấp có niệm mới là niệm, hành mà không chấp có
hành mới là hành, nói mà không chấp có nói mới là nói, tu mà không chấp có
tu mới là tu" (Kinh 42 chương).
Nhưng xả mà buồn rầu thì tốt hơn là đừng
xả. Xã không phải là một sự hy sinh thường làm cho người hy sinh phải đau
khổ. Xả mà còn tiếc nuối, còn than thở cho cái mà mình đã bỏ đi, xả với bộ
mặt buồn rầu, than khóc như kẻ đi đưa đám ma, xả như thế nào có ích gì?
Xả phải đi đôi với hỷ. Phải xả với vẻ mặt
hân hoan, vui mừng như người tù khi tháo gỡ xiềng xích. Ta sung sướng, vui
mừng vì thấy mình nhẹ nhàng, khoan khoái hơn trước. Xả là một cử chỉ tháo
gỡ để được giải thoát, cho nên ta vui mừng; chứ không phải là một sự trói
buộc mà phải khóc than.
Phát triển được tánh hỷ xả như thế, tức là
dưỡng tánh hỷ xả của Phật mà ta đã sẵn có, ở trạng thái tiềm tàng trong
ta. |