Kinh sach

TAM TOÅ TRUÙC LAÂM GIAÛNG GIAÛI

H.T THÍCH THANH TÖØ

SÔ TOÅ PHAÙI TRUÙC LAÂM

TRAÀN NHAÂN TOÂNG

(1258 – 1308)

Ngaøi teân huùy laø Khaâm, con tröôûng vua Traàn Thaùnh Toâng vaø Nguyeân Thaùnh Hoaøng thaùi haäu, sanh ngaøy möôøi moät thaùng möôøi moät naêm Maäu Ngoï (1258). Ngaøi tuy ôû vò sang caû maø taâm haâm moä Thieàn toâng töø thuôû nhoû. Naêm möôøi saùu tuoåi ñöôïc laäp laøm Hoaøng thaùi töû. Ngaøi coá töø ñeå nhöôøng laïi cho em, maø vua cha khoâng chòu. Vua cöôùi tröôûng nöõ cuûa Nguyeân Töø Quoác maãu cho Ngaøi, töùc laø Khaâm Töø Thaùi haäu sau naøy. Soáng trong caûnh vui hoøa haïnh phuùc aáy maø taâm Ngaøi vaãn thích ñi tu.

Moät hoâm vaøo luùc giöõa ñeâm, Ngaøi treøo thaønh troán ñi, ñònh vaøo nuùi Yeân Töû. Ñeán chuøa Thaùp ôû nuùi Ñoâng Cöùu thì trôøi vöøa saùng, trong ngöôøi meät nhoïc quaù, Ngaøi beøn vaøo naèm nghæ trong thaùp. Vò sö truï trì ôû ñaây thaáy Ngaøi töôùng maïo khaùc thöôøng, lieàn laøm côm theát ñaõi. Vua cha hay tin, sai caùc quan ñi tìm thaáy, Ngaøi baát ñaéc dó phaûi trôû veà.

Naêm hai möôi moát tuoåi, Ngaøi leân ngoâi Hoaøng ñeá (1279). Tuy ôû ñòa vò cöûu truøng, maø Ngaøi vaãn giöõ mình thanh tònh ñeå tu taäp. Thöôøng ngaøy, Ngaøi ñeán chuøa Tö Phöôùc trong ñaïi noäi tu taäp. Moät hoâm nghæ tröa, Ngaøi thaáy trong roán moïc leân moät hoa sen vaøng lôùn baèng baùnh xe, treân hoa sen coù ñöùc Phaät vaøng. Coù ngöôøi ñöùng beân caïnh chæ Ngaøi noùi: “Bieát oâng Phaät naøy chaêng? Laø ñöùc Phaät Bieán Chieáu.” Tænh giaác, Ngaøi ñem vieäc ñoù taâu leân vua cha. Vua Thaùnh Toâng khen laø vieäc kyø ñaëc.

Ngaøi thöôøng aên chay laït thaân theå gaày oám. Thaùnh Toâng thaáy theá laáy laøm laï, neân hoûi nguyeân do. Ngaøi trình thaät vôùi cha. Thaùnh Toâng khoùc baûo: “Nay ta ñaõ giaø, chæ troâng caäy moät mình con, con laïi laøm nhö theá, laøm sao gaùnh vaùc ñöôïc söï nghieäp cuûa toå tieân?” Ngaøi nghe daïy cuõng rôi nöôùc maét.

Con ngöôøi Ngaøi raát thoâng minh hieáu hoïc, ñoïc heát caùc saùch vôû, suoát thoâng noäi ñieån (kinh) vaø ngoaïi ñieån (saùch ñôøi). Nhöõng khi nhaøn roãi, Ngaøi môøi caùc Thieàn khaùch baøn giaûi veà Taâm toâng (thieàn), tham hoïc thieàn vôùi Thöôïng Só Tueä Trung, thaâm ñaéc ñeán choã thieàn tuûy. Ñoái vôùi Thöôïng Só, Ngaøi kính leã laøm thaày.

Nhöõng khi giaëc Nguyeân sang quaáy roái, Ngaøi phaûi xeáp vieäc kinh keä ñeå lo giöõ gìn xaõ taéc. Nhôø tình ñoaøn keát quaân daân, Ngaøi ñaõ hai laàn (1285, 1288) ñuoåi ñöôïc quaân Nguyeân, giöõ gìn troïn veïn ñaát nöôùc. Döôùi trieàu ñaïi Ngaøi, hai cuoäc hoäi nghò noåi tieáng ñöôïc ghi vaøo söû saùch laø: hoäi nghò caùc töôùng laõnh ôû Bình Than, hoäi nghò nhöõng boâ laõo trong caû nöôùc ôû Dieân Hoàng ñeå baøn möu keá, toû quyeát taâm choáng giaëc.

Naêm Quí Tî (1293), Ngaøi nhöôøng ngoâi laïi cho con laø Traàn Anh Toâng, leân laøm Thaùi thöôïng hoaøng. ÔÛ ngoâi Thaùi thöôïng hoaøng ñeå chæ daïy cho con ñöôïc saùu naêm, Ngaøi saép ñaët vieäc xuaát gia.

Ñeán thaùng möôøi naêm Kyû Hôïi (1299) Ngaøi xuaát gia vaøo tu ôû nuùi Yeân Töû. ÔÛ ñaây, Ngaøi chuyeân caàn tu taäp theo haïnh ñaàu-ñaø (khoå haïnh) laáy hieäu laø Höông Vaân Ñaïi Ñaàu-ñaø. Sau ñoù Ngaøi laäp chuøa, caát tinh xaù, khai giaûng ñeå tieáp ñoä chuùng taêng. Hoïc chuùng ñua nhau ñeán raát ñoâng. Sau, Ngaøi ñeán chuøa Phoå Minh ôû phuû Thieân Tröôøng laäp giaûng ñöôøng, giaûng daïy maáy naêm. Ngaøi laïi vaân du ñeán traïi Boá Chaùnh laäp am Tri Kieán roài ôû ñoù.

Ñeán naêm Giaùp Thìn (1304), Ngaøi daïo ñi khaép nôi khuyeân daân deïp boû nhöõng daâm töø (mieáu thôø thaàn khoâng chaùnh ñaùng), vaø daïy hoï tu haønh thaäp thieän. Vaøo muøa ñoâng naêm aáy, vua Anh Toâng daâng bieåu thænh Ngaøi veà ñaïi noäi ñeå truyeàn giôùi Boà-taùt taïi gia.

Sau ñoù, Ngaøi choáng gaäy ñeán chuøa Suøng Nghieâm ôû nuùi Linh Sôn ñeå truyeàn baù Thieàn toâng.

Ngaøy muøng moät thaùng gieâng naêm Maäu Thaân (1308), Ngaøi sai Phaùp Loa ñeán huyeän Sieâu Loaïi taïi Baùo AÂn Thieàn töï khai giaûng truï trì. Thaùng tö naêm aáy, Ngaøi ñeán chuøa Vónh Nghieâm ôû Löôïng Giang kieát haï vaø sai Phaùp Loa khai giaûng truï trì. Chính Ngaøi giaûng Truyeàn Ñaêng Luïc, baûo Quoác sö Ñaïo Nhaát vì chuùng giaûng kinh Phaùp Hoa. Baõi haï, Ngaøi vaøo nuùi Yeân Töû, ñuoåi heát nhöõng ngöôøi cö só theo haàu haï vaø nhöõng keû noâ dòch trong chuøa, khoâng ñöôïc chöïc haàu nhö tröôùc. Chæ ñeå laïi möôøi vò thò giaû thöôøng theo Ngaøi. Ngaøi leân ôû am Töû Tieâu, vì Phaùp Loa giaûng Truyeàn Ñaêng Luïc. Thò giaû xuoáng nuùi gaàn heát, duy coù ñeä töû thöôïng tuùc laø Phaùp Loa coøn ôû thoâi.

Töø ñaây, Ngaøi leo khaép caùc nuùi, tìm kieám caùc hang ñoäng, ôû taïi thaïch thaát. Phaùp Loa thaáy theá baïch: “Toân ñöùc tuoåi ñaõ giaø yeáu, maø xoâng pha trong söông tuyeát, lôõ coù beà gì thì maïng maïch Phaät phaùp troâng caäy vaøo ai?” Ngaøi baûo: “Ta thôøi tieát ñaõ ñeán, muoán taïo caùi keá laâu daøi vaäy.”

Ngaøy muøng naêm thaùng möôøi naêm aáy, ngöôøi nhaø cuûa coâng chuùa Thieân Ñoan leân nuùi baïch Ngaøi: “Coâng chuùa Thieân Ñoan beänh naëng mong ñöôïc thaáy Toân ñöùc roài cheát.” Ngaøi buøi nguøi baûo: “Thôøi tieát ñaõ ñeán vaäy.” Ngaøi beøn choáng gaäy xuoáng nuùi, chæ cho theo moät ngöôøi thò giaû. Ngaøi muøng möôøi Ngaøi veà ñeán kinh, daën doø xong, ngaøy raèm Ngaøi trôû veà nuùi. Ngaøi döøng nghæ ôû chuøa Sieâu Loaïi. Hoâm sau vöøa raïng ñoâng, Ngaøi ñi boä ñeán chuøa laøng Coå Chaâu, töï ñeà baøi keä raèng:

AÂM:

Theá soá nhaát töùc maëc

Thôøi tình löôõng haûi ngaân

Ma cung hoàn quaûn thaäm

Phaät quoác baát thaéng xuaân.

DÒCH:

Soá ñôøi moät hôi thôû

Loøng ngöôøi hai bieån vaøng

Cung ma doàn quaù laém

Coõi Phaät vui naøo hôn.

Ñeán ngaøy möôøi baûy, Ngaøi döøng nghæ ôû chuøa Suøng Nghieâm taïi Linh Sôn, Tuyeân Töø Hoaøng thaùi haäu thænh Ngaøi vaøo am Bình Döông cuùng trai. Ngaøi vui veû noùi: “Ñaây laø böõa cuùng döôøng roát sau.” Ngaøy möôøi taùm, Ngaøi laïi ñi boä ñeán chuøa Tuù Laâm ôû ngoïn An Kyø Sanh. Nghe nhöùc ñaàu, Ngaøi goïi hai vò Tyø-kheo trong chuøa baûo: “Ta muoán leân ngoïn Ngoïa Vaân maø chaân khoâng theå leo noåi, phaûi laøm sao?” Hai vò Tyø-kheo baïch: “Hai ñeä töû coù theå giuùp ñöôïc.” Ñeán am Ngoïa Vaân, Ngaøi taï hai vò Tyø-kheo raèng: “Xuoáng nuùi tu haønh ñi, chôù xem thöôøng vieäc sanh töû.”

Ngaøy möôøi chín, Ngaøi sai thò giaû Phaùp Khoâng leân am Töû Tieâu ôû nuùi Yeân Töû goïi Baûo Saùt ñeán ñaây gaáp. Ngaøy hai möôi, Baûo Saùt quaûy goùi sang, ñi ñeán Doanh Tuyeàn thaáy moät vaàng maây ñen töø ngoïn Ngoïa Vaân bay qua Loãi Sôn vaø haï xuoáng Doanh Tuyeàn, nöôùc ñaày traøn leân cao maáy tröôïng, giaây laùt laïi bình xuoáng. Laïi thaáy hai con roàng ñaàu baèng ñaàu ngöïa ngoùc cao hôn tröôïng, hai con maét nhö sao, choác laùt laïi laën xuoáng. Ñeâm aáy Baûo Saùt nghæ trong quaùn troï döôùi nuùi, moäng thaáy ñieàm chaúng laønh.

Ngaøy hai möôi moát, Baûo Saùt ñeán am Ngoïa Vaân. Ngaøi troâng thaáy mæm cöôøi baûo: “Ta saép ñi ñaây, nhaø ngöôi ñeán sao treã vaäy? Ñoái vôùi Phaät phaùp, ngöôi coù choã naøo chöa roõ haõy noùi mau.”

Baûo Saùt hoûi:

- Nhö khi Maõ Toå beänh, Vieän chuû hoûi: “Nhöõng ngaøy gaàn ñaây Toân ñöùc theá naøo?” Maõ Toå baûo: “Maët trôøi Phaät, maët traêng Phaät.” Noùi theá yù chæ laøm sao?

Ngaøi lôùn tieáng ñaùp:

- Nguõ ñeá tam hoaøng laø vaät gì?

Baûo Saùt laïi hoûi:

- Chæ nhö “Hoa sum seâ chöø gaám sum seâ, tre ñaát nam chöø caây ñaát baéc”, laïi laø sao?

Ngaøi ñaùp:

- Laøm muø maêét ngöôi.

Baûo Saùt beøn thoâi.

Suoát maáy hoâm trôøi ñaát u aùm, chim vöôïn keâu hoùt raát bi thaûm.

Ñeán ngaøy muøng moät thaùng möôøi moät, ñeâm nay trôøi trong sao saùng, Ngaøi hoûi Baûo Saùt: “Hieän giôø laø giôø gì?” Baûo Saùt baïch: “Giôø Tyù.” Ngaøi laáy tay veùn maøn cöûa soå nhìn xem, noùi: “Ñeán giôø ta ñi.” Baûo Saùt hoûi: “Toân ñöùc ñi ñeán choã naøo?” Ngaøi noùi keä ñaùp:

AÂM:

Nhaát thieát phaùp baát sanh

Nhaát thieát phaùp baát dieät

Nhöôïc naêng nhö thò giaûi

Chö Phaät thöôøng hieän tieàn

Haø khöù lai chi lieãu daõ.

DÒCH:

Taát caû phaùp chaúng sanh

Taát caû phaùp chaúng dieät

Neáu hay hieåu nhö theá

Chö Phaät thöôøng hieän tieàn

Naøo coù ñeán ñi aáy vaäy.

Baûo Saùt hoûi:

- Chæ nhö khi chaúng sanh chaúng dieät laø theá naøo?

Ngaøi lieàn nhaèm mieäng Baûo Saùt taùt cho moät caùi, noùi:

- Chôù noùi môù.

Noùi xong, Ngaøi beøn naèm nhö sö töû laëng leõ maø tòch, vaøo nieân hieäu Höng Long thöù möôøi saùu (1308), thoï naêm möôi moát tuoåi.

Phaùp Loa theo lôøi di chuùc cuûa Ngaøi laøm leã hoûa taùng, löôïm ngoïc coát coù naêm maøu ñeå vaøo bình. Vua Anh Toâng cuøng ñình thaàn ñem long giaù röôùc ngoïc coát veà toân thôø nôi Ñöùc Laêng vaø xaây thaùp ôû chuøa Vaân Yeân treân nuùi Yeân Töû, ñeå hieäu laø Hueä Quang Kim Thaùp vaø daâng toân hieäu laø Ñaïi Thaùnh Traàn Trieàu Truùc Laâm Ñaàu-ñaø Tónh Tueä Giaùc Hoaøng Ñieàu Ngöï Toå Phaät.

Ngaøi coøn löu laïi nhöõng taùc phaåm:

1. Thieàn Laâm Thieát Chuûy Ngöõ Luïc

2. Ñaïi Höông Haûi AÁn Thi Taäp

3. Taêng-giaø Toaùi Söï

4. Thaïch Thaát Mò Ngöõ do Phaùp Loa soaïn laïi lôøi cuûa Ngaøi.

GIAÛNG:

Hoâm nay chuùng ta hoïc veà Sô Toå phaùi Truùc Laâm, töùc laø Ñieàu Ngöï Giaùc Hoaøng hay vua Traàn Nhaân Toâng. Ngaøi laø moät oâng vua ñi tu, trong söû ghi hieäu Ngaøi laø Truùc Laâm Ñaïi Ñaàu-ñaø hay Höông Vaân Ñaïi Ñaàu-ñaø. Laø nhöõng Phaät töû xuaát gia hay taïi gia, chuùng ta caàn phaûi naém vöõng haønh traïng cuûa chö Toå Vieät Nam ñeå thaáy roõ nhöõng ñieàu hay maø chö Toå ñaõ tu, ñaõ laõnh hoäi ñöôïc vaø truyeàn maõi ñeán con chaùu sau naøy.

Ñoïc lòch söû ñöùc Phaät, chuùng ta coù theå haõnh dieän vì Ngaøi laø moät Thaùi töû chuaån bò leân ngoâi, laïi boû ngai vaøng ñi tu, ñieàu naøy raát ít thaáy ôû nhöõng toân giaùo khaùc. Ñaáng Giaùo chuû cuûa chuùng ta laø ngöôøi saép höôûng ñòa vò cao toät ôû theá gian maø Ngaøi khoâng maøng ñeán, ra ñi tìm ñaïo ñeå giaùc ngoä cho chuùng sanh, thaät laø cao thöôïng quí baùu thay! Suoát ñôøi hoaèng hoùa ñoä sanh, Ngaøi laøm röïc rôõ cho toân giaùo cuûa mình vaø Phaät giaùo ñöôïc truyeàn baù khaép naêm chaâu laø moät ñieåm son treân theá gian naøy.

Chuùng ta coøn haõnh dieän hôn nöõa laø ôû Vieät Nam, khoâng phaûi moät Thaùi töû, maø moät oâng vua ñi tu. Ñang laøm vua ñuû uy quyeàn, ñuû nghò löïc ñeå gìn giöõ giang sôn, nhöng ngaøi Traàn Nhaân Toâng khoâng muoán höôûng, laïi ñem taát caû söï nghieäp giao cho con ñeå ñi tu. Tö caùch xuaát gia cuûa Ngaøi laø moät ñieåm saùng choùi khieán chuùng ta caøng haõnh dieän.

Ñöùc Phaät laø moät Thaùi töû ñi tu, oâng Toå cuûa mình laø moät oâng vua ñi tu, coøn chuùng ta laø gì? Laø baàn coá noâng ñi tu! Nhôù laïi Phaät, nhôù laïi Toå, chuùng ta coù caûm thaáy xaáu hoå hay khoâng? Caùc Ngaøi boû heát ñòa vò quyeàn lôïi vaø haïnh phuùc cuûa theá gian, chòu cöïc, chòu khoå tìm ñaïo, hoïc ñaïo vaø ngoä ñaïo roài caùc Ngaøi giaûng daïy cho chuùng sanh. So laïi chuùng ta ngaøy nay chöa phaûi laø ngöôøi giaøu coù, vaãn laøm luïng vaát vaû môùi coù côm aên, coù ñi tu thì chuùng ta hy sinh nhöõng gì? Coù chaêng laø hy sinh caùi ngheøo, ñeå ñöôïc laøm thaày tu. Hy sinh caùi ngheøo ñaâu phaûi vieäc khoù. Coù ngöôøi ñem baùn caùi ngheøo, khoâng ai chòu mua kia maø, theá thì ñaâu coù gì goïi laø hy sinh! Nhö vaäy chuùng ta boû caùi ngheøo ñeå ñi tu laø vieäc laøm deã traêm phaàn, neáu khoâng laøm ñöôïc thì thaät quaù dôû. So vôùi ñöùc Phaät vaø Sô Toå Truùc Laâm, caùc ngaøi ôû trong hoaøn caûnh khoù khaên ñuû moïi beà. Laø moät Thaùi töû ñi tu, vua cha buoàn raàu khoâng bieát giao söï nghieäp cho ai, vôï con khoùc than khoâng ai lo laéng, quaàn thaàn vaø nhaân daân ñeàu troâng caäy, theá maø Ngaøi boû ñi moät caùch deã daøng. Ñeán nhö Sô Toå Truùc Laâm, Ngaøi laø vua ñang cai trò muoân daân, quaàn thaàn vaø toaøn daân tín nhieäm maø Ngaøi cuõng boû ngai vaøng ñi tu. Nhöõng vieäc raát khoù laøm maø caùc Ngaøi ñaõ laøm ñöôïïc, thì chuùng ta ngaøy nay laø nhöõng keû haäu sanh haäu hoïc laøm moät chuyeän heát söùc deã vaø ñôn giaûn maø chuùng ta khoâng noã löïc gaéng laøm cho thaønh coâng hay sao? Theá neân ñoïc qua lòch söû cuûa ngöôøi xöa, chuùng ta phaûi laøm sao coá gaéng hôn, khoâng theå lô laø loâi thoâi nhö theá naøy maõi.

Song neáu ñoïc söû cuûa vò Toå thöù saùu ôû Trung Hoa, chuùng ta seõ ñöôïc an uûi phaàn naøo. Luïc Toå Hueä Naêng laø moät tieàu phu ñi tu, Ngaøi cuõng ngoä ñaïo. Ñöøng nghó Thaùi töû vaø vua ñi tu môùi ngoä ñaïo, coøn daân ngheøo chuùng ta ñi tu thì voâ phaàn. Nghó nhö vaäy laø laàm, vì oâng tieàu phu cuõng ngoä ñaïo kia maø, theá thì chuùng ta cuõng coù phaàn.

Nhö vaäy veà maët lòch söû, chuùng ta haõnh dieän thaáy Phaät Toå ñaõ hy sinh ñôøi mình ñi tu, veà maët ñaïo ñöùc cuõng coù nhöõng ngöôøi doát naùt ñi tu vaø ngoä ñaïo, thì chuùng ta khoâng coù gì maëc caûm e raèng mình tu khoâng coù lôïi. Traùi laïi chuùng ta tin chaéc raèng neáu chuùng ta quyeát chí gaéng tu thì seõ coù keát quaû toát ñeïp khoâng nghi.

Khi ñöôïc laäp laøm Hoaøng thaùi töû, Ngaøi coá töø ñeå nhöôøng laïi cho em, ñieàu naøy raát hieám coù trong lòch söû Vieät Nam, Trung Hoa hay Nhaät Baûn. Coù khi anh em vì tranh giaønh ngoâi vua maø gieát haïi laãn nhau. Vì caùc vua ngaøy xöa coù raát nhieàu con, neân ai ñöôïc laäp laøm Hoaøng thaùi töû thì thaáy roõ mình seõ laøm vua, coøn caùc ngöôøi con khaùc thì khoâng ñöôïc.

Vua cöôùi tröôûng nöõ cuûa Nguyeân Töø Quoác maãu cho Ngaøi, töùc laø Khaâm Töø Thaùi haäu sau naøy. Soáng trong caûnh vui hoøa haïnh phuùc aáy maø taâm Ngaøi vaãn thích ñi tu.

Tuy ñöôïc laäp laøm Thaùi töû vaø coù gia ñình, nhöng luùc naøo Ngaøi cuõng canh caùnh trong loøng mong ñöôïc ñi tu.

Moät hoâm vaøo luùc nöûa ñeâm, Ngaøi treøo thaønh troán ñi, ñònh vaøo nuùi Yeân Töû. Ñeán chuøa Thaùp ôû nuùi Ñoâng Cöùu thì trôøi vöøa saùng, trong ngöôøi meät nhoïc quaù, Ngaøi beøn vaøo naèm nghæ trong thaùp. Vò sö truï trì ôû ñaây thaáy Ngaøi töôùng maïo khaùc thöôøng, lieàn laøm côm theát ñaõi. Vua cha hay tin, sai caùc quan ñi tìm thaáy, Ngaøi baát ñaéc dó phaûi trôû veà.

Vì quyeát taâm ñi tu, cho neân giöõa ñeâm Ngaøi treøo thaønh ra ñi, cuõng gioáng nhö ñöùc Phaät ngaøy xöa vöôït thaønh xuaát gia. Ngaøi ñònh leân nuùi Yeân Töû, nhöng ñöôøng xa quaù ñi chöa ñeán nôi. Tôùi chuøa Thaùp ôû nuùi Ñoâng Cöùu, trôøi vöøa saùng, neân Ngaøi vaøo thaùp naèm nghæ. Thaày truï trì thaáy Ngaøi töôùng maïo phi thöôøng môùi laøm côm theát ñaõi. Vua cha hay tin, sai caùc quan ñi tìm thaáy Ngaøi ôû ñoù, baát ñaéc dó Ngaøi phaûi trôû veà.

Noùi ñeán ñaây chuùng toâi muoán nhaéc laïi vôùi quí vò, coù moät soá ngöôøi nghieân cöùu taäp Thô vaên cuûa Ngoâ Thôøi Nhaäm, thaáy yù cuûa oâng noùi veà ngaøi Ñieàu Ngöï Giaùc Hoaøng nhö sau: Ngaøi sôû dó leân nuùi Yeân Töû tu laø ñeå doï daãm tin töùc cuûa quaân Trung Quoác ôû mieàn Baéc, neáu nghe coù ñoäng tònh gì thì baùo veà trieàu ñình ñeå ngöøa ñoùn giaëc. Nhö vaäy caùi nhìn vaø caâu noùi ñoù ñaùnh giaù raát sai laàm veà ngaøi Ñieàu Ngöï Giaùc Hoaøng. Vì nuùi Yeân Töû giaùp ranh vôùi Trung Quoác neân noùi Ngaøi leân ñoù ñeå laéng nghe tin töùc, neáu noùi nhö vaäy laø Ngaøi thaønh maät thaùm ñem tin chôù khoâng phaûi laø tu! Ñoù laø caùi nhìn raát leäch laïc. Thì ñaây, ngay luùc coøn laøm Thaùi töû, Ngaøi ñaõ troán ñi, cuõng quyeát leân nuùi Yeân Töû. Taïi sao? Vì Yeân Töû laø nôi coù caùc Thieàn sö tu ngoä ñaïo. Khi tröôùc oâng noäi Ngaøi laø Traàn Thaùi Toâng ñi tu cuõng leân nuùi naøy. Nhö vaäy caùc ngaøi leân nuùi Yeân Töû ñeå tu, chôù khoâng phaûi ñeå laéng nghe tin töùc beân Trung Quoác. Ngöôøi sau khoâng hieåu, laáy yù cuûa oâng Ngoâ Thôøi Nhaäm roài keát luaän sai laàm vieäc ñi tu cuûa Ngaøi. Ñoù laø lôøi xuyeân taïc cuûa ngöôøi sau, chuùng ta chôù hieåu laàm caùc Toå maø mang toäi.

Tuy laøm vua, Ngaøi vaãn giöõ mình thanh tònh vaø thöôøng ñeán chuøa Tö Phöôùc trong ñaïi noäi ñeå tu taäp. Trong cung ñình ngaøy xöa thöôøng coù chia ra ñaïi noäi vaø ngoaïi thaønh. Ñaïi noäi töùc khu vöïc noäi thaønh, laø khuoân vieân nôi vua chuùa vaø caùc quan ñaïi thaàn ôû, ngoaïi thaønh laø nôi ôû cuûa caùc quan nhoû. Trong ñaïi noäi luoân luoân coù laäp moät ngoâi chuøa ñeå caùc oâng hoaøng baø phi ñi chuøa leã Phaät. Hieän nay khi chuùng ta ra Hueá seõ thaáy voøng thaønh cuûa ñaïi noäi, hay khi ñi vieáng Trung Quoác chuùng ta seõ thaáy roõ khu vöïc goïi laø noäi thaønh cuûa trieàu Thanh, trong ñoù coù caùc cung ñieän vaø moät ngoâi chuøa.

Moät hoâm nghæ tröa, Ngaøi thaáy trong roán moïc leân moät hoa sen vaøng lôùn baèng baùnh xe, treân hoa sen coù ñöùc Phaät vaøng. Coù ngöôøi ñöùng beân caïnh chæ Ngaøi noùi: “Bieát oâng Phaät naøy chaêng? Laø ñöùc Phaät Bieán Chieáu.” Tænh giaác, Ngaøi ñem vieäc ñoù taâu leân vua cha. Vua Thaùnh Toâng khen laø vieäc kyø ñaëc.

Ñaây laø moät hieän töôïng kyø ñaëc, vì khi sanh ra, thaân Ngaøi cuõng maøu vaøng, treân vai phaûi coù noát ruoài, cho neân ngöôøi ñoaùn töôùng noùi Ngaøi laø moät vò ra ñôøi ñeå gaùnh vaùc vieäc lôùn cuûa ñôøi cuõng nhö cuûa ñaïo. Giôø ñaây Ngaøi laïi moäng thaáy ñöùc Phaät vaøng, bieát ñaâu khoâng phaûi laø söï taùi sanh cuûa caùc vò Boà-taùt? Do ñoù söï tu haønh cuûa Ngaøi raát ñôn giaûn maø thaønh töïu.

Ñaâu coù ai ôû ñòa vò vua maø laïi aên chay, aên chay cho tôùi thaân theå gaày oám! Thöôøng ngöôøi khaù giaû giaøu coù aên uoáng ñaày ñuû moùn ngon neân beùo phì ra. Coøn Ngaøi ôû ñòa vò moät oâng vua maø khoâng nghó tôùi söï sung söôùng höôûng thuï. Ngaøi chæ muoán tu thoâi, môùi aên chay laït cho ñeán gaày oám. Vua cha thaáy Ngaøi laø ngöôøi ñuû ñöùc haïnh, cho neân luùc naøo cuõng troâng caäy nôi Ngaøi. Song Ngaøi muoán ñöôïc tu, neân vua cha môùi khoùc. Laø ngöôøi con coù hieáu, nghe cha than traùch, Ngaøi cuõng rôi nöôùc maét.

Ñoaïn naøy laø phaûi ôû phaàn tröôùc. Khi coøn laøm Thaùi töû, Ngaøi ñaõ tham hoïc thieàn vôùi Thöôïng Só Tueä Trung, thaâm ñaéc ñeán choã thieàn tuûy vaø kính leã Thöôïng Só laøm thaày. Ñeán khi laøm vua Ngaøi hoïp caùc Thieàn sö ñeå baøn ñaïo lyù.

Thieàn tuûy nghóa laø gì? Ñaây laø töø ngöõ cuûa Toå Boà-ñeà-ñaït-ma, luùc Toå baûo caùc ñoà ñeä trình kieán giaûi tröôùc khi Toå tòch. Moãi ngöôøi trình choã thaáy hieåu cuûa mình, nhöng tôùi ngaøi Hueä Khaû, Ngaøi ñaûnh leã Toå roài ñöùng khoanh tay im laëng. Toå baûo: “Ngöôi ñöôïc phaàn tuûy cuûa ta.” Ñöôïc tuûy cuûa ta laø chæ cho ngöôøi thaâm ngoä ñeán choã toät cuøng. Ñoái vôùi Thöôïng Só Tueä Trung, Ngaøi ñaõ thaâm ngoä lyù thieàn cuøng toät neân noùi laø “thaâm ñaéc ñeán choã thieàn tuûy”.

Nhöõng khi giaëc Nguyeân sang quaáy roái, Ngaøi phaûi xeáp vieäc kinh keä ñeå lo giöõ gìn xaõ taéc. Nhôø tình ñoaøn keát quaân daân, Ngaøi ñaõ hai laàn (1285, 1288) ñuoåi ñöôïc quaân Nguyeân, giöõ gìn troïn veïn ñaát nöôùc. Döôùi trieàu ñaïi Ngaøi, hai cuoäc hoäi nghò noåi tieáng ñöôïc ghi vaøo söû saùch laø: hoäi nghò caùc töôùng laõnh ôû Bình Than, hoäi nghò caùc boâ laõo trong caû nöôùc ôû Dieân Hoàng ñeå baøn möu keá, toû quyeát taâm choáng giaëc.

Ñeán ñoaïn naøy chuùng toâi muoán giaûi thích roõ ñeå Taêng Ni khoâng coù nghi ngôø.

Laø moät oâng vua caàm quaân ñaùnh giaëc choáng vôùi quaân Nguyeân, trong hai traän chieán (1285, 1288) quaân binh hai beân cheát raát nhieàu coù ñeán maáy muoân ngöôøi, vaäy oâng vua coù mang toäi saùt sanh khoâng? Theá thöôøng ai cuõng nghó mình ñaùnh giaëc gieát ngöôøi thì mang toäi saùt sanh chôù gì? Ñaõ mang toäi saùt sanh, taïi sao Ngaøi ñi tu laïi mau ngoä ñaïo nhö vaäy? Ñoù laø vaán ñeà neáu khoâng giaûi thích e raèng seõ coù söï nghi hoaëc. Vì theá chuùng toâi phaûi daãn roõ ñoaïn söû naøy.

Quaân nhaø Nguyeân sang xaâm laán nöôùc Vieät Nam maø chuùng ta coù theå choáng noåi laø moät vieäc raát phi thöôøng, vì quaân Nguyeân thôøi ñoù laø moät ñoäi quaân huøng maïnh nhaát theá giôùi, khoâng moät nöôùc naøo choáng cöï noåi. Ñi töø mieàn ñaát Moâng Coå qua caùc nöôùc phöông Taây, ñeán Ba Tö, ñeán gaàn nöôùc Loã nöôùc YÙ, coi nhö laán qua AÂu Chaâu, quaân Nguyeân ñi tôùi ñaâu thaéng tôùi ñoù, neân goïi laø ñoäi quaân baùch chieán baùch thaéng (traêm traän traêm thaéng). Hoï ñaùnh giaëc raát gioûi, nhaát laø ñöôøng boä, coù quaân kî côõi ngöïa baén teân raát taøi, laø thieän chieán nhaát. Sau khi laán qua caùc nöôùc Taây phöông, hoï trôû laïi laán qua phía ñoâng, chieám troïn Trung Quoác, leân laøm vua laäp thaønh nhaø Nguyeân. Nhö vaäy ñoäi quaân cuûa hoï coi nhö chieám giöõ hôn phaân nöûa theá giôùi, laø bao nhieâu ngöôøi? Coøn nöôùc Vieät Nam chuùng ta luùc ñoù chæ coù moät vuøng töø mieàn cao nguyeân ôû Quaûng Ninh ñi laàn voâ tôùi Thanh Hoùa thoâi, chöa tôùi mieàn Trung, chöa coù mieàn Nam, chæ coù moät phaàn ba ñaát nöôùc baây giôø, vaäy soá daân ñoä chöøng bao nhieâu? Neáu noùi veà khu vöïc ñaát ñai, nöôùc Vieät Nam khi ñoù chæ baèng moät tænh Trung Quoác, coøn soá daân cuõng chöa chaéc baèng moät tænh Trung Quoác. Moät ñoäi quaân ñaõ chieám Trung Quoác vaø chieám luoân maáy nöôùc Taây phöông, roài hoï laïi keùo quaân veà ñaùnh Vieät Nam, thöû nghó chuùng ta coù theå choáng noåi hay khoâng? Ngöôøi xöa coù noùi: Vieät Nam chuùng ta choáng quaân Nguyeân gioáng nhö caàm tröùng choïi ñaù, tröùng beå hay ñaù beå? Theá maø ñaù beå! Chaúng phaûi chuyeän phi thöôøng laø gì?

Quaân Nguyeân thua traän thöù nhaát ñôøi vua Traàn Thaùi Toâng. Ñeán naêm 1285, hoï chuaån bò traän thöù hai huøng maïnh gaáp ñoâi. Khi aáy ngaøi Traàn Nhaân Toâng môùi leân ngoâi vua ñöôïc saùu naêm, ngaøi Traàn Thaùnh Toâng laøm Thaùi thöôïng hoaøng. Ñaây laø traän chieán nguy hieåm vì söùc hoï maïnh voâ cuøng, theá maø chuùng ta thaéng ñöôïc traän naøy. Keá ba naêm sau (1288), ñeán traän thöù ba, hoï doàn heát löïc löôïng ñeå ñaùnh, cuõng laïi thua luoân. Theá laø chuùng ta thaéng luoân ba traän chieán. Quaân Nguyeân khi sang ñaùnh nöôùc ta hoï ñi ñöôøng thuûy thì ít, ñi ñöôøng boä nhieàu vaø ñöôøng boä laø sôû tröôøng cuûa hoï. Khi aáy Vieät Nam chuùng ta nöôùc nhoû ngöôøi ít, hoï keùo quaân qua ñaùnh thì coi nhö chuùng ta thua traêm phaàn traêm. Nhöng caùc vua quan nhaø Traàn kheùo ñieàu binh khieån töôùng theá naøo maø thaéng ñöôïc luoân ba traän nhö vaäy, laø ñieàu maø raát nhieàu ngöôøi quan taâm.

Nhö trong baøi coù daãn, trong hai cuoäc chieán ñôøi vua Traàn Nhaân Toâng, Ngaøi coù hoïp hai buoåi ñaïi hoäi noåi tieáng thôøi ñoù vaø maõi ñeán baây giôø, moät kyø hoäi nghò taïi Bình Than, moät kyø hoäi nghò taïi Dieân Hoàng. Taïi hoäi nghò Bình Than, Ngaøi hoäi caùc töôùng laõnh binh só ñeå hoûi yù kieán xem theá giaëc maïnh nhö vaäy, chuùng ta neân ñaàu haøng hay choáng laïi hoï. Taát caû töôùng laõnh ñeàu quyeát ñònh choáng laïi. Ñoù laø tö caùch laõnh ñaïo cuûa moät oâng vua, neáu caùc töôùng laõnh baèng loøng choáng giaëc thì nhaø vua phaûi thuaän theo. Ñeán kyø hoäi nghò thöù hai taïi ñieän Dieân Hoàng, vua Traàn Nhaân Toâng hoïp toaøn daân nhaát laø caùc boâ laõo coù kinh nghieäm ñeå hoûi yù kieán: Hieän giôø theá giaëc raát maïnh, chuùng ta ngöôøi ít, quaân ít, nöôùc nhoû khoâng theå choáng noåi, nhöng taát caû caùc vò muoán choáng hay muoán hoøa, hoøa töùc laø ñaàu haøng. Taát caû ñeàu nhaát ñònh chieán ñaáu choáng giaëc chôù khoâng hoøa, khoâng ñaàu haøng. Nhö vaäy hai cuoäc chieán ñoù laø do yù kieán cuûa töôùng laõnh vaø toaøn daân, chôù khoâng phaûi do loøng aùc cuûa vua muoán choáng laïi ngöôøi ñeå haïi daân mình cheát. Ngaøi thuaän theo yù kieán chung chôù khoâng phaûi yù rieâng cuûa Ngaøi. Ngaøi chæ laø ngöôøi bò baét buoäc laøm maø thoâi. Hieåu roõ nhö vaäy chuùng ta môùi thaáy trong cuoäc chieán tuy soá ngöôøi bò cheát raát nhieàu, nhöng ñoù laø cuoäc chieán cuûa toaøn daân, chôù khoâng phaûi do nhaø vua ra leänh. Laøm caùi gì coù toäi, nhöng khoâng phaûi do yù aùc cuûa mình, thì toäi ñoù saùm hoái ñöôïc. Coøn laøm caùi gì do yù aùc cuûa mình thì khoâng saùm hoái ñöôïc. Coù cuoäc chieán ñeå baûo veä giang sôn, ñoù laø boån phaän cuûa ngöôøi laøm vua, cuûa ngöôøi laõnh ñaïo ñaát nöôùc. Coù cuoäc chieán khoâng phaûi vì mình muoán, maø vì yù kieán chung cuûa toaøn daân.

ÔÛ ñaây chuùng ta thaáy coù ñieåm raát kyø ñaëc maø trong thôøi quaân chuû chöa töøng coù, töø Trung Quoác ñeán Vieät Nam chöa tìm ra moät oâng vua hoûi yù kieán daân bao giôø! Chæ coù vua Traàn Nhaân Toâng ñem nhöõng hieåm nguy trình baøy cho toaøn daân bieát, roài hoûi yù kieán daân muoán theá naøo thì Ngaøi laøm theá aáy, raát laø daân chuû, raát laø vì daân. Tinh thaàn daân chuû ñoái vôùi thôøi ñoù laø chuyeän khoâng bao giôø coù, theá maø coù. Roài chính vì boån phaän, vì ngöôøi baûo mình laøm, chôù khoâng phaûi vì mình muoán, cho neân toäi gieát haïi khoâng phaûi laø naëng ñoái vôùi Ngaøi. Do ñoù khi ñi tu Ngaøi saùm hoái laø heát. Hieåu nhö vaäy, neáu coù ai hoûi taïi sao ñi ñaùnh giaëc maø tu ñaéc ñaïo, thì chuùng ta phaûi thaáy cho roõ raøng, ñöøng coù hieåu laàm.

Trong vieäc quaân nhaø Nguyeân ñi xaâm laêng, taát caû nöôùc naøo ñoäi quaân ñoù tôùi ñeàu tan naùt. Nhöng trong ñôøi quaân Nguyeân chæ thua coù hai nöôùc laø Vieät Nam vaø Nhaät Baûn. Thua Vieät Nam laø thua thaät söï, coøn thua Nhaät Baûn laø taïi thôøi cô khoâng thuaän lôïi. Quaân Nguyeân chuyeân veà boä binh, maø trong cuoäc chieán vôùi Nhaät Baûn hoï phaûi duøng haûi quaân töùc laø taøu thuyeàn, ñoù laø ñieåm yeáu cuûa hoï. Khi qua Nhaät Baûn, chæ coù moät soá ít quaân ñoå boä ñöôïc, coøn ñaïi quaân ñi gaàn tôùi Nhaät bò moät traän baõo laøm chìm thuyeàn, quaân Nguyeân cheát gaàn heát, thaønh ra baïi traän! Noùi theo xöa, ñoù laø thôøi trôøi. Coøn ôû Vieät Nam chuùng ta laø ñaát lieàn, hoï laïi gioûi veà boä binh nhaát laø kî binh neân keùo quaân qua raát deã, maø laò thua! Laø taïi sao? Khoâng phaûi do thôøi cô thuaän tieän, maø thaät tình laø do tinh thaàn ñoaøn keát vaø taøi söùc khoân ngoan cuûa ngöôøi Vieät Nam môùi thaéng ñöôïc giaëc. Khi ñoái chieáu chuùng ta thaáy roõ nhöõng ñieåm kyø ñaëc naøy. Neáu khoâng hieåu, chuùng ta cöù nghó ñôøi Traàn laø ñôøi caùc vua Thieàn sö maø sao ñaùnh giaëc laïi gioûi ñeán theá. Caùc vua laø ngöôøi tu, nhöng buoäc loøng phaûi choáng giaëc, cho neân caùc ngaøi chæ laøm vôùi tinh thaàn toaøn daân muoán laøm. Toaøn daân muoán laøm töùc laø toaøn daân ñoaøn keát, neân caùc ngaøi ñöùng ra laõnh ñaïo. Do ñoaøn keát neân duø soá nhoû cuõng thaéng ñöôïc soá lôùn. Thí duï nhö trong moät laøng coù chöøng naêm baûy traêm hoä khoaûng maáy ngaøn ngöôøi, chæ caàn naêm ba ngöôøi lieàu cheát caàm dao caàm suùng röôït baén thì caû laøng coù chaïy khoâng? Duø ngöôøi ñoâng bao nhieâu cuõng vaãn sôï, vaãn chaïy nhö thöôøng. Theá neân soá ñoâng maø thua soá ít, vì moät laø hoï gan daï lieàu cheát, hai laø hoï ñoaøn keát vôùi nhau. Tinh thaàn ít thaéng nhieàu laø nhö vaäy.

Ñeán naêm 1293, vì muoán xuaát gia sôùm, Ngaøi truyeàn ngoâi cho con, leân laøm Thaùi thöôïng hoaøng. Nhö vaäy töø naêm 1288 deïp xong giaëc Nguyeân, ñeán naêm 1293, chæ trong voøng naêm naêm maø giaëc giaõ ñöôïc yeân, ñaát nöôùc ñöôïc bình ñònh. ÔÛ ngoâi Thaùi thöôïng hoaøng chæ daïy cho con ñöôïc saùu naêm, Ngaøi saép ñaët vieäc xuaát gia, khoâng nghó ñeán söï thuï höôûng giaøu sang uy quyeàn toät ñænh. Khi coù giaëc ñeán xaâm laán ñaát nöôùc, buoäc loøng Ngaøi phaûi ñaùnh ñeå gìn giöõ giang sôn. Khi giaëc yeân Ngaøi nhöôøng ngoâi cho con. Chæ daïy con xong, Ngaøi ñi tu. Ñoù laø yù kieán raát kyø ñaëc cuûa Ngaøi.

Ñeán thaùng möôøi naêm Kyû Hôïi (1299), Ngaøi xuaát gia vaøo tu ôû nuùi Yeân Töû. ÔÛ ñaây, Ngaøi chuyeân caàn tu taäp theo haïnh ñaàu-ñaø (khoå haïnh) laáy hieäu laø Höông Vaân Ñaïi Ñaàu-ñaø.

Chöõ ñaàu-ñaø nguyeân laø chöõ Phaïn, ñoïc aâm laø ñaåu-taåu, dòch nghóa laø phuûi giuõ, nghóa laø buoâng saïch heát khoâng ñeå danh lôïi laøm lem laám. Cho neân tu haïnh ñaàu-ñaø töùc laø tu khoå haïnh. Buoåi ñaàu Ngaøi laáy hieäu laø Höông Vaân Ñaïi Ñaàu-ñaø.

Sau ñoù Ngaøi laäp chuøa, caát tinh xaù, khai giaûng ñeå tieáp ñoä chuùng taêng. Hoïc chuùng ñua nhau ñeán raát ñoâng. Sau, Ngaøi ñeán chuøa Phoå Minh ôû phuû Thieân Tröôøng laäp giaûng ñöôøng, giaûng daïy maáy naêm. Ngaøi laïi vaân du ñeán traïi Boá Chaùnh laäp am Tri Kieán roài ôû ñoù.

ÔÛ ñaây noùi Ngaøi leân nuùi Yeân Töû ñeå tu maø khoâng thaáy noùi Ngaøi xuaát gia vaø thoï giôùi vôùi vò naøo. Vì ngaøy xöa ít coù ai daùm laøm thaày oâng vua, chöùc Quoác sö laø do vua phong maø thoâi, neân chæ noùi Ngaøi xuaát gia, roài sau ñoù ñi hoaèng hoùa. Nhöng veà phaàn hoïc ñaïo, ñoïc trong Tueä Trung Thöôïng Só Ngöõ Luïc, chuùng ta thaáy roõ Ngaøi ngoä ñaïo ngay caâu noùi cuûa Tueä Trung Thöôïng Só. Khi coøn laøm Thaùùi töû Ngaøi hoûi veà yeáu chæ thieàn nhö theá naøo, Thöôïng Só daïy: “Phaûn quan töï kyû boån phaän söï, baát tuøng tha ñaéc.” Ngaøi laáy caâu ñoù laøm caên baûn tu haønh vaø sau ñoù Ngaøi ngoä ñaïo. Theá neân Thieàn toâng Vieät Nam töùc laø phaùi thieàn Truùc Laâm Yeân Töû laáy caâu “Phaûn quan töï kyû” laøm troïng taâm ñeå giaûi thích söï tu haønh. Vì Ngaøi ngoä nôi caâu ñoù, neân sau naøy ñi tu Ngaøi lieàn truyeàn baù, chôù khoâng caàn phaûi hoïc vôùi ai nöõa.

Ngaøi laáy hieäu ñaàu tieân laø Höông Vaân Ñaïi Ñaàu-ñaø. Höông Vaân laø maây thôm, khi thaép höông khoùi thôm bay leân gioáng nhö laøn maây. Ñaïi ñaàu-ñaø töùc laø tinh thaàn tu khoå haïnh raát cao. Theo söû keå laïi, Ngaøi töø choái khoâng ñi ngöïa, khoâng ñi thuyeàn roàng, chæ ñi boä maø thoâi. Theá neân töø nuùi Yeân Töû veà kinh ñoâ Ngaøi ñi boä maát saùu, baûy ngaøy môùi ñeán nôi. Tinh thaàn cuûa Ngaøi raát döùt khoaùt, khi naøo laøm vua thì haún laøm vua, luùc naøo ñi tu laø haún ñi tu, khoâng coù nuoái tieác. Coøn chuùng ta ngaøy nay ñi tu thì theá naøo? Töø choái caùi gì? Töø choái ñi boä muoán ñi Honda, töø choái ñi Honda muoán ñi xe hôi…, muoán tieán leân chôù khoâng chòu luøi laïi. Chuùng ta ñi tu maø coøn tieác reû nhöõng vaät duïng khoâng nôõ boû laïi nhaø, muoán ñem vaøo chuøa ñeå duøng rieâng, thaät laø quaù dôû. Coøn Ngaøi khi ñi tu thì boû laïi taát caû khoâng tieác moät caùi gì. Tinh thaàn cuûa Ngaøi raát ñaëc bieät, cho neân môùi duøng chöõ Ñaïi Ñaàu-ñaø. Vì theá treân ñöôøng tu, Ngaøi duïng coâng khoâng nhieàu, thôøi gian tu khoâng daøi, maø keát quaû raát lôùn, ñoù laø do Ngaøi coù yù chí maõnh lieät vaø thaùi ñoä döùt khoaùt. Guông ngöôøi xöa cao quí nhö vaäy, chuùng ta phaûi raùng noi theo. Ngaøy nay chuùng ta duïng coâng tu nhieàu, thôøi gian tu daøi möôøi naêm, hai möôi naêm maø chöa laøm ñöôïc ñieàu gì lôïi ích cho mình cho ngöôøi, thaät ñaùng hoå theïn. Ñoù laø vì chuùng ta khoâng coù yù chí maõnh lieät, khoâng coù thaùi ñoä döùt khoaùt, neân khoâng coù keát quaû.

Trong thôøi gian sau, Ngaøi laøm raát nhieàu Phaät söï naøo laø laäp chuøa, caát tinh xaù, khai giaûng ñeå tieáp ñoä chuùng taêng. Roài Ngaøi ñeán chuøa Phoå Minh ôû phuû Thieân Tröôøng, queâ höông cuûa Ngaøi, laäp giaûng ñöôøng giaûng daïy maáy naêm. Ngaøi laïi vaân du ñi tôùi caùc nôi nhö traïi Boá Chaùnh vaø laäp am Tri Kieán roài ôû ñoù.

Coøn moät ñoaïn söû maø chuùng toâi khoâng neâu ra ôû ñaây, ñoù laø vieäc Ngaøi qua Chieâm Thaønh moät thôøi gian, vôùi muïc ñích hoøa hôïp nöôùc Chieâm Thaønh vôùi nöôùc Vieät Nam, hoøa vôùi phöông Nam ñeå ñuû söùc choáng vôùi phöông Baéc. Vaø Ngaøi höùa gaû coâng chuùa Huyeàn Traân cho vua Chieâm. Vì coù taùnh caùch lo cho ñaát nöôùc xöù sôû nhieàu, neân chuùng toâi khoâng coù ghi ñoaïn söû naøy vaøo ñaây.

Ñeán naêm 1304 Ngaøi daïo ñi caùc nôi khuyeân daân deïp boû nhöõng mieáu thôø thaàn khoâng chaùnh ñaùng. Ngaøi laïi daïy daân tu haønh thaäp thieän, vieäc naøy raát ñaùng ñeå chuùng ta löu taâm. Khoâng phaûi ai Ngaøi cuõng daïy tu thieàn, vì tu thieàn laø phöông phaùp tu daønh cho nhöõng ngöôøi quyeát taâm quyeát chí, chôù khoâng phaûi cho ngöôøi daân thöôøng. Muoán ngöôøi daân coù ñaïo ñöùc thì khoâng gì hôn daïy hoï tu trì nguõ giôùi vaø haønh thaäp thieän. Ñoù laø phöông phaùp maø toaøn daân ai cuõng coù theå tu ñöôïc. Ñem ñaïo ñöùc phoå bieán cho quaàn chuùng, thì chæ coù nguõ giôùi vaø thaäp thieän laø caên baûn. Nhö hieän nay tuy chuùng ta ôû thieàn vieän, nhöng vôùi ngöôøi Phaät töû môùi chöa quyeát taâm tu thieàn, chuùng ta cuõng khuyeân hoï giöõ nguõ giôùi vaø haønh thaäp thieän. Chôù khoâng phaûi gaëp ai chuùng ta cuõng baûo phaûi tu thieàn, neáu tu thieàn khoâng ñöôïc thì coi nhö boû ñi, noùi nhö vaäy laø khoâng toát.

Muøa ñoâng naêm aáy, vua Anh Toâng thænh Ngaøi veà trieàu ñeå truyeàn giôùi Boà-taùt taïi gia cho vua vaø caùc quan.

Sau ñoù, Ngaøi choáng gaäy ñeán chuøa Suøng Nghieâm ôû nuùi Linh Sôn ñeå truyeàn baù Thieàn toâng.

Ñoaïn naøy chöùng minh cuï theå chuû tröông cuûa Sô Toå Truùc Laâm laø Thieàn Giaùo ñoàng haønh. Ngaøi giaûng Truyeàn Ñaêng Luïc laø saùch truyeàn ñaêng cuûa nhaø thieàn, nhöng khuyeân Quoác sö Ñaïo Nhaát giaûng kinh Phaùp Hoa.

Baõi haï, Ngaøi vaøo nuùi Yeân Töû, ñuoåi heát nhöõng ngöôøi cö só theo haàu haï vaø nhöõng keû noâ dòch trong chuøa, khoâng ñöôïc chöïc haàu nhö tröôùc. Chæ ñeå laïi möôøi vò thò giaû thöôøng theo Ngaøi. Ngaøi leân ôû am Töû Tieâu, vì Phaùp Loa giaûng Truyeàn Ñaêng Luïc. Thò giaû xuoáng nuùi gaàn heát, duy coù ñeä töû thöôïng tuùc laø Phaùp Loa coøn ôû thoâi.

Trong thôøi gian naøy, Ngaøi leo khaép nuùi Yeân Töû, chaúng ngaïi nhoïc nhaèn, qua laïi treân caùc ngoïn nuùi ñeå tìm nhöõng choã kyø ñaëc. Ngaøi Phaùp Loa sôï Ngaøi beänh neân khuyeân can, Ngaøi baûo: “Thôøi tieát cuûa ta ñaõ ñeán, muoán taïo keá laâu daøi.” Töùc laø Ngaøi töï bieát ñeán luùc saép ra ñi, neân muoán tìm choã an thaân khi tòch, hoaëc laø tìm choã caát ngoâi chuøa ñeå khieán cho Phaät phaùp ñöôïc beàn laâu.

Ngaøy muøng naêm thaùng möôøi naêm aáy, ngöôøi nhaø cuûa coâng chuùa Thieân Ñoan leân nuùi baïch Ngaøi: “Coâng chuùa Thieân Ñoan beänh naëng mong ñöôïc thaáy Toân ñöùc roài cheát.” Ngaøi buøi nguøi baûo: “Thôøi tieát ñaõ ñeán vaäy.” Ngaøi beøn choáng gaäy xuoáng nuùi, chæ cho theo moät ngöôøi thò giaû. Ngaøy muøng möôøi Ngaøi veà ñeán kinh, daën doø xong, ngaøy raèm Ngaøi trôû veà nuùi.

Ngaøi xuoáng nuùi veà kinh thaêm chò laø Coâng chuùa Thieân Ñoan ñang ñau naëng vaø saép maát. Trong Tam Toå Thöïc Luïc coù ghi: Thaáy Coâng chuùa Thieân Ñoan lo sôï, Ngaøi khuyeân: “Chò neân yeân taâm, neáu ra ñi ñeán Dieâm chuùa thì chò noùi: Ít hoâm sau em toâi laø Truùc Laâm Ñaïi ñaàu-ñaø seõ xuoáng.” Caâu chuyeän naøy khoâng ñöôïc thích hôïp, neân khoâng coù ghi vaøo tieåu söû, nhöng ñöôïc daãn ra ñaây ñeå Taêng Ni thaáy raèng: Ngöôøi tu coù theå nhôø ñöùc ñoä cuûa mình laøm giaûm nheï ñöôïc nghieäp cuûa thaân baèng quyeán thuoäc, noùi ñieàu naøy khoâng phaûi laø khoâng coù lyù do. Thí duï nhö hieän nay chuùng ta coù moät ñòa vò cao sang trong xaõ hoäi, neáu nhöõng ngöôøi thaân cuûa mình giaû söû coù phaïm nhöõng loãi laàm gì thì ngöôøi ñöùng ra xöû phaït cuõng nöông tay, ñoù laø moät leõ thaät. ÔÛ ñaây cuõng vaäy, Ngaøi Ñieàu Ngöï tin raèng nhôø ñaïo ñöùc tu haønh cuûa mình, nhöõng thaân nhaân seõ ñöôïc giaûm bôùt caùc hình phaït, cho neân Ngaøi môùi khuyeân chò nhö vaäy.

Daën doø xong, Ngaøi trôû veà nuùi. Ngaøi döøng nghæ ôû chuøa Sieâu Loaïi. Hoâm sau vöøa raïng ñoâng, Ngaøi ñi boä ñeán chuøa laøng Coå Chaâu.

Chuùng ta thaáy Ngaøi ñuùng laø nhaø tu khoå haïnh. Tuy giaø beänh maø Ngaøi vaãn ñi boä chôù khoâng ñi ngöïa. Khi ñeán chuøa laøng Coå Chaâu, Ngaøi töï ñeà baøi keä raèng:

Theá soá nhaát töùc maëc,

Thôøi tình löôõng haûi ngaân.

Ma cung hoàn quaûn thaäm,

Phaät quoác baát thaéng xuaân.

Trong quyeån Tam Toå Thöïc Luïc, caâu ñaàu cuûa baøi keä noùi khaùc: “Theá soá nhaát saùch maïc.” “Saùch maïc”, saùch laø sôïi daây, cuõng coù aâm laø taùc töùc laø tan taùc. Chöõ maïc laø chôù, laø khoâng, cuõng ñoïc laø maïch töùc laø raäm raïp, hoaëc ñoïc laø baù töùc laø laëng leõ. Neáu caâu keä laø “Theá soá nhaát saùch maïc” thì khoâng bieát laøm sao giaûi nghóa, neân laøm roái nhieàu dòch giaû.

Song khi ñoïc trong Tam Toå Haønh Traïng cuûa oâng Ngoâ Thôøi Nhaäm, caâu ñaàu baøi keä laø: “Theá soá nhaát töùc maëc”, chuùng toâi thaáy caâu naøy raát hôïp lyù. Theá soá laø soá ñôøi, nhaát töùc maëc laø moät hôi thôû, thôû ra maø khoâng hít vaøo laø cheát ngay. Nghóa naøy raát hôïp vôùi kinh Phaät, neân chuùng toâi nhaän caâu naøy laø ñuùng.

Ñeán sau naøy khi tra laïi boä Thieàn Toâng Baûn Haïnh cuûa Thieàn sö Chaân Nguyeân, chuùng toâi thaáy caâu ñaàu baøi keä cuõng laø: “Theá soá nhaát töùc maëc”. Thieàn sö Chaân Nguyeân sanh naêm 1647, tòch naêm 1726. Coøn taùc giaû quyeån Tam Toå Haønh Traïng laø oâng Ngoâ Thôøi Nhaäm, sanh naêm 1746 maát naêm 1805. Vaäy ngaøi Chaân Nguyeân sanh tröôùc oâng Ngoâ Thôøi Nhaäm gaàn moät traêm naêm. Vì theá quyeån Tam Toå Haønh Traïng cuûa oâng coù theå caên cöù theo taøi lieäu cuûa ngaøi Chaân Nguyeân. Ngaøi laø moät Thieàn sö truï trì chuøa Long Ñoäng, töùc laø cöûa ngoõ vaøo nuùi Yeân Töû, vaø truï trì chuøa Quyønh Laâm laø ngoâi chuøa lôùn nhaát cuûa heä phaùi Truùc Laâm, cho neân taøi lieäu cuûa Ngaøi chính xaùc hôn, chuùng ta ñuû loøng tin nôi caâu “Theá soá nhaát töùc maëc” trong quyeån Thieàn Toâng Baûn Haïnh cuûa Ngaøi.

Giaûi nghóa baøi keä:

Theá soá nhaát töùc maëc

Theá soá laø soá ñôøi. Nhaát töùc maëc laø moät hôi thôû. Töùc laø hôi thôû, maëc laø döøng laø laëng. Nghóa laø hôi thôû ra maø döøng laïi khoâng hít vaøo laø maát ñi moät cuoäc ñôøi.

Thôøi tình löôõng haûi ngaân

Thôøi tình laø tình ñôøi hay loøng cuûa con ngöôøi. Löôõng haûi ngaân laø hai bieån baïc. Nghóa laø loøng tham con ngöôøi laø hai bieån baïc, laø chæ söï tham muoán voâ cuøng. Soá ñôøi cuûa mình chæ trong moät hôi thôû, maø loøng tham muoán voâ cuøng.

Ma cung hoàn quaûn thaäm

Ma cung laø cung ma. Hoàn laø môø mòt toái taêm. Quaûn thaäm laø bò quaûn lyù raát khít khao chaët cheõ.

Phaät quoác baát thaéng xuaân

Coõi Phaät ñeïp ñeõ khoâng gì hôn (xuaân laø chæ cho söï ñeïp ñeõ).

DÒCH:

Soá ñôøi moät hôi thôû

Loøng ngöôøi hai bieån vaøng.

Cung ma doàn quaù laém,

Coõi Phaät vui naøo hôn.

Hai caâu ñaàu chæ maïng soáng con ngöôøi heát söùc ngaén nguûi maø loøng tham muoán voâ cuøng. Loøng ngöôøi hai bieån vaøng, duøng chöõ vaøng thay chöõ baïc cho aên vaän. Nôi naøo coù tieàn baïc nhieàu nhö nöôùc goïi laø tieàn röøng baïc beå, hay bieån baïc. Neáu laø bieån vaøng thì caøng quí, caøng tham hôn nöõa.

Hai caâu sau laø chæ nôi cung ma toái taêm khoå sôû bò cai quaûn chaët cheõ, coøn coõi Phaät toát ñeïp an vui khoâng gì baèng.

Toùm laïi baøi keä naøy dieãn taû hai hình aûnh ñoái nghòch nhau giöõa keû meâ vaø ngöôøi tænh. Keû meâ cho thaân naøy laø laâu daøi quí baùu, neân loøng tham muoán quaù nhieàu, khoâng löôøng tuoåi thoï cuûa mình, roài taïo nghieäp chòu khoå. Ñeán khi cheát phaûi ñoïa vaøo coõi ma coõi aùc, ñau ñôùn voâ ngaàn! Neáu chuùng ta thöùc tænh bieát roõ cuoäc ñôøi hö doái phuø du, loøng tham döøng laïi ñeå coá gaéng tieán tu, ñoù laø chuùng ta choïn coõi Phaät ñeå trôû veà nöông töïa, ñoù cuõng laø nôi an vui töï taïi muoân ñôøi.

Baøi keä naøy laø nhöõng lôøi caûnh tænh cuûa ngaøi Truùc Laâm Ñaïi Ñaàu-ñaø. Vôùi taâm hoàn bao la roäng raõi, Ngaøi muoán caûi taïo theá gian trôû thaønh hieàn laønh toát ñeïp. Ngaøi ñi trong daân gian daïy ngöôøi giöõ nguõ giôùi, tu thaäp thieän, coá gaéng tu haønh chuyeån nghieäp. Song vieäc laøm cuûa Ngaøi chöa xong, maø tuoåi thoï ñaõ heát roài! Bieát mình saép tòch, Ngaøi caûm khaùi ghi laïi baøi keä mang taâm traïng cuûa Ngaøi luùc aáy. Baøi keä naøy lieân heä roõ raøng vôùi baøi keä boán caâu sau ñaây:

Thaân nhö hoâ haáp tyõ trung khí,

Theá tôï phong haønh laõnh ngoaïi vaân.

Ñoã quyeân ñeà ñoaïn nguyeät nhö truù,

Baát thò taàm thöôøng khoâng quaù xuaân.

Trong hai caâu ñaàu Ngaøi luoân luoân nhôù thaân mình gioáng nhö hôi thôû ra vaøo nôi muõi, ngaén nguûi taïm bôï. Cuoäc ñôøi thay ñoåi khoâng döøng nhö ñaùm maây troâi ngoaøi ñænh nuùi xa! Ñoái chieáu laïi, chuùng ta thaáy raát hôïp vôùi caâu keä: “Theá soá nhaát töùc maëc”… Nhôø tra quyeån Thieàn Toâng Baûn Haïnh, chuùng ta thaáy ñöôïc choã töông hôïp, khoâng coøn laàm laãn nöõa.

Ngaøi ñi boä trôû veà nuùi, ñeán am Bình Döông, ñöôïc Tuyeân Töø Hoaøng thaùi haäu luùc aáy tu roài, thænh Ngaøi vaøo am cuùng döôøng böõa trai. Ngaøi vui veû noùi: Ñaây laø böõa cuùng döôøng roát sau. Nhö vaäy laø Ngaøi bieát tröôùc Ngaøi saép tòch.

Ngaøy möôøi taùm, Ngaøi laïi ñi boä ñeán chuøa Tuù Laâm ôû ngoïn An Kyø Sanh. Nghe nhöùc ñaàu, Ngaøi goïi hai vò Tyø-kheo trong chuøa baûo: “Ta muoán leân ngoïn Ngoïa Vaân maø chaân khoâng theå leo noåi, phaûi laøm sao?” Hai vò Tyø-kheo baïch: “Hai ñeä töû coù theå giuùp ñöôïc.” Ñeán am Ngoïa Vaân, Ngaøi taï hai vò Tyø-kheo raèng: “Xuoáng nuùi tu haønh ñi, chôù xem thöôøng vieäc sanh töû.”

Baûo Saùt hoûi:

Ngaøi lôùn tieáng ñaùp:

- Nguõ Ñeá Tam Hoaøng laø vaät gì?

Baûo Saùt hoûi: Maët trôøi Phaät, maët traêng Phaät laø yù chæ theá naøo, ngaøi Ñieàu Ngöï daãn moät caâu trong Bích Nham Luïc ñeå ñaùp: Nguõ Ñeá Tam Hoaøng laø vaät gì? Chuùng ta thöôøng noùi Phaät laø ñaáng giaùc ngoä, nhöng ôû ñaây laïi noùi “Maët trôøi Phaät, maët traêng Phaät”, vaäy maët trôøi maët traêng coù giaùc khoâng? Nhö chuùng ta ñaõ bieát khi ngoä roài thì taát caû khoâng gì ngoaøi taâm Phaät. Theá thì maët trôøi maët traêng ñaâu khoâng phaûi laø Phaät sao? Caâu ñaùp cuûa ngaøi Ñieàu Ngöï laøm roõ yù naøy. Nguõ Ñeá laø naêm vò vua ôû Trung Hoa, Tam Hoaøng laø ba vò vua thôøi coå, caùc vò naøy raát ñöôïc quí troïng, laïïi hoûi laø vaät gì? Cho neân ngöôøi sau keát toäi ngaøi Tuyeát Ñaäu, töôûng nhö Ngaøi khinh thöôøng bieám nheõ caùc nhaø vua. Nhöng nhöõng vò vua ñöôïc ngöôøi trong thieân haï quí troïng vôùi moät vaät khaùc cuõng khoâng coù ngoaøi. Phaät duï nhö oâng vua, maët trôøi maët traêng duï nhö vaät naøy vaät kia. Maët trôøi maët traêng cuõng laø Phaät, thì vaät naøy vaät kia cuõng laø Nguõ Ñeá Tam Hoaøng, khoâng coù ngoaøi, khoâng coù khaùc. Vaäy laø khoâng coù caùi quí ôû ngoaøi caùi tieän, khoâng coù caùi tieän ôû ngoaøi caùi quí.

Baûo Saùt laò hoûi:

- Chæ nhö “Hoa sum seâ chöø gaám sum seâ, tre ñaát nam chöø caây ñaát baéc”, laïi laø sao?

Ngaøi ñaùp:

- Laøm muø maét ngöôi.

Baûo Saùt beøn thoâi.

Ngaøi Baûo Saùt laïi daãn nhöõng caâu cuûa ngöôøi xöa ñeå hoûi.

Sô Toå ñaùp: Laøm muø maét ngöôi. Taïi sao? Vì hoa gaám, tre caây, neáu nhìn vaøo nhöõng hình aûnh ñoù, seõ bò chuùng laøm muø maét. Baûo Saùt thoâi khoâng hoûi nöõa.

Suoát maáy hoâm trôøi ñaát u aùm, chim vöôïn keâu hoùt raát bi thaûm.

Ñeán ngaøy muøng moät thaùng möôøi moät, ñeâm nay trôøi trong sao saùng, Ngaøi hoûi Baûo Saùt: “Hieän giôø laø giôø gì?” Baûo Saùt baïch: “Giôø Tyù.” Ngaøi laáy tay veùn maøn cöûa soå nhìn xem, noùi: “Ñeán giôø ta ñi.” Baûo Saùt hoûi: “Toân Ñöùc ñi ñeán choã naøo?” Ngaøi noùi keä ñaùp:

Nhaát thieát phaùp baát sanh,

Nhaát thieát phaùp baát dieät.

Nhöôïc naêng nhö thò giaûi,

Chö Phaät thöôøng hieän tieàn.

Haø khöù lai chi lieãu daõ.

DÒCH:

Taát caû phaùp chaúng sanh,

Taát caû phaùp chaúng dieät.

Neáu hay hieåu nhö theá,

Chö Phaät thöôøng hieän tieàn.

Naøo coù ñeán ñi aáy vaäy.

Boán caâu keä ñaàu laø daãn trong kinh Hoa Nghieâm: Neáu chuùng ta thaáy taát caû phaùp chaúng sanh, taát caû phaùp chaúng dieät, thaáy vaø hieåu ñöôïc nhö vaäy thì chö Phaät luoân luoân coù maët tröôùc maét chuùng ta.

Caâu cuoái baøi keä laø Ngaøi ñaùp: Naøo coù ñeán ñi aáy vaäy, nghóa laø khoâng coù ñeán khoâng coù ñi. Caùi nhìn cuûa Ngaøi khaùc vôùi chuùng ta nhö theá naøo? Ñoái vôùi chuùng ta khi sanh goïi laø ñeán, khi töû laø ñi. Bôûi ñeán cho neân möøng, aên möøng ngaøy sanh, ñi cho neân buoàn, buoàn ngaøy ra ñi, neân goïi laø ngaøy huùy kî, kieâng khoâng daùm noùi tôùi. Nhöng thöû hoûi chuùng ta ñeán trong cuoäc ñôøi naøy maáy möôi naêm ñeå höôûng caùi gì maø möøng? Khi ñi, coù bieát ra sao maø sôï? Thaät laø laém chuyeän raéc roái. Chuùng ta coù maët nôi ñaây chöa chaéc ñöôïc an laønh haïnh phuùc, coù khi phaûi laän ñaän lao ñao khoùc bao nhieâu nöôùc maét, taïi sao laïi möøng? Ñeán luùc ra ñi, neáu caû ñôøi mình khoâng coù laøm ñau khoå phieàn luïy cho ai, ra ñi thaät thaûnh thôi, taïi sao laïi sôï? Con ngöôøi vì meâ muoäi cho neân tham soáng sôï cheát, mong ñöôïc soáng laâu ñeán traêm tuoåi, nhöng tuoåi giaø luïm cuïm soáng theâm möôøi naêm hai möôi naêm coù haïnh phuùc gì khoâng? Thoâi thì heát duyeân cöù nheï nhaøng ra ñi chôù neân sôï seät, coøn duyeân thì vui ôû laïi, cuõng chôù than van cuoäc ñôøi sao khoå quaù! Neáu soáng than khoå, cheát laïi sôï, vaäy phaûi laøm sao? Chuùng ta phaûi gan daï chaáp nhaän soáng khoâng than, ra ñi khoâng sôï, phaûi hieåu roõ cuoäc ñôøi laø taïm bôï hö doái, ñuû duyeân thì toàn taïi, thieáu duyeân thì tan raõ, khoâng coù gì quan troïng, maø quan troïng laø chuùng ta bieát vui vôùi cuoäc soáng vaø vui luùc ra ñi.

Theá neân khi Baûo Saùt hoûi: Toân ñöùc ñi ñeán choã naøo, ngaøi Ñieàu Ngöï ñaùp: Naøo coù ñeán ñi aáy vaäy. Nhö trong kinh Laêng Nghieâm coù noùi: Thaân naøy nhö hoøn boït treân maët bieån, neáu hoøn boït tan roài thì trôû veà bieån caû, laøm gì coù ñeán coù ñi? Song chuùng ta chæ bieát hoøn boït maø khoâng bieát goác cuûa noù töø maët bieån, neáu bieát ñöôïc thì hoøn boït coøn hay maát ñaâu coù nghóa gì! Theá neân khi tu chuùng ta phaûi nhaän ñöôïc nôi mình phaùp thaân khoâng sanh khoâng dieät, theo duyeân huyeãn hieän, heã huyeãn sanh thì huyeãn töû, sanh töû qua roài trôû veà phaùp thaân, coù maát chi ñaâu maø noùi ñi noùi ñeán. Qua caâu ñaùp cuûa Sô Toå Truùc Laâm chuùng ta thaáy trong vieäc sanh töû Ngaøi raát an nhieân töï taïi, khoâng khoå sôû, khoâng lo laéng.

Baûo Saùt hoûi:

- Chæ nhö khi chaúng sanh chaúng dieät laø theá naøo?

Ngaøi lieàn nhaèm mieäng Baûo Saùt taùt cho moät caùi, noùi:

- Chôù noùi môù.

Noùi xong, Ngaøi beøn naèm nhö sö töû laëng leõ maø tòch, vaøo nieân hieäu Höng Long thöù möôøi saùu (1308), thoï naêm möôi moát tuoåi.

Baûo Saùt hoûi theâm: Choã chaúng sanh chaúng dieät laø theá naøo? Sô Toå lieàn taùt vaøo mieäng Baûo Saùt noùi: Chôù noùi môù, nghóa laø chôù noùi meâ noùi moäng. Ngay choã chaúng sanh chaúng dieät maø coøn hoûi theá naøo, ñoù laø baøy theâm chuyeän. Haõy ngay ñoù maø soáng.

Sô Toå Truùc Laâm thoï naêm möôi moát tuoåi, Ngaøi ñi sôùm quaù!

Ngaøi coøn löu laïi nhöõng taùc phaåm:

1. Thieàn Laâm Thieát Chuûy Ngöõ Luïc.

2. Ñaïi Höông Haûi AÁn Thi Taäp.

3. Taêng-giaø Toaùi Söï.

4. Thaïch Thaát Mò Ngöõ do Phaùp Loa soaïn laïi lôøi cuûa Ngaøi.

Nhöõng taäp saùch naøy hieän nay chæ coøn raûi raùc chuùt ít, khoâng nguyeân veïn ñaày ñuû.

Ñeå keát thuùc tieåu söû cuûa Sô Toå Truùc Laâm, chuùng toâi muoán nhaéc ñeán toân hieäu Ñieàu Ngöï Giaùc Hoaøng cuûa Ngaøi. Teân Ñieàu Ngöï khoâng phaûi do Ngaøi töï xöng, maø chính vua Thaùnh Toâng ñaët cho khi Ngaøi thuaät laïi ñieàm moäng. Ngaøi thaáy töø ruùn moïc leân hoa sen, treân hoa coù ñöùc Phaät teân laø Bieán Chieáu, neân vua cha ñaët teân cho Ngaøi laø Ñieàu Ngöï, töùc laø Phaät. Giaùc Hoaøng laø oâng vua giaùc ngoä ñi tu, cuõng nhö ñöùc Phaät khi xöa ôû AÁn Ñoä laø moät Thaùi töû saép leân ngoâi vua, roài giaùc ngoä ñi tu. Hai hình aûnh raát gaàn nhau khieán cho chuùng ta thaáy roõ caùc Ngaøi töø moät ñòa vò cao sang quyeàn quí, laõnh ñaïo toaøn daân, nhöng caùc Ngaøi thöùc tænh ra ñi tìm ñaïo. Song ñoái vôùi traùch nhieäm, caùc Ngaøi khoâng thieáu boån phaän, laïi coøn laøm ñaày ñuû hôn nöõa. Neáu Thaùi töû Taát-ñaït-ña khi xöa ôû taïi cung ñieän, roài leân laøm vua cai trò muoân daân thôøi ñoù, thì ngaøy nay coù coøn ai bieát ñeán Ngaøi nöõa hay khoâng? Cuõng theá, neáu Ñieàu Ngöï Giaùc Hoaøng chæ laø vua Traàn Nhaân Toâng thì hieän giôø neáu chuùng ta quí kính Ngaøi chæ laø quí moät oâng vua thöông daân cöùu nöôùc, chôù ñaâu coù nhaéc ñeán lyù töôûng tu haønh ñaïo ñöùc cuûa Ngaøi. Nhöng chính vì caùc Ngaøi ñi tu tìm ñaïo giaûi thoaùt, neân giaù trò tinh thaàn cuûa caùc Ngaøi caøng roäng raõi cao caû hôn vaø ñöôïc löu truyeàn maõi ñeán muoân ñôøi.

]



	THIEÀN TOÂNG VIEÄT NAM