TAM TOÅ TRUÙC LAÂM GIAÛNG GIAÛI

H.T THÍCH THANH TÖØ

SÔ TOÅ PHAÙI TRUÙC LAÂM

THAM VAÁN (tt)

Coù vò taêng hoûi: Theá naøo laø Phaät?

Ngaøi ñaùp: Nhaän ñeán nhö xöa vaãn chaúng phaûi.

Hoûi: Theá naøo laø phaùp?

Ñaùp: Nhaän ñeán nhö xöa vaãn chaúng phaûi.

Hoûi: Theá naøo laø taêng?

Ñaùp: Nhaän ñeán nhö xöa vaãn chaúng phaûi.

Hoûi ba caâu: Theá naøo laø Phaät, theá naøo laø phaùp, theá naøo laø taêng, Ngaøi chæ duøng moät caâu ñaùp: Nhaän ñeán nhö xöa vaãn chaúng phaûi. Hieän nay neáu ai hoûi chuùng ta nhö theá, haún chuùng ta ñònh nghóa roõ raøng vaø raát hay, khoâng leõ Ngaøi laïi vuïng hôn chuùng ta? Vì caùi nhìn cuûa thieàn thaâm saâu, khoâng phaûi nhö nghóa roõ raøng cuûa giaùo. Thieàn chæ cho chuùng ta nhaän ra caùi khoâng theå duøng ngoân ngöõ taàm thöôøng dieãn taû ñöôïc.

Nhaän ñeán nhö xöa vaãn chaúng phaûi nghóa theá naøo? Neáu coù ai ñem moät chieác ñoàng hoà taëng, chuùng ta ñöa tay nhaän roài caûm ôn. Nhö vaäy coù moät vaät ñeå chuùng ta nhaän, thì ñoù laø vaät beân ngoaøi chôù khoâng phaûi cuûa mình. Coøn Phaät laø ngay nôi mình hieån loä chôù khoâng phaûi caùi gì beân ngoaøi ñöa tôùi, neáu noùi nhaän ñöôïc laø khoâng phaûi. Coøn phaùp töùc kinh ñieån ngöôøi ñöa chuùng ta nhaän, sao cuõng noùi “khoâng phaûi”? Caâu hoûi veà taêng cuõng traû lôøi gioáng nhö vaäy laø taïi sao? Ñoái vôùi giaùo thì Phaät laø ñaáng giaùc ngoä, phaùp laø nhöõng lôøi daïy cuûa Phaät, taêng laø nhöõng ngöôøi tu sau naøy, nhö vaäy Phaät phaùp taêng laø rieâng. Ñoái vôùi caùi nhìn cuûa Thieàn toâng, Luïc Toå daïy Phaät laø giaùc, Phaùp laø chaùnh, Taêng laø tònh. Giaùc, chaùnh, tònh khoâng rôøi nhau, moät theå maø ba duïng, noùi moät töùc ñuû caû ba. Neáu khoâng hieåu ñieàu naøy chuùng ta thaáy Ngaøi khoâng bieát giaûi thích, chæ laäp laïi caâu nhaän ñeán nhö xöa vaãn chaúng phaûi.

Vò taêng hoûi theâm: Cöùu kính theá naøo?

Ngaøi daïy:Baùt töï ñaû khai phaân phoù lieãu,

            Caùnh voâ dö söï khaû trình quaân.

Dòch:  Chöõ baùt ñaõ baøy trao heát saïch,

            Ñaâu coøn coù vieäc noùi cuøng ngöôi.

Khi nghe Ngaøi traû lôøi veà Phaät Phaùp Taêng, vò taêng khoâng hieåu neân hoûi theâm cöùu kính theá naøo?

Ngaøi baûo: Chöõ baùt ñaõ môû ra trao heát saïch, ñaâu coøn vieäc gì giaáu gieám ñeå noùi vôùi ngöôi nöõa. Ñoâi chaân maøy chuùng ta gioáng hình chöõ baùt ñaõ môû ra, loã muõi naèm ngay döôùi chaân maøy laïi khoâng chòu naém, coøn gì nöõa maø chæ. Ñoâi chaân maøy chæ cho phöông tieän, muõi chæ cho caùi chaân thaät. Phöông tieän ñaõ vaïch roài, caùi chaân thaät naèm saün ngay ñoù laïi khoâng nhaän. Noùi nhaän ñeán nhö xöa vaãn chaúng phaûi laø ñaõ noùi thaúng, noùi chí tình roài, coøn hoûi cöùu kính chi nöõa.

OÂng Taêng vaãn chöa hieåu neân laïi hoûi: Theá naøo laø moät vieäc höôùng thöôïng?

Ngaøi ñaùp: Ñaàu gaäy kheâu nhaät nguyeät.

Taêng noùi: Duøng coâng aùn cuõ laøm gì?

Caâu ñoù laø caâu ngöôøi xöa noùi, nay Ngaøi ñem caâu cuõ noùi vôùi con laøm gì?

Ngaøi ñaùp: Moät laàn nhaéc laïi moät laàn môùi.

Tuy ñoù laø vieäc cuõ, nhöng moãi laàn nhaéc laïi laø moãi laàn môùi.

Taêng hoûi: Theá naøo laø giaùo ngoaïi bieät truyeàn?

Ngaøi baûo: EÃnh öông nhaûy khoâng khoûi ñaáu.

Taêng hoûi tieáp: Sau khi ra khoûi ñaáu thì theá naøo?

Ngaøi ñaùp: Laïi theo con eách nhaûy xuoáng buøn.

Taêng noùi: Vaãn laø nhaûy chaúng khoûi.

Ngaøi beøn lôùn tieáng naït: Keû muø! Thaáy caùi gì?

Ñaây laø caâu lanh lôïi.

Ngaøi lieàn höø höø hai tieáng. Vò taêng suy nghó.

Leõ ra nghe höø höø thì leã nhöng khoâng leã maø coøn suy nghó neân Ngaøi lieàn ñaùnh. Vò Taêng laïi suy nghó ñeå hoûi, Ngaøi lieàn heùt, vò Taêng cuõng heùt. Ra veû roài ñaáy.

Ngaøi hoûi: Laõo Taêng bò moät caùi heùt, hai caùi heùt cuûa ngöôi, roát cuoäc theá naøo? Noùi mau! Noùi mau! Vò taêng suy nghó. Ngaøi laïi heùt moät tieáng, noùi: Con choàn hoang quæ quaùi, vöøa roài tinh lanh, giôø ôû choã naøo? Nghóa laø tröôùc daùm noùi Ñaïi toân ñöùc löøa ngöôøi laøm gì, ñoù laø tinh lanh, roài sau daùm heùt, ñoù laø tinh lanh, nhöng baây giôø laïi suy nghó ñeå ñi tôùi ñaâu? OÂng taêng khoâng bieát neân leã baùi roài lui.

Ñaây chuùng toâi nhaéc laïi cho quí vò roõ. Thieàn toâng laø giaùo ngoaïi bieät truyeàn, nghóa laø truyeàn rieâng ngoaøi giaùo lyù. Ngaøi traû lôøi: EÃnh öông nhaûy khoâng khoûi ñaáu, caâu naøy laø noùi ñeå cho chuùng ta khoâng coù gì phaûi suy gaãm, khoâng coù choã ñeå baùm víu nghó suy, neáu ngay ñoù laõnh hoäi ñöôïc thì ñuùng, khoâng laõnh hoäi ñöôïc thì sai. Vì chöa laõnh hoäi ñöôïc neân vò taêng hoûi theâm: Sau khi ra khoûi ñaáu thì theá naøo?

Ngaøi noùi deã daøng: Laïi theo con eách nhaûy xuoáng buøn. Ra khoûi ñaáu thì nhaûy xuoáng buøn chôù ñi ñaâu nöõa! Caâu noùi nhö lôøi noùi ñuøa nhöng thaät ra ñaõ noùi leân vieäc baét buoäc chuùng ta phaûi thaáy ôû beân kia, chôù khoâng phaûi ngay trong ngoân ngöõ.

Vò taêng coøn chaáp ngoân ngöõ neân noùi: Vaãn laø nhaûy chaúng khoûi. Nhaûy xuoáng buøn töùc laø nhaûy chöa khoûi.

Ngaøi beøn lôùn tieáng naït: Keû muø! Thaáy caùi gì? Neáu noùi nhö theá laø ngöôi khoâng thaáy gì caû.        

Vò taêng trôû laïi noùi: Ñaïi toân ñöùc löøa ngöôøi laøm gì? Ngaøi noùi nhö theá laø moät caùch löøa ngöôøi, chôù khoâng noùi leõ thaät. Thaáy vò taêng coù veû hôi thaám neân Ngaøi lieàn höø höø töùc laø hö hö. Nhöng vò taêng laïi suy nghó, Ngaøi lieàn ñaùnh. Vò taêng laïi suy nghó ñeå hoûi, Ngaøi lieàn heùt. Ñeán ñaây vò taêng nhaïy beùn moät chuùt lieàn heùt laïi.

Ngaøi hoûi: Laõo taêng bò moät caùi heùt, hai caùi heùt cuûa ngöôi, roát cuoäc theá naøo? Noùi mau! Noùi mau! Ngay ñoù neáu bieát thì traû lôøi baèng moät haønh ñoäng, nhöng vì khoâng bieát, ñöùng suy nghó, neân Ngaøi môùi heùt noùi: Con choàn hoang quæ quaùi vöøa roài tinh lanh, giôø ôû choã naøo? Caùi tinh lanh khi naõy giôø ñaâu maát roài. Vò taêng khoâng ñaùp ñöôïc phaûi ñaûnh leã roài lui. Ñaây laø loái ñoái ñaùp hoaøn toaøn laø thieàn, khoâng coù giaùo.

*

Moät vò taêng khaùc hoûi: Ñaïi toân ñöùc khoå nhoïc tu haønh, ñaõ traûi qua nhieàu naêm ñoái vôùi saùu thoâng cuûa Phaät, Ngaøi ñaõ ñöôïc maáy thoâng? Caâu hoûi naøy hôi khoù traû lôøi, nghóa laø chòu cöïc khoå tu haønh, Phaät ñöôïc saùu thoâng, nay Ngaøi ñöôïc maáy thoâng roài?

Ngaøi ñaùp: Cuõng ñöôïc saùu thoâng. Nghóa laø Phaät ñöôïc saùu thoâng, toâi cuõng ñöôïc saùu thoâng.

Vò taêng môùi thöû: Naêm thoâng kia gaùc qua, theá naøo laø tha taâm thoâng? Naêm thoâng thì boû qua, hoûi theá naøo laø tha taâm thoâng.

Ngaøi lieàn ñaùp: Ñaày caû quoác ñoä, coù bao nhieâu thöù taâm Nhö Lai ñeàu bieát, Nhö Lai ñeàu thaáy. Ngaøi khoâng noùi thaúng maø daãn trong kinh Kim Cang, Phaät noùi: “Ñaày caû quoác ñoä chuùng sanh coù bao nhieâu thöù taâm Nhö Lai ñeàu bieát.” Nhö vaäy Ngaøi coù saùu thoâng nhö Phaät thì Ngaøi cuõng bieát, cuõng thaáy.

Vò taêng lieàn ñöa naém tay leân noùi: Ñaõ bieát heát, thaáy heát, vaäy bieát caùi naøy coù vaät gì? Töùc laø trong trong naém tay toâi coù vaät gì. Vò taêng naøy thöû ñeán nôi chôù khoâng chòu thua. Khi daãn kinh Phaät ñeå ñaùp, neáu ngöôøi hoûi laïi theo caùch naøy thì chuùng ta cuõng khoù traû lôøi.

Ngaøi kheùo noùi: Nhö coù nhö khoâng, chaúng phaûi khoâng chaúng phaûi saéc. Theá naøo laø nhö coù nhö khoâng? Taát caû söï vaät duyeân hôïp taïm thaáy nhö coù, nhöng theå taùnh laø khoâng, neân thaáy nhö coù maø laø nhö khoâng, nhöng noù cuõng khoâng phaûi khoâng, cuõng khoâng phaûi saéc. Traû lôøi nhö theá neân khoâng laøm sao beû ñöôïc Ngaøi.

Vò taêng lieàn hoûi: Xöa taêng hoûi Hoøa thöôïng Lang Gia: Thanh tònh baûn nhieân, vì sao chôït sanh sôn haø ñaïi ñòa? YÙ chæ theá naøo?

Ngaøi ñaùp: Thaät gioáng thuyeàn chaøi ra bieån.

Vò taêng hoûi theâm: YÙ naøy theá naøo?

Ngaøi ñaùp: Ai bieát nôi choán khoùi soùng xa khôi kia, rieâng coù choã neân suy nghó.

Hoøa thöôïng Lang Gia laø Thieàn sö Hueä Giaùc ôû nuùi Lang Gia, thuoäc heä phaùi Laâm Teá, vaøo ñôøi Toáng ôû Trung Quoác (söû cuûa Ngaøi coù ghi trong Coå Toân tuùc ngöõ luïc, quyeån boán möôi saùu).

Khi hoûi thanh tònh baûn nhieân vì sao chôït sanh sôn haø ñaïi ñòa, ngaøi Truùc Laâm ñaàu-ñaø ñaùp: Thaät gioáng thuyeàn chaøi ra bieån. Thuyeàn ñaäu trong bôø raát bình yeân, môû neo giong thuyeàn ra bieån laø vaøo choã hieåm nguy. Nghóa laø theå thanh tònh baûn nhieân laø thanh tònh nhö vaäy, khôûi nghó hoûi laø gioáng nhö thuyeàn chaøi ñang ñaäu bình yeân trong bôø chôït giong thuyeàn ra bieån khôi. Chuùng ta thích nhö theá naøo? Coù soùng gioù môùi vui, ôû yeân laâu thì buoàn phaûi khoâng? Nhö vaäy thaät gioáng thuyeàn chaøi ra bieån.

Vò taêng chöa hieåu neân hoûi: YÙ naøy theá naøo?

Ngaøi giaûi thích theâm: Ai bieát nôi choán khoùi soùng xa khôi kia, rieâng coù choã neân suy nghó. Ñoù laø ra ngoaøi nôi soùng gioù thì choã ñoù suy nghó tuøy yù.

*

Ñeán vò taêng khaùc hoûi: Theá naøo laø gia phong Phaät quaù khöù?

Ngaøi ñaùp:Vieân laâm tòch mòch voâ nhaân quaûn,

            Lyù baïch ñaøo hoàng töï taïi hoa.

Dòch:  Vöôøn röøng vaéng veû ai xem soùc,

            Lyù traéng ñaøo hoàng hoa töï nhieân.

Vò taêng hoûi theâm: Theá naøo laø gia phong Phaät hieän taïi?

Ngaøi ñaùp: Baïch thuûy gia phong meâ hieåu yeán,

            Hoàng ñaøo tieân uyeån tuùy xuaân phong.

Dòch:  Gia phong soùng baïc meâ yeán sôùm,

            Tieân uyeån ñaøo hoàng say gioù xuaân.

Vò taêng hoûi tieáp: Theá naøo laø gia phong Phaät vò lai?

Ngaøi ñaùp:Haûi phoá ñaõi trieàu thieân duïc nguyeät,

            Ngö thoân vaên ñòch khaùch tö gia.

Dòch:  Baõi bieån chôø trieàu, trôøi ñôïi nguyeät,

            Xoùm chaøi nghe saùo, khaùch nhôù nhaø.

Hoûi: Gia phong Hoøa thöôïng theá naøo?

Ngaøi ñaùp:Phaù naïp uûng vaân trieâu khieát chuùc,

            Coå bình taû nguyeät daï tieân traø.

Dòch:  AÙo raùch che maây, saùng aên chaùo,

            Bình xöa töôùi nguyeät, toái uoáng traø.

Lôøi ñoái ñaùp trong ñoaïn naøy raát thi vò. Hoûi theá naøo laø gia phong Phaät quaù khöù, töùc laø phong thaùi cuûa Phaät quaù khöù nhö theá naøo?

Phaät quaù khöù laø Phaät khoâng coøn nhöõng hoaït ñoäng hieän taïi ôû theá gian, neân Ngaøi dieãn taû:

            Vöôøn röøng vaéng veû ai xem soùc,

            Lyù traéng ñaøo hoàng hoa töï nhieân.

Nghóa laø khoâng coøn ngöôøi chuù yù, chaêm soùc vöôøn röøng nöõa, nhöng caây lyù vaãn troå hoa traéng, caây ñaøo vaãn troå hoa hoàng moät caùch töï nhieân, chôù khoâng phaûi laø chaúng coù gì.

Ñeán caâu hoûi: Theá naøo laø gia phong Phaät hieän taïi?

Ngaøi ñaùp:Gia phong soùng baïc meâ yeán sôùm,

            Tieân uyeån ñaøo hoàng say gioù xuaân.

Nghóa laø gia phong cuûa Phaät hieän taïi laø hình aûnh moät maët traêng troøn saùng trong hö khoâng, soi khaép caû baàu trôøi. Döôùi maët bieån nhöõng löôïn soùng do aùnh traêng roïi chieáu, döôøng nhö toâ baïc treân ñaàu soùng, laøm cho chim yeán (chim eùn) töôûng laø trôøi saùng neân ñua nhau bay ñi kieám moài. Trong vöôøn tieân, caây ñaøo troå hoa ñoû laøm gioù xuaân say meâ. Nhö vaäy gia phong Phaät hieän taïi gioáng nhö maët traêng saùng vaèng vaëc treân baàu trôøi, nhöng chuùng sanh nhö chim eùn meâ laàm töôûng laø trôøi saùng; cuõng nhö trong vöôøn tieân hoa ñaøo hoàng nôû baùo hieäu muøa xuaân thì gioù xuaân laïi meâ say thoåi quyeän beân hoa hoàng. Ñoù laø chæ gia phong Phaät hieän taïi laø nhöõng hình aûnh ñeïp ñeõ töôi saùng, luùc naøo cuõng hieän taïi nhö aùnh traêng trong, nhö hoa ñaøo hoàng, khoâng thieáu vaéng, nhöng chuùng sanh nhö chim eùn, nhö gioù xuaân meâ say laø vì chuùng sanh khoâng bieát ñöôïc leõ thaät.

Khi hoûi gia phong Phaät vò lai, Ngaøi ñaùp:

            Baõi bieån chôø trieàu, trôøi ñôïi nguyeät,

            Xoùm chaøi nghe saùo, khaùch nhôù nhaø.

            Trieàu laø nöôùc lôùn, nöôùc roøng.

Vò lai laø chöa ñeán laø chæ söï mô öôùc söï troâng chôø, neân noùi baõi bieån chôø nöôùc trieàu leân, baàu trôøi ñôïi traêng moïc. Nhöõng ngöôøi thuyeàn chaøi ñaùnh löôùi ngoaøi bieån nghe tieáng saùo thoåi lieàn nhôù nhaø. Nhö theá noùi ñeán Phaät vò lai laø noùi ñeán söï mong chôø, vò hieän taïi chöa coù, neân Ngaøi duøng nhöõng hình aûnh ñeïp voâ cuøng, nhö baõi bieån chôø nöôùc trieàu leân, baàu trôøi ñôïi traêng moïc, xoùm chaøi nghe tieáng saùo thoåi lieàn nhôù nhaø. Ñoù laø noùi gia phong ba ñôøi chö Phaät.

Laïi hoûi gia phong Hoøa thöôïng theá naøo?

Ngaøi ñaùp:AÙo raùch che maây, saùng aên chaùo,

            Bình xöa töôùi nguyeät, toái uoáng traø.

Thaät ñeïp laøm sao! Khi maët trôøi leân cao, nhöõng gôïn maây che choã daøy choã troáng nhìn thaáy loã choã gioáng nhö chuùng ta maëc chieác aùo raùch. Nhö vaäy coù thích khoâng? Mình vaø trôøi ñaát khoâng coù khaùc! Vaäy gia phong cuûa toâi laø toâi maëc aùo raùch gioáng nhö maây che baàu trôøi vaø saùng toâi aên chaùo.

Bình xöa töôùi nguyeät, toái uoáng traø. Bình töôùi traêng laø töôùi theá naøo? Neáu caàm thuøng nöôùc coù voøi töôùi thì nhìn thaáy treân nöôùc coù maët traêng.

AÙo che maây, bình töôùi traêng, thaät laø ñeïp kyø dieäu. Noùi ñôn giaûn laø saùng toâi maëc aùo raùch aên chaùo, chieàu toái toâi caàm bình töôùi caây roài uoáng traø, ñoù laø gia phong cuûa toâi, töùc laø nhöõng caùi hieän taïi, chôù khoâng coù gì xa xoâi. Chuùng ta thaáy ngöôøi xöa noùi ñeán gia phong laø noùi ñeán neáp soáng giaûn ñôn, maëc aùo raùch, aên chaùo, ñi töôùi kieång, töôùi hoa vaø uoáng traø. Nhö vaäy ñuùng vôùi caâu “Bình thöôøng taâm thò ñaïo”, nghóa laø trong taát caû söï aên maëc, lao ñoäng, uoáng traø, chö Toå vaãn giöõ taâm bình thöôøng, ñoù laø gia phong cuûa caùc Ngaøi chôù khoâng coù gì khaùc laï.

Laïi coù vò taêng hoûi: Ngaøi Linh Vaân khi xem hoa ñaøo ngoä thì theá naøo?

Ngaøi ñaùp:Töï nôû töï taøn theo thôøi tieát,

            Ñoâng quaân bò hoûi cuõng khoân lôøi.

Ngaøi Linh Vaân laø ñeä töû cuûa Toå Qui Sôn Linh Höïu. Khi nhìn thaáy hoa ñaøo nôû, boãng döng Ngaøi ngoä ñaïo, do ñoù coù vò taêng nghi neân hoûi [Thieàn sö Chí Caàn ôû Linh Vaân, Phöôùc Chaâu. Sö queâ taïi Tröôøng Kheâ, Boån Chaâu. Ban ñaàu ôû choã ngaøi Qui Sôn, nhaân thaáy hoa ñaøo ngoä ñaïo, Sö coù laøm keä:

Tam thaäp nieân lai taàm kieám khaùch,

            Kyû hoài laïc dieäp höïu söu chi.

            Töï tuøng nhaát kieán ñaøo hoa haäu.

            Tröïc chí nhö kim caùnh baát nghi.

Taïm dòch:

            Ba chuïc naêm qua taàm kieám khaùch,

            Bao laàn laù ruïng vôùi caønh trô.

            Töø khi ñöôïc thaáy hoa ñaøo nôû,

            Maõi ñeán ngaøy nay chaúng chuùt ngôø.

                        (Nguõ Ñaêng Hoäi Nguyeân Tieát Daãn)].

 Sô Toå Truùc Laâm ñaùp laø hoa ñaøo tuøy theo thôøi tieát maø coù nôû coù taøn. Neáu hoûi taïi sao xem hoa ñaøo ngoä ñaïo, giaû söû nhö Ñoâng quaân cuõng khoâng ñaùp ñöôïc. Ñoâng quaân laø chæ thaàn maët trôøi hay thaàn muøa xuaân. Noùi caùch khaùc, ngaøi Linh Vaân nhìn thaáy hoa ñaøo maø ngoä ñaïo, ñoù laø tuøy theo thôøi tieát nhaân duyeân, khi chín muøi chôït gaëp thì ngoä. Coøn muoán hoûi lyù do thì khoâng ai ñaùp ñöôïc.

Hoûi: Khi gieát ngöôøi khoâng nhìn laïi thì sao?

Ngaøi ñaùp: Gan daï cuøng mình. Neáu gieát maø khoâng nhìn laïi töùc laø gan daï cuøng mình chôù gì.

Laïi hoûi theâm: Ngöôøi ñaïi tu haønh laïi rôi vaøo nhaân quaû hay khoâng?

Ngaøi lieàn ñaùp:Khaåu tôï huyeát boàn ha Phaät Toå,

            Nha nhö kieám thoï chuûy Thieàn laâm.

            Nhaát trieâu töû nhaäp A-tyø nguïc,

            Tieáu saùt Nam-moâ Quaùn Theá AÂm.

Dòch:  Mieäng döôøng chaäu maùu cheâ Phaät Toå,

            Raêng nhö kieám beùn gaëm röøng thieàn.      

            Moät mai cheát ñoïa A-tyø nguïc,

            Cöôøi ngaát Nam-moâ Quaùn Theá AÂm.

Tieáu laø cöôøi, saùt laø cheát, cöôøi cheát nghe khoâng ñöôïc, chuùng ta coù chöõ dòch raát saùt, raát hay laø cöôøi ngaát, cöôøi ñeán ngaát xæu. Ñaây laø do caâu chuyeän: Trong hoäi Toå Baù Tröôïng, moät hoâm sau buoåi tham vaán, toaøn chuùng ra veà chæ coøn moät oâng giaø ôû laïi. Toå ñeán hoûi: Sao oâng chöa veà? OÂng thöa: Con khoâng phaûi laø ngöôøi. Thôøi quaù khöù thuôû ñöùc Phaät Ca-dieáp, con laø moät vò Tyø-kheo taêng ôû nuùi naøy, nhaân coù ngöôøi hoûi: ngöôøi ñaïi tu haønh laïi rôi vaøo nhaân quaû chaêng, con ñaùp: Khoâng rôi vaøo nhaân quaû. Do ñoù con phaûi ñoïa laøm thaân choàn ñeán naêm traêm kieáp. Nay xin Hoøa thöôïng noùi cho con moät chuyeån ngöõ ñeå con thoaùt khoûi kieáp choàn. Toå baûo: OÂng hoûi laïi ta ñi. OÂng giaø hoûi: Ngöôøi ñaïi tu haønh coù rôi vaøo nhaân quaû khoâng? Toå ñaùp: Khoâng laàm nhaân quaû. Ngay caâu noùi aáy oâng ngoä ñöôïc, laøm leã thöa: Con ñaõ thoaùt thaân choàn. Con ôû sau nuùi, daùm xin Hoøa thöôïng laáy theo leã toáng taùng con nhö moät vò taêng.

Caâu hoûi treân heát söùc quan troïng ñoái vôùi ngöôøi tu. Ngöôøi ñaïi tu haønh laø ngöôøi naøo? Noùi cho deã hieåu laø ngöôøi ngoä ñaïo. Ngoä ñaïo roài, ñôøi sau coù rôi vaøo nhaân quaû khoâng? Toâi daãn cho quí vò thaáy: Ngöôøi ñaïi tu haønh khoâng ai baèng Phaät, theá maø ñöùc Phaät coøn bò naïn kim thöông maõ maïch, nghóa laø Ngaøi coøn chöa ra khoûi nhaân quaû. Theá neân oâng giaø traû lôøi “khoâng rôi vaøo nhaân quaû”, laø traùi vôùi giaùo lyù ñöùc Phaät daïy, ñaõ taïo nhaân thì phaûi chòu quaû. Tuy nhieân neáu chuùng ta daãn laïi lôøi Thieàn sö Huyeàn Giaùc, Ngaøi noùi:

            Lieãu töùc nghieäp chöôùng baûn lai khoâng,

            Vò lieãu öng tu hoaøn tuùc traùi.

Nghóa laø ngöôøi lieãu ngoä roài thì nghieäp chöôùng xöa nay laø khoâng, coøn ngöôøi chöa lieãu ngoä thì phaûi ñeàn nôï tröôùc, töùc laø bò nhaân quaû. Theá thì oâng giaø traû lôøi ñuùng nhö lôøi ngaøi Huyeàn Giaùc nhöng taïi sao oâng bò ñoïa? Ñoù laø vì oâng hieåu laàm chöõ lieãu cuûa Ngaøi, oâng töôûng raèng lieãu roài laø khoâng coøn keït vaøo nhaân quaû nöõa, nhöng khoâng ngôø lieãu thì nghieäp chöôùng baûn lai khoâng.

Ngaøi Traàn Nhaân Toâng traû lôøi raát kheùo nhö sau:

            Mieäng döôøng chaäu maùu cheâ Phaät Toå,

            Raêng nhö kieám beùn gaëm röøng thieàn.

Nghóa laø taïo toäi taïo nghieäp, cheâ Phaät cheâ Toå, phaù nhöõng ngöôøi tu.

            Moät mai cheát ñoïa A-tyø nguïc,

            Cöôøi ngaát Nam-moâ Quaùn Theá AÂm.

Neáu laøm vieäc aùc, cheát phaûi ñoïa ñòa nguïc A-tyø töùc laø ñòa nguïc Voâ Giaùn. Laøm aùc thì chòu quaû aùc khoâng nghi ngôø, nhöng khi quaû aùc ñeán thì cöôøi ngaát Nam-moâ Quaùn Theá AÂm. Ñaây laø caâu cuûa ngöôøi ñaïi tu haønh. Taïi sao? Toâi duøng moät ví duï nhoû cho quí vò hieåu. Khi chuùng ta meâ muoäi, tranh hôn tranh thua vôùi moät ngöôøi naøo, caõi vaõ roài chöûi maéng hoï, luùc ñoù vì theá yeáu hoï khoâng daùm choáng nhöng hoï haän. Mai kia theá chuùng ta yeáu, ngöôøi ñoù laïi maïnh, khi gaëp chuùng ta hoï xöû söï nhö theá naøo? Xöa chuùng ta maéng hoï moät, nay hoï traû laïi gaáp hai, ba phaàn. Tuy nhieân raát möøng laø chuùng ta ñaõ ngoä ñaïo, neân tröôùc nhöõng lôøi maéng chöûi naëng neà, chuùng ta chæ cöôøi ngaát. Vaäy coù traû hay khoâng? Neáu chöa ngoä ñaïo, chuùng ta thaáy nhöõng lôøi maéng chöûi laø thaät, töï nhieân mình chòu khoâng noåi, neân raát khoå sôû. Nhôø ngoä ñaïo, bieát nhöõng lôøi chöûi ruûa nhö gioù thoaûng qua tai, coù nghóa lyù gì ñaâu neân chuùng ta cöôøi. Nhö vaäy ñeå thaáy raèng nhaân quaû vaãn phaûi traû, nhöng khi meâ thì khoå, khi ngoä thì cöôøi. Theá neân Ngaøi duøng hình aûnh raát ñeïp:

            Moät mai cheát ñoïa A-tyø nguïc,

            Cöôøi ngaát Nam-moâ Quaùn Theá AÂm.

Ngöôøi meâ rôi xuoáng ñòa nguïc thì than khoùc khoå sôû, coøn ngöôøi ngoä thì cöôøi, ñoù laø hieän taïi nhaân quaû khoâng maát, nhöng ngoä roài thì traû maø khoâng traû. Ñaây laø moät caâu traû lôøi kheùo voâ cuøng:

Taêng hoûi:Döôùi ruoäng baày coø ngaøn ñieåm tuyeát,

            Treân caây oanh ñaäu moät caønh hoa,thì theá naøo?

Ngaøi ñaùp: Laàm!

Taêng hoûi tieáp: Theo Ñaïi toân ñöùc thì theá naøo?

Ngaøi baûo:Döôùi ruoäng baày coø ngaøn ñieåm tuyeát,

            Treân caây oanh ñaäu moät caønh hoa.

Taêng thöa: Ñoù laø caâu noùi cuûa toâi.

Ngaøi tieáp:Muoán bieát thaàn tieân loø luyeän thuoác,

            Linh ñôn voán thieät töû chaâu sa.

Qua ñoaïn naøy quí vò thaáy coù ñieàu gì laï? Vò taêng daãn hai caâu thô ñaët thaønh caâu hoûi:

            “Döôùi ruoäng baày coø ngaøn ñieåm tuyeát,

            Treân caây oanh ñaäu moät caønh hoa”, thì theá naøo?

Hai caâu thô raát laø tuyeät, döôùi thöûa ruoäng troáng baày coø traéng ñaäu troâng nhö nhöõng ñieåm tuyeát treân ñoàng coû. Treân caønh chim oanh vaøng ñaäu nhìn thaáy nhö ñoùa hoa nôû treân caây. Khi vò taêng hoûi nhö vaäy, Ngaøi ñaùp: Laàm! Taïi sao? Vì oâng daãn caâu cuûa ngöôøi khaùc dieãn taû caûnh ñeå hoûi veà thieàn neân Ngaøi noùi laàm. Vò taêng môùi hoûi theâm: Theo Ñaïi toân ñöùc thì theá naøo? Nghóa laø vaäy yù Ngaøi nghó nhö theá naøo? Ngaøi lieàn daãn laïi nguyeân vaên hai caâu treân:

            Döôùi ruoäng baày coø ngaøn ñieåm tuyeát,

            Treân caây oanh ñaäu moät caønh hoa.

OÂng taêng töùc quaù môùi thöa: Ñoù laø caâu noùi cuûa toâi, nhö vaäy ñaâu phaûi yù cuûa Ngaøi, Ngaøi chæ laäp laïi yù cuûa toâi thoâi.

Ngaøi lieàn ñaùp:Muoán bieát thaàn tieân loø luyeän thuoác,

            Linh ñôn voán thieät töû chaâu sa.

Nhöõng ngöôøi tu tieân laáy töû chaâu sa ñeå trong loø luyeän thaønh linh ñôn, nhö vaäy linh ñôn goác töø töû chaâu sa ra chôù khoâng coù gì laï. Ngaøi ñaùp cho vò taêng hieåu thaâm yù cuûa Ngaøi muoán daïy cho ngöôøi hoïc. Ngöôøi tu thieàn khi thaáy taâm caûnh khoâng hai thì taát caû caûnh khoâng ngoaøi taâm. Baày coø ñaäu döôùi ruoäng hay chim hoaøng oanh ñaäu treân caønh caây… nhöõng caûnh ñoù ñeàu khoâng ngoaøi taâm. Nhö vaäy Ngaøi daãn hai caâu thô treân ñeå noùi ngoaøi caûnh khoâng taâm, cuõng nhö ngoaøi taâm khoâng caûnh. Chuùng ta ñöøng tìm kieám caùi gì xa laï kyø ñaëc, neân Ngaøi noùi ngöôøi tu tieân luyeän linh ñôn laø thöù thuoác tröôøng sanh baát töû, nhöng goác töø töû chaâu sa maø ra. Nhö vaäy choã ngoä ñaïo, choã thaáy ñöôïc chaân taùnh khoâng ngoaøi hình aûnh baày coø ñaäu döôùi ruoäng gioáng nhö ngaøn ñieåm tuyeát, chim hoaøng oanh ñaäu treân caønh caây gioáng nhö moät ñoùa hoa. Ngay tröôùc maét laø caùi chaân thaät maø taát caû ngöôøi tu thieàn caàn phaûi ñaït ñeán, ñöøng boû caûnh naøy ñi tìm caùi gì xa laï khaùc, khoâng coù caùi chaân thaät ngoaøi nhöõng caûnh hieän tieàn.

Taêng hoûi: Theá naøo laø thanh tònh phaùp thaân?

Ngaøi ñaùp:Ñuïc vaøng rôi trong phaân sö töû,

            Ngöôøi ñen ñuùa vaùc boù höông thôm.

Vò hoïc taêng khoâng hieåu noùi: Hoïc nhaân khoâng hieåu.

Ngaøi baûo:Chôù hoïc thoùi hoà ñoà traû giaù,

            Cöôøi ngöôøi chaân thaät doái laàm nhau.

Nhö vaäy Ngaøi traû lôøi caâu: “theá naøo laø thanh tònh phaùp thaân” chöa? Ñuïc vaøng rôi trong phaân sö töû. Caây ñuïc laø caùi taàm thöôøng nhöng vaøng laø quí. Phaân laø caùi xaáu xa maø sö töû laø quí. Caâu naøy noùi raèng caùi quí caùi tieän khoâng coù hai, khoâng rôøi nhau. Ngöôøi ñen ñuùa vaùc boù höông thôm laø dòch caâu: Thieát coân loân* thöôïng chaù coâ ban*. Ngöôøi ñen ñuùa laø tieän, höông thôm laø quí. Caâu naøy noùi quí khoâng rôøi tieän, quí tieän khoâng hai.

Giaûi nghóa* Chaù coâ ban: teân moät thöù höông. Trong quyeån Danh Höông Phoå noùi: “Höông chaù coâ ban saûn xuaát ôû Nhaät Nam, gioáng nhö nhuõ höông.” Thô Hoaøng Ñình Kieân coù caâu: “Loa giaùp caùt Coân loân nhó, Höông taøi tieáu chaù coâ ban.” (Töø Haûi)

*Coân loân:

1. Maïch nuùi lôùn nhaát ôû Trung Hoa, baét ñaàu töø Thoâng Laõnh nôi cao nguyeân Maït meã nhó chaïy qua ñòa phaän bieân giôùi Taây Taïng, Taân Cöông vaøo noäi ñòa Trung Hoa.

2. Moät ngoïn nuùi ôû ñoâng baéc huyeän Ung Ninh, Quaûng Taây, treân ñoù coù aûi Coân Loân, laø nôi Ñòch Thanh nhaø Toáng phaù Nuøng Trí Cao. Theo Vieät Nam Ñòa Dö Ñoà Thuyeát thì nuùi naøy chaïy daøi töø phía Nam Quaûng Taây vaøo An Nam.

3. Teân moät chuûng toäc xöa. Theo truyeän Nam Loan, Cöïu Ñöôøng Thö noùi: “Töø Laâm AÁp veà phía Nam ñeàu thaân ñen, toùc quaên, goïi chung laø Coân Loân.” Vaø ngaøy xöa cuõng duøng ñeå duï cho nhöõng ngöôøi thaân theå ñen ñuùa. Truyeän Lyù Thaùi Haäu trong Taán Thö noùi: “Haäu laø cung nhaân trong phöôøng deät, cao maø ñen, cung nhaân baûo laø Coân Loân.” Vaø truyeän Moä Du-ng Ngaïn Sieâu trong Nguõ Ñaïi Söû noùi: “Ngaïn Sieâu saéc ñen, raâu hoà, hieäu laø Dieâm Coân Loân.” (Töø Haûi)

Toùm laïi hai caâu thô dieãn taû hình aûnh quí khoâng rôøi tieän, tieän khoâng ngoaøi quí. Phaùp thaân thanh tònh khoâng tìm ngoaøi caùi quí tieän. Taïi sao? Neáu chuùng ta coøn thaáy quí khaùc tieän khaùc laø thaáy hai beân. Thaáy hai beân, keït ôû hai beân thì khoâng bao giôø thaáy ñöôïc phaùp thaân. Ñoù laø yù nghóa Ngaøi chæ roõ raøng nhöng vò taêng laïi thöa: Hoïc nhaân khoâng hieåu, nghóa laø caâu Ngaøi traû lôøi con khoâng hieåu gì caû. Ngaøi baûo:

            Chôù hoïc thoùi hoà ñoà traû giaù,

            Cöôøi ngöôøi chaân thaät doái laàm nhau.

Coù phaûi Ngaøi maéng vò taêng khoâng? Hoà ñoà traû giaù, traû giaù töùc laø coù ñaét reû, hôn thua. Neáu coøn thaáy coù ñaét reû hôn thua thì khoâng bao giôø thaáy ñöôïc phaùp thaân, nghóa laø muoán nhaän ra phaùp thaân, thì ñöøng so saùnh, phaân bieät. Nhö caâu chuyeän ngaøi Höng Hoùa Toàn Töông khi vua Ñöôøng Trang Toâng ñi Haø Baéc, trôû veà Nguïy phuû, döøng taïi Haønh cung, nghe ñoàn Ngaøi laø moät vò Thieàn sö noåi tieáng, nhaø vua cho môøi Ngaøi ñeán ñeå hoûi ñaïo. Khi Ngaøi ñeán, nhaø vua noùi: Traãm thaâu trung nguyeân nhaän ñöôïc hoøn ngoïc quí, chöa töøng coù ngöôøi traû giaù. Sö noùi: Xin beä haï cho xem. Vua laáy hai tay vuoát töø ñaàu ñeán chaân. Ngaøi Höng Hoùa noùi: Ngoïc quí cuûa ñaáng quaân vöông ai daùm traû giaù. Nghóa laø nhaø vua ñaõ trình caùi thanh tònh phaùp thaân, maø thanh tònh phaùp thaân laø moät hoøn ngoïc voâ giaù, nhaø vua hoûi thöû Thieàn sö xem ngöôøi thaáu roõ ñöôïc hoøn ngoïc ñoù hay chöa, neân noùi: Môøi Thieàn sö ñaùnh giaù hoøn ngoïc. Ngaøi Höng Hoùa noùi roõ raèng: Hoøn ngoïc cuûa ñaáng quaân vöông ai daùm traû giaù. Neáu traû giaù thì thuoäc veà haïng hoà ñoà roài. Hieåu nhö theá môùi thaáy ñöôïc yù “chôù hoïc thoùi hoà ñoà traû giaù”. Chuùng ta quen thoùi hoà ñoà, nghóa laø gaëp ñaâu ñaùnh giaù ñoù, truùng cuõng ñöôïïc, sai cuõng ñöôïc. Nhöng ñoù laø choã khoâng traû giaù töùc laø khoâng so saùnh, khoâng thaáy coù hôn thua v.v… vaø khi chuùng ta traû giaù chuùng ta laïi cöôøi ngöôøi noùi thaät vì töôûng hoï noùi doái. Ngaøi noùi thaät, Ngaøi chæ phaùp thaân, nhöng vò taêng khoâng hieåu töôûng nhö Ngaøi giaáu gieám.         

Vò taêng hoûi theâm: Theá naøo laø vieân maõn baùo thaân?

Thöôøng trong kinh noùi Phaät coù ba thaân: Phaùp thaân, Baùo thaân vaø Hoùa thaân. Phaùp thaân laø thanh tònh phaùp thaân cuõng goïi laø Tyø-loâ-xaù-na. Baùo thaân laø vieân maõn baùo thaân hay goïi laø Loâ-xaù-na. Khi hoûi theá naøo laø vieân maõn baùo thaân, Ngaøi ñaùp:

            Caùnh baèng bay boång döøng côn  gioù,

            Ly chaâu laéng laïnh bieån trong ngaàn.

Vò taêng leã baùi. Ngaøi baûo:

            Nguyeân lai ñaày ñuû nhieàu coâng duïng,

            Bôûi chuù quaøng xieân chaúng ñöôïc thaønh.

Toâi giaûi thích laïi ba thaân ñeå quí vò thaáu suoát ñöôïc caâu hoûi naøy. Thanh tònh phaùp thaân laø chæ cho phaùp thaân hoaøn toaøn thanh tònh, khoâng töôùng maïo, phaùp thaân ñoù khoâng sanh dieät, laø theå cuûa taát caû thaân. Baùo thaân laø thaân do quaû baùo, nhö thaân ngöôøi theá gian thì goïi laø nghieäp baùo, ngöôøi tu goïi laø phöôùc baùo. Ñöùc Phaät coù ba möôi hai töôùng toát taùm möôi veû ñeïp, ñoù laø thaân phöôùc baùu. Nhö vaäy hoûi theá naøo laø vieân maõn baùo thaân, töùc laø thaân phöôùc baùo cuûa Phaät. Thaân thöù ba laø hoùa thaân, töùc laø tuøy theo caùc loaøi chuùng sanh caàn gì thì hoùa hieän theo ñoù, noù khoâng thaät. Thí duï nhö kinh Phoå Moân keå laïi: Neáu ngöôøi caàn ñöôïc Tyø-kheo ñoä thì Boà-taùt Quaùn Theá AÂm hieän thaân Tyø-kheo ñoä, neàu caàn ñöôïc Tyø-kheo-ni ñoä thì Ngaøi hieän thaân Tyø-kheo-ni, caàn ñoàng nam ñoä thì hieän thaân ñoàng nam, caàn ñoàng nöõ thì hieän thaân ñoàng nöõ, cho ñeán töôùng teå quan v.v… tuøy theo nhu caàu ñöông cô maø hieän ra ñeå hoùa ñoä. Thaân hoùa ñoä ñoù goïi laø hoùa thaân chôù khoâng phaûi laø thaân thaät.

ÔÛ ñaây khi hoûi veà baùo thaân, ngaøi Ñieàu Ngöï traû lôøi:

            Caùnh baèng bay boång döøng côn gioù,

            Ly chaâu laéng laïnh bieån trong ngaàn.

Nghóa laø caùnh chim ñaïi baøng bay boång leân khoâng laøm cho gioù phaûi ñöùng laïi, haït chaâu ôû döôùi caèm con roàng (ly chaâu) coù giaù trò laéng heát caën baõ ôû döôùi bieån laøm cho nöôùc bieån ñöôïc maùt meû vaø trong ngaàn. Hai caâu naøy noùi gì veà nghóa baùo thaân? Baùo thaân laø thaân do phöôùc baùo ñaày ñuû cuûa chö Phaät, thaân ñoù coù dieäu duïng khoâng theå löôøng, gioáng nhö con chim ñaïi baøng caát caùnh bay leân cao laøm cho gioù phaûi ñöùng laïi, nhö haït ly chaâu cuûa con roàng khi ôû saâu döôùi ñaùy bieån laøm cho nöôùc bieån maùt vaø trong.

Vò taêng nghe lieàn leã baùi, nhöng khoâng bieát hieåu hay chöa, neân Ngaøi noùi theâm:

            Nguyeân lai ñaày ñuû nhieàu coâng duïng,

            Bôûi chuù quaøng xieân chaúng ñöôïc thaønh.

Ai cuõng coù baùo thaân nhöng vì chuùng ta khoâng nhaän ra, khoâng soáng ñöôïc, khoâng ñöôïc thaønh, neân noùi laø quaøng xieân. Nhöõng taâm töôûng laêng xaêng nhôù vieäc naøy töôûng vieäc kia, chaïy ngöôïc chaïy xuoâi, taâm töôûng ñoù laø quaøng xieân. Chuùng ta vaãn nuoâi döôõng noù neân khoâng thaáy ñöôïc baùo thaân ñaày ñuû coâng ñöùc cuûa chính mình.

Ñeán caâu hoûi thöù ba: Theá naøo laø thieân baùch öùc hoùa thaân? Nghóa laø thaân öùng hoùa traêm ngaøn thöù, traêm ngaøn loaïi laø theá naøo? Thaân ñoù khoâng coá ñònh, tuøy theo duyeân chuùng sanh maø hieän raát nhieàu.

Ngaøi ñaùp:

            Maây doàn söông phuû trôøi muø mòt,

            Taác nöôùc nhö xöa tröôùc ñænh ñaàu.

Ba thöù maây, söông, muø, maây che caû khoâng gian, söông cuõng rôi ñaày, muø cuõng khaép caû vuøng. Nhöng caû ba goác töø caùi gì? Goác töø taác nöôùc ôû ñænh ñaàu maø ra. Ñoù laø ñeå noùi hoùa thaân hieän traêm ngaøn muoân thöù, bao nhieâu dieäu duïng, tuøy duyeân hoùa ñoä chuùng sanh. Hoùa thaân ñoù khoâng ngoaøi caùi theå cuûa phaùp thaân, noù khoâng coù rieâng cuõng khoâng phaûi töï thaønh, ñeàu töø phaùp thaân maø ra, cuõng nhö töø nöôùc bieån thaønh maây, thaønh söông, thaønh muø che khaép trôøi ñaát, caû ba chaúng qua laø moät taác nöôùc ôû ñænh ñaàu oâng, chôù khoâng coù gì laï.

Vò taêng noùi: Ñuùng theá, töùc laø ñuùng roài, con bieát roài!

Ngaøi baûo:

            Cöôøi ngaát keû gom maây döôùi ñaûnh,

            Boán beà nuoát laáy hoøn saét troøn.

Nghóa laø coù keû ngu thaáy maây phuû ôû söôøn nuùi, toan tính leân ñoù gom laïi doàn vaøo bao ñem veà, neân cöôøi ngaát keû gom maây döôùi ñaûnh. Nhö vaäy oâng seõ khoâng khoûi bò nuoát hoøn saét noùng ôû ñòa nguïc. Noùi raèng ñuùng laø xem nhö oâng thaáy, nhöng söï thaät laø chöa thaáy gì, oâng laø keû ngôù ngaån chöa ñöôïc caùi gì. Tuy nghe cheâ, nhöng oâng taêng vaãn leã baùi lui ra.

Nhö theá Ngaøi giaûi roõ ba thaân: Phaùp thaân, Baùo thaân vaø Hoùa thaân, giaûi raát laø roõ nhöng raát laø khoù hieåu.

*

THIEÀN TOÂNG VIEÄT NAM