TAM TOÅ TRUÙC LAÂM GIAÛNG GIAÛI

H.T THÍCH THANH TÖØ

SÔ TOÅ PHAÙI TRUÙC LAÂM

THI PHUÙ HAÙN NOÂM (tt)

7. NGUYEÄT

AÂm:    Baùn song ñaêng aûnh maõn saøng thö,

            Loä trích thu ñình daï khí hö.

            Thuïy khôûi chaâm thanh voâ mòch xöù,

            Moäc teâ hoa thöôïng nguyeät lai sô.

Dòch: TRAÊNG

            Ñeøn song cheách boùng, saùch ñaày giöôøng,

            Ñeâm vaéng saân thu laùc ñaùc söông.

            Thöùc daäy tieáng chaøy ñaâu chaúng bieát,

            Treân caønh hoa queá nguyeät loàng göông.

                                    Ñaøo Phöông Bình

Giaûng:

Baøi naøy taû caûnh ban ñeâm coù traêng, ñeâm vaéng coù söông muø laùc ñaùc roài nghe coù tieáng chaøy neän vaûi töø ñaâu ñöa laïi, nhìn ra thaáy boùng traêng roïi saùng chung quanh. Nhö vaäy baøi naøy Ngaøi chæ taû caûnh.

8. ÑEÀ PHOÅ MINH TÖÏ THUÛY TAÏ

AÂm:    Huaân taän thieân ñaàu maõn toïa höông,

            Thuûy löu sô khôûi baát ña löông.

            Laõo dung aûnh lyù taêng quan beá,

            Ñeä nhaát thieàn thanh thu töù tröôøng.

Dòch: ÑEÀ NHAØ THUÛY TAÏ, CHUØA PHOÅ MINH

            Nghìn höông thaép heát ngaùt ñaày toøa,

            Laøn nöôùc nheï nhaøng gioù laïnh qua.

            Döôùi boùng ña giaø chuøa cöûa ñoùng,

            Ve ngaâm daáy khôûi töù thu xa.

Giaûng:

Khi ra Haø Noäi chuùng toâi coù ñeán vieáng chuøa Phoå Minh. Ngaøy nay caûnh chuøa coøn nguyeân veïn keå caû thaùp. Chuøa naèm beân caïnh caùnh ñoàng chôù khoâng ôû choã thò töù. Ñaây Ngaøi dieãn taû caûnh chuøa ôû phía tröôùc coù caây ña lôùn vaø moät caùi hoà. Khi trong chuøa ñoát höông thì nghe muøi thôm toûa ngaùt ñaày toøa. Döôùi maët hoà gioù thoåi nheï nöôùc gôïn soùng roïi boùng coäi ña giaø naèm caïnh beân thaùp. Nghe tieáng ve ngaâm, Ngaøi khôûi yù thô töø muøa thu ôû xa ñöa laïi.

9. THIEÂN TRÖÔØNG PHUÛ

AÂm:    Luïc aùm hoàng hi boäi tòch lieâu,

            Teã vaân thoân vuõ thoå hoa tieâu.

            Trai ñöôøng giaûng haäu taêng qui vieän,

            Giang quaùn canh sô nguyeät thöôïng kieàu.

            Tam thaäp tieân cung hoaønh daï thaùp,

            Baùt thieân höông saùt ñoäng xuaân trieàu.

            Phoå Minh phong caûnh hoàn nhö taïc,

            Phaûng phaát canh töôøng nhaäp moäng nhieâu.

Dòch: PHUÛ THIEÂN TRÖÔØNG

            Luïc raäm, hoàng thöa caûnh quaïnh hiu,

            Maây quang, möa taïnh ñaát tan reâu.

            Phoøng trai giaûng ñoaïn, sö veà vieän,

            Caàu beán canh ñaàu, boùng nguyeät treo.

            Ba chuïc cung tieân, giöôøng nguû ñaët,

            Taùm nghìn boùng thaùp, nöôùc trieàu reo.

            Phoå Minh phong caûnh chuøa nhö cuõ,

            Trong giaác mô maøng Thuaán thaáy Nghieâu.

                                                            Theo Ngoâ Taát Toá

Giaûng:

Baøi naøy Ngaøi taû caûnh phuû Thieân Tröôøng. Phuû Thieân Tröôøng laø queâ höông cuûa nhaø Traàn, nôi ñoù caùc ngaøi laøm haønh cung. Chuøa Phoå Minh cuõng naèm trong vuøng naøy. Baøi naøy toâi y theo baûn dòch cuûa Ngoâ Taát Toá. Trong caâu “Phaûng phaát canh töôøng nhaäp moäng nhieâu” laø laáy söï tích noùi theo Haäu Haùn Thö. Theo tuïc xöa vua Nghieâu maát, vua Thuaán ñeå tang ba naêm ñeå töôûng nhôù, vì theá luùc ngoài thaáy hình daùng vua Nghieâu treân töôøng, khi aên thaáy hình daùng vua Nghieâu trong baùt canh. YÙ noùi khi veà chuøa Phoå Minh, Ngaøi luoân luoân nhôù ñeán caùc vò vua tieàn trieàu Toå phuï cuûa Ngaøi thuôû tröôùc, caùc ngaøi thöôøng veà ñaây nghæ ngôi. Vì vaäy moãi khi nhìn caûnh trí ngoâi chuøa gôïi Ngaøi nhôù töôûng ñeán ngöôøi xöa. Nhö vaäy baøi naøy Ngaøi chæ taû caûnh.

10. THIEÂN TRÖÔØNG VAÕN VOÏNG

AÂm:    Thoân haäu thoân tieàn ñaïm töï yeân,

            Baùn voâ baùn höõu tòch döông bieân.

            Muïc ñoàng ñòch lyù qui ngöu taän,

            Baïch loä song song phi haï ñieàn.

Dòch: NGAÉM CAÛNH CHIEÀU ÔÛ THIEÂN TRÖÔØNG

            Tröôùc xoùm sau thoân töïa khoùi loàng,

            Boùng chieàu döôøng coù laïi döôøng khoâng.

            Muïc ñoàng saùo vaúng, traâu veà heát,

            Coø traéng töøng ñoâi lieäng xuoáng ñoàng.

                                                            Theo Ngoâ Taát Toá

Giaûng:

ÔÛ ñaây Ngaøi ngaém caûnh chieàu ôû Thieân Tröôøng, vì caûnh naèm beân caïnh caùnh ñoàng. Ngoài ôû trong nhìn ra thaáy caùnh ñoàng, thaáy muïc ñoàng côõi traâu veà chuoàng, thaáy coø traéng töøng ñoâi bay xuoáng ñoàng. Nhìn caûnh ñeïp neân thô, Ngaøi dieãn taû baèng lôøi thô. Sôû dó nhöõng baøi taû caûnh naøy ñöôïc chuùng toâi ñöa leân ñaây laø ñeå cho quí vò thaáy taâm hoàn thô cuûa Ngaøi raát ñaëc bieät, raát soáng ñoäng. Nhö vaäy Ngaøi laø con ngöôøi coù taøi veà voõ laãn vaên thô.

11. TAÛO MAI

AÂm:    I.

            Nguõ xuaát vieân ba kim nieãn tu,

            San-hoâ traàm aûnh haûi laân phuø.

            Caù tam ñoâng baïch chi tieàn dieän,

            Taù nhaát bieän höông xuaân thöôïng ñaàu.

            Cam loä löu phöông si ñieäp tænh,

            Daï quang nhö thuûy khaùt caàm saàu.

            Haèng Nga nhöôïc thöùc hoa giai xöù,

            Queá laõnh thieàm haøn chæ maù höu!

            II

            Nguõ nhaät kinh haøn laõn xuaát moân,

            Ñoâng phong tieân dó ñaùo coâ coân (caên).

            AÛnh hoaønh thuûy dieän baêng sô baïn,

            Hoa aùp chi ñaàu noaõn vò phaân.

            Thuùy vuõ ca traàm sôn ñieám nguyeät,

            Hoïa long xuy thaáp Ngoïc quan vaân.

            Nhaát chi meâ nhaäp coá nhaân moäng,

            Giaùc haäu baát kham trì taëng quaân.

Dòch: HOA MAI SÔÙM

            I.

            Naêm caùnh hoa troøn, vaøng nhò phoâ,

            Noåi neânh vaûy caù, chìm san-hoâ.

            Ñoâng ba thaùng traûi, caønh khoe traéng,

            Xuaân moät laøn thôm, nhaùnh nheï ñöa.

            Ñeâm ngôõ nöôùc trong, chim chaùy coå,

            Söông löøng höông ngaùt, böôùm tan mô.

            Haèng Nga nhö bieát ñaây hoa ñeïp,

            Queá laïnh cung Thieàm, haù meán öa?

            II

            Naêm ngaøy ngaïi reùt, löôøi ra cöûa,

            Goác leû naøo ngôø ñaõ gioù xuaân.

            Maët nöôùc baêng tan, caây boùng ngaû,

            Ñaàu caønh hoa tróu, aám chöa phaân.

            Traêng chìm xoùm nuùi, lôøi ca boång,

            Maây öôùt quan haø, tieáng saùo ngaân.

            Laïc tôùi chieâm bao, hoa moät nhaùnh,

            Muoán ñem taëng baïn, khoù voâ ngaàn!

                                                            Traàn Leâ Vaên

Giaûng:

Baøi thô thöù nhaát noùi veà hoa mai buoåi sôùm. ÔÛ ñaây Ngaøi dieãn taû hoa mai buoåi sôùm ôû Vieät Nam hay ôû theá gian naøy vöøa ñeïp, vöøa thôm. Neáu Haèng Nga ôû treân cung traêng bieát nôi ñaây coù hoa mai ñeïp ñeõ nhö theá, chaéc cuõng boû cung queá ñeå xuoáng thaêm. Ñoù laø loái dieãn taû kheùo cuûa Ngaøi.

Baøi thöù hai cuõng dieãn taû hoa mai, nhöng vì muøa ñoâng reùt möôùt neân naêm ngaøy Ngaøi khoâng ra khoûi cöûa, luùc böôùc ra thì thaáy moät goác mai ñaõ coù gioù xuaân ñöa ñeán. Khi nöôùc baêng tan, treân caønh coù nhöõng caùnh mai nôû troøn ñaày, keá laø nhöõng tieáng ca trong xoùm nuùi, nhöõng tieáng saùo ngaâm, nhöõng böôùc ñi quan haø. Roài trong moäng thaáy moät caønh hoa mai ñeïp, muoán ñem taëng baïn nhöng khoâng sao taëng ñöôïc.

12. LAÏNG CHAÂU VAÕN CAÛNH

AÂm:    Coå töï theâ löông thu aùi ngoaïi,

            Ngö thuyeàn tieâu saét moä chung sô.

            Thuûy minh, sôn tónh baïch aâu quaù,

            Phong ñònh, vaân nhaøn, hoàng thuï sô.

Dòch: CAÛNH CHIEÀU ÔÛ LAÏNG CHAÂU

            Chuøa xöa laïnh leõo khoùi thu môø,

            Chieàu quaïnh thuyeàn caâu, chuoâng vaúng ñöa.

            Nuùi laëng, nöôùc quang, aâu traéng löôïn,

            Taïnh maây, im gioù, ñoû caây thöa.

                                                            Traàn Leâ Vaên

Giaûng:

Laïng Chaâu laø moät tænh ngaøy xöa. Baøi naøy toâi cuõng theo baûn dòch cuûa oâng Traàn Leâ Vaên. Ñaây Ngaøi taû caûnh chieàu ôû Laïng Chaâu. Baøi thô chæ taû caûnh neân toâi khoâng theå giaûi thích theo ñaïo lyù ñöôïc.

13. VUÕ LAÂM THU VAÕN

AÂm:    Hoïa kieàu ñaûo aûnh traùm kheâ hoaønh,

            Nhaát maït taø döông thuûy ngoaïi minh.

            Tòch tòch thieân sôn hoàng dieäp laïc,

            Thaáp vaân nhö moäng vieãn chung thanh.

Dòch: CHIEÀU THU ÔÛ VUÕ LAÂM

            Loøng khe in ngöôïc boùng caàu hoa,

            Haét saùng bôø khe, veät naéng taø.

            Laëng leõ nghìn non, rôi laù ñoû,

            Maây giaêng nhö moäng, tieáng chuoâng xa.

                                                            Baêng Thanh

Giaûng:

Baøi naøy Ngaøi taû caûnh chieàu thu ôû Vuõ Laâm, cuõng khoâng coù yù nghóa ñaïo lyù neân toâi khoâng giaûng giaûi roäng theâm.

Toùm laïi buoåi giaûng hoâm nay toâi coù ít lôøi nhaéc nhôû Taêng Ni vaø Phaät töû qua hai baøi “Sôn Phoøng Maïn Höùng”. Hai baøi naøy Taêng Ni caàn phaûi hoïc thuoäc loøng, bôûi vì trong ñoù coù hai ñaëc ñieåm maø toâi muoán nhaéc cho quí vò nhôù.

Ñaëc ñieåm thöù nhaát, trong baøi ñaàu Ngaøi chæ cho chuùng ta thaáy roõ troïng taâm giaûi thoaùt naèm ôû choã naøo?

Ñaëc ñieåm thöù hai, chæ cho chuùng ta thaáy roõ tu caàu thaønh Phaät, thaønh Thaùnh laø caàu nôi mình hay caàu nôi ai khaùc?

Ñoù laø hai ñaëc ñieåm maø Phaät töû chuùng ta hieän nay hay sai laàm.

Muoán ñöôïc giaûi thoaùt sanh töû thì taâm sanh töû chuùng ta phaûi döøng. Vaäy taâm sanh töû laø taâm naøo quí vò coù bieát  khoâng? - Taâm laø caùi bieát, caùi giaùc, maø caùi bieát caùi giaùc naøo daáy ñoäng laø nhaân sanh dieät, coøn caùi giaùc bieát khoâng daáy ñoäng thì khoâng sanh dieät. Khi chuùng ta khôûi nghó thöông, gheùt, buoàn, giaän v.v.. ñoù laø nhöõng caùi nghó ñoäng neân noù laø nhaân sanh töû. Nhö vaäy chuùng ta muoán giaûi thoaùt sanh töû hay khoâng sanh töû thì phaûi döøng caùi nhaân sanh töû. Nhaân sanh töû döøng laëng thì quaû khoâng sanh töû seõ ñeán, khoâng phaûi caàu, khoâng phaûi tìm kieám. Bôûi giaùo lyù nhaø Phaät raát thaâm saâu neân nhieàu ngöôøi hoïc Phaät khoâng hieåu thaáu ñaùo deã bò maéc keït hoaëc hieåu laàm, ñi kieám tìm, caàu xin ai khaùc (beân ngoaøi) cöùu ñoä cho mình ñöôïc giaûi thoaùt, ñoù laø vieäc laøm khoâng hôïp vôùi Phaät phaùp. Muoán giaûi thoaùt laø töï mình phaûi döøng nhöõng yù nieäm daáy ñoäng taïo nghieäp, yù nieäm daáy ñoäng taïo nghieäp döøng thì nghieäp quaû ñaâu coøn, vì khoâng coù nghieäp nhaân laøm gì coù nghieäp quaû, maø khoâng coù nghieäp caùi gì loâi mình ñi trong luaân hoài sanh töû nöõa, töùc laø töï mình ñaõ giaûi thoaùt roài. Theá neân bao nhieâu phöông tieän tu haønh cuûa Phaät Toå daïy chuùng ta ñeàu coát döøng taâm sanh töû, maø muoán döøng taâm sanh töû thì phaûi chòu khoù ngaøy ñeâm ngoài thieàn maáy thôøi, taän löïc haïn cheá khoâng cho daáy ñoäng taïo nghieäp. Khi taâm ñaõ döøng laëng thì maàm sanh töû khoâng coøn, do ñoù nhaân khoâng taïo thì quaû khoâng coù. Ñaây laø goác cuûa söï tu haønh, chôù khoâng phaûi tu laø caàu xin, maø ña soá chuùng ta hieän nay naëng veà caàu xin. Giaû söû trong gia ñình coù chuyeän gì saàu muoän buoàn khoå, laïi caàu Phaät thöông con, gia hoä cho con qua khoûi nghieäp chöôùng ñeå ñöôïc giaûi thoaùt sanh töû. Nhö vaäy taát caû moïi vieäc ñeàu troâng caäy vaøo chö Phaät, chö Toå cöùu giuùp cho, nhöng neáu chuùng ta khoâng döøng yù nghieäp thì coù ai giuùp cho chuùng ta ñöôïc khoâng? Chaúng haïn nhö toâi hieän nay, coù vò taêng hay ni naøo khôûi taâm nghó raèng cha meï mình giaø, ñeå cha meï ôû nhaø buoàn, mình neân veà nuoâi döôõng cho troøn boån phaän con hieáu. Khi khôûi nghó nhö theá roài cöù ñeå taêng tröôûng maõi trong loøng vaø coù yù muoán rôøi khoûi Thieàn vieän. Vò taêng aáy ñeán thöa vôùi toâi heát söï tình vaø nhôø toâi gia hoä cho chuù ôû laïi Thieàn vieän tu haønh. Trong tröôøng hôïp naøy toâi phaûi laøm sao? Neáu toâi khoâng cho thì vò taêng cuõng leùn troán ñi thoâi. Cho neân vieäc naøy chæ töï vò taêng döøng caùi taâm nghó töôûng cuûa mình, chôù khoâng coù caùch naøo khaùc. Toâi ñôn cöû ví duï treân ñeå cho quí vò thaáy lieân heä ñeán bao nhieâu vieäc khaùc cuõng nhö vaäy. Neáu chuùng ta laëng saïch heát nhöõng taâm danh lôïi, thò phi thì khoâng muoán giaûi thoaùt, giaûi thoaùt cuõng ñeán. Ngöôïïc laïi, taâm danh lôïi thò phi coøn thì chuùng ta muoán giaûi thoaùt baèng caùch caàu xin Phaät, Toå, thieän höõu tri thöùc cöùu giuùp mình cuõng khoâng laøm sao giaûi thoaùt ñöôïc. Vieäc tu haønh roõ raøng nhö vaäy.

Theâm moät ñieàu nöõa, chuùng ta khoâng neân töï khi mình nghieäp naëng, tu haønh khoâng theå thaønh Phaät ñöôïc. Hieän nay, ña soá Taêng, Ni, Phaät töû thöôøng maëc caûm mình thaáp keùm, toäi loãi… laøm sao thaønh Phaät noåi. Chuùng ta khoâng neân nghó nhö vaäy. Vì sao? Vì taát caû nhöõng thöù naøy laø caùi beân ngoaøi. Tham saân si v.v… ñeàu laø nhöõng nieäm beân ngoaøi, chôù khoâng phaûi caùi goác. Caùi goác cuûa chuùng ta raát trong saïch. Nhö hình aûnh trong ñaây ñaõ noùi: “hoa ruïng, möa taïnh”. Hoa thì coù nôû coù ruïng, möa thì coù tuoân coù taïnh. Nhöng taát caû ñeàu taïm coù, ñeàu ôû beân ngoaøi, noù seõ heát, seõ qua ñi. Coøn nuùi vaãn nguyeân veïn nhö xöa khoâng ñoåi thay.

Tham saân si cuûa chuùng ta theo duyeân daáy khôûi, chôït ñeán chôït ñi, khoâng thaät coù. Rieâng tính bieát bình tónh saùng suoát an nhieân luùc naøo cuõng hieän tieàn. Taïi sao chuùng ta queân, laïi boû qua? Vì vaäy, Toå Laâm Teá coù daïy: “Caùc oâng muoán ñöôïc bieát Phaät Toå chaêng? Chính tröôùc maët caùc oâng hieän nghe phaùp aáy vaäy!” Toå muoán chæ cho chuùng ta nhaän ra caùi chaân thaät noù ñang hieän tieàn khoâng caàn tìm caàu nôi khaùc. Theá neân, neáu chuùng ta theo tham saân si, leä thuoäc vaøo noù thì chuùng ta laø phaøm. Ngöôïc laïi, chuùng ta thaéng noù, khoâng theo noù thì chuùng ta laø Thaùnh. Caùi thaùnh ñaõ saün ngay nôi mình, chæ taïi chuùng ta töï choái boû, töï queân maát maø thoâi. Vì vaäy, hình aûnh “hoa ruïng, möa taïnh” hieån baøy moät ngoïn nuùi xanh thaät ñeïp voâ cuøng. Chôù baûo raèng ngoïn nuùi chæ laø moät hieän höõu voâ tình maø ôû ñoù coøn coù tieáng chim hoùt, laù reo… laøm cho taát caû ñeàu thöùc tænh. Vieäc tu haønh theo ñoù cuõng thaät hay, thaät quí baùu neáu chuùng ta roõ bieát ñaâu laø goác, ñaâu laø ngoïn.

*

THIEÀN TOÂNG VIEÄT NAM