TAM TOÅ TRUÙC LAÂM GIAÛNG GIAÛI

H.T THÍCH THANH TÖØ

SÔ TOÅ PHAÙI TRUÙC LAÂM

THI PHUÙ HAÙN NOÂM (tt)

14. CÖ TRAÀN LAÏC ÑAÏO PHUÙ (Phuù ÔÛ Coõi Traàn Vui Ñaïo) (tt)

GIAÛNG

Trong baøi phuù naøy chia ra laøm möôøi hoäi, töø hoäi thöù nhaát ñeán thöù möôøi. ÔÛ ñaây toâi tuaàn töï giaûi thích cho quí vò thaáy yù nghóa cuûa töøng baøi.

HOÄI THÖÙ NHAÁT

Mình ngoài thaønh thò;

Neát duøng sôn laâm.

Muoân nghieäp laëng an nhaøn theå taùnh;

Nöûa ngaøy roài töï taïi thaân taâm.

Tham aùi nguoàn döøng, chaúng coøn nhôù chaâu yeâu ngoïc quí;

Thò phi tieáng laëng, ñöôïc daàu nghe yeán thoát oanh ngaâm.

Chôi nöôùc bieác, aån non xanh, nhaân gian coù nhieàu ngöôøi ñaéc yù;

Bieát ñaøo hoàng, hay lieãu luïc, thieân haï naêng maáy chuû tri aâm.

Nguyeät baïc vöøng xanh, soi moïi choã thieàn haø lai laùng;

Lieãu meàm hoa toát, ngaát quaàn sanh tueä nhaät saâm laâm.

Lo hoaùn coát, öôùc phi thaêng, ñan thaàn môùi phuïc;

Nhaém tröôøng sanh, veà thöôïng giôùi, thuoác thoû coøn ñaâm.

Saùch Dòch xem chôi, yeâu taùnh saùng yeâu hôn chaâu baùu;

Kinh nhaøn ñoïc daáu, troïng loøng roài troïng nöõa hoaøng kim.      

Hoäi thöù nhaát coù caû thaûy möôøi boán caâu. Möôøi boán caâu naøy Ngaøi dieãn taû taâm traïng cuûa Ngaøi trong luùc laøm Thaùi thöôïng hoaøng.         

Mình ngoài thaønh thò, töùc laø ôû taïi trieàu ñình, laøm Thaùi thöôïng hoaøng höôùng daãn cho con troâng coi vieäc nöôùc.

Neát duøng sôn laâm. Theo baûn dòch cuûa oâng Hoaøng Xuaân Haõn thì “Duøng neát sôn laâm”. Chöõ “Duøng neát” hay “Neát duøng” cuõng gioáng nhö nhau. Nghóa laø tö caùch duøng theo tinh thaàn cuûa ngöôøi ôû nuùi röøng.           

Nhö vaäy thaân ngoài ôû thaønh thò maø tinh thaàn hay haønh ñoäng gioáng nhö ngöôøi ôû nuùi röøng. Hai caâu naøy noùi leân yù nghóa Cö traàn laïc ñaïo, vì ôû thaønh thò laø ôû trong traàn, laïc ñaïo laø gioáng nhö ngöôøi ôû trong röøng nuùi, khoâng bò nhieãm nhô bôûi thaønh thò.

Muoân nghieäp laëng an nhaøn theå taùnh

Nöûa ngaøy roài töï taïi thaân taâm.

Tuy laø ôû thaønh thò maø caùc nghieäp ñeàu laëng. Bôûi nghieäp laëng neân theå taùnh ñöôïc an nhaøn töï taïi. Sôû dó chuùng ta ôû thaønh thò maø khoâng ñöôïc an nhaøn laø vì do nghieäp cöù troùi loâi, coøn Ngaøi ngoài taïi thaønh thò maø caùc nghieäp ñaõ yeân laëng cho neân theå taùnh an nhaøn  thanh tònh.

Nöûa ngaøy roài nghóa laø sao? Chöõ “roài” laø raûnh roãi chôù khoâng phaûi roài laø heát. Nöûa ngaøy roài töùc laø ñöôïc nöûa ngaøy raûnh roãi roài thaân taâm raát töï taïi. Bôûi vì Thaùi thöôïng hoaøng laøm vieäc cho trieàu ñình moät buoåi, coøn moät buoåi ñöôïc thaûnh thôi neân Ngaøi noùi theá.

Ñoù laø boán caâu ñaàu dieãn taû thôøi gian ñang ôû ñòa vò Thaùi thöôïng hoaøng, coøn lo cho daân cho nöôùc maø Ngaøi vaãn thaûnh thôi töï taïi.

Tham aùi nguoàn döøng, chaúng coøn nhôù chaâu yeâu ngoïc quí.

Chaâu ngoïc laø nhöõng thöù ngöôøi theá gian meán yeâu quí troïng, nhöng ñoái vôùi Ngaøi loøng tham aùi ñaõ caïn, neân Ngaøi khoâng coøn nhôù nghó tôùi nöõa. Nhö vaäy Ngaøi ngoài taïi trieàu ñình maø khoâng ngoù nghó tôùi chaâu ngoïc, chuùng ta thaáy thaät laø moät ñieàu raát ít coù.

Thò phi tieáng laëng, ñöôïc daàu nghe yeán thoát oanh ngaâm.

Nhöõng tieáng thò phi ñoái vôùi taâm Ngaøi ñaõ loùng laëng, cho neân ñöôïc “daàu”, chöõ “daàu” ôû ñaây coù nghóa laø maëc tình. Ñöôïc daàu laø maëc tình ñöôïc nghe tieáng yeán thoát, tieáng oanh ngaâm. Tieáng yeán thoát oanh ngaâm naøy yù nghóa theá naøo? Ñaây khoâng phaûi laø tieáng chim keâu maø laø tieáng cuûa caùc phi taàn. Vì caùc baø ôû trong cung luoân luoân öa ngöôøi naøy, gheùt ngöôøi kia, neân gaëp vua luùc naøo cuõng kieám chuyeän chæ trích ngöôøi naøy, pheâ phaùn ngöôøi noï. Ñoái vôùi taâm thò phi Ngaøi ñaõ laëng, neân daàu caùc baø coù taâu hoùt thì loøng Ngaøi vaãn yeân tònh, chôù khoâng phaûi nghe than thôû traùch moùc roài loøng Ngaøi roái ñoäng.

Hai caâu naøy giuùp chuùng ta thaáy roõ taâm hoàn cuûa Ngaøi raát cao thöôïng. Tuy coøn ôû ñòa vò cao sang maø ñoái vôùi chaâu ngoïc vaãn khoâng maøng. Tuy coøn ôû trong cung trieàu, coù bao nhieâu ngöôøi haàu keû haï, bao nhieâu chuyeän thöa taâu thò phi, maø Ngaøi vaãn thaûn nhieân khoâng maéc keït. Ñoù laø noùi leân taâm traïng cuûa moät oâng hoaøng ñang coøn ôû taïi trieàu maø khoâng dính keït vaøo cuûa quí, vaøo lôøi thò phi cuûa nhöõng ngöôøi thaân.

Chôi nöôùc bieác, aån non xanh, nhaân gian coù nhieàu ngöôøi ñaéc yù. Ñi chôi nöôùc bieác hoaëc aån treân non xanh, thì ôû theá gian coù laém ngöôøi ñaéc yù. (Theo oâng Hoaøng Xuaân Haõn goïi laø ñaéc chí, chöõ yù beân kia ñoïc laø chí). Ngöôøi theá gian ñi chôi ngaém nöôùc bieác, nhìn non xanh thì thích laém. Thí duï nhö chuùng ta ñi veà mieàn Taây, xuoáng thuyeàn ngoài, ngaém doøng soâng xanh, hoaëc leân cao nguyeân nhìn nhöõng ngoïn nuùi bieác, nhöõng raëng thoâng gioù thoåi reo vi vu nghe raát thích. Ñoù laø caùi thích thuù cuûa ngöôøi theá gian.

Bieát ñaøo hoàng, hay lieãu luïc, thieân haï naêng maáy chuû tri aâm. Theo oâng Hoaøng Xuaân Haõn thì ghi “maáy chuù” coøn ôû ñaây laø “maáy chuû”, vì chöõ noâm nguyeân laø chöõ “chuû”, coù theå ñoïc laø “chuù”, nhöng ñaây giöõ nguyeân laø “chuû”. Nhìn caây ñaøo troå hoa maøu hoàng, thaáy caây lieãu laù xanh, hay noùi caùch khaùc nhìn thaáy hoa thaáy caûnh ñuùng nhö thaät cuûa noù, thieân haï treân theá gian naøy coù maáy ngöôøi ñöôïc! Ngöôøi thích caûnh ñeïp, nhìn nöôùc bieác non xanh thì öa, ñoù laø chuyeän thöôøng tình. Coøn nhìn ñoùa hoa, caây lieãu maø thaáy ñöôïc choã töôøng taän, thaáu ñaùo ñöôïc leõ thaät cuûa noù thì thaät ít coù ngöôøi tri aâm, ít coù ngöôøi hieåu thaáu. Nhö vaäy hai caâu naøy noùi leân taâm traïng cuûa ngöôøi theá gian chæ chaïy theo caûnh, theo nhöõng neùt ñeïp beân ngoaøi, coøn ngöôøi hoïc ñaïo thaáy ñöôïc nhö thaät töø ñoùa hoa, caønh lieãu thì cuõng raát ít coù vaäy! Nhö taát caû Taêng Ni ôû ñaây coù thaáy ñöôïc ñaøo hoàng, bieát ñöôïc lieãu luïc, nhöng thaáy bieát nhö thaät hieän töôùng cuûa noù thì chaéc ít coù. Vì vaäy nhöõng caây ñaøo, caây lieãu ít coù ñöôïc tri aâm.

Nguyeät baïc vöøng xanh, soi moïi choã thieàn haø lai laùng. Nguyeät baïc töùc laø maët traêng saùng, vöøng xanh, chöõ vöøng nguyeân laø chöõ vaàng, coù nghóa baàu trôøi xanh, soi moïi choã thieàn haø lai laùng laø soi moïi choã treân doøng soâng thieàn lai laùng. Vì sao laïi lai laùng? Quí vò thaáy neáu ñeâm raèm trôøi trong traêng saùng, aùnh saùng maët traêng chieáu roïi xuoáng hoà, xuoáng suoái thì chuùng ta thaáy coù aùnh saùng trong roïi laïi thaønh moät doøng lai laùng vaäy. Ñaây muoán noùi nhìn maët traêng saùng, baàu trôøi xanh, roài nhìn xuoáng caùc doøng soâng hay caùc maët hoà thaáy nhö coù doøng thieàn traøn khaép hay lai laùng moïi nôi. Ñoù laø chæ cho chuùng ta thaáy caûnh maët traêng, thaáy ñöôïc baàu trôøi trong aáy toaøn laø nhöõng hình aûnh thieàn truøm khaép chôù khoâng coù gì khaùc.

Lieãu meàm hoa toát, ngaát quaàn sanh tueä nhaät saâm laâm. Caây lieãu meàm, hoa toát, chöõ “ngaát” laø khaép caû, truøm heát quaàn sanh. Tueä nhaät saâm laâm nghóa laø bao nhieâu quaàn sanh ñöôïc maët trôøi trí tueä bao truøm khaép caû.

Hai caâu naøy dieãn taû ñaïo lyù thaät leânh laùng, traøn ñaày. Maët traêng saùng, baàu trôøi xanh cho neân moïi doøng soâng ñeàu traøn treà nguoàn thieàn. Caây lieãu meàm, ñoùa hoa toát, hay taát caû quaàn sanh ñeàu ñöôïc maët trôøi trí tueä truøm khaép. Nhö vaäy trí tueä vaø taâm thieàn truøm caû baàu trôøi vaø muoân vaät. Ñoù laø hai hình aûnh raát ñeïp cuûa ngöôøi tu. Khi naøo chuùng ta nhìn thaáy taát caû ñeàu laø “thieàn haø”, ñeàu laø “tueä nhaät” thì ñaïo ñöùc traøn treà. Coøn neáu nhìn doøng soâng, nhìn maët traêng saùng, baàu trôøi xanh maø nhôù nhöõng thi vaên theá gian thì khoâng coù “thieàn haø”. Hoaëc nhìn lieãu meàm hoa toát maø nhôù theo taâm hoàn thi só thì cuõng khoâng coù maët trôøi trí tueä bao truøm. ÔÛ ñaây vôùi caùi nhìn cuûa Ngaøi thì taát caû ñeàu hieän theå cuûa thieàn, cuûa trí tueä neân caùi gì cuõng laø thieàn, laø trí tueä.

            Lo hoaùn coát, öôùc phi thaêng, ñan thaàn môùi phuïc;

            Nhaém tröôøng sanh, veà thöôïng giôùi, thuoác thoû coøn ñaâm.

Ngöôøi naøo muoán ñoåi xöông cuûa mình cho ñöôïc nheï nhaøng ñeå coù theå bay ñi nhö caùc oâng tieân côõi haïc, thì phaûi uoáng linh ñôn, thaàn döôïc cuûa tieân. Ai muoán soáng maõi maõi khoâng cheát vaø ñöôïc leân thöôïng giôùi thì neân duøng thuoác thoû hay thuoác ñaâm. Chöõ ngoïc thoá laø con thoû ôû treân cung traêng. Theo trong söû noùi, Haèng Nga troäm thuoác tröôøng sanh uoáng vaøo thì ñöôïc soáng maõi. Vì vaäy neân noùi ai muoán ñöôïc tröôøng sanh, ñöôïc leân thöôïng giôùi töùc laø cung traêng, thì phaûi ñaâm thuoác ôû cung traêng maø uoáng. Nhö vaäy hai caâu naøy ñeå noùi ñeán nhöõng ngöôøi muoán ñöôïc bay ñi nheï nhaøng thì phaûi uoáng thuoác tieân, ngöôøi muoán soáng laâu, muoán leân thöôïng giôùi phaûi uoáng thuoác tröôøng sanh ôû treân cung traêng.

            Saùch Dòch xem chôi, yeâu taùnh saùng yeâu hôn chaâu baùu;

            Kinh nhaøn ñoïc daáu, troïng loøng roài troïng nöõa hoaøng kim.

Saùch Dòch töùc laø kinh Dòch cuûa nhaø Nho Ngaøi chæ xem chôi, chôù khoâng laáy ñoù laøm chuaån, laøm muïc ñích chaùnh. Tuy xem saùch Dòch, nhöng yeâu thì yeâu taùnh saùng cuûa chính mình. Taùnh saùng laø gì? - Laø taùnh Phaät. Chæ yeâu taùnh Phaät hôn yeâu chaâu baùu. Quí vò nghó chuùng ta xuaát gia roài maø coù yeâu taùnh saùng hôn yeâu chaâu baùu khoâng? Chaéc quí vò cuõng khoâng bieát noù ôû ñaâu maø yeâu, neân chöa löu taâm ñeå yù. Coøn Ngaøi bieát ñöôïc noù, neân tuy tay caàm saùch Dòch ñoïc chôi, nhöng thaät ra trong loøng chæ thích taùnh giaùc cuûa mình. Ñoù laø caùi cao quí nhaát maø troïn ñôøi Ngaøi quí troïng.

Kinh nhaøn ñoïc daáu, chöõ daáu laø thích thuù. Saùch Dòch xem chôi, coøn kinh Phaät thì ñoïc raát thích. Vì thích kinh Phaät cho neân troïng loøng roài, chöõ “roài” coù nghóa laø roãi, troïng loøng raûnh roãi thanh thaûn nheï nhaøng cuûa mình noùi cho deã hieåu töùc laø taâm voâ söï. Chöõ “nöõa” laø hôn, troïng nöõa hoaøng kim nghóa laø troïng coøn hôn vaøng roøng. Caâu naøy coù nghóa laø ñoïc kinh Phaät Ngaøi raát thích, quí taâm voâ söï coøn hôn laø vaøng roøng. Nhö vaäy quí vò thaáy chæ coù baáy nhieâu caâu, chuùng ta thaáy taâm hoàn cuûa Ngaøi nhö theá naøo? Coøn chuùng ta ñaõ xuaát gia maø so vôùi caùi nhìn cuûa Ngaøi, mình coøn keùm xa.

Toùm laïi, chuùng ta thaáy moät con ngöôøi ñang laøm vua, laøm Thaùi thöôïng hoaøng maø taâm ñaïo traøn treà. Ñoái vôùi thieàn, vôùi trí tueä, Ngaøi luùc naøo cuõng thaáy noù truøm khaép. Ñoái vôùi choã voâ taâm Ngaøi thaáy quí nhaát trong ñôøi. Nhö vaäy hoäi thöù nhaát naøy dieãn taû taâm traïng cuûa Ngaøi trong thôøi gian ñang laøm Thaùi thöôïng hoaøng maø yeâu ñaïo, quí ñaïo vaø soáng ñöôïc vôùi ñaïo.

HOÄI THÖÙ HAI

Bieát vaäy!

Mieãn ñöôïc loøng roài;

Chaúng coøn pheùp khaùc.

Gìn taùnh saùng taùnh môùi haàu an;

Neùn nieàm voïng, nieàm döøng chaúng thaùc.

Döùt tröø nhaân ngaõ thì ra töôùng thaät kim cang;

Döøng heát tham saân môùi laûu loøng maàu vieân giaùc.

Tònh ñoä laø loøng trong saïch, chôù coøn ngôø hoûi ñeán Taây phöông;

Di-ñaø laø taùnh saùng soi, möïa phaûi nhoïc tìm veà Cöïc Laïc.

Xeùt thaân taâm, reøn taùnh thöùc, haù raèng mong quaû baùo phoâ khoe;

Caàm giôùi haïnh, ñòch voâ thöôøng, naøo coù saù caàu danh baùn chaùc.

AÊn rau aên traùi, nghieäp mieäng chaúng hieàm thöûa ñaéng cay;

Vaän giaáy vaän soài, thaân caên coù ngaïi chi ñen baïc.

Nhöôïc chæn vui beà ñaïo ñöùc, nöûa gian leàu quí nöõa thieân cung;

Daàu hay meán thöûa nhaân nghì, ba phieán ngoùi yeâu hôn laàu gaùc.

Hoäi thöù hai Ngaøi dieãn taû söï tu haønh, so saùnh söï tu haønh ñoù ñoái vôùi nhöõng caùi quí cuûa theá gian. Chöõ “Bieát vaäy!” laø ñeå môû ñaàu cuûa hoäi cho neân khoâng naèm trong maáy caâu ñoái ñaõi ôû sau.

Mieãn ñöôïc loøng roài; chaúng coøn pheùp khaùc.

Chöõ mieãn coù nghóa laø coát, chöõ loøng laø taâm. Ngöôøi tu coát nhaän ra ñöôïc taâm cuûa mình. Khi nhaän ñöôïc baûn taâm roài thì khoâng caàn pheùp naøo khaùc hôn, neân noùi thieàn laø Taâm toâng. Taâm toâng laø chuû yeáu höôùng veà taâm. Vì vaäy chuùng ta tu coát sao nhaän ñöôïc taâm roãng rang an tònh cuûa mình. Nhö vaäy hai caâu naøy chæ thaúng muïc ñích cuûa ngöôøi tu thieàn.

            Gìn taùnh saùng, taùnh môùi haàu an;

            Neùn nieàm voïng, nieàm döøng chaúng thaùc.

Hai caâu naøy laø ñuùng vôùi tinh thaàn maø chuùng ta ñang öùng duïng tu. Gìn taùnh saùng töùc laø gìn giöõ taùnh saùng cuûa mình, thì taùnh saùng ñoù môùi ñöôïc an oån maø haèng chieáu soi, neáu khoâng noù seõ bò che khuaát. Nhöng muoán gìn taùnh saùng phaûi laøm sao? Neùn nieàm voïng, chöõ “nieàm” töùc laø nieäm. Nhöõng nieäm voïng töôûng chuùng ta phaûi buoâng boû noù, nieäm voïng töôûng döøng roài thì khoâng coøn laàm laãn. Chöõ “thaùc” laø laàm laãn. Ngöôøi tu muoán cho trí tueä hay taùnh giaùc cuûa mình luoân luoân hieån baøy thì phaûi buoâng xaû nhöõng nieäm voïng töôûng. Nhöõng nieäm voïng töôûng ñaõ laëng roài thì seõ thaáy leõ thaät khoâng coøn laàm laãn, khoâng coøn sai chaïy nöõa. Nhö vaäy ñeå thaáy chuû tröông cuûa Ngaøi vaø chuùng ta khoâng khaùc nhau.

            Döùt tröø nhaân ngaõ thì ra töôùng thaät kim cang;

            Döøng heát tham saân môùi laûu loøng maàu vieân giaùc.

ÔÛ ñaây Ngaøi daãn trong kinh ra ñeå noùi, neáu chuùng ta tu muoán ñaït ñöôïc trí kim cang, töùc laø trí khoâng coù gì phaù hoaïi ñöôïc, thì chuùng ta phaûi döùt tröø nhaân vaø ngaõ. Thaät ra trong kinh Kim Cang noùi ñeán töù töôùng laø töôùng ngaõ, nhaân, chuùng sanh, thoï giaû. Tuy noùi boán töôùng nhöng chæ naèm trong hai töôùng, vì chuùng sanh ôû trong töôùng ngaõ vaø nhaân. Thoï giaû cuõng laø sanh maïng cuûa chuùng sanh, sanh maïng cuûa ngaõ vaø nhaân, neân noùi ngaõ nhaân laø truøm heát. Chuùng ta tu muoán ñaït ñöôïc trí kim cang hay thaät töôùng kim cang, töùc laø trí tueä chaân thaät baát sanh baát dieät thì phaûi tröø hai töôùng laø töôùng ngaõ vaø töôùng nhaân. Ngaõ laø ai? vaø nhaân laø ai? Ngaõ laø ta, laø mình, nhaân laø ngöôøi, laø keû khaùc. Laøm sao ñeå ñoái vôùi mình vôùi ngöôøi chuùng ta khoâng coøn dính keït trong töôùng ngaõ nhaân nöõa? Trong kinh Kim Cang, ñöùc Phaät phaân tích cho chuùng ta thaáy roõ, ngaõ nhaân laø töôùng duyeân hôïp khoâng thaät, vì khoâng thaät neân khoâng chaáp ngaõ, khoâng chaáp nhaân. Hieän giôø chuùng ta soáng maø neáu coù ngaõ khoâng coù nhaân thì soáng coù vui khoâng? Soáng moät mình ñôn ñoäc ôû trong röøng chaéc chòu khoâng noåi, vì vaäy coù ngaõ töï nhieân ñoøi hoûi phaûi coù nhaân. Coù mình coù ngöôøi môùi vui chöù! Nhöng ôû ñaây Phaät daïy khoâng coù hai töôùng nhaân ngaõ môùi ñöôïc theå thaät kim cang laø nghóa laøm sao? Bôûi vì soáng thaáy coù mình, coù ngöôøi laø cuoäc soáng bình thöôøng cuûa ngöôøi phaøm phu. Ngöôøi phaøm phu phaûi coù ñuû hai maët ñoù hoï môùi soáng ñöôïc, nhöng khi coù ngaõ, coù nhaân roài thì coøn coù gì nöõa? Coù ngaõ thì coù ngaõ chaáp, coù ngaõ chaáp thì muoán caùi ngaõ mình hôn. Coù nhaân thì coù nhaân chaáp, muoán mình hôn ngöôøi. Chaáp ta laø thaät, ta laø quí, ta laø hôn heát, cho neân muoán ta hôn ngöôøi maø hôn ngöôøi caùi gì? Hôn töø caùi aên, maëc, ôû, cho ñeán hình daùng, ngoân ngöõ ñeàu muoán hôn heát. Neáu coù ai hôn mình thì mình buoàn. Nhö vaäy cuoäc soáng coù ngaõ coù nhaân thì bao nhieâu thöù phieàn naõo theo ñoù noåi daäy, vì chuùng ta meâ laàm chaáp ngaõ laø thaät, nhaân laø thaät roài muoán cho ngaõ mình cao, caùi nhaân cuûa ngöôøi phaûi thua, phaûi thaáp maø trôû thaønh taïo nghieäp daãy ñaày. Vì vaäy neáu chuùng ta thaáy ngaõ khoâng thaät, nhaân khoâng thaät, töùc laø mình khoâng thaät, ngöôøi khoâng thaät thì môùi ñeán choã bình ñaúng khoâng coøn chaáp mình hôn, ngöôøi thua v.v… do ñoù ñöôïc trí tueä chaân thaät kim cang. Nhöng ôû theá gian coù söï maâu thuaãn laï kyø, khi soáng moät mình thì coâ ñôn chòu khoâng noåi, maø soáng coù ngöôøi thöù hai thì coù söï raày raø, caõi vaõ. Taïi sao laï vaäy? Neáu soáng moät mình chòu khoâng noåi thì leõ ra coù ngöôøi khaùc mình möøng, mình quí ngöôøi ta chôù sao laïi sanh ñoá kî? Nghóa laø thaáy mình xaáu, ngöôøi ñoù ñeïp, hoaëc lôøi noùi mình aáp uùng, ngaäp ngöøng, ngöôøi ñoù suoân seû, thoâng thaïo, hay mình bò ngöôøi gheùt ngöôøi ñoù ñöôïc thöông thì mình böïc boäi. Nhö vaäy khoâng coù ai thì thaáy coâ ñôn, buoàn baõ, coù ngöôøi thì sanh ganh tî, taät ñoá, ñuû thöù taät xaáu, ñuû thöù phieàn naõo. Neáu theo leõ coâng baèng, ôû moät mình ñôn ñoäc, buoàn teû thì khi ñöôïc hai ngöôøi leõ ra vui ñöôïc moät chuùt, ba ngöôøi thì vui theâm chuùt nöõa, moät traêm ngöôøi, moät ngaøn ngöôøi thì vui voâ keå phaûi khoâng? Vì caøng ñoâng caøng vui môùi phaûi, nhöng khoâng bieát taïi sao coù nhieàu thì phieàn naõo theâm nhieàu. Moät mình thì khoå, nhieàu ngöôøi laïi phieàn, nhö vaäy roát cuoäc muoán caùi gì? Thaät ra vì chuùng sanh meâ muoäi, neân Phaät thöôøng duøng töø ñieân ñaûo ñeå chæ ngöôøi khoâng thaáy ñuùng leõ thaät. Vì vaäy ôû ñaây Ngaøi chæ cho chuùng ta thaáy muoán ñaït ñöôïc trí tueä cöùu kính thì phaûi döùt taâm chaáp ngaõ, chaáp nhaân, ñeå thaáy mình vaø ngöôøi bình ñaúng. Ñöôïc nhö theá, duø hoøa hôïp vôùi traêm ngaøn muoân ngöôøi cuõng khoâng coù gì trôû ngaïi, khoâng coù gì ngaên caùch. Coøn thaáy mình khaùc ngöôøi khaùc, coù taâm phaân chia nhaân ngaõ thì caøng ñoâng, phieàn naõo caøng laém chôù khoâng an oån.

Döøng heát tham saân môùi laûu loøng maàu vieân giaùc. Chöõ laûu töùc laø laøu laøu, chöõ vieân giaùc ñaây cuõng noùi kinh Vieân Giaùc, maø cuõng chæ taùnh vieân giaùc cuûa mình, laø giaùc ngoä vieân maõn hay taùnh giaùc troøn ñaày ai cuõng saün coù. Nghóa laø ngöôøi naøo döøng ñöôïc loøng tham, thoùi noùng giaän cuûa mình thì loøng môùi hôïp vôùi caùi nhieäm maàu cuûa vieân giaùc. Nhö vaäy muoán ñöôïc giaùc ngoä vieân maõn, chuùng ta phaûi boû heát tham saân, thì taùnh vieân giaùc môùi hieån hieän, môùi maàu nhieäm ñöôïc. Bôûi vaäy chuùng ta noùi tu laâu sao khoâng thaáy gì heát. Vì tham, saân, si coøn ñaày beân trong thì laøm sao thaáy ñöôïc taâm vieân giaùc. Khi naøo tham, saân heát roài thì laøu laøu taâm vieân giaùc hieän tieàn. Nhö vaäy quí vò ñöøng hoûi toâi chöøng naøo con môùi giaùc ngoä. Chæ caàn heát tham saân si thì taâm vieân giaùc hieän tieàn. Toâi ví duï nhö coù moät caùi göông ñeå trong buïi möôøi naêm, hai möôi naêm, neáu ñem göông ñoù ra cho moïi ngöôøi soi, khi soi khoâng thaáy maët, coù moät ñöùa beù ngaây thô hoûi: “Chöøng naøo mình soi göông naøy ñöôïc thaáy maët?” Ngöôøi bieát chuyeän seõ ñaùp: “Chöøng naøo lau saïch buïi thì soi göông môùi thaáy maët ñöôïc.” Vì lau saïch buïi thì göông môùi saùng. Tuy aùnh saùng ñaõ coù saün maø neáu khoâng lau chuøi buïi phuû treân göông, thì duø cho ngaøn naêm cuõng khoâng thaáy maët ñöôïc. Cuõng nhö theá, chuùng ta tu laø coát laøm sao cho taâm ñöôïc giaùc ngoä troøn saùng, maø muoán ñöôïc vaäy thì phaûi phuûi heát nhöõng caùi gì laøm che khuaát taâm giaùc ngoä cuûa mình, ñoù laø tham saân si. Vì tham saân si laø ñieàu thöïc teá mình coù quyeàn laøm, vaø mình coù quyeàn bieát ñuùng nhö thaät. Nhö vaäy neáu coù ai ñoäng ñeán mình, haõy nhìn laïi xem mình coøn tham saân si khoâng? Neáu coøn thì chöa ñöôïc. Quí vò cöù töï kieåm ñieåm haèng ngaøy ñeå bieát ñöôïc chöøng naøo mình coù loøng maàu vieân giaùc hieän. Neáu coøn nuoâi döôõng tham saân si thì duø coù hoûi ñeán caû ngaøn laàn, toâi cuõng laéc ñaàu, khoâng bieát laøm sao traû lôøi ñöôïc caâu ñoù. Nhö vaäy ai laø ngöôøi coù khaû naêng giaûi quyeát cho chuùng ta giaùc ngoä? Phaät hay thieän tri thöùc phaûi khoâng? Khoâng, chính moãi chuùng ta vaäy! Chuùng ta phaûi can ñaûm nhaän laáy traùch nhieäm, ñeå treân ñöôøng tu khoâng coøn yû laïi, troâng caäy vaøo ngöôøi khaùc nöõa. Hieåu ñöôïc hai caâu naøy quí vò seõ thaáy con ñöôøng tu cuûa chuùng ta thaät cuï theå, khoâng coù gì huyeàn hoaëc, khoâng coù gì xa laï trong söï tu haønh cuûa mình caû.

            Tònh ñoä laø loøng trong saïch, chôù coøn ngôø hoûi ñeán Taây phöông;

            Di-ñaø laø taùnh saùng soi, möïa phaûi nhoïc tìm veà  Cöïc Laïc.

Hai caâu naøy Ngaøi giaûi thích Tònh ñoä moät caùch raønh reõ. Tònh ñoä laø gì? Tònh ñoä laø loøng trong saïch. Trong kinh Duy-ma-caät coù giaûng Tònh ñoä laø “Taâm tònh töùc ñoä tònh”. Nhö vaäy taâm mình trong saïch laø Tònh ñoä. Chôù coøn ngôø hoûi ñeán Taây phöông. Ñöøng coù nghi ngôø, ñöøng hoûi ñeán Taây phöông ôû ñaâu caû, tìm hoûi chi cho maát thì giôø, khi taâm mình trong saïch ñoù laø Tònh ñoä roài. Söï thaät ñieàu naøy neáu chuùng ta coù tu thì chaéc chaén khoâng coøn nghi ngôø. Bôûi vaäy ôû trong chuùng ñaây, coù vò taêng hay ni naøo taâm hoaøn toaøn thanh tònh roài thì nhìn ngöôøi, nhìn caûnh, nhìn moïi söï vaät coù caùi gì laø ueá, laø buoàn khoâng? Nhö vaäy ueá ñoä hay coõi Ta-baø khoå laø vì taâm mình chöa thanh tònh. Neáu taâm ñaõ thanh tònh thì Ta-baø khoå khoâng coøn khoå, ueá ñoä cuõng khoâng coøn ueá, ñaâu ñaâu cuõng ñeàu thanh tònh heát. Theá neân nhieàu ngöôøi tu thaáy thaät ñaùng thöông. Tham saân si khoâng chòu boû maø cöù mong Phaät röôùc con veà Cöïc Laïc, veà Tònh ñoä. Nhö vaäy Tònh ñoä daønh cho ai? Daønh cho ngöôøi taâm thanh tònh, chôù ñaâu phaûi daønh cho nhöõng ngöôøi taâm tham saân si. Tham saân si khoâng chòu boû maø ñoøi veà Tònh ñoä, laøm sao veà ñöôïc phaûi khoâng? Vì vaäy phaûi hieåu roõ, khi taâm chuùng ta trong saïch thì ngay nôi theá gian naøy laø coõi ueá cuõng trôû thaønh coõi tònh, coõi Ta-baø khoå cuõng trôû thaønh Cöïc Laïc. Neáu ngöôøi taâm hoaøn toaøn thanh tònh, caû ngaøy coù buoàn khoâng? Khoâng buoàn töùc laø vui, laø cöïc laïc roài. Ngöôøi taâm thanh tònh nhìn caùi gì cuõng trong saùng, cuõng toát ñeïp. Nhö vaäy ueá ñoä hay Tònh ñoä tuøy taâm cuûa mình. Taâm chuùng ta ueá thì coõi nöôùc thaønh ueá, taâm chuùng ta thanh tònh thì coõi nöôùc thaønh tònh. Taâm coøn chaáp neâ thì coõi nöôùc laø ñau khoå, taâm trong saïch thì coõi nöôùc an vui. Nhö chuùng ta thöôøng thaáy trong caùc kinh Tònh ñoä coù caâu: “Ta-baø khoå, Ta-baø khoå, Cöïc Laïc vui, Cöïc Laïc vui”, neân nhieàu ngöôøi thích ñöôïc veà Cöïc Laïc maø khoâng nhôù tham saân si laø goác cuûa khoå. Neáu heát tham saân si duø ôû Ta-baø vaãn khoâng khoå, coøn tham saân si thì veà Cöïc Laïc vaãn chöa ñöôïc vui. Vì sao? Vì Cöïc Laïc coù chia thöôïng phaåm thöôïng sanh, trung phaåm trung sanh, haï phaåm haï sanh, neân ngöôøi ôû haï phaåm theá naøo cuõng ñoá kî vôùi ngöôøi ôû thöôïng vaø trung phaåm. Taïi sao ngöôøi ta ôû caáp treân, toâi ôû caáp döôùi, vì coøn thaáy coù giai caáp, maø coøn giai caáp thì coøn ñaáu tranh, nhö vaäy ñaâu coù vui. Hieåu cho töôøng taän chuùng ta môùi thaáy yù nghóa tu, duø cho phöông phaùp Tònh ñoä hay Thieàn, coát phaûi saïch ôû trong taâm môùi ñöôïc.

Di-ñaø laø taùnh saùng soi, möïa phaûi nhoïc tìm veà   Cöïc Laïc.

Taùnh saùng hay taùnh giaùc cuûa mình chính laø Phaät Di-ñaø chôù khoâng coù gì khaùc, cho neân noùi “Töï taùnh Di-ñaø, duy taâm Tònh ñoä” hay “Taâm tònh thì ñoä tònh” laø vaäy. Taïi sao taùnh giaùc mình laø Phaät Di-ñaø? Bôûi vì quí vò thaáy trong kinh ñònh nghóa Di-ñaø laø gì? Di-ñaø coù nghóa laø voâ löôïng thoï, voâ löôïng quang. Voâ löôïng thoï laø soáng laâu voâ löôïng, voâ löôïng quang laø saùng suoát voâ löôïng. Soáng laâu voâ löôïng vaø saùng suoát voâ löôïng laø ñeå noùi töï taùnh hay taùnh giaùc cuûa mình. Taùnh giaùc cuûa mình truøm khaép, cho neân söï saùng suoát cuõng truøm khaép. Taùnh giaùc cuûa mình baát sanh baát dieät neân goïi laø voâ löôïng thoï. Taùnh giaùc mình saùng suoát khaép heát neân laø voâ löôïng quang. Vì vaäy trong kinh Di-ñaø coù moät caâu raát saâu: “Neáu ngöôøi naøo nieäm Phaät töø moät ngaøy, hai ngaøy ñeán baûy ngaøy, nhaát taâm baát loaïn thì ngöôøi ñoù khi laâm chung seõ thaáy Phaät A-di-ñaø hieän ngay tröôùc maét.” Nhaát taâm baát loaïn töùc laø khoâng coøn nieäm voïng töôûng naøo, maø khoâng coøn nieäm voïng töôûng thì laøm gì coù nieäm tham saân si. Khoâng coøn nhöõng thöù ñoù thì nhaém maét thaáy Phaät hieän tieàn, töùc laø taùnh giaùc hieän tieàn khoâng coøn nghi ngôø gì nöõa. Vì vaäy neáu chuùng ta ngoä ñöôïc taùnh giaùc, tu haønh buoâng xaû ñöôïc nieäm voïng töôûng cuûa mình, ñeán luùc taâm trong saùng hoaøn toaøn thì “Möïa phaûi nhoïc tìm veà Cöïc Laïc”, laø khoâng caàn phaûi tìm veà Cöïc Laïc laøm gì! Ñoù laø ñieàu toâi thaáy roõ raøng, nhöng coù nhieàu ngöôøi nghó veà Tònh ñoä baèng caùch tin coù coõi Cöïc Laïc ôû beân Taây phöông. Neáu noùi theo kinh Di-ñaø thì coõi Cöïc Laïc caùch theá giôùi chuùng ta möôøi muoân öùc theá giôùi. Möôøi muoân öùc theá giôùi chöøng bao xa? Chæ trong moät haønh tinh naøy maø töø phöông ñoâng qua phöông taây chuùng ta ñi phaûi coù ngöôøi höôùng daãn môùi coù theå tôùi ñöôïc. Coøn caùch möôøi muoân öùc coõi maø neáu nieäm Phaät lô mô, ñeán khi nhaém maét Phaät khoâng ñeán röôùc thì bieát laøm sao ñi. Bôûi vaäy chuùng ta cöù soáng trong töôûng töôïng nhieàu hôn laø thöïc teá. Thöïc teá taâm tònh thì ñoä tònh, taâm tònh thì heát khoå ñöôïc vui, ñoù laø Cöïc Laïc roõ raøng nhö vaäy. Taùnh mình saùng töï nhieân thaáy Phaät Di-ñaø hieän tieàn, chôù khoâng phaûi ñi ñaâu heát. Nhö vaäy hai caâu naøy noùi leân tinh thaàn cuûa ngaøi Truùc Laâm Ñaïi Ñaàu-ñaø, khi coøn laø cö só maø Ngaøi ñaõ thaáy ñöôïc yù nghóa Tònh ñoä raát thöïc teá.

Xeùt thaân taâm, reøn taùnh thöùc, haù raèng mong quaû baùo phoâ khoe;

Caàm giôùi haïnh, ñòch voâ thöôøng, naøo coù saù caàu  danh baùn chaùc.

Nghóa laø haèng ngaøy chuùng ta kieåm soaùt thaân taâm xem coù haønh ñoäng naøo cuûa thaân sai phaïm, yù nieäm naøo cuûa taâm daáy loãi, phaûi bieát roõ ñeå söûa chöõa. Laïi phaûi taäp reøn taùnh thöùc töùc laø nhöõng thoùi quen, nhöõng hieåu bieát phaân bieät cuûa mình ñöøng ñeå ñi xa hay leäch laïc. Chöõ “haù” laø ñaâu, chöõ “phoâ” laø baøy ra. Ñaâu phaûi mình mong muoán ñöôïc nhieàu quaû baùo ñeå khoe khoang vôùi thieân haï. Nhö vaäy theo ñuùng tinh thaàn ngöôøi tu laø phaûi thöôøng xuyeân kieåm ñieåm thaân taâm, luyeän taäp taùnh thöùc cuûa mình cho thuaàn thuïc, ñeå luoân luoân ñöôïc toát, ñöôïc thieän. Muïc ñích chaùnh laø döùt saïch nhöõng caùi nhô xaáu trong taâm, ñeå trôû thaønh trong saïch saùng suoát, chôù khoâng phaûi ñeå khoe khoang vôùi ngöôøi. Vaäy maø laâu laâu chuùng ta cuõng hieän chuùt chuùt veû khoe khoang. Ví duï ñi daïo chôi moät mình ôû döôùi raëng thoâng, coù theå mình vöøa ñi, maét vöøa lieác ngoù beân naøy beân kia, nhöng baát chôït thaáy coù ngöôøi Phaät töû ñi phía sau, luùc ñoù mình khoâng coøn nhìn ñoâng ngoù taây nöõa, maø nhìn xuoáng ra veû ñaïo maïo laém laém. Ñoù laø coù yù muoán khoe mình tu haønh nghieâm chænh chôù gì. Hoaëc khi ngoài thieàn khoâng ai ñeå yù ñeán mình thì ngoài chöøng nöûa giôø moûi quaù baét ñaàu trôû chaân qua laïi, nhöng neáu hoâm naøo coù Phaät töû ñöùng ôû ngoaøi nhìn vaøo thì sao? Ngoài im baát ñoäng. Nhö vaäy roõ raøng laø coù yù khoe roài phaûi khoâng? Theá neân ñi saâu trong taâm lyù, Ngaøi nhaéc chuùng ta tu haønh phaûi chín chaén, ñaøng hoaøng laø theá, chôù khoâng phaûi ñeå khoe vôùi moïi ngöôøi laø toâi ngoài thieàn hay gioûi, hoaëc ñi luùc naøo cuõng nhìn xuoáng chaêm chaêm, khoâng buoâng lung phoùng daät…

Caàm giôùi haïnh, ñòch voâ thöôøng, naøo coù saù caàu danh baùn chaùc. Nghóa laø giöõ gìn giôùi haïnh cho trong saïch, ñeå choáng laïi vôùi quæ voâ thöôøng, khi côn voâ thöôøng ñeán chuùng ta ñöôïc töï taïi, khoâng bò noù chi phoái hay laøm cho ñau khoå, chôù khoâng phaûi ñeå caàu danh hay baùn chaùc gì caû.

Hai caâu naøy ñeå chæ chuùng ta thaáy roõ tinh thaàn cuûa ngöôøi tu chaân thaät laø haèng ngaøy phaûi kieåm ñieåm thaân taâm, reøn luyeän taùnh thöùc trôû thaønh trong saùng. Vieäc laøm naøy coát lôïi ích cho mình, chôù khoâng phaûi mong caàu ñöôïc quaû baùo ñeå khoe vôùi moïi ngöôøi. Cuõng nhö chuùng ta giöõ giôùi thanh tònh ñeå choáng vôùi côn voâ thöôøng ñeán, chôù khoâng phaûi ñeå caàu danh hay mua baùn vôùi ai heát. Vì caàu danh thì coù caàu lôïi, neân coù baùn chaùc. Nhö vaäy hai caâu naøy coù taùc duïng ñaùnh thöùc chaúng nhöõng cho ngöôøi theá gian, ngöôøi Phaät töû maø keå caû ngöôøi xuaát gia cuõng phaûi thaáy töôøng taän traùch nhieäm cuûa mình tu laø phaûi nhö theá. Gaàn ñaây toâi thaáy coù nhieàu ngöôøi tu trì chuù. Trì chuù laø coát laøm sao cho taâm mình ñònh, trí mình saùng, nhöng coù ngöôøi trì chuù mong ñöôïc linh hieån. Roài coù ai beänh ñeán thì trì caâu thaàn chuù vaøo nöôùc laïnh ñem cho beänh nhaân uoáng heát beänh lieàn. Nhö vaäy trì chuù ñeå tu hay ñeå trò beänh, ñeå noåi danh oâng thaày linh, oâng thaày gioûi. Ñoù laø voâ tình rôi vaøo voøng danh lôïi roài. Theá neân ngöôøi tu phaûi thaät chín chaén, thaáy roõ muïc ñích cuûa mình, ñöøng ñeå cho phai nhaït, maát goác.

AÊn rau aên traùi, nghieäp mieäng chaúng hieàm thöûa ñaéng cay;

Vaän giaáy vaän soài, thaân caên coù ngaïi chi ñen baïc.

Hai caâu naøy thaät tha thieát laøm sao! Theo quan nieäm cuûa Ngaøi, ngöôøi tu haønh chæ neân aên rau aên traùi, nghóa laø coù thöù gì aên thöù naáy, khoâng ñoøi hoûi moùn ngon vaät quí. Cho neân “nghieäp mieäng chaúng hieàm thöûa ñaéng cay”. Chaúng hieàm töùc laø chaúng gheùt, chöõ thöûa laø ñieàu. Nghieäp mieäng mình chaúng gheùt nhöõng ñieàu ñaéng cay, mieãn coù rau, coù traùi aên qua ngaøy thoâi, chôù khoâng cheâ khen thöù naøy ñaéng, thöù kia cay, vì aên coát ñeå soáng. Caâu naøy cho chuùng ta roõ ñöôïc yù nghóa ngöôøi tu coát aên ñôn giaûn, ñaïm baïc, rau traùi hay côm haåm v.v… mieãn sao cho ñöôïc khoûe maïnh ñeå yeân oån tu haønh, chôù khoâng khen cheâ ngon dôû.

Noùi veà maëc, chöõ vaän töùc laø maëc, hay khoaùc, chöõ soài laø chæ moät loaïi tô thoâ, tô caën hay tô goác, nhöõng loaïi tô nhuyeãn ñöôïc laáy heát roài, coøn laïi loaïi tô goác, tô caën, noù xuøi xuøi neân goïi laø soài, may thaønh aùo maëc luø xuø, xaáu xa. Vì vaäy thaân maëc aùo baèng giaáy hay baèng vaûi thoâ vaãn khoâng thaáy ñen traéng hay xaáu ñeïp. Hai caâu naøy nhaéc nhôû chuùng ta tu veà mieäng veà thaân.

Nhöôïc chæn vui beà ñaïo ñöùc, nöûa gian leàu quí nöõa thieân cung;

Daàu hay meán thöûa nhaân nghì, ba phieán ngoùi yeâu hôn laàu gaùc.

Hai caâu cuoái nghe hay laøm sao! Nhöôïc chæn vui beà ñaïo ñöùc. Chöõ chæn laø chæ, neáu chæ vui beà ñaïo ñöùc, nghóa laø soáng luoân luoân laáy ñaïo ñöùc laøm treân, laøm muïc tieâu höôùng tôùi. Nöûa gian leàu quí nöõa thieân cung. Chöõ nöõa laø hôn. Nhö vaäy neáu ngöôøi chæ vui beà ñaïo ñöùc, thì duø cho coù nöûa gian leàu cuõng coøn quí hôn cung trôøi. Daàu hay meán thöûa nhaân nghì. Chöõ nghì laø nghóa. Ngöôøi hay meán nghóa, duø nhaø chæ coù ba mieáng ngoùi cuõng yeâu hôn laàu gaùc.

Toùm laïi, chæ môùi hai hoäi ñaàu quí vò thaáy chuùng ta tu cuõng chöa xong. Thaät saâu xa, thaät quí baùu, ñeå cho chuùng ta thaáy con ñöôøng tu roõ raøng nhö vaäy.

*

THIEÀN TOÂNG VIEÄT NAM