TAM TOÅ TRUÙC LAÂM GIAÛNG GIAÛI

H.T THÍCH THANH TÖØ

SÔ TOÅ PHAÙI TRUÙC LAÂM

THI PHUÙ HAÙN NOÂM (tt)

14. CÖ TRAÀN LAÏC ÑAÏO PHUÙ (Phuù ÔÛ Coõi Traàn Vui Ñaïo) (tt)

GIAÛNG (tt)

HOÄI THÖÙ CHÍN

Vaäy cho hay:

Cô quan Toå giaùo;

Tuy khaùc nhieàu ñaøng,

Chaúng caùch maáy gang.

Chæn xaù noùi töø sau Maõ Toå;

AÉt ñaõ queân thuôû tröôùc Tieâu Hoaøng.

Coâng ñöùc toaøn voâ, tính chaáp si caøng theâm loãi;

Khueách nhieân baát thöùc, tai ngu maûng aét coøn vang.

Sanh Thieân Truùc, cheát Thieáu Laâm, choân doái chaân non Huøng Nhó;

Thaân boà-ñeà, loøng minh kính, baøi giô maët vaùch  haønh lang.

Vöông laõo cheùm meøo, laït traåy loøng ngöøa thuû toïa;

Thaày Hoà khua choù, troû xem trí nheï con giaøng.

Chôï Lö Laêng gaïo maéc quaù ö, chaúng cho maø caû;

Sôû Thaïch Ñaàu ñaù trôn heát taác, khoân ñeán thöa ñang.

Phaù Taùo caát côø, ñaïp xuoáng daáu thieâng thaàn mieáu;

Caâu chi day ngoùn, duøng ñoøi neáp cuõ oâng ang.

Löôõi göôm Laâm Teá, naïng Bí Ma, tröôùc naïp taêng no daàu töï taïi;

Sö töû oâng Ñoan, traâu thaày Höïu, raên ñaøn vieät höôïm xaù ngheânh ngang.

Ñöa phieán töû, caát truùc beà, nghieäm keû hoïc cô quan nheï nhaün;

Xoâ hoøn caàu, caàm moäc thöôïc, baïn thieàn hoøa chöôùc moùc khoe khoang.

Thuyeàn töû raø cheøo, doøng xanh chöûa cho tòn taåy;

Ñaïo Ngoâ muùa hoát, caøn ma döôøng thaáy quaùi quaøng.

Roàng Yeån laõo nuoát caøn khoân, ta xem chæn leä;

Raén oâng Toàn ngang theá giôùi, ngöôøi thaáy aét giang (giöông).

Caây baùch laø loøng, thaùc ra tröôùc phaûi phöông Thaùi baïch;

Bính ñinh thuoäc hoûa, laïi trôû sau loãi höôùng Thieân cang,

Traø Trieäu laõo, baùnh Thieàu Döông, baày thieàn töû haõy coøn ñoùi khaùt;

Ruoäng Taøo Kheâ, vöôøn Thieáu Thaát, chuùng naïp taêng nhöõng ñeå löu hoang.

Gieo boù cuûi, naåy boâng ñeøn, nhaân mang môùi naùt;

Loäc ñaøo hoa, nghe tieáng truùc, maëc veû maø sang.

Vaäy cho hay:

Cô quan Toå giaùo,

Tuy khaùc nhieàu ñaøng,

Chaúng caùch maáy gang.

Môû ñaàu baøi Ngaøi baûo: Neân bieát ñöôøng loái tu cuûa chö Toå daïy. Tuy khaùc nhieàu ñaøng, chaúng caùch maáy gang. Moãi vò noùi moät caùch khaùc, nhöng khoâng xa nhau gang taác. Taïi sao? Vì chö Toå do choã sôû ngoä cuûa mình, moãi vò duøng phöông tieän khaùc nhau, neân ñöôøng loái chæ daïy cuûa caùc ngaøi cuõng khaùc. Nhö caùc Thieàn sö ôû Trung Hoa môû baøy phöông tieän, laäp ra caùc toâng phaùi nhö Laâm Teá, Taøo Ñoäng, Qui Ngöôõng, Vaân Moân, Phaùp Nhaõn. Tuy moãi toâng coù loái daïy rieâng, nhöng thaät ra choã cöùu kính khoâng hai, neân noùi: Chaúng caùch maáy gang. Theá neân khi hoïc thieàn, chuùng ta ñöøng maéc keït nôi phöông tieän, maø phaûi thaáy toät ñuôïc choã cöùu kính cuûa thieàn.

Chæn xaù noùi töø sau Maõ Toå,

AÉt ñaõ queân thuôû tröôùc Tieâu Hoaøng.

Chæ haõy noùi töø Thieàn sö Maõ Toå trôû veà sau, aét ñaõ queân thuôû tröôùc Tieâu Hoaøng. Chöõ Tieâu Hoaøng laø chæ vua Löông Voõ Ñeá. Neáu chæ keå töø Maõ Toå veà sau, töùc laø ñaõ queân buoåi ban ñaàu Thieàn toâng truyeàn vaøo Trung Hoa töø Toå Ñaït-ma, khi Toå ñeán gaëp vua Löông Voõ Ñeá.

Coâng ñöùc toaøn voâ, tính chaáp si caøng theâm loãi;

Khueách nhieân baát thöùc, tai ngu maûng aét coøn vang.

Ñaây thuaät laïi tröôøng hôïp Toå Ñaït-ma gaëp vua Löông Voõ Ñeá, nhaø vua hoûi:

- Traãm caát chuøa, cheùp kinh, ñoä taêng khoâng bieát bao nhieâu, vaäy coù coâng ñöùc gì chaêng?

Toå lieàn traû lôøi:

- Toaøn khoâng coâng ñöùc (Coâng ñöùc toaøn voâ).

Vua Löông Voõ Ñeá tu theo Phaät, nhöng coøn naëng veà hình thöùc, naëng veà coâng ñöùc beân ngoaøi. Khi nghe Toå ñaùp laø hoaøn toaøn khoâng coù coâng ñöùc, vua Löông ngaån ngô khoâng hieåu.

Tính chaáp si caøng theâm loãi. Vua Löông Voõ Ñeá chaáp chaët hình thöùc coâng ñöùc, goïi laø chaáp si neân caøng theâm loãi laàm.

Vua Voõ Ñeá laïi hoûi theâm:

- Theá naøo laø Thaùnh ñeá ñeä nhaát nghóa?

Toå Ñaït-ma lieàn ñaùp:

- Roãng theânh khoâng thaùnh (Khueách nhieân voâ thaùnh).

Trong kinh, Thaùnh ñeá ñeä nhaát nghóa laø choã cao toät, choã cöùu kính cuûa ngöôøi tu, nhöng khi vua Löông hoûi, Toå laïi noùi “Roãng theânh khoâng thaùnh”. Vua caøng khoâng hieåu, neân böïc mình môùi hoûi:

- Ñoái dieän traãm laø ai?

Toå ñaùp:

- Khoâng bieát (Baát thöùc).

Theá neân boán chöõ “Khueách nhieân baát thöùc” laø ñeå ñaùp laïi hai caâu hoûi cuûa vua Löông Voõ Ñeá.

Hoûi: Theá naøo laø Thaùnh ñeá ñeä nhaát nghóa?

Ñaùp: Khueách nhieân voâ thaùnh.

Hoûi: Ñoái dieän traãm laø ai?

Ñaùp: Baát thöùc.

Neáu chuùng ta khoâng hieåu söï tích veà chö Toå thì khoâng theá naøo giaûi nghóa ñöôïc.

Tai ngu maûng aét coøn vang. Tai ngu laø cheâ tai vua Löông Voõ Ñeá, vì chöa tænh ngoä, beân tai coøn vang nhöõng tieáng ñaùp maø nhaø vua khoâng hieåu gì caû, neân raát böïc mình.

Sanh Thieân Truùc, cheát Thieáu Laâm, choân doái chaân non Huøng Nhó;

Thaân boà-ñeà, loøng minh kính, baøi giô maët vaùch haønh lang.

Sanh Thieân Truùc, cheát Thieáu Laâm laø daãn söï tích Toå Ñaït-ma, Ngaøi sanh ôû AÁn Ñoä goïi laø Thieân Truùc, nhöng tòch taïi chuøa Thieáu Laâm ôû Trung Hoa. Thaùp Ngaøi ôû ñaâu?

Choân doái chaân non Huøng Nhó. Taïi sao laïi choân doái? Vì coù thuyeát noùi raèng: Nhuïc thaân Ngaøi nhaäp thaùp taïi nuùi Huøng Nhó, nhöng thôøi gian sau, khi nhaø vua môû thaùp ra chæ thaáy coøn moät chieác deùp, neân noùi laø choân doái, chôù khoâng phaûi choân thaät.

Thaân boà-ñeà, loøng minh kính, baøi giô maët vaùch haønh lang. Ñaây noùi söï tích Luïc toå Hueä Naêng khi ñeán vôùi Nguõ Toå. Nguõ Toå baùo cho chuùng bieát Ngaøi tuoåi ñaõ giaø, yeâu caàu chuùng trình keä ñeå xeùt coi ai ngoä Ngaøi seõ truyeàn y baùt. Khi ñoù chuùng nhöôøng cho Thöôïng toïa Thaàn Tuù trình keä. Ngaøi Thaàn Tuù ngaïi choã thaáy cuûa mình chöa ñeán nôi, neân khoâng daùm tröïc tieáp trình vôùi Nguõ Toå. Ngaøi vieát baøi keä treân vaùch chuøa phía ngoaøi haønh lang:

            Thaân thò boà-ñeà thoï,

            Taâm nhö minh kính ñaøi,

            Thôøi thôøi caàn phaát thöùc,

            Maïc söû nhaï traàn ai.

Thaân boà-ñeà, loøng minh kính laø noùi veà hai caâu ñaàu cuûa baøi keä. Loøng minh kính laø taâm nhö minh kính.

Luïc Toå nghe moät oâng ñaïo tuïng baøi keä, bieát laø khoâng ngoä ñöôïc choã cöùu kính, neân Ngaøi ñaùp laïi:

            Boà-ñeà baûn voâ thoï,

            Minh kính dieäc phi ñaøi,

            Baûn lai voâ nhaát vaät,

            Haø xöù nhaï traàn ai.

Baøi giô maët vaùch haønh lang. Baøi laø baøi keä ñöôïc giô leân hay vieát ra treân maët vaùch haønh lang.

Nhö vaäy caâu naøy laø daãn söï tích Luïc toå Hueä Naêng vaø ngaøi Thaàn Tuù trình keä vôùi Nguõ toå Hoaèng Nhaãn.

            Vöông laõo cheùm meøo, laït traåy loøng ngöøa thuû toaï;

            Thaày Hoà khua choù, troû xem trí nheï con giaøng.

Caâu chuyeän Vöông laõo cheùm meøo nhö sau: Moät hoâm Vöông laõo sö töùc ngaøi Nam Tuyeàn Phoå Nguyeän thaáy hai chuùng ôû ñoâng ñöôøng taây ñöôøng giaønh nhau moät con meøo. Muoán xeùt coi trong chuùng coù ngöôøi naøo ngoä ñaïo hay khoâng, Ngaøi môùi baûo: “Noùi, noùi, noùi ñöôïc thì tha con meøo, noùi khoâng ñöôïc thì cheùm.”

Ai naáy ngaån ngô, khoâng noùi ñöôïc vì khoâng bieát noùi caùi gì. Buoäc loøng Ngaøi caàm dao chaët con meøo. Ngaøi laøm nhö vaäy laø vì ai? Ngöôøi sau traùch, noùi Ngaøi tu maø coøn phaïm toäi saùt sanh. Tuy nhieân, trong nhaø Phaät phaïm toäi saùt sanh laø khi naøo taâm mình nghó gieát con vaät ñeå laøm lôïi cho mình hay cho ngöôøi, töùc laø do aùc yù maø haønh ñoäng ñeå caàu lôïi. Coøn ôû ñaây khoâng phaûi vì lôïi loäc, maø vì muoán thaáy trong chuùng coù ai ngoä ñaïo hay chöa. Neáu coù ngöôøi ngoä roài, thì khi Ngaøi baûo noùi noùi, töï nhieân ngöôøi aáy phaûi thoát ra moät caâu hoaëc laøm moät haønh ñoäng, lieàn cöùu ñöôïc con meøo. Nhöng vì khoâng ai coù khaû naêng ñoù, neân buoäc loøng Ngaøi môùi chaët con meøo.

Sau ñoù Tuøng Thaåm töùc laø Trieäu Chaâu ôû ngoaøi ñi vaøo, ngaøi Nam Tuyeàn thuaät laïi caâu chuyeän vöøa qua vaø hoûi:

- Giaû söû ngöôi coù maët luùc ñoù, thì phaûi noùi sao?

Trieäu Chaâu lieàn coåi giaøy ñoäi treân ñaàu ñi ra. Ngaøi Nam Tuyeàn baûo:

- Giaù khi naõy coù ngöôi ôû ñaây, thì cöùu ñöôïc con meøo.

Nhö vaäy ñeå chuùng ta thaáy yù gieát con meøo laø taïi sao. Neáu khoâng, chuùng ta cöù nghó Ngaøi coù aùc taâm muoán gieát haïi thuù vaät.

Laït traåy loøng ngöøa thuû toïa. Vöông laõo sö cheùm meøo coát ñeå laøm gì? Coát ñeå thaáy ñöôïc loøng thuû toïa, töùc laø thuû toïa cuûa ñoâng ñöôøng vaø taây ñöôøng. Laït laø laït leõo, traåy laø qua, töùc laø chuyeån qua cho thaáy ñöôïc loøng cuûa nhöõng thuû toïa ôû trong lieâu nhö theá naøo? Nhö vaäy vieäc cheùm meøo khoâng phaûi vì meøo, maø vì muoán laøm sao thaáy ñöôïc loøng cuûa nhöõng vò taêng ôû nhaø ñoâng vaø nhaø taây.

Thaày Hoà khua choù, troû xem trí nheï con giaøng.

Thaày Hoà laø ngaøi Töû Hoà, töùc Thieàn sö Lôïi Tung ôû nuùi Töû Hoà, ñeä töû cuûa ngaøi Nam Tuyeàn Phoå Nguyeän. Tröôùc cöûa Thieàn vieän, Ngaøi coù döïng moät taám baûng ñeà raèng: “Töû Hoà coù moät con choù, treân caén ñaàu, giöõa caén löng, döôùi caén chaân ngöôøi. Ai do döï thì tan thaân maát maïng.”

Coù vò taêng ñeán, Ngaøi lieàn noùi: “Ñaây coù con choù, haõy coi chöøng.” Neáu vò taêng khoâng bieát noùi gì, Ngaøi ñuoåi ñi ra. Ñoù laø thuaät ñaëc bieät cuûa ngaøi Töû Hoà, neân noùi: Thaày Hoà khua choù. Chöõ khua laø xua ñuoåi hay laø xuyùt. Töû Hoà xuyùt choù cho ngöôøi ta giaät mình, ñeå laøm gì?

Troû xem trí nheï con giaøng. Troû laø chæ, con giaøng laø con chaùu. Töùc laø chæ troû ñeå xem thöû trí cuûa con chaùu laø naëng hay nheï, cao hay thaáp. Vaäy ngaøi Töû Hoà xua choù laø ñeå xem nhöõng ngöôøi ñeán hoûi ñaïo trí ñöôïc saâu hay caïn.

Chôï Lö Laêng gaïo maéc quaù ö, chaúng cho maø caû;

Sôû Thaïch Ñaàu ñaù trôn heát taác, khoân ñeán thöa ñang.

Chôï Lö Laêng laø caâu chuyeän Thieàn sö Haønh Tö ôû nuùi Thanh Nguyeân. Coù vò taêng ñeán hoûi: “Theá naøo laø ñaïi yù Phaät phaùp?”

Ngaøi lieàn ñaùp: “Gaïo ôû Lö Laêng giaù bao nhieâu?” Tuy hoûi giaù bao nhieâu maø khoâng cho maø caû, töùc laø khoâng ñöôïc maëc caû, traû giaù maéc reû.

Sôû Thaïch Ñaàu ñaù trôn heát taác, khoân ñeán thöa ñang.

Chöõ sôû laø choã nôi, laø xöù sôû; heát taác laø raát möïc. Khoân ñeán thöa ñang laø khoù ñeán thöa hoûi. Nghóa laø choã Thaïch Ñaàu ñaù raát laø trôn, khoù ñeán thöa hoûi.

Thaïch Ñaàu laø Thieàn sö Hy Thieân ôû Thaïch Ñaàu. Neáu coù ngöôøi ñeán hoûi ñaïo, Ngaøi coù caùch traû lôøi ít ai nhaän hieåu ñöôïc. Cho neân ôû ñaây noùi laø choã Thaïch Ñaàu ñaù trôn. Nguyeân ngaøi Ñaëng AÅn Phong ñeä töû Maõ Toå Ñaïo Nhaát nghe noùi ôû Thaïch Ñaàu coù nhöõng caùi kyø ñaëc môùi xin Maõ Toå ñeán Thaïch Ñaàu tham vaán. Maõ Toå baûo: “Ñöôøng Thaïch Ñaàu trôn.” AÅn Phong lieàn thöa: “Con coù caây gaäy tuøy thaân, gaëp tröôøng thì ñuøa.” Töùc laø gaëp vieäc thì ñuøa chôi, chôù khoâng coù gì quan troïng. AÅn Phong ñeán Thaïch Ñaàu ñi nhieãu giöôøng thieàn moät voøng roài choáng tích tröôïng ñöùng…

Ngaøi Thaïch Ñaàu beøn: “Hö! Hö!”

AÅn Phong khoâng ñaùp ñöôïc, trôû veà trình Maõ Toå. Maõ Toå baûo: Ta ñaõ noùi vôùi ngöôi, “ñöôøng Thaïch Ñaàu trôn” [Thieàn sö Trung Hoa taäp I.]. Ñoù laø caâu chuyeän choã Thaïch Ñaàu ñaù raát trôn, ñeán ñoù thöa hoûi khoâng ñöôïc.

Phaù taùo caát côø, ñaïp xuoáng daáu thieâng thaàn mieáu,

Caâu Chi day ngoùn, duøng ñoøi neáp cuõ oâng ang.

Phaù taùo caát côø laø noùi veà ngaøi Phaù Taùo ñoïa. Ngaøi laø moät Thieàn sö ôû heä Ngöu Ñaàu, cuøng vaøi ñoà ñeä ñi ngang moät caùi mieáu ôû nuùi Tung Sôn, thaáy ngöôøi ra vaøo mieáu cuùng kieán raát ñoâng, moãi ngöôøi mang theo boø heo gaø vòt ñeå cuùng cho thaàn mieáu. Hoï noùi trong mieáu coù thôø oâng thaàn taùo raát linh thieâng, ai caàu ñieàu gì cuõng ñöôïc. Ngaøi vaøo mieáu thaáy oâng taùo (töùc laø caùi beáp) ñaép baèng ñaát ñöôïc thôø kính raát troïng. Ngaøi lieàn caàm caây gaäy goõ vaøo oâng taùo noùi: “Ñaây laø ñaát nöôùc gioù löûa hôïp thaønh, linh thieâng töø ñaâu maø ñeán?” Xong Ngaøi ñaäp moät caùi, oâng taùo beå naùt rôi xuoáng. Cho neân noùi Ngaøi laø Phaù Taùo ñoïa, töùc laø ñaäp oâng taùo rôi. Coøn noùi phaù Taùo caát côø laø vì trong mieáu thôø thaàn taùo coù treo traøng phan baûo caùi, baây giôø ñaäp oâng taùo beå naùt, côø xí ñeàu deïp heát khoâng coøn.

Ñaïp xuoáng daáu thieâng thaàn mieáu, nghóa laø ñaïp xuoáng laøm cho caùi linh thieâng cuûa oâng thaàn taùo ôû mieáu khoâng coøn nöõa.

Khi ñaäp oâng taùo roài, vò Thieàn sö ñi ra, nhöõng ngöôøi thôø kính thaàn taùo nghó theá naøo Ngaøi cuõng bò thaàn quôû hoäc maùu cheát, nhöng khoâng coù chuyeän gì xaûy ra. Giaây laùt coù moät ngöôøi maëc aùo xanh ñeán tröôùc maët Ngaøi quì laïy vaø thöa: “Con laø thaàn taùo, nhôø ôn  Hoøa thöôïng ñoä neân con heát nghieäp laøm thaàn taùo, ñöôïc sanh veà coõi trôøi. Con ñeán ñaây taï ôn  Hoøa thöôïng.”

OÂng thaàn taùo do meâ laàm neân cho oâng taùo (caùi beáp) laø mình. Caùi beáp laøm baèng ñaát nhoài vôùi nöôùc ñaép thaønh, hôi aám laø löûa, bò ñoäng töø môùi thaønh cuõ, nhö vaäy ñuû boán thöù ñaát nöôùc gioù löûa hôïp thaønh. Roài caùi linh thieâng thaàn taùo baùm vaøo beáp ñaát cho laø mình vaø taùc oai taùc phuùc vôùi thieân haï. Neáu coù ngöôøi chæ caùi beáp laø khoâng thaät, ñaäp moät caùi beå naùt, luùc ñoù thaàn taùo thöùc tænh khoâng coøn baùm vaøo beáp ñaát nöõa, lieàn heát nghieäp, sanh veà coõi trôøi. OÂng mang ôn ngaøi Phaù Taùo ñoïa, ngöôøi ñaõ ñaùnh thöùc mình, neân ñeán leã taï.

Caâu chuyeän tuy coù veû huyeàn bí, nhöng noù giuùp chuùng ta nhìn töôøng taän veà cuoäc soáng cuûa mình. Vò Thieàn sö coù thuyeát phaùp chi ñaâu, Ngaøi chæ noùi: “Ñaây laø ñaát nöôùc gioù löûa hôïp thaønh, linh thieâng töø ñaâu maø ñeán?” Vaø Ngaøi ñaäp moät caùi oâng taùo beå naùt.

Cuõng theá, thaân chuùng ta do ñaát nöôùc gioù löûa hôïp thaønh, vaäy “caùi bieát naøy töø ñaâu maø ñeán”? Giaû söû coù ngöôøi goõ ñaàu chuùng ta hoûi nhö vaäy, chuùng ta coù ngoä chaêng? Kieåm tra laïi thaät kyõ thaân chuùng ta, chaát cöùng trong ngöôøi laø ñaát, chaát öôùt laø nöôùc, ñoäng laø gioù, aám laø löûa, boán thöù hôïp laïi thaønh thaân naøy. Ñaát nöôùc gioù löûa laø voâ tri, nhöng thaân naøy coù tri coù giaùc, vaäy caùi tri giaùc töø ñaâu ñeán? Neáu nhaän ñöôïc caùi tri giaùc ñoù thì ñaát nöôùc gioù löûa ñaâu coøn giaù trò gì, vì chuùng laø voâ tri, laø boû ñi. Chính caùi tri giaùc laø caùi linh ñoäng, môùi ñieàu khieån ñöôïc chuùng noù.

Song hieän giôø chuùng ta khoâng nhaän ra caùi tri giaùc maø chæ bieát töù ñaïi cho laø thaät mình, neân coá gaéng giöõ gìn noù, maø caøng giöõ gìn quí troïng noù, laïi caøng khoå nhoïc nhieàu. Bao nhieâu phieàn naõo sanh ra ñeàu do chaáp thaân laø thaät. Neáu coù ai cheâ thaân mình ñen xaáu thì giaän hôøn, duø ñoù laø söï thaät traêm phaàn. Coøn neáu coù ngöôøi khen thaân mình xinh ñeïp thì raát vui veû, duø ñoù laø lôøi noùi khoâng ñuùng söï thaät. Quaû laø meâ chaáp thaân quaù möùc. Ngaøy naøo chuùng ta thöùc tænh bieát thaân khoâng thaät thì moïi meâ chaáp ñeàu döùt saïch. Khi phaûi boû thaân ñi, chuùng ta khoâng coøn nuoái tieác, baùm chaët vaøo thaân töù ñaïi naøy nöõa.

            Caâu Chi day ngoùn, duøng ñoøi neáp cuõ oâng ang.

Thieàn sö Caâu Chi, moãi khi coù ngöôøi ñeán hoûi ñaïo, duø hoûi caâu gì, Ngaøi ñeàu ñöa ngoùn tay leân, day ngoùn laø ñöa ngoùn tay leân. Taïi sao? Vì Ngaøi duøng theo neáp cuõ cuûa oâng cha (oâng ang laø oâng cha). Khi tröôùc Thieàn sö Thieän Long ñöa ngoùn tay leân, ngaøi Caâu Chi ngoä ñaïo. Cho neân sau naøy ngaøi Caâu Chi cuõng söû duïng thuaät ñöa leân moät ngoùn tay moãi khi coù ai ñeán hoûi ñaïo.

Löôõi göôm Laâm Teá, naïng Bí Ma, tröôùc naïp taêng no daàu töï taïi;

Sö töû oâng Ñoan, traâu thaày Höïu, raên ñaøn vieät höôïm xaù ngheânh ngang.

Taïi sao goïi laø löôõi göôm Laâm Teá” Vì ngaøi Laâm Teá khi coù ai ñeán hoûi ñaïo, baát cöù caâu gì, Ngaøi ñeàu heùt leân moät tieáng. Trong nhaø thieàn noùi tieáng heùt cuûa Ngaøi nhö löôõi göôm beùn laøm cho ngöôøi maát maïng.

Naïng Bí Ma laø noùi veà Thieàn sö Thöôøng Ngoä ôû treân ngoïn Bí Ma thuoäc Nguõ Ñaøi Sôn, choã ngaøi Vaên-thuø haøng phuïc roàng. Tuïc truyeàn raèng Boà-taùt Vaên-thuø hieän ra ñeå haøng phuïc con roàng döõ, neân goïi choã ñoù laø ngoïn Bí Ma. Ngaøi Thöôøng Ngoä thöôøng choáng moät caây naïng goã ôû treân suoân, ôû döôùi coù chaùng hai. Moãi khi taêng ñeán leã baùi hoûi ñaïo, Ngaøi lieàn laáy naïng chaän treân coå taêng vaø baûo: “Ma quæ naøo daïy oâng ñi xuaát gia? Ma quæ naøo daïy oâng ñi haønh cöôùc? Noùi ñöôïc cuõng bò naïng ñaäp cheát, noùi khoâng ñöôïc cuõng bò naïng ñaäp cheát. Noùi mau! Noùi mau!” Vaäy ai ñeán hoûi ñaïo vôùi Ngaøi, thaät laø nguy hieåm! Ñoù laø thuaät ñaëc bieät cuûa ngaøi Bí Ma.

Tröôùc naïp taêng no daàu töï taïi. Naïp taêng laø chæ nhöõng vò taêng maëc aùo naïp ñi haønh cöôùc. No daàu töï taïi laø ñuû ñeå mình töï do töï taïi.

Ngaøi Laâm Teá söû duïng tieáng heùt nhö löôõi göôm beùn, ngaøi Bí Ma duøng naïng ñeå ñeø coå naïp taêng, hai ngaøi raát töï do töï taïi trong vieäc truyeàn baù, khoâng coù gì raøng buoäc ñöôïc.

Sö töû oâng Ñoan, traâu thaày Höïu, raên ñaøn vieät höôïm xaù ngheânh ngang.

Sö töû oâng Ñoan laø noùi Thieàn sö Taây Dö hoï Ñoan ôû An Caùt Chaâu. Sö duøng chæ maøu ñan thaønh loát sö töû, thænh thoaûng khoaùc vaøo ngöôøi. Sö ñeán Hoa Ñình, leân toøa noùi: “Sö töû Linh Sôn la theùt trong maây, Phaät phaùp thaät khoâng theå suy löôøng ñöôïc”, neân goïi laø sö töû oâng Ñoan.

Sau naøy cuõng coù moät söï tích noùi veà sö töû, Thieàn sö Thieän Chieâu ôû Phaàn Döông noùi: “Döôùi cöûa Phaàn Döông coù con sö töû Taây Haø ngoài xoåm taïi cöûa, coù ngöôøi ñeán noù lieàn caén cheát.”

Trong baøi naøy noùi sö töû oâng Ñoan laø laáy söï tích Thieàn sö Taây Dö hoï Ñoan.

Traâu thaày Höïu, töùc laø con traâu cuûa  Hoøa thöôïng Linh Höïu ôû Qui Sôn. Ngaøi Qui Sôn Linh Höïu khi saép tòch coù noùi: “Sau khi tòch, laõo taêng seõ sanh ôû döôùi chaân nuùi laøm con traâu, treân löng coù doøng chöõ ‘Qui Sôn Taêng Linh Höïu’. Khi aáy caùc ngöôi goïi Qui Sôn Taêng Linh Höïu laø ñuùng, hay goïi con traâu laø ñuùng?”

Loái noùi cuûa oâng Ñoan vaø cuûa thaày Höïu coát ñeå:

Raên ñaøn vieät höôïm xaù ngheânh ngang, höôïm laø döøng töùc laø raên ngöôøi Phaät töû döøng chôù coù neân ngheânh ngang.

Ñöa phieán töû, caát truùc beà, nghieäm keû hoïc cô quan nheï nhaün;

Xoâ hoøn caàu, caàm moäc thöôïc, baïn thieàn hoaø chöôùc moùc khoe khoang.

Ñöa phieán töû laø ñöa caây quaït leân. Thieàn sö Vaên Yeån ôû Vaân Moân moät hoâm leân toøa, ñöa caây quaït leân noùi: “Caây quaït naøy nhaûy leân cung trôøi Tam thaäp tam, ñaäp vaøo muõi Ñeá Thích. Con caù lyù ngö ôû bieån ñoâng bò ñaùnh moät gaäy, möa nhö caàm tón maø ñoå, hieåu chaêng?” Noùi xong, Ngaøi hoûi: Caùc ngöôi hieåu chaêng? Vaäy chuùng ta coù hieåu hay khoâng? Caâu naøy gioáng nhö caâu thaàn chuù, khoâng coù gì ñeå hieåu. Ngaøi noùi moät caâu khoâng bieát ñaàu ñuoâi goác ngoïn, chæ coát ñöa caây quaït leân. Chuùng ta lo ñoïc caâu thaàn chuù maø khoâng hieåu vieäc ñöa caây quaït leân, cho neân bò lôøi cuûa caùc Thieàn sö löøa laø ôû choã ñoù.

Caát truùc beà laø giô caây truùc beà leân, truùc beà laø caùi theû tre ñeå treân baøn. Thieàn sö Qui Tænh ñeán tham vaán vôùi Thieàn sö Tænh Nieäm. Ngaøi Tænh Nieäm ñöa caây truùc beà leân hoûi: “Goïi truùc beà thì phaïm, khoâng goïi truùc beà thì sai, theá thì goïi laø caùi gì?”

Qui Tænh giöït caây truùc beà neùm xuoáng ñaát noùi: “Laø caùi gì?”

Ngaøi Tænh Nieäm baûo: “Muø.”

Qui Tænh lieàn ngoä.

Hai caùch: Moät beân ñöa caây quaït leân noùi moät caâu gioáng nhö ñoïc thaàn chuù, moät beân ñöa truùc beà leân baûo: Noùi truùc beà thì phaïm, khoâng noùi truùc beà thì sai, vaäy noùi caùi gì? Ñaây chæ coát ñöa ngöôøi ñeán choã bí, gaëp ngöôøi gan daï thì phaûi laøm gì? Muïc ñích cuûa Thieàn sö laø nghieäm keû hoïc cô quan nheï nhaün. Caùc ngaøi muoán nghieäm xem cô quan ngöôøi hoïc ñaõ nheï saïch chöa, töùc laø ñoái vôùi saùu caên ngöôøi hoïc ñaõ nheï, ñaõ thoâng suoát hay chöa? Neáu ngay ñoù lieàn ngoä töùc laø ñaõ nheï, ñaõ thoâng suoát roài.

Xoâ hoøn caàu, caàm moäc thöôïc, baïn thieàn hoøa chöôùc moùc khoe khoang.

Xoâ hoøn caàu, ñaây laø tröôøng hôïp cuûa Huyeàn Sa Sö Bò hoûi ngaøi Tuyeát Phong Nghóa Toàn: “Hieän nay trong ñaïi chuùng, Hoøa thöôïng phaûi laøm sao?”

Ngaøi Tuyeát Phong laáy ba traùi caàu goã ñoàng thôøi neùm ra, Huyeàn Sa ra boä cheû bia.

Ngaøi Tuyeát Phong baûo: “Ngöôøi hieän ôû hoäi Linh Sôn môùi ñöôïc nhö vaäy.” Ñoù laø lôøi khen ngaøi Huyeàn Sa: “OÂng coù maët ôû hoäi Linh Sôn neân môùi laøm ñöôïc vieäc naøy.” Trong nhaø thieàn coù nhöõng thuaät kyø ñaëc nhö vaäy.

Caàm moäc thöôïc. Moäc thöôïc laø caùi duoäc goã, gioáng nhö caùi gaùo. Chöa tìm ra söï tích cuûa caâu chuyeän naøy.

Baïn thieàn hoøa chöôùc moùc khoe khoang. Baïn thieàn hoøa laø nhöõng ngöôøi baïn trong nhaø thieàn, chöôùc moùc laø möu meïo. Töùc laø hai vò xoâ hoøn caàu, caàm moäc thöôïc duøng möu meïo ñeå khoe khoang.

Thuyeàn töû raø cheøo, doøng xanh chöûa cho tòn taåy;

Ñaïo Ngoâ muùa hoát, caøn ma döôøng thaáy quaùi quaøng.

Thuyeàn töû raø cheøo. Thuyeàn töû laø Thieàn sö Ñöùc Thaønh ñöa ñoø ôû beán Hoa Ñình, coøn goïi laø Hoa Ñình Thuyeàn töû, laø ñeä töû cuûa ngaøi Döôïc Sôn, ñöôïc thaày truyeàn taâm aán, laø baïn ñoàng hoïc vôùi Vaân Nham Ñaøm Thaïnh vaø Ñaïo Ngoâ Vieân Trí. Ngaøi khoâng chòu ñi giaùo hoùa, thích nôi sôn thuûy neân thô, ñeán beán Hoa Ñình saém moät chieác thuyeàn nhoû ñöa ñoø qua laïi, tuøy duyeân ñoä nhaät. Tröôùc khi ñi Ngaøi coù daën Ñaïo Ngoâ: Sau naøy sö huynh thaáy coù ngöôøi naøo lanh lôïi kyø ñaëc, giôùi thieäu ñeán vôùi toâi.

Moät hoâm, Ñaïo Ngoâ ñeán choã Thieän Hoäi ñang luùc ñaêng ñaøn thuyeát phaùp.

Coù vò taêng hoûi: “Theá naøo laø phaùp thaân?”

Thieän Hoäi ñaùp: “Phaùp thaân khoâng töôùng.”

Hoûi: “Theá naøo laø phaùp nhaõn?”

Ñaùp: “Phaùp nhaõn khoâng veát.”

Ñaïo Ngoâ chôït phaùt cöôøi.

Sau buoåi giaûng Thieän Hoäi thöa: “Vöøa roài toâi coù ñaùp caâu hoûi cuûa taêng, coù choã naøo sai traùi, xin Hoøa thöôïng töø bi chæ daïy.”

Ñaïo Ngoâ baûo: “Neáu noùi veà hieåu Phaät phaùp, Thaày laø nhaát ñaúng (baäc nhaát), coøn veà xuaát theá thì chöa coù Thaày”, töùc laø veà ngoä thieàn thì chöa ñöôïc.

Thieän Hoäi thöa: “Vaäy toâi phaûi laøm sao, mong Hoøa thöôïng chæ daïy.”

Ñaïo Ngoâ baûo: “Toâi khoâng noùi, toâi giôùi thieäu oâng ñeán choã Hoa Ñình Thuyeàn Töû, oâng aáy seõ chæ cho oâng.”

Thieän Hoäi giaûi taùn chuùng, ñi thaúng ñeán choã Hoa Ñình.

Thuyeàn Töû baûo: “Thaû ngaøn thöôùc tô yù ôû ñaàm saâu, lìa löôõi caâu ba taác, noùi mau, noùi mau!”

Khi Thieän Hoäi vöøa môû mieäng, bò Thuyeàn töû ñaùnh moät cheøo teù xuoáng nöôùc. Thieän Hoäi môùi leo leân thuyeàn, Sö laïi thuùc: “Noùi! Noùi!”

Thieän Hoäi vöøa môû mieäng, laïi bò Sö ñaùnh. Thieän Hoäi hoaùt nhieân ñaïi ngoä.

Thuyeàn töû Ñöùc Thaønh duøng phöông tieän ñaùnh Thieän Hoäi teù xuoáng nöôùc, nhaân ñoù Thieän Hoäi ñöôïc ngoä [Thieàn sö Trung Hoa taäp I.].

Caâu chuyeän Thuyeàn töû raø cheøo töùc laø Hoa Ñình Thuyeàn töû cheøo ñoø ñeå ñöôïc thong thaû vui thích treân soâng nöôùc, nhöng doøng xanh chöûa cho tòn taåy. Tòn laø taän, laø saïch, tòn taåy laø röûa saïch. Tuy Thuyeàn töû muoán thong thaû vui soáng treân doøng soâng Hoa Ñình, nhöng coøn nôï phaûi ñoä ngöôøi ñeä töû laø Thieän Hoäi.

Ñaïo Ngoâ muùa hoát, caøn ma döôøng thaáy quaùi quaøng. Ñaïo Ngoâ töùc laø Thieàn sö Vieân Trí, moãi khi leân toøa thuyeát phaùp, ñaàu ñoäi muõ hoa sen, vai vaùc caây kieám, tay caàm caùi hoát muùa. Vieäc naøy troâng quaùi gôû, khoâng coù hình aûnh ñaïo lyù, döôøng nhö ma nhaäp.

Roàng Yeån laõo nuoát caøn khoân, ta xem chæn leä;

Raén oâng Toàn ngang theá giôùi, ngöôøi thaáy aét giang (giöông).

Thieàn sö Vaân Moân Vaên Yeån ñöa caây gaäy leân baûo chuùng: “Caây gaäy hoùa roàng nuoát heát caøn khoân, thì sôn haø ñaïi ñòa ôû choã naøo?”

 Nay chuùng ta chæ choã naøo, noùi thaúng moät caâu xem! Neáu noùi thaúng thì toâi noùi: “ÔÛ ñaàu caây gaäy!” Ñoù laø hình aûnh con roàng nuoát heát caøn khoân cuûa ngaøi Vaên Yeån.

Ta xem chæn leä, chuùng ta xem chæ laø sôï thoâi, chôù khoâng noùi gì ñöôïc.

Raén oâng Toàn ngang theá giôùi, ngöôøi thaáy aét giang (giöông).

Raén oâng Toàn, Thieàn sö Nghóa Toàn ôû Tuyeát Phong thöôïng ñöôøng noùi: “Nuùi Nam coù moät con raén to, heát thaûy caùc oâng ñeàu phaûi kheùo xem.”

  Tröôøng Khaùnh böôùc ra thöa: “Hoâm nay trong nhaø naøy coù ngöôøi taùn thaân maát maïng.”

Vaân Moân laáy caây gaäy neùm tröôùc Tuyeát Phong, roài ra boä sôï chôù khoâng noùi gì.

Ngöôøi thaáy aét giang, chöõ giang laø giöông, töùc laø ñoàn ñaïi. Ngöôøi thaáy aét seõ ñoàn ñaïi ruøm leân.

Caây baùch laø loøng, thaùc ra tröôùc phaûi phöông thaùi baïch;

Bính ñinh thuoäc hoûa, laïi trôû sau loãi höôùng Thieân cang.

Caây baùch laø loøng, Trieäu Chaâu Tuøng Thaåm, khi coù ngöôøi tôùi hoûi: “Theá naøo laø Phaät”, Ngaøi lieàn chæ: “Caây baùch tröôùc saân.” Ngöôøi hoûi khoâng hieåu laø gì.

Thaùc ra tröôùc phaûi phöông Thaùi baïch. Thaùc laø laàm, phöông Thaùi baïch laø chæ phöông ñoâng. Khi ngöôøi hoûi: “Theá naøo laø Phaät”, Trieäu Chaâu chæ caây baùch tröôùc saân laø coát chæ taâm. Neáu ngöôøi hoûi nhaän ra taâm, thì “taâm töùc Phaät”. Vì khoâng hieåu neân ñi tìm kieám nôi khaùc, ñoù laø sai laàm.

Bính ñinh thuoäc hoûa. Nguyeân coù söï tích nhö sau: Thieàn sö Taéc laøm Giaùm vieän, goïi laø Giaùm vieän Taéc, ôû trong hoäi Phaùp Nhaõn ñaõ laâu, maø khoâng thöa hoûi.

Phaùp Nhaõn hoûi: “Giaùm vieän Taéc sao khoâng vaøo thaát?”

Sö thöa: “Con ôû choã Thanh Laâm ñaõ coù choã thaâm nhaäp.”

Phaùp Nhaõn baûo: “OÂng thöû vì ta cöû xem.”

Sö thöa: “Con hoûi: Theá naøo laø Phaät, Thanh Laâm ñaùp: Ñoàng töû Bính ñinh ñeán xin löûa.”

Phaùp Nhaõn baûo: “Lôøi kheùo, ngaïi oâng hieåu laàm, neân noùi laïi xem.”

Sö thöa: “Bính ñinh thuoäc veà löûa, ñem löûa ñi xin löûa, nhö con laø Phaät laïi ñi tìm Phaät.”

Phaùp Nhaõn baûo: “Giaùm vieän quaû nhieân hieåu laàm roài.”

Taéc boû ñi, thôøi gian sau trôû laïi.

Phaùp Nhaõn baûo: “OÂng hoûi ta, ta seõ vì oâng ñaùp.”

Taéc hoûi: “Theá naøo laø Phaät?”

Phaùp Nhaõn ñaùp: “Ñoàng töû Bính ñinh ñeán xin löûa.”

Taéc ñaïi ngoä.

Bính ñinh thuoäc veà löûa maø mình khoâng nhaän ra, laïi ñi tìm ôû ñaâu, cho neân:

Laïi trôû sau loãi höôùng Thieân cang. Thieân cang laø höôùng baéc. Nghóa laø ngöôøi ta noùi phöông nam, mình laïi tìm ôû phöông baéc, vì vaäy khoâng hieåu ñöôïc yù nghóa cuûa Bính ñinh.

Traø Trieäu laõo, baùnh Thieàu Döông, baày thieàn töû haõy coøn ñoùi khaùt;

Ruoäng Taøo Kheâ, vöôøn Thieáu Thaát, chuùng naïp taêng nhöõng ñeå löu hoang.

Traø Trieäu laõo laø traø cuûa Trieäu Chaâu. Khi coù khaùch ñeán, Ngaøi hoûi: “Töøng ñeán ñaây chöa?”

Khaùch thöa: “Töøng ñeán.”

Ngaøi baûo: “Uoáng traø ñi.”

Laïi coù ngöôøi ñeán, Ngaøi cuõng hoûi: “Töøng ñeán ñaây chöa?”

Thöa: “Chöa töøng ñeán.”

Ngaøi cuõng môøi: “Uoáng traø ñi.”

Tri söï laáy laøm laï, môùi hoûi: “Ngöôøi ñaõ töøng ñeán Hoøa thöôïng môøi uoáng traø, ngöôøi chöa töøng ñeán  Hoøa thöôïng cuõng môøi uoáng traø, laø taïi sao?”

Ngaøi goïi: “Tri söï.”

Tri söï: “Daï!”

Ngaøi baûo: “Uoáng traø ñi.”

Cho neân goïi laø traø Trieäu laõo, vì gaëp ai Ngaøi cuõng môøi uoáng traø.

Baùnh Thieàu Döông laø baùnh cuûa Vaân Moân. Moãi khi coù ai ñeán, Ngaøi thöôøng ñöa caùi baùnh leân môøi aên.

Trieäu Chaâu môøi uoáng traø, Vaân Moân môøi aên baùnh, neân goïi laø traø Trieäu laõo, baùnh Thieàu Döông.

Baày thieàn töû haõy coøn ñoùi khaùt, töùc laø nhöõng ngöôøi ñi hoïc thieàn tuy ñöôïc môøi uoáng traø, ñöôïc cho aên baùnh maø vaãn coøn ñoùi khaùt.

Ruoäng Taøo Kheâ, vöôøn Thieáu Thaát, chuùng naïp taêng nhöõng ñeå löu hoang.

ÔÛ Taøo Kheâ (choã cuûa Luïc toå Hueä Naêng) coù ruoäng nhieàu, ôû Thieáu Thaát (choã cuûa Toå Ñaït-ma) coù vöôøn lôùn, theá maø chuùng naïp taêng, töùc laø nhöõng oâng thaày tu thieàn vaãn coøn ñeå noù hoang pheá, chöa bieát chaêm soùc gì caû.

Toùm laïi, hai caâu naøy muoán noùi: Trieäu Chaâu ñaõi traø, Thieàu Döông môøi baùnh, maø chuùng ta vaãn ñoùi khaùt. Taøo Kheâ coù ruoäng, Thieáu Thaát coù vöôøn, maø chuùng ta laïi boû hoang. Chö Toå tröôùc kia ñaõ ñem heát taâm tö chæ daïy, theá maø chuùng ta vaãn lô laø ñeå ñeán noãi thieàn phaûi bò lu môø, ñoù laø loãi nôi chuùng ta.

Gieo boù cuûi, naåy boâng ñeøn, nhaân mang môùi naùt;

Loäc ñaøo hoa, nghe tieáng truùc, maëc veû maø sang.

Gieo boù cuûi laø caâu chuyeän Thieàn sö Tuyeát Phong luùc coøn ñi tham vaán, ñeán Ñoäng Sôn, Ñoäng Sôn baûo: “Vaøo cöûa phaûi coù lôøi noùi.”

Sö ñaùp: “Con khoâng coù mieäng.”

Ñoäng Sôn baûo: “Khoâng coù mieäng phaûi hoaøn con maét cho ta.”

Sö im laëng, gieo boù cuûi tröôùc Ñoäng Sôn.

Ñoäng Sôn hoûi: “Naëng nhieàu ít?”

Sö thöa: “Ngöôøi caû thieân haï naâng khoâng noåi.”

Ñoù laø söï tích gieo boù cuûi cuûa Tuyeát Phong ñeán hoûi ñaïo vôùi Ñoäng Sôn.

Coøn söï tích naåy boâng ñeøn tìm khoâng ra.

Gieo boù cuûi, naåy boâng ñeøn, muïc ñích ñeå laøm gì?

Nhaân mang môùi naùt, ñaây laø noùi veà thieàn, do söï oâm aáp trong loøng môùi naùt khoái nghi.

Loäc ñaøo hoa, nghe tieáng truùc, maëc veû maø sang. Linh Vaân laø ñeä töû cuûa Qui Sôn nhìn thaáy hoa ñaøo lieàn ngoä. Höông Nghieâm nghe tieáng vang cuûa hoøn soûi chaïm vaøo caây truùc, lieàn ngoä ñaïo. Cho neân: Maëc veû maø sang. Moät ngöôøi nhìn hoa ñaøo nôû, moät ngöôøi nghe tieáng truùc vang ñeàu ngoä neân thaàm laëng maø töôi saùng.

Nhö vaäy trong hoäi thöù chín naøy, Sô Toå Truùc Laâm daãn nhieàu söï tích cuûa caùc Thieàn sö. Ngaøi ñang laøm Thaùi thöôïng hoaøng maø ñoïc raát nhieàu saùch thieàn, coøn chuùng ta ngaøy nay hoïc khaù laâu, tìm kieám khaù nhieàu maø khoâng bieát heát nhöõng söï tích Ngaøi ñaõ daãn ra. Coâng phu cuûa Ngaøi thaät ñaùng keå, thaät ñaùng quí.

HOÄI THÖÙ MÖÔØI

Töôïng chuùng aáy,

Coác moät chaân khoâng;

Duøng ñoøi caên khí.

Nhaân loøng ta vöôùng chaáp khoân thoâng;

Haù cô Toå nay coøn thöûa bí.

Chuùng Tieåu thöøa coác hay chöûa ñeán, Buït xaù ngaên baûo sôû hoùa thaønh;

Ñaáng Thöôïng só chöùng thöïc maø neân, ai gheõ coù sôn laâm thaønh thò.

Nuùi hoang röøng quaïnh, aáy laø nôi daät só tieâu dao;

Chieàn vaéng am thanh, chæn thöïc caûnh ñaïo nhaân du hí.

Ngöïa cao taùn caû, Dieâm vöông naøo keå ñöùa ngheânh ngang;

Gaùc ngoïc laàu vaøng, nguïc toát thieáu chi ngöôøi yeâu quí.

Chuoäng coâng danh, loàng nhaân ngaõ, thöïc aáy phaøm ngu;

Say ñaïo ñöùc, dôøi thaân taâm, ñònh neân thaùnh trí.

Maøy ngang muõi doïc, töôùng tuy laï xem aét baüng nhau;

Maët thaùnh loøng phaøm, thöïc caùch nhaãn vaøn vaøn thieân lyù.

Keä raèng:

Cö traàn laïc ñaïo thaû tuøy duyeân,

Cô taéc xan heà khoán taéc mieân.

Gia trung höõu baûo höu taàm mích,

Ñoái caûnh voâ taâm maïc vaán thieàn.

Dòch thô:

            ÔÛ traàn vui ñaïo haõy tuøy duyeân,

            Ñoùi ñeán thì aên, nhoïc nguû lieàn.     

            Trong nhaø coù baùu thoâi tìm kieám,

            Ñoái caûnh khoâng taâm chôù hoûi thieàn.

            Töôïng chuùng aáy,

            Coác moät chaân khoâng,

            Duøng ñoøi caên khí.

“Töôïng chuùng aáy”, chöõ töôïng laø chæ cho lôøi noùi toång quaùt, töùc laø chæ taát caû nhöõng ngöôøi chuùng aáy. Coác moät chaân khoâng, duøng ñoøi caên khí, taát caû ngöôøi tu thieàn goác laø ngoä ñöôïc chaân khoâng, nhöng caên cô taäp khí cuûa moãi ngöôøi khaùc nhau, cho neân khoâng phaûi ai ai cuõng ñeàu ngoä nhö nhau, moãi ngöôøi ngoä moãi caùch, moãi ngöôøi nhaäp ñaïo moãi loái khaùc nhau.

            Nhaân loøng ta vöôùng chaáp khoân thoâng;

            Haù cô Toå nay coøn thöûa bí.

Vì loøng chuùng ta coøn vöôùng maéc chaáp chaët neân khoù thoâng. Haù cô Toå nay coøn thöûa bí. Chöõ haù nghóa laø ñaâu, cô Toå laø lôøi daïy cuûa chö Toå, ñaâu phaûi lôøi daïy cuûa chö Toå coøn coù choã bí aån. Phaät vaø Toå khoâng coù giaáu, nhöng vì taâm chuùng ta coøn chaáp chaët, neân khoâng thaáu hieåu ñöôïc lôøi chæ daïy.

            Chuùng Tieåu thöøa coác hay chöûa ñeán, Buït xaù ngaên baûo sôû hoùa thaønh;

            Ñaáng Thöôïng só chöùng thöïc maø neân, ai gheõ coù sôn laâm thaønh thò.

Chuùng Tieåu thöøa, caùc vò tu theo thuôû xöa goïi laø Tieåu thöøa, nay goïi laø Nguyeân thuûy. Coác hay chöûa ñeán, coác laø bieát, hay laø hieåu, töùc laø caùi hieåu bieát chöa ñeán. Buït xaù ngaên baûo sôû hoùa thaønh. Xaù laø ñaâu. Nghóa laø nhöõng vò Tieåu thöøa vì söï hieåu bieát chöa ñeán, chôù Phaät ñaâu coù ngaên chia ñaây laø baûo sôû, kia laø hoùa thaønh. Baûo sôû laø chæ Phaät thöøa, hoùa thaønh laø chæ Thanh vaên thöøa. Trong kinh Phaùp Hoa, Nieát-baøn cuûa Thanh vaên goïi laø hoùa thaønh, choã cöùu kính cuûa Phaät goïi laø baûo sôû. Noùi baûo sôû, noùi hoùa thaønh ñoù laø phöông tieän, chôù khoâng phaûi daønh rieâng cho nhoùm ngöôøi naøo, Phaät khoâng coù ngaên chia, chæ vì ngöôøi tu chöa hieåu ñeán maø thoâi.

Ñaáng Thöôïng só chöùng thöïc maø neân. Ñaáng Thöôïng só laø chæ haøng Boà-taùt, caùc ngaøi ñaõ chöùng ngoä ñöôïc leõ thaät neân nhaän ñöôïc ñieàu ñoù. Ai gheõ coù sôn laâm thaønh thò, gheõ laø chia, ai laïi chia coù ngöôøi tu ôû röøng nuùi, ngöôøi tu ôû thaønh thò. Caùc haøng Boà-taùt Thöôïng só ñaõ chöùng ñaïo roài, thì caùc ngaøi tu ôû nuùi röøng hoaëc ôû chôï buùa, nôi naøo cuõng toát, khoâng coù phaân chia ngöôøi ngoä roài phaûi ôû nôi thaønh thò, ngöôøi chöa ngoä phaûi ôû nuùi röøng v.v…, chæ laø tuøy theo sôû thích cuûa moãi ngöôøi neân coù khaùc maø thoâi.

            Nuùi hoang röøng quaïnh, aáy laø nôi daät só tieâu dao;

            Chieàn vaéng am thanh, chæn thöïc caûnh ñaïo nhaân du hí.

Choã nuùi hoang röøng quaïnh vaéng veû laø nôi keû só aån daät ñöôïc thaûnh thôi töï taïi. Chieàn vaéng am thanh, laø chuøa ôû choã vaéng veû, am ôû nôi xa xoâi yeân tónh, chæn thöïc caûnh ñaïo nhaân du hí, chæn laø chæ, thöïc laø choã vui thích cuûa haøng ñaïo nhaân. Nhö vaäy daät só thì tieâu dao ôû nuùi hoang röøng quaïnh, coøn ñaïo nhaân vui thích ôû chieàn vaéng am thanh.

            Ngöïa cao taùn caû, Dieâm vöông naøo keå ñöùa ngheânh ngang;

            Gaùc ngoïc laàu vaøng, nguïc toát thieáu chi ngöôøi yeâu quí.

Nhöõng ngöôøi laøm quan thuôû xöa ñi ñaâu thì coù ngöïa cao taùn caû, töùc laø ngoài treân ngöïa cao, ñöôïc che loïng lôùn, nhöng khi nhaém maét, vua Dieâm vöông naøo coù neå sôï ñöùa ngheânh ngang quyeàn chöùc kia ñaâu. Nhö vaäy khoâng phaûi ôû treân ñôøi chuùng ta ñöôïc chöùc to quyeàn lôùn, thì khi cheát xuoáng aâm ty Dieâm vöông lieàn neå nang kính sôï chuùng ta. Treân nhaân gian ôû gaùc ngoïc laàu vaøng, khi thaùc roài, nguïc toát thieáu chi ngöôøi yeâu quí, nhöõng quæ söù nguïc toát ôû coõi aâm raát yeâu thích, chuùng noù xuùm laïi ñeå thaêm hoûi. Theá neân duø chuùng ta coù chöùc cao quyeàn caû ñeán ñaâu, khi cheát roài cuõng chöa chaéc ñaõ yeân thaân ôû tröôùc maët Dieâm vöông. Duø chuùng ta giaøu coù sang troïng ôû gaùc ngoïc laàu vaøng, khi cheát thì ñaùm nguïc toát quæ söù seõ vaây quanh thaêm hoûi chôù khoâng coù tha ñaâu.

            Chuoäng coâng danh, loàng nhaân ngaõ, thöïc aáy phaøm ngu;

            Say ñaïo ñöùc, dôøi thaân taâm, ñònh neân thaùnh trí.

Ngöôøi naøo chuoäng coâng danh, loàng nhaân ngaõ, loàng nhaân ngaõ laø cao nhaân ngaõ, ñoù quaû thaät laø keû phaøm phu. Duø coù hình thöùc, coù danh nghóa ngöôøi tu maø thích coâng danh, öa nhaân ngaõ, ñoù haún laø phaøm phu, chôù khoâng coù tính caùch ñaïo ñöùc. Coøn ngöôøi say ñaïo ñöùc, dôøi thaân taâm, dôøi thaân taâm laø ñoåi thaân taâm khoâng ñeå taïo nghieäp xaáu aùc, nhaát ñònh nhöõng ngöôøi ñoù laø thaùnh trí. Vaäy thaùnh trí laø ngöôøi say meâ ñaïo ñöùc, bieát söûa ñoåi thaân taâm cho ñöôïc toát ñeïp trong saùng.

            Maøy ngang muõi doïc, töôùng tuy laï xem aét baüng nhau;

            Maët Thaùnh loøng phaøm, thöïc caùch nhaãn vaøn vaøn thieân lyù.

Ai cuõng maøy ngang muõi doïc, coù ngöôøi naøo chaân maøy khoâng ngang, loã muõi khoâng doïc ñaâu! Töôùng tuy laï xem aét baüng nhau, baüng laø baèng. Veà hình töôùng thì coù khaùc, keû traéng ngöôøi ñen, keû cao ngöôøi thaáp, nhöng ñeàu maøy ngang muõi doïc nhö nhau khoâng coù khaùc.

Maët Thaùnh loøng phaøm, duøng chöõ maët cho aên vaän, thaät ra laø loøng Thaùnh loøng phaøm. Thöïc caùch nhaãn vaøn vaøn thieân lyù. Nhìn veà thaân ngöôøi thì ai cuõng coù maøy ngang muõi doïc ñoàng nhö nhau, nhöng veà taâm taùnh thì coù ngöôøi taâm phaøm ngöôøi taâm Thaùnh, hai beân caùch nhau muoân ngaøn daëm. Taïi sao? Thí duï nhö hieän giôø khi nghe noùi tôùi danh lôïi thì coù ngöôøi vui möøng thích thuù, coù ngöôøi thaûn nhieân khoâng ñoäng nieäm. Nhö vaäy hai ngöôøi naøy ai cuõng maøy muõi nhö nhau, nhöng moät ngöôøi thích danh lôïi, moät ngöôøi khoâng, neân noùi loøng hoï caùch nhau muoân truøng. Laïi coù tröôøng hôïp thuaän nghòch khaùc, nhö coù hai ngöôøi trong chuøa ñi ra, moät keû laï maët ñeán chæ vaøo hai ngöôøi chöûi maéng to leân baûo laø keû cöôùp, moät ngöôøi nghe chöûi noåi noùng muoán ñaùnh laïi, moät ngöôøi vaãn thaûn nhieân cöôøi. Vaäy hai ngöôøi khaùc nhau ôû choã naøo? Cuõng cuøng maøy ngang muõi doïc, nhöng trong loøng moãi ngöôøi coù khaùc. Ngöôøi phaøm khi xuùc chaïm vieäc traùi yù thì saân si noåi daäy, coøn baäc thaùnh thì thaûn nhieân töï taïi. Theá neân chuùng toâi thöôøng noùi: Tu gioûi tu dôû laø do söï thoâng minh cuûa moãi ngöôøi, laø do duyeân laønh nhieàu kieáp, cho neân khi ñoïc kinh saùch, khi nghe daïy, hoaëc luùc toïa thieàn coù ngöôøi saùng coù ngöôøi chöa saùng. Nhöng duø coù saùng maø khi gaëp nghòch caûnh, laïi noåi saân si, coøn ngöôøi chöa saùng gaëp nghòch caûnh laïi khoâng saân, theá thì ai hôn ai? Ñoù laø choã quan troïng, laø caây thöôùc ñeå ño. Cho neân noùi ñöôïc maø laøm chöa ñöôïc chöa phaûi laø hay, noùi ñöôïc laøm ñöôïc ñoù môùi laø thaät.

Ñeå keát thuùc baøi phuù Cö Traàn Laïc Ñaïo, ngaøi Ñieàu Ngöï coù laøm boán caâu keä chöõ Haùn nhö sau:

AÂm:    Cö traàn laïc ñaïo thaû tuøy duyeân,

            Cô taéc xan heà khoán taéc mieân.

            Gia trung höõu baûo höu taàm mích,

            Ñoái caûnh voâ taâm maïc vaán thieàn.

Dòch:  ÔÛ traàn vui ñaïo haõy tuøy duyeân,

            Ñoùi ñeán thì aên, nhoïc nguû lieàn.     

            Trong nhaø coù baùu thoâi tìm kieám,

            Ñoái caûnh khoâng taâm chôù hoûi thieàn.        

Baøi keä naøy raát laø thieát yeáu, toùm ñöôïc yù chaùnh cuûa toaøn baøi phuù.

            Cö traàn laïc ñaïo thaû tuøy duyeân.

Cö traàn laïc ñaïo laø ôû trong voøng buïi baëm maø vui vôùi ñaïo. Tuy ôû theá gian soáng trong caûnh traàn tuïc maø vaãn vui vôùi ñaïo laø ñieàu raát ñaëc bieät. Muoán ñöôïc vui vôùi ñaïo thì haõy tuøy duyeân. Theá naøo goïi laø tuøy duyeân?

            Cô taéc xan heà, khoán taéc mieân.

Cô taéc xan heà, töùc laø ñoùi thì aên, khoán taéc mieân laø nhoïc thì nguû, tuøy duyeân nhö vaäy thaät laø deã phaûi khoâng? Thaät ra noùi deã maø khoâng phaûi deã. Taïi sao? Vì ngöôøi ñôøi ñoùi khoâng chòu aên, meät khoâng chòu nguû.

Khi xöa coù ngöôøi ñeán hoûi Thieàn sö Hueä Haûi: “Ngaøi duïng coâng theá naøo?”

Hueä Haûi ñaùp: “Khi ñoùi thì aên, khi meät thì nguû.”

Hoûi: “Taát caû ngöôøi ñôøi ñeàu nhö vaäy, ñoàng choã duïng coâng cuûa Hoøa thöôïng chaêng?”

Ñaùp: “Chaúng ñoàng.”

Hoûi: “Taïi sao?”       

Ñaùp: “Vì ngöôøi ñôøi ñoùi khoâng chòu aên ñoøi traêm thöù, meät khoâng chòu nguû nghó muoân vieäc.”

Nhö chuùng ta ôû ñaây hieän nay khi ñoùi coù chòu aên khoâng? Giaû söû ñeán böõa tröa laø böõa aên chaùnh, trò nhaät naáu côm soáng doïn leân, tuy ñoùi buïng maø chuùng ta coù chòu aên khoâng? Hay neáu coù aên cuõng chæ aên göôïng maø khoâng vui. Hoaëc gaëp khi côm nguoäi canh laïnh chuùng ta ngoài buoàn moät luùc roài môùi chòu aên. Tuy buïng ñoùi maø chuùng ta ñaâu coù aên ngay.

Coøn meät thì nguû, nhöng nhieàu khi chuùng ta meät maø coù chòu nguû ñaâu! Nhö hoâm naøo coù vieäc gì quan troïng, tuy meät naèm xuoáng nghæ maø cöù nhôù ñeán chuyeän ñoù maõi, khoâng sao nguû ñöôïc.

Nhö vaäy tuøy duyeân nghóa laø ñoùi aên meät nguû. Coøn ñoùi khoâng chòu aên, meät khoâng chòu nguû laø chöa tuøy duyeân, chöa tuøy duyeân thì laøm sao vui vôùi ñaïo? Cho neân muoán ôû coõi traàn maø vui vôùi ñaïo laø phaûi bieát tuøy duyeân, ñoùi aên meät nguû ñöøng ñoøi hoûi theâm ñieàu gì khaùc.

            Gia trung höõu baûo höu taàm mích.

Trong nhaø coù saün hoøn ngoïc quí, ñöøng ñi tìm kieám ôû ñaâu xa. Nôi moãi ngöôøi chuùng ta ñeàu coù taâm saùng suoát, ñoù laø taùnh giaùc. Taùnh giaùc coù saün nôi moïi ngöôøi, gioáng nhö hoøn ngoïc minh chaâu coù saün ôû trong nhaø mình, chuùng ta phaûi töï nhaän ra ñöøng chaïy tìm kieám ôû ñaâu. Caâu naøy daïy chuùng ta phaûi quay laïi mình, ñöøng tìm beân ngoaøi, vì Phaät ôû ngay trong nhaø.

            Ñoái caûnh voâ taâm maïc vaán thieàn.

Ñoái vôùi ngoaïi caûnh, duø ñeïp xaáu, thuaän nghòch v.v… taâm mình ñeàu khoâng daáy ñoäng. Ñuôïc nhö vaäy thì ñöøng hoûi thieàn chi nöõa. Chuùng ta thaáy Ngaøi ñònh nghóa thieàn heát söùc laø giaûn ñôn. Thieàn laø gì? Thieàn laø saùu caên ñoái vôùi saùu traàn maø taâm khoâng daáy ñoäng, chôù ñöøng kieám thieàn ôû ñaâu nöõa. Baøi keä keát thuùc raát laø hay, ñuû cho chuùng ta bieát ñöôøng loái ñeå tu.

Vaäy neáu coù ai hoûi: “Theá naøo laø thieàn”, chuùng ta phaûi traû lôøi laøm sao?

Chæ ñaùp: “Caên traàn khoâng dính nhau, ñoù laø thieàn.”

Neáu hoûi theâm: “Thöa Thaày, Thaày laø Thieàn sinh chöa?”         

Ñaùp: “Toâi laø Thieàn sinh.”

Laïi hoûi: “Laø Thieàn sinh thì caên traàn cuûa Thaày coù dính nhau khoâng?”

Phaûi ñaùp theá naøo? Caâu hoûi naøy raát khoù traû lôøi. Neáu coøn dính thì chöa phaûi thieàn, taïi sao xaùc nhaän mình laø Thieàn sinh?

Theá neân chuùng ta tu laø phaûi ñi ñeán choã cöùu kính, khoâng theå tu cho coù chöøng. Tu thieàn laø phaûi tu ñeán choã caên traàn khoâng coøn dính nhau, neáu coøn dính maéc thì chöa phaûi laø Thieàn sö thaät. Neáu khoâng phaûi thaät, laø Thieàn sö gì? Noùi laø Thieàn sö giaû chuùng ta coù baèng loøng khoâng? Hay chuùng ta noåi giaän lieàn? Cho neân nhieàu khi bieát mình chöa ñöôïc maø ai noùi mình chöa ñöôïc thì chuùng ta khoâng chaáp nhaän. Coøn neáu mình chöa ñöôïc maø ngöôøi noùi mình ñöôïc laø ngöôøi noùi doái sao? Vaäy chuùng ta phaûi thaät tình nghieäm laïi mình, nhöõng gì coøn dính maéc phaûi raùng gôõ ñeán bao giôø caên traàn khoâng coøn dính nhau nöõa. Khi aáy coù ai hoûi: Thaày coù phaûi laø Thieàn sinh khoâng, chuùng ta gaät ñaàu ñaùp: Phaûi. Laïi hoûi: Ñoái vôùi Thaày caên traàn coù dính nhau khoâng? Ñaùp: Khoâng dính. Giaû söû ngay ñoù hoï lieàn chöûi maéng vaøi ba caâu, maø chuùng ta vaãn thaûn nhieân, ñoù laø thöù thaät. Coøn noùi khoâng dính maø khi bò maéng, maët maøy ñoû leân thì chöa phaûi thöù thaät roài.

Nhö vaäy chuùng ta thaáy tu laø deã hay khoù? Vaøo chuøa ngoài yeân khoâng ai ñoäng tôùi mình thaáy döôøng nhö deã, ñaâu coù gì khoù, nhöng tu ñeán nôi ñeán choán khoâng phaûi ñôn giaûn, raát laø khoù. Song duø khoù ñeán ñaâu chuùng ta nhaát ñònh phaûi tieán tôùi, khoâng phaûi nghe noùi khoù roài luøi, ñöøng thaáy bôø cao chôùn chôû roài thoái lui vì ngaùn leo khoâng noåi. Tuy bôø cao, nhöng chuùng ta raùng leo tôùi cuøng môùi thoâi, ñoù laø lôøi chuùng toâi nhaéc nhôû cho taát caû.

*

THIEÀN TOÂNG VIEÄT NAM