Kinh sach

TAM TOÅ TRUÙC LAÂM GIAÛNG GIAÛI

H.T THÍCH THANH TÖØ

TOÅ THÖÙ BA PHAÙI TRUÙC LAÂM

THIEÀN SÖ HUYEÀN QUANG

(1254 – 1334)

Sö teân Lyù Ñaïo Taùi, sanh naêm Giaùp Daàn (1254) ôû laøng Vaïn Taûi thuoäc loä Baéc Giang. Thaân phuï laø Hueä Toå doøng doõi quan lieâu, nhöng ñeán ñôøi oâng thì khoâng thích coâng danh, chæ öa ngao du sôn thuûy. Tuy coù coâng deïp giaëc Chieâm Thaønh, maø oâng khoâng nhaän chöùc quan. Thaân maãu hoï Leâ laø ngöôøi hieàn ñöùc. Nhaø Sö ôû phía nam chuøa Ngoïc Hoaøng. Naêm Sö sanh, moät hoâm thaày truï trì chuøa Ngoïc Hoaøng laø Thieàn sö Hueä Nghóa toái tuïng kinh treân chuøa xong, xuoáng phoøng ngoài treân gheá tröôøng kyû, chôït nguû queân moäng thaáy treân chuøa ñeøn ñuoác saùng tröng, chö Phaät tuï hoäi ñoâng vaày, Kim cang Long thaàn chaät nöùt, Phaät chæ toân giaû A-nan baûo: “Ngöôi thaùc sanh laøm phaùp khí coõi ñoâng.” Chôït coù oâng ñaïo goõ cöûa, oâng chôït tænh giaác, laøm baøi keä vieát trong vaùch chuøa:

AÂm: Nhaân chi vò ñaïo khôûi tha taàm

Taâm töùc Phaät heà Phaät töùc taâm

Hueä ñòch kieát töôøng vi aûnh höôûng

Thöû sanh taát kieán haûo tri aâm.

Dòch: Ngöôøi maø vì ñaïo chôù tìm ñaâu,

Phaät voán taâm mình, taâm Phaät saâu.

Moäng thaáy ñieàm laønh laø aûnh höôûng,

Ñôøi naøy aét gaëp baïn taâm ñaàu.

Thuôû nhoû Sö dung nhan kyø laï, yù chí xa vôøi, cha meï meán yeâu daïy caùc hoïc thuaät. Sö hoïc moät bieát möôøi, bieän taøi hieån Thaùnh. Nieân hieäu Baûo Phuø thöù hai (1274), ñôøi vua Traàn Thaùnh Toâng, Sö thi ñoã Tieán só (Traïng nguyeân), luùc aáy ñöôïc hai möôi moát tuoåi. Cha meï tuy ñaõ ñònh hoân cho Sö, nhöng chöa cöôùi. Sau khi thi ñaäu, nhaø vua gaû coâng chuùa cho, Sö vaãn töø choái.

Sö ñöôïc boå laøm quan ôû Haøn laâm vieän vaø phuïng maïng tieáp ñoùn söù Trung Hoa. Vaên chöông ngoân ngöõ cuûa Sö vöôït hôn söù Trung Hoa, khieán hoï phaûi neå phuïc.

Moät hoâm, Sö theo vua Anh Toâng ñeán chuøa Vónh Nghieâm ôû huyeän Phuïng Nhaõn nghe Thieàn sö Phaùp Loa giaûng kinh, Sö chôït tænh ngoä duyeân tröôùc, khen ngôïi quí meán, töï than: “Laøm quan ñöôïc leân ñaûo Boàng, ñaéc ñaïo thì ñeán Phoå Ñaø, ñaûo treân nhaân gian laø baäc tieân, caûnh giôùi taây thieân laø coõi Phaät. Söï giaøu sang phuù quí nhö laù vaøng muøa thu, maây traéng muøa haï, ñaâu neân meán luyeán?”

Sö maáy phen daâng bieåu xin töø chöùc ñeå xuaát gia tu haønh. Chính nhaø vua raát meán troïng Phaät giaùo, neân sau cuøng môùi cho. Ñeán nieân hieäu Höng Long thöù möôøi ba (1305), Sö xuaát gia thoï giôùi taïi chuøa Vónh Nghieâm, theo laøm thò giaû Ñieàu Ngöï, ñöôïc phaùp hieäu laø Huyeàn Quang.

Nieân hieäu Höng Long thöù möôøi baûy (1309), Sö theo haàu Phaùp Loa y theo lôøi phoù chuùc cuûa Ñieàu Ngöï. Sö vaâng leänh truï trì chuøa Vaân Yeân treân nuùi Yeân Töû. Do Sö ña vaên baùc hoïc, tinh thaâm ñaïo lyù, neân hoïc ñoà boán phöông nghe danh tuï hoäi veà tham vaán thöôøng xuyeân khoâng döôùi ngaøn ngöôøi.

Sö thöôøng phuïng chieáu ñi giaûng kinh daïy caùc nôi vaø tuyeån Chö phaåm kinh, Coâng vaên v.v… Nhöõng khoa giaùo trong nhaø thieàn moãi moãi ñeàu phaûi qua tay Sö caû.

Ngaøy raèm thaùng gieâng naêm Quí Söûu (1313) Vua Anh Toâng môøi veà kinh ôû chuøa Baùo AÂn giaûng kinh Laêng Nghieâm. Sau ñoù, Sö daâng chieáu xin veà queâ thaêm vieáng cha meï. Nhaân ñaây, laäp ngoâi chuøa phía taây nhaø Sö ñeå hieäu laø chuøa Ñaïi Bi.

Sö trôû veà chuøa Vaân Yeân, luùc ñoù ñaõ saùu möôi tuoåi. Nhaø vua muoán thöû loøng Sö neân cho Ñieåm Bích laø moät cung nhaân tìm caùch gaàn Sö ñeå laáy baèng chöùng ñem veà daâng vua. Ñieåm Bích duøng man keá gôïi loøng töø bi cuûa Sö, roài veà taâu doái vôùi vua. Vì theá, Sö bò tai tieáng khoâng toát. Nhöng sau cuoäc leã chaån teá cuûa Sö, thaáy nhöõng söï linh nghieäm laï thöôøng, nhaø vua khoâng coøn nghi ngôø. Vua lieàn phaït Ñieåm Bích laøm keû noâ boäc queùt chuøa trong cung Caûnh Linh ôû noäi ñieän.

Naêm Ñaïi Khaùnh thöù tö (1317), Sö ñöôïc Phaùp Loa truyeàn y cuûa Ñieàu Ngöï vaø taâm keä.

Naêm 1330, khi Toå Phaùp Loa tòch, Thieàn sö Huyeàn Quang keá thöøa laøm Toå thöù ba cuûa Thieàn phaùi Truùc Laâm Yeân Töû, baáy giôø Ngaøi ñaõ baûy möôi baûy tuoåi. Tuy nhaän troïng traùch laõnh ñaïo Giaùo hoäi, song vì giaø yeáu neân Ngaøi uûy thaùc moïi vieäc cho Quoác sö An Taâm, trôû veà truï trì ôû Coân Sôn.

Vua Traàn Minh Toâng phong thuïy laø Truùc Laâm Thieàn Sö Ñeä Tam Ñaïi, ñaëc phong Töø Phaùp Huyeàn Quang Toân Giaû.

Nhöõng taùc phaåm cuûa Sö:

- Ngoïc tieân taäp

- Chö phaåm kinh

- Coâng vaên taäp

- Phoå Tueä Ngöõ Luïc

GIAÛNG:

Tröôùc nhaát, toâi coù nhöõng nhaän xeùt veà tieåu söû cuûa Toå Huyeàn Quang, tìm trong söû saùch thaáy raát laø mô hoà, chæ coù quyeån Toå Gia Thöïc Luïc laø ñaày ñuû, nhöng qua baûn naøy toâi coù nhöõng ngôø vöïc:

1. Ñoïc baûn Toå Gia Thöïc Luïc chuùng ta thaáy caû moät taám maøn thaàn bí che phuû ñôøi cuûa Toå Huyeàn Quang.

2. Theo nhaän xeùt rieâng toâi, baûn Toå Gia Thöïc Luïc coù leõ do ngöôøi trong gia toäc bieân soaïn, chôù khoâng phaûi laø moät ñeä töû keá thöøa ghi laïi Ngöõ luïc cuûa thaày.

3. Neáu ñeä töû keá thöøa vieát Ngöõ luïc cuûa thaày thì phaûi ghi ñuû:

- Ngaøi xuaát gia luùc naøo, vôùi ai, lyù do ngoä ñaïo vaø ñöôïc truyeàn taâm aán.

- Nhöõng lôøi ñoái ñaùp vôùi ngöôøi hoïc ñaïo hay Thieàn khaùch vaø nhöõng lôøi daïy chuùng cuûa Ngaøi.

- Ngaøi ñaõ truyeàn taâm aán cho ai khi Ngaøi giaø.

- Khi tòch Ngaøi coù ñeå laïi keä tuïng hay khoâng vaø traïng thaùi luùc tòch nhö theá naøo.

Nhö vaäy baûn naøy môùi ñuû tö caùch laø moät baûn Ngöõ luïc ghi laïi ñôøi cuûa moät vò thaày, moät vò Thieàn sö, hôn nöõa laø vò Toå thöù ba cuûa Thieàn phaùi Truùc Laâm. Nhöng boán ñieàu kieän naøy khoâng ñöôïc ghi roõ trong baûn Toå Gia Thöïc Luïc. Quyeån naøy ñaùng ñöôïc tin caäy ñoái vôùi ngöôøi trong gia toäc vì nhöõng vieäc xaûy ra trong gia toäc, duø khoâng quan troïng cuõng ñöôïc ghi laïi ñaày ñuû, coøn nhöõng ñieåm caàn trong ñaïo laïi khoâng coù, neân khoâng ñuû tö caùch ñeå giaûi roõ cho ngöôøi sau hieåu ñöôïc tinh thaàn truyeàn baù chaùnh phaùp cuûa Ngaøi.

Trong baøi hoïc hoâm nay, chuùng toâi khoâng hoaøn toaøn theo baûn Toå Gia Thöïc Luïc maø gom goùp nhieàu nôi ñeå laøm caên baûn, nhöng vaãn coù nhöõng phaàn nhö phaàn ñaàu baøi naøy, phaûi duøng ñeán baûn Toå Gia Thöïc Luïc, neân khoâng traùnh khoûi nhöõng maâu thuaãn. Ñoù laø toång quaùt veà quyeån Toå Gia Thöïc Luïc maø nhöõng vò vieát tieåu söû Toå Huyeàn Quang ñeàu y cöù vaøo ñoù.

Sö teân Lyù Ñaïo Taùi, sanh naêm Giaùp Daàn (1254) ôû laøng Vaïn Taûi thuoäc loä Baéc Giang. Thaân phuï laø Hueä Toå doøng doõi quan lieâu, nhöng ñeán ñôøi oâng thì khoâng thích coâng danh, chæ öa ngao du sôn thuûy. Tuy coù coâng deïp giaëc Chieâm Thaønh, nhöng oâng khoâng nhaän chöùc quan. Thaân maãu hoï Leâ laø ngöôøi hieàn ñöùc. Nhaø Sö ôû phía nam chuøa Ngoïc Hoaøng. Naêm Sö sanh, moät hoâm thaày truï trì chuøa Ngoïc Hoaøng laø Thieàn sö Hueä Nghóa toái tuïng kinh treân chuøa xong, xuoáng phoøng ngoài treân gheá tröôøng kyû, chôït nguû queân moäng thaáy treân chuøa ñeøn ñuoác saùng tröng, chö Phaät tuï hoäi ñoâng vaày, Kim cang Long thaàn chaät nöùt, Phaät chæ toân giaû A-nan baûo: “Ngöôi thaùc sanh laøm phaùp khí coõi ñoâng.” Chôït coù oâng ñaïo goõ cöûa, oâng chôït tænh giaác, laøm baøi keä vieát trong vaùch chuøa:

AÂm: Nhaân chi vò ñaïo khôûi tha taàm

Taâm töùc Phaät heà Phaät töùc taâm

Hueä ñòch kieát töôøng vi aûnh höôûng

Thöû sanh taát kieán haûo tri aâm.

Dòch: Ngöôøi maø vì ñaïo chôù tìm ñaâu,

Phaät voán taâm mình, taâm Phaät saâu.

Moäng thaáy ñieàm laønh laø aûnh höôûng,

Ñôøi naøy aét gaëp baïn taâm ñaàu.

Ñoaïn naøy noùi roõ khi Ngaøi sanh ra, thaày truï trì chuøa gaàn nhaø moäng thaáy söï vieäc treân. Ñieàu naøy thaàm noùi Ngaøi laø hieän thaân cuûa ngaøi A-nan. Thôøi quaù khöù ngaøi A-nan töôùng toát khoâng keùm Phaät nhöng Ngaøi laïi khoâng gioáng. Ñoù laø moät ñieåm. Ñoàng thôøi caâu chuyeän naøy cho thaáy Ngaøi laø moät vò neáu khoâng phaûi laø Boà-taùt, cuõng laø A-la-haùn taùi sanh, nhöng A-la-haùn thì khoâng taùi sanh, chæ coù Boà-taùt môùi taùi sanh thoâi. Theá neân khi ñoïc caâu chuyeän naøy chuùng ta thaáy coù phaàn khoù hieåu, song vì ngöôøi xöa ghi thì chuùng toâi cuõng thuaät laïi cho ñaày ñuû.

Thuôû nhoû Sö dung nhan kyø laï, yù chí xa vôøi. Chöõ kyø laï coù theå hieåu hai caùch hoaëc laø ñeïp ñeõ phi thöôøng hoaëc laø khoâng coù saéc dieän nhö ngöôøi khaùc.

Cha meï meán yeâu daïy caùc hoïc thuaät. Sö hoïc moät bieát möôøi, bieän taøi hieån Thaùnh. Nieân hieäu Baûo Phuø thöù hai (1274), ñôøi vua Traàn Thaùnh Toâng, Sö thi ñoã Tieán só (Traïng nguyeân), luùc aáy ñöôïc hai möôi moát tuoåi. Cha meï tuy ñaõ ñònh hoân cho Sö, nhöng chöa cöôùi. Sau khi thi ñaäu, nhaø vua gaû coâng chuùa cho, Sö vaãn töø choái.

Choã naøy laïi theâm moät nghi vaán, coù choã noùi raèng tuy coù söï ñònh hoân nhöng khoâng ñöôïc ngöôøi öng thuaän neân Ngaøi hôi buoàn. Vì theá sau naøy khi thi ñaäu, ñöôïc nhaø vua ñònh gaû coâng chuùa cho, Ngaøi töø choái. Theo söû ghi Ngaøi coù than:

Khoù khaên thì chaúng ai nhìn,

Ñeán khi ñoã Traïng taùm nghìn nhaân duyeân.

Qua hai caâu thô naøy laø vieäc ñònh hoân hình nhö chöa ñöôïc ngöôøi ta öng yù, nhöng ñeán khi ñoã Traïng roài, ai cuõng giaønh gaû con, neân Ngaøi töø choái taát caû. Töø ñoù chuùng ta môùi hieåu qua vieäc dung nhan kyø laï. Neáu dung nhan ñaëc bieät ñeïp ñeõ thì chuyeän hoân nhaân khoâng phaûi khoù, neáu khoù töùc nhieân coù ñieàu gì aån beân trong.

Sö ñöôïc boå laøm quan ôû Haøn laâm vieän vaø phuïng maïng tieáp ñoùn söù Trung Hoa. Vaên chöông ngoân ngöõ cuûa Sö vöôït hôn söù Trung Hoa, khieán hoï phaûi neå phuïc. Nhöõng ñieàu naøy laø ñuùng söï thaät.

Moät hoâm Sö theo vua Anh Toâng ñeán chuøa Vónh Nghieâm ôû huyeän Phuïng Nhaõn nghe Thieàn sö Phaùp Loa giaûng kinh, Sö chôït tænh ngoä duyeân tröôùc, khen ngôïi quí meán, töï than: “Laøm quan ñöôïc leân ñaûo Boàng, ñaéc ñaïo thì ñeán Phoå Ñaø, ñaûo treân nhaân gian laø baäc tieân, caûnh giôùi taây thieân laø coõi Phaät. Söï giaøu sang phuù quí nhö laù vaøng muøa thu, maây traéng muøa haï, ñaâu neân meán luyeán?

Ñoaïn naøy toâi dòch theo quyeån Toå Gia Thöïc Luïc.

Laøm quan ñöôïc leân ñaûo Boàng. Boàng lai laø caûnh tieân, töùc laø laøm quan ñöôïc söôùng nhö tieân.

Ñaéc ñaïo thì ñeán Phoå Ñaø, noùi ñöôïc ñaïo leân Phoå Ñaø Sôn thì taàm thöôøng quaù!

Ñaûo treân nhaân gian laø baäc tieân, caûnh giôùi Taây thieân laø coõi Phaät. Nhö vaäy loái nhìn ñoù cuõng chöa saùng suûa, chæ coù nhöõng caâu sau laø hay: Söï giaøu sang phuù quí nhö laù vaøng muøa thu, maây traéng muøa haï, ñaâu neân meán luyeán? Ñoù laø caùi nhìn chính xaùc. Sôû dó toâi noùi nhöõng caâu treân khoâng hay vì toâi ngôø ngöôøi hoïc Nho trong gia toäc ghi laïi. Ñoaïn naøy coù moät nghi vaán. Quyeån Vieät Nam Phaät giaùo Söû Luaän cuûa Nguyeãn Lang ghi ngaøi Huyeàn Quang xuaát gia sau ngaøi Phaùp Loa moät naêm. Neáu noùi Ngaøi theo vua Anh Toâng leân chuøa Vónh Nghieâm nghe Thieàn sö Phaùp Loa giaûng kinh, chôït tænh ngoä duyeân tröôùc, thì ngaøi Phaùp Loa xuaát gia tröôùc moät naêm, ñaâu coù ñi giaûng kinh nhö vaäy, e raèng ngöôøi vieát quyeån Toå Gia Thöïc Luïc phoûng maø vieát, neân khoâng ñuùng leõ thaät.

Theo Vieät Nam Phaät giaùo Söû Luaän cuûa Nguyeãn Lang thì naêm 1305, ngaøi Huyeàn Quang naêm möôi moát tuoåi, xuaát gia theo hoïc vôùi Thieàn sö Baûo Phaùc ôû nuùi Vuõ Ninh chôù khoâng phaûi theo ngaøi Phaùp Loa. Vieäc naøy hôïp lyù hôn, vì Thieàn sö Baûo Phaùc laø ñeä töû lôùn cuûa ngaøi Ñieàu Ngöï töùc laø Sô toå Truùc Laâm. Coøn ngaøi Phaùp Loa môùi xuaát gia tröôùc Ngaøi moät naêm, chöa ñuû tö caùch laøm Giaûng sö, huoáng laø ñoä ngöôøi xuaát gia. Theá neân quyeån Toå Gia Thöïc Luïc coù nhöõng ñieàu khoâng ñöôïc saùng toû. Sau khi xuaát gia vôùi Thieàn sö Baûo Phaùc, Ngaøi theo Ñieàu Ngöï laøm thò giaû ñöôïc hai naêm, ñöôïc Ñieàu Ngöï ban hieäu laø Huyeàn Quang vaø daën doø sau naøy phaûi theo trôï giuùp Phaùp Loa.

Nieân hieäu Höng Long thöù möôøi baûy (1309), Sö theo haàu Phaùp Loa y theo lôøi phoù chuùc cuûa Ñieàu Ngöï. Sau khi Ñieàu Ngöï tòch, Huyeàn Quang theo haàu Phaùp Loa ñuùng theo lôøi daën baûo cuûa Ñieàu Ngöï.

Sö vaâng leänh truï trì chuøa Vaân Yeân treân nuùi Yeân Töû. Do Sö ña vaên baùc hoïc, tinh thaâm ñaïo lyù, neân hoïc ñoà boán phöông nghe danh tuï hoäi veà tham vaán thöôøng xuyeân khoâng döôùi ngaøn ngöôøi. Coù leõ luùc naøy Ngaøi vaâng leänh ngaøi Phaùp Loa veà truï trì Vaân Yeân vì Ñieàu Ngöï ñaõ tòch.

Sö thöôøng phuïng chieáu ñi giaûng kinh daïy caùc nôi vaø tuyeån Chö Phaåm kinh, Coâng Vaên v.v… Nhöõng khoa giaùo trong nhaø thieàn moãi moãi ñeàu phaûi qua tay Sö caû.

Nhöõng kinh saùch Ñieàu Ngöï baûo soaïn, Ngaøi ñeàu ra coâng bieân soaïn vaø nhuaän buùt laïi nhöõng kinh saùch khaùc neân nhöõng quyeån naøy raát hay.

Ngaøy raèm thaùng gieâng naêm Quí Söûu (1313) vua Anh Toâng môøi veà kinh ôû chuøa Baùo AÂn giaûng kinh Laêng Nghieâm. Sau ñoù, Sö daâng chieáu xin veà queâ thaêm vieáng cha meï. Nhaân ñaây, laäp ngoâi chuøa phía taây nhaø Sö ñeå hieäu laø chuøa Ñaïi Bi.

Ngaøi xin pheùp trieàu ñình ñöôïc veà thaêm cha meï, khi aáy Ngaøi saùu möôi tuoåi, luùc xuaát gia Ngaøi naêm möôi moát tuoåi. Ñoù laø moät ñieåm ñeå Taêng Ni yù thöùc ñöôïc ngöôøi quyeát tu phaûi ñaët ñaïo ñöùc, chaùnh phaùp vaø söï truyeàn baù leân treân, chôù khoâng neân ñaët naëng tình caûm gia ñình. Theá neân töø khi ñi xuaát gia ñeán chín naêm sau Ngaøi môùi veà thaêm cha meï. Thaáy cha meï giaø, muoán cho cha meï phaùt taâm höôùng veà Phaät phaùp, Ngaøi laäp moät ngoâi chuøa ñeå teân laø Ñaïi Bi. Hay tin naøy caùc nôi ñeàu höôûng öùng uûng hoä vaø Ngaøi ôû laïi ñoù gaàn moät naêm. Hoâm ñi Haø Noäi chuùng toâi ñöôïc môøi ñeán ñaây, thaáy thaùp cuûa Ngaøi coøn taïi chuøa. Taïi sao ñaët teân chuøa laø Ñaïi Bi? Coù hai nghóa:

1. Cha meï ñaõ sanh ra Ngaøi vaø nuoâi döôõng daïy doã Ngaøi ñeán lôùn khoân. Ngaøi thöùc tænh ñi tu, ngoä ñaïo, truyeàn baù chaùnh phaùp, laøm nhieàu Phaät söï. Coâng ôn aáy nhö laø bieån caû, neân goïi laø ñaïi töø ñaïi bi.

2. YÙ Ngaøi muoán nhaéc nhôû cha meï ñaõ sanh ñöôïc Ngaøi hieåu ñaïo tu haønh thì cha meï cuõng neân phaùt loøng ñaïi töø ñaïi bi ñeå tu haønh giuùp ñôõ moïi ngöôøi.

Khi ñeán chuøa Ñaïi Bi, toâi nghe ngöôøi ñòa phöông keå laïi laø Toå Huyeàn Quang ñaõ ñöôïc phong laøm Löôõng quoác Traïng nguyeân vì khi ñi söù Trung Hoa Ngaøi ñoái ñaùp löu loaùt, vua Trung Hoa neå phuïc neân phong Ngaøi chöùc Traïng Nguyeân. Nhöng khi khaûo laïi caùc quyeån söû toâi khoâng thaáy Ngaøi ñi söù Trung Hoa laàn naøo, chæ coù tieáp söù thoâi. Ngaøi Maïc Ñónh Chi môùi laø Löôõng quoác Traïng Nguyeân. Vì theá nhöõng ñoàn ñaïi cuûa ñòa phöông thöôøng toâ ñaäm neùt theâm cho uy tín cuûa ngöôøi tröôùc, nhöng tìm laïi lòch söû thì khoâng coù.

Sau gaàn moät naêm, Ngaøi trôû veà nuùi.

Moät hoâm vua Minh Toâng noùi vôùi quan haàu caän, taêng quan vaø ñaïo só: Ngöôøi ta sanh ra trong khoaûng trôøi ñaát, coõng aâm vaø oâm döông, thích aên ngon öa maëc ñeïp, loøng ham muoán aáy boïn chuùng ta ñeàu coù. Coøn nhö gaùc boû moät beân loøng ham muoán, doác loøng phuïng söï ñaïo laø ñeå lo moät maët maø thoâi. Vì sao chæ moät mình thaày Huyeàn Quang, töø khi sanh ñeán giôø, vaãn saéc saéc khoâng khoâng nhö nöôùc khoâng soùng, nhö göông khoâng buïi, phaûi chaêng Sö ñeø neùn loøng duïc hay laø khoâng coù loøng duïc? Boãng coù vieân quan vaên (Maïc Ñónh Chi) öùng tieáng taâu: Veõ coïp veõ da ñöôïc chôù khoù veõ xöông, bieát ngöôøi bieát maët chôù khoù bieát ñöôïc loøng. Xin haõy thöû xem vì sao ñöôïc nhö theá?

Vua nghe taâu beøn laëng leõ saép ñaët cô möu, khoâng ñeå tieát loä, ngaàm choïn ngöôøi cung nöõ tuoåi döôùi hai möôi, noõn naø chaúng keùm gì Phi Yeán, kheùo leùo coøn hôn caû Ñieâu Thuyeàn. Ñoù laø cung nhaân Ñieåm Bích hieäu laø Tam Nöông. Meï naøng ngöôøi Ñöôøng An, nhaø ngheøo soáng moät mình, gaëp naêm haïn haùn ñi aên xin ñeán huyeän Ñoâng Trieàu chuøa Quyønh Laâm döøng chaân moät ñeâm taïi ñoù. Ñeán canh ba, baàu trôøi quang ñaõng sao saùng traêng trong, thaáy moät thanh nieân khoâng bieát teân hoï laø gì, cuõng khoâng troâng roõ dieän maïo ñeán choã baø xin cuøng aân aùi, xong roài lieàn ñi. Nhaân ñoù baø coù thai, ñuû thaùng lieàn sanh ra moät beù gaùi, baø boàng con veà laøng cuõ. Moät phuù oâng trong laøng mua ñöùa beù aáy moät quan tieàn laøm con nuoâi, nhöõng beù gaùi cuøng lôùp thöôøng treâu choïc, goïi noù laø con gaùi chuøa Quyønh Laâm. Khi noù lôùn leân nhan saéc raát ñeïp, laïi coù tính hieáu hoïc, tam giaùo cöûu löu khoâng thöù gì khoâng thoâng hieåu. Khi coù leänh tuyeån cung nöõ, Ñieåm Bích vöøa chín tuoåi, ñöôïc tuyeån vaøo laøm cung nöõ. Tröôøng thieân nguõ ngoân heã môû mieäng laø thaønh chöông, nhöng sôû tröôøng nhaát laø quoác ngöõ, vua noùi ñoù laø ñöùa beù gaùi thaàn ñoàng. Khi aáy vua goïi Ñieåm Bích vaøo noäi ñieän, ban cho moät theû baøi caàm tay vaø caên daën: Vò taêng aáy voán khoâng öa saéc duïc, taùnh tình raát cöông tröïc, giôùi haïnh laïi cao nghieâm, ngöôi coù nhan saéc laïi coù taøi aên noùi vaø thoâng hieåu söû kinh, vaäy haõy ñeán thöû thaày. Neáu thaày coøn ñoäng loøng quyeán luyeán tình duïc, ngöôi haõy duï laáy cho ñöôïc kim töû laøm baèng chöùng, baèng gian traù seõ coù toäi, ngöôi phaûi kính caån vaâng lôøi.

Ñieåm Bích vaâng leänh ra ñi ñem theo moät ñöùa tyø nöõ ñeán chuøa Vaân Yeân gaëp moät Tyø-kheo-ni giaø, töï khai queâ quaùn cuûa mình caàu xin xuaát gia hoïc ñaïo tu haønh, nhôø baø tieán daãn vôùi Quoác sö. Vò Tyø-kheo-ni giaø thöôøng sai Ñieåm Bích sôùm chieàu daâng nöôùc traø leân Sö, Sö thaáy ngöôøi aáy ñi ñöùng coù cöû chæ laúng lô ñuøa côït, khoâng phaûi laø ngöôøi Phaät töû chaân chaùnh caàu ñaïo, beøn ra lònh Taêng Ni khieån traùch vò Tyø-kheo-ni giaø, baûo Ñieåm Bích trôû veà nhaø lo vieäc laáy choàng, kieám ngheà sinh soáng, ñôïi ñeán tuoåi giaø seõ cho ñeán hoïc ñaïo. Ñieåm Bích thaáy Sö giôùi haïnh tinh nghieâm, uy nghi laãm lieät, khoù duøng saéc ñeïp caùm doã, chôït naûy ra moät keá, ban ñeâm ñeán vò Tyø-kheo-ni giaø khoùc vaø noùi: Thieáp voán laø con nhaø voïng toäc ôû Ñöôøng An, gia ñình nhieàu ñôøi ñoã ñaït laøm quan, töøng truyeàn laïi caùi hoïc veà thi leã. Cha thieáp taäp aám theo thöù töï ñöôïc laøm chöùc Huyeän thöøa ôû huyeän Caûm Hoùa, ñaïo Ninh Soùc. Khi thu thueá ruoäng haøng naêm tính thaønh vaøng roøng ñöôïc moät traêm möôøi laêm daät, oâng ñem caát vaøo moät caùi tuùi, mang veà kinh ñeå naïp vaøo kho cuûa quan. Treân ñöôøng ñi oâng nghæ taïm taïi phöôøng Toaùn Vieân Baéc phuû, bò boïn gian manh laäp möu cöôùp saïch, khoâng laáy gì ñeå öùng naïp. OÂng beøn laøm ñôn trình baøy roõ vôùi quan boä Hoä, quan boä Hoä thöông tình cho heïn ñeán cuoái naêm seõ mang ñuû soá vaøng ñeán naïp. Neáu quaù kyø haïn, quan seõ taâu moïi vieäc leân trieàu ñình vaø vôï con ñieàn saûn seõ sung coâng taát caû. Do ñoù thieáp môùi phoå khuyeán thaäp phöông caùc chaâu loä phuû huyeän nhöõng nhaø giaøu coù mong giuùp coâng ñöùc, ñoàng thôøi baùn gia taøi ñieàn saûn ñeå goùp vaøo khoaûn vaøng coøn thieáu. Nghe toân sö ñöùc troïng ñaïo cao, loøng saün töø bi thieáp môùi hoûi choã ôû, laàn böôùc ñeán ñaây, ñôïi luùc thung dung nhaøn haï thieáp môùi baøy toû söï tình, trình thö phoå khuyeán, mong ñöôïc coâng ñöùc trong muoân moät. Neáu ñöôïc may maén chaúng nhöõng rieâng cha thieáp khoûi bò toäi naëng, maø nam nöõ toaøn gia cuûa thieáp cuõng ñöôïc giaûi thoaùt. Ñoù laø ñieàu maø ngöôøi xöa goïi laø aân sanh töû coát nhuïc vaäy.

Caùc Taêng Ni moân ñoà nghe thaáy lôøi noùi aáy xoùt thöông cho tình caûnh naøng, khoâng ai laø khoâng rôùm leä, ñoàng thöa vôùi Sö xin goùp vaøng baïc coâng ñöùc ñeå cöùu tính maïng cuûa moät gia ñình. Sö traàm ngaâm hoài laâu noùi: Ngaøi xöa Haùn Vaên ñeá caûm thöông lôøi taâu cuûa naøng Ñeà Oanh maø boû nhuïc hình, Ñöôøng Thaùi Toâng xem baûn ñoà Minh Ñöôøng maø deïp caám ñaøi. Hai vua aáy ñeàu theå theo ñöùc hieáu sanh cuûa Thöôïng Ñeá, (caâu Thöôïng Ñeá naøy chaéc khoâng phaûi Ngaøi noùi) neân cho con chaùu höôûng loäc trôøi laâu daøi ñeán ba boán traêm naêm, khoâng coù aân ñöùc maø ñöôïc nhö theá sao! Ta phaûi vì ngöôi veà trieàu taâu roõ vieäc aáy, ngoõ haàu quaûng baù ñöùc hieáu sanh cuûa Hoaøng ñeá maø cuõng laø phöông tieän cöùu khoå toát ñeïp vaäy. Coù moät tieåu taêng ñöùng beân caïnh öùng tieáng baïch vôùi Sö: Phaùp luaät laø vieäc coâng cuûa thieân haï, oâng ta khoâng giöõ caån thaän, phaùp luaät baét toäi laø ñuùng theo luaät coâng vaäy. Chuùng ta coù vaøng baïc ñem cho laø söï giuùp ñôõ rieâng. Neáu vì muoán giuùp rieâng maø boû coâng phaùp thì coù hay hay khoâng (töùc laø coù neân hay khoâng)? Sö baûo: Tieåu taêng naøy noùi ñuùng. Sö beøn laáy moät daät vaøng cho Ñieåm Bích ñeå ñem veà chuoäc toäi cho cha naøng, chö Taêng Ni cuõng laáy tieàn cuûa ra cho.

Ñieåm Bích ñöôïc kim töû beøn töø bieät veà nhaø. Ñeán ngay trieàu ñình vaøo tröôùc vua quì taâu: Thieáp phuïng chæ tôùi thöû Thieàn sö Huyeàn Quang, khi ñeán chuøa Vaân Yeân noùi doái vôùi moät vò Tyø-kheo-ni giaø raèng thieáp laø con gaùi nhaø thöôøng daân ñeán xin laøm ñeä töû hoïc ñaïo vôùi toân sö. Vò Tyø-kheo-ni giaø aáy thöôøng sai thieáp daâng traø nöôùc leân Sö. Traûi hôn moät thaùng, Sö chöa töøng ngoù thieáp hay hoûi han ñieàu gì. Moät ngaøy kia vaøo luùc ban ñeâm Sö leân chuøa tuïng kinh, ñeán canh ba Sö vaø Taêng Ni ñeàu trôû veà lieâu phoøng an nghæ, thieáp beøn leùn ñeán caïnh taêng phoøng nghe ñoäng tònh, thaáy Sö ngaâm keä raèng:

Vaèng vaëc traêng mai aùnh nöôùc,

Hiu hiu gioù truùc ngaâm seânh,

Ngöôøi hoøa töôi toát caûnh hoøa laï,

Maâu Thích-ca naøo thöû höõu tình.

Sö ngaâm ñi ngaâm laïi ñeán ba laàn, thieáp beøn vaøo phoøng töø bieät Sö, xin trôû veà nhaø thaêm cha meï, heïn naêm sau seõ trôû leân xin hoïc ñaïo. Sö beøn löu thieáp laïi moät ñeâm, taëng thieáp moät daät kim töû.

Vua nghe noùi loøng buoàn khoâng vui, than raèng: Vieäc naøy neáu coù thaät thì ñoù laø caùi keá ngang qua cöûa maø giaêng löôùi baét chim cuûa ta. Coøn neáu khoâng thì oâng ta cuõng khoù traùnh moái ngôø ngoài xoû giaøy nôi ñaùm ruoäng döa. Vua beøn môû ñaïi hoäi Voâ giaø ôû phía taây kinh thaønh, khieán söù giaû ñi môøi Sö, bí maät baøy treân baøn cuùng caø-sa y baùt phaùp khí laãn loän vôùi caû ñoài moài vaøng baïc chaâu ngoïc.

Sö thaáy söù thænh, lieàn veà trieàu yeát kieán. Saùng sôùm hoâm sau, Sö vaøo ñaøn traøng thaáy boán beân boïc luïa vaøng, treân baøn baøy caùc taïp vaät cuøng höông ñaêng luïc cuùng, Sö bieát laø do vieäc cung nöõ thöû mình ngaøy tröôùc, lieàn ngöûa maët leân trôøi than thaàm, roài leân ñaøn ba laàn, xuoáng ñaøn ba laàn, ñöùng ngay giöõa ñaøn voïng baùi Thaùnh Hieàn möôøi phöông, tay traùi caàm bình baïch ngoïc, tay phaûi caàm nhaùnh döông xanh maät nieäm vaø taåy tònh treân döôùi vaø trong ngoaøi ñaøn traøng. Boãng thaáy moät ñaùm maây ñen hieän leân töø höôùng ñoâng nam, buïi bay muø mòt ngaát trôøi, moät laùt lieàn döùt, caùc thöù taïp vaät bò cuoán bay ñi heát chæ coøn laïi höông ñaêng luïc cuùng. Caùc ñaïo traøng vaø nhöõng ngöôøi xem hoäi ai naáy thaát saéc kinh hoaøng. Vua thaáy haïnh phaùp cuûa Sö thaáu ñeán trôøi ñaát lieàn rôøi choã ngoài laïy xuoáng ñeå taï loãi roài phaït Ñieåm Bích, baét laøm tyø nöõ queùt töôùc moät ngoâi chuøa trong noäi ñieän cung Caûnh Linh. Töø ñoù vua caøng theâm toân kính goïi Sö laø Töï Phaùp.

Söï theå naøy toâi goïi laø moät maøn thaàn bí phuû kín ñôøi cuûa Ngaøi. Moät vieäc raát giaûn ñôn maø trôû thaønh huyeàn bí. Coù baø ni giaø, coù taêng chuùng, neáu quaû tang Ñieåm Bích ñaùnh löøa nhö vaäy, nhaø vua nghe coâ veà trình, chæ caàn cho ngöôøi ñeán ñieàu tra thì roõ, ñaâu coù gì huyeàn bí, taïi sao khoâng ñieàu tra laïi laäp ñaøn chaån teá caàu söï linh öùng? Roát cuoäc Thieàn sö thaønh moät ngöôøi ngoài ñaøn chaån teá. Ñoù laø moät ñieàu laøm cho traïng thaùi ñaïo ñöùc ñi xuoáng. Khi Ngaøi sanh ra cuõng coù nhöõng ñieàu huyeàn bí, khi coù tai naïn cuõng laø huyeàn bí chôù khoâng coù moät baèng chöùng cuï theå. Nhö vaäy chuùng ta thaáy ngöôøi vieát tieåu söû naëng veà hình thöùc raát bình daân chôù khoâng coù tính caùch thieàn chuùt naøo. Ñoù laø moät ñieàu ñaùng buoàn khi ñoïc tôùi ñoaïn naøy. Moät Giaûng sö ñöôïc caû ngaøn ngöôøi ñeán nghe, maø khoâng coù moät caâu phaùp ngöõ, moät Thieàn sö laïi ñi tuïng kinh. Chuùng tuïng kinh saùm hoái, coøn Thieàn sö thì ôû taïi thaát, hoaëc taïi taêng phoøng. Moät vieäc voâ lyù nöõa laø sö Huyeàn Quang ngaâm nga ñeán ba laàn moät baøi keä raát laø tình töù. Moät Thieàn sö, moät vò Toå laïi coù taâm nieäm nhö theá sao? Chæ vì Ñieåm Bích gioûi vaên noâm neân môùi xuaát khaåu thaønh chöông, noùi baøi keä naøy roài ñoå cho ngaøi Huyeàn Quang.

Laïi nöõa veà quyeån Toå Gia Thöïc Luïc, coù ngöôøi noùi raèng: Khi quan nhaø Minh sang chieám Vieät Nam, gom heát saùch vôû ñem veà Trung Hoa, trong ñoù coù quyeån Toå Gia Thöïc Luïc. Vieân quan ñoù ñeå trong nhaø oâng thì thaáy ngaøi Huyeàn Quang hieän leân baûo ñem traû laïi cho Vieät Nam, nhöng roài oâng cheát. Sau naøy coù moät vò quan Vieät Nam sang trieàu coáng Trung Hoa thì ngöôøi chaùu boán ñôøi cuûa vieân quan kia hay, môùi ñem quyeån naøy gôûi traû. Nhö vaäy quyeån naøy ra ñôøi cuõng naèm trong söï huyeàn bí.

Ñaây laø nhöõng ñieàu laøm cho chuùng ta phaûi ngôø laø ngöôøi trong gia toäc phoûng ghi laïi chôù khoâng coù leõ thaät.

- Thöù nhaát laø khi sanh ra cuõng mang moät maøu saéc huyeàn bí, xem nhö laø söï taùi theá cuûa ngaøi A-nan.

- Thöù hai laø khi coù tai naïn thì duøng söï thaàn bieán caàu cuùng.

- Thöù ba laø quyeån naøy maát roài ñöôïc laïi cuõng mang maøu saéc huyeàn bí khoâng coù gì thöïc teá khoa hoïc.

Nhöng hieän nay tìm laïi thì khoâng coù moät baûn naøo noùi roõ ñôøi cuûa Ngaøi ngoaøi baûn naøy. Vì vaäy chuùng ta thaáy khoù xöû khi ñoïc nhöõng vieäc treân. Neáu troïn tin theo ñaây thì khoâng ñöôïc, coøn neáu khoâng tin thì phaûi laøm sao? Coù nhöõng nhaø nghieân cöùu khoâng chaáp nhaän nhöõng ñieàu ñoù, vì theá toâi khoâng theå chæ duøng moät quyeån naøy maø phaûi thu nhaët nhieàu nôi.

Naêm Ñaïi Khaùnh thöù tö (1317), Sö ñöôïc Phaùp Loa truyeàn y cuûa Ñieàu Ngöï vaø taâm keä. Vì khi beänh, ngaøi Phaùp Loa sôï mình tòch neân ñem y vaø taâm keä cuûa Ñieàu Ngöï trao cho Huyeàn Quang, nhöng sau ñoù Ngaøi döùt beänh vaø tieáp tuïc laøm Phaät söï.

Naêm 1330, khi Toå Phaùp Loa tòch, Thieàn sö Huyeàn Quang keá thöøa laøm Toå thöù ba cuûa Thieàn phaùi Truùc Laâm Yeân Töû, baáy giôø Ngaøi ñaõ baûy möôi baûy tuoåi. Ñeán baûy möôi tuoåi Ngaøi môùi thay Toå Phaùp Loa laõnh traùch nhieäm gaùnh vaùc Giaùo hoäi.

Tuy nhaän troïng traùch laõnh ñaïo Giaùo hoäi, song vì giaø yeáu neân Ngaøi uûy thaùc moïi vieäc cho Quoác sö An Taâm, trôû veà truï trì ôû Coân Sôn. Nhö vaäy Ngaøi ôû Coân Sôn tröôùc. Quoác sö An Taâm laø ñeä töû cuûa Ngaøi.

Sö truï trì ôû Thanh Mai Sôn saùu naêm. Keá sang Coân Sôn giaùo hoùa ñoà chuùng. Ñeán ngaøy hai möôi ba thaùng gieâng naêm Giaùp Tuaát (1334) Sö vieân tòch taïi Coân Sôn, thoï taùm möôi tuoåi (tuoåi Vieät laø taùm möôi moát). Ngaøi tòch naêm 1334 taïi Coân Sôn neân nay coøn thaùp hieän ôû Coân Sôn.

Vua Traàn Minh Toâng phong thuïy laø Truùc Laâm Thieàn Sö Ñeä Tam Ñaïi, ñaëc phong Töø Phaùp Huyeàn Quang Toân Giaû.

Nhöõng taùc phaåm cuûa Sö:

- Ngoïc Tieân taäp

- Chö phaåm kinh

- Coâng vaên taäp

- Phoå Tueä Ngöõ Luïc (Ngöõ luïc cuûa ngaøi Phaùp Loa do Ngaøi ghi laïi).

Nhö vaäy thô cuûa ngaøi Huyeàn Quang ñöôïc ghi trong Ngoïc Tieân taäp nhöng hieän nay tìm laïi thaáy rôøi raïc ôû caùc nôi. Trong Ngoïc Tieân taäp hieän coøn ñöôïc hai möôi ba baøi thô ghi laïi trong Vieät AÂm thi taäp, Toaøn Vieät thi luïc, Hoaøng Vieät thi tuyeån v.v…

Toùm laïi chuùng toâi nghó quyeån Toå Gia Thöïc Luïc khoâng phaûi do ñeä töû ñöôïc truyeàn phaùp ghi maø moät nhaø nho trong thaân quyeán vieát laïi, neân noù khoâng ñuùng tinh thaàn cuûa moät taäp Ngöõ luïc. OÂng Phaïm Ñình Hoå ñôøi Leâ khi xem quyeån Toå Gia Thöïc Luïc coù noùi: Chuyeän Thieàn sö Huyeàn Quang coù ghi trong saùch Truùc Laâm Truyeàn Ñaêng Luïc, nhöng quyeån ñoù nay ñaõ thaát laïc, neáu coøn quyeån ñoù chuùng ta seõ ñöôïc ñaày ñuû taøi lieäu veà Ngaøi.

Phaàn thi vaên coøn soùt laïi coù hai möôi ba baøi thô chöõ Haùn vaø moät baøi phuù chöõ Noâm taû caûnh Hoa Yeân. Chuùng ta nöông theo nhöõng baøi naøy maø hieåu ñöôïc tinh thaàn ñaïo lyù cuûa Ngaøi chôù khoâng theå y cöù treân phaàn söû cuûa Toå Gia Thöïc Luïc.

]



	THIEÀN TOÂNG VIEÄT NAM