TAM TOÅ TRUÙC LAÂM GIAÛNG GIAÛI

H.T THÍCH THANH TÖØ

TOÅ THÖÙ BA PHAÙI TRUÙC LAÂM

THÔ PHUÙ COØN SOÙT LAÏI

1.      CUÙC HOA

            I.

AÂm:    Vöông thaân vöông theá dó ñoâ vöông,

            Toïa cöûu tieâu nhieân nhaát thaùp löông.

            Tueá vaõn sôn trung voâ lòch nhaät,

            Cuùc hoa khai xöù töùc truøng döông.

Dòch: CUÙC HOA

            Baüng queân thaân theá chaúng heà vöông,

            Laëng leõ ngoài laâu laïnh thaáu giöôøng.

            Naêm heát trong non khoâng saün lòch,

            Nhìn xem cuùc nôû bieát truøng döông.

Giaûng:

            Baøi thô naøy coù theå Ngaøi laøm luùc ôû treân Hoa Yeân.

Baüng queân thaân theá chaúng heà vöông töùc laø queân heát cuoäc ñôøi cuûa mình, khoâng coøn chuùt gì vöông vaán.

Laëng leõ ngoài laâu laïnh thaáu giöôøng. Thöôøng thöôøng ngoài laâu thì aám giöôøng, vì sao laïi laïnh thaáu giöôøng? Ñaây laø taâm nieäm tu haønh ñöôïc trong saùng. Khi ngoài taâm yeân, yeân thì laëng leõ neân döôøng nhö laïnh. Caùi laëng leõ ñoù khoâng phaûi chæ ôû ngöôøi maø aûnh höôûng luoân caû söï vaät chung quanh. Ngöôøi taâm an, muoân vaät theo ñoù an, neân noùi laëng leõ ngoài laâu laïnh thaáu giöôøng.

Naêm heát trong non khoâng saün lòch. Cuoái naêm roài, nhöng vì treân nuùi khoâng coù lòch neân khoâng bieát ngaøy.

Nhìn xem cuùc nôû bieát truøng döông. Coù saùch ghi laø tieát truøng döông, tieát hay bieát cuõng ñeàu hôïp lyù. Nhìn thaáy hoa cuùc tröôùc saân chuøa nôû thì bieát laø tieát truøng döông. Tieát truøng döông laø ngaøy muøng chín thaùng chín aâm lòch. Nhö vaäy Thieàn sö ôû nuùi, buoâng boû taát caû thaân theá, cuoäc ñôøi, khoâng coøn gì baän bòu, khoâng coøn moät nieäm vöông vaán. Taâm, thaân vaø caûnh ñeàu tòch tónh neân queân heát thaùng ngaøy. Nhöng sôû dó coù nhôù ñöôïc laø do nhìn thaáy hoa cuùc tröôùc chuøa nôû neân bieát laø tieát truøng döông. Coøn quí vò coù nhôù naêm nay ôû ñaây (Truùc Laâm) laø naêm thöù maáy khoâng? Taïi sao phaûi nhôù? - Ñeå ñöôïc veà thaêm queâ höông! Ñoïc baøi thô naøy chuùng ta thaáy ñöôïc taâm hoàn cuûa ngöôøi tu haønh ôû nuùi.

            II.

AÂm:    Nieân nieân hoøa loä höôùng thu khai,

            Nguyeät ñaïm phong quang thieáp thoán hoaøi.

            Kham tieáu baát minh hoa dieäu xöù,

            Maõn ñaàu tuøy ñaùo thaùp qui lai.

Dòch:  Naêm naêm nôû ñuùng tieát thu qua,

            Gioù dòu traêng thanh yù maën maø.

            Cöôøi keû khoâng hay hoa huyeàn dieäu,

            Khi veà maùi toùc giaét ñaày hoa.

                                                            NGUYEÃN LANG

Giaûng:

            Ngaøi ca ngôïi hoa cuùc.

Naêm naêm nôû ñuùng tieát thu qua. Moãi naêm ñuùng tieát muøa thu thì hoa cuùc nôû.

Gioù dòu traêng thanh yù maën maø. Luùc ñoù gioù nheø nheï thoåi, aùnh traêng trong, caûnh raát ñeïp.

Cöôøi keû khoâng hay hoa huyeàn dieäu. Ngöôøi tu nhìn thaáy hoa, thaáy caây ñeàu maàu nhieäm. Taïi sao? Vì hoa vaø ngöôøi tuy hai maø khoâng phaûi hai. Noù khoâng rôøi mình vaø mình cuõng khoâng ngoaøi noù, khoâng taùch rôøi nhau ñöôïc neân noù huyeàn dieäu. Nhöng coù nhöõng ngöôøi khoâng bieát söï huyeàn dieäu ñoù neân:

Khi veà maùi toùc giaét ñaày hoa. Khi ñi veà treân toùc hoï giaét ñaày hoa. Söû xöa coù ghi caâu chuyeän: Ñôøi Ñöôøng coù oâng Traân khoâng roõ hoï, laø moät nhaø vaên, vôï oâng raát nghieâm nghò, ba naêm khoâng cöôøi moät laàn. OÂng ñem chuyeän ñoù than thôû vôùi baïn beø, caùc baïn oâng baøy cho oâng laø nhaân tieát truøng döông hoa cuùc nôû, ñi chôi nuùi veà neân haùi hoa cuùc giaét ñaày ñaàu, khi veà thaáy ngoä nghónh chaéc baø cöôøi. OÂng nghe lôøi baïn haùi hoa giaét ñaày ñaàu, ngaøy xöa bôùi toùc neân nhìn ñaàu oâng gioáng nhö quaû chöng, baø vôï nhìn thaáy baät cöôøi. Nhaø thô Ñoã Muïc nhaân ñoù laøm moät baøi thô tuyeät cuù trong ñoù coù hai caâu:

            Traàn theá nan phuøng khai khaåu tieáu,

            Cuùc hoa tu thaùp maõn ñaàu qui.

Nghóa laø treân ñôøi naøy khoù gaëp môû mieäng cöôøi, vaäy phaûi haùi hoa cuùc giaét ñaày ñaàu trôû veà.

ÔÛ ñaây ngaøi Huyeàn Quang muoán daãn chuyeän xöa ñeå noùi raèng ñaùng töùc cöôøi cho ngöôøi khoâng bieát hoa cuùc huyeàn dieäu quí baùu, roài vì nuï cöôøi cuûa baø vôï maø phaûi haùi hoa cuùc giaét ñaày ñaàu.

            III.

AÂm:    Tuøng thanh Töôûng Huû tieân sinh kính,

            Mai caûnh Taây Hoà xöû só gia.

            Nghóa khí baát ñoàng nan caåu hôïp,

            Coá vieân tuøy xöù thoå hoaøng hoa.

Dòch:  Ñöôøng nhaø Töôûng Huû thoâng reo gioù,

            Leàu aån Taây Hoà mai goäi söông.

            Nghóa khí khaùc nhau ñaønh khaùc caûnh,

            Vöoøn xöa sau tröôùc roä hoa vaøng.

                                                LEÂ HÖÕU NHIEÄM

Giaûng:

Baøi thô naøy coù hai choã giaûi thích khaùc nhau.

1. Töôûng Huû thích caây thoâng neân ñaát cuûa oâng troàng thoâng ñaày ñöôøng ñi, coøn Taây Hoà xöû só laïi thích mai neân nhaø oâng troàng toaøn mai. Ñaây laø noùi hai nhaø nho, moãi ngöôøi thích moãi caùch.

2. Nhöng coù choã giaûi thích: Töôûng Huû laø ngöôøi ñôøi Haùn ôû ñaát Ñoã Laêng, laøm Thöù söû Veä Chaâu thôøi Ai Ñeá. Khi Vöông Maõng cöôùp ngoâi nhaø Haùn, Töôûng Huû caùo quan veà nghæ. Döôùi haøng truùc tröôùc nhaø (ñuùng ra ñaây noùi laø thoâng), oâng môû ba loái heïp daønh rieâng cho hai baïn tri kyû laø Caàu Troïng vaø Döông Troïng vaøo chôi neân noùi tuøng thanh Töôûng Huû tieân sinh kính. Kính laø loái taét.

Taây Hoà xöû só laø Haøn Theá Trung ñôøi Toáng, ngöôøi Dieân An, töï Löông Thaàn, coù nhieàu voõ coâng. Trong cuoäc khaùng chieán choáng nöôùc Kim, thaáy Taàn Coái chuû hoøa, trieàu ñình nhu nhöôïc oâng boû quan, mang röôïu côõi löøa ñi ngao du ôû Taây Hoà, neân ngöôøi ñôøi goïi laø xöû só Taây Hoà.

Nhö theá laïi maát nghóa tuøng vaø mai vì trong baøi thô noùi Töôûng Huû thích nghe tieáng tuøng, coøn Taây Hoà xöû só thì thích hoa mai, neáu theo söï tích treân (giaûi thích 2) thì khoâng noùi ñeán tuøng vaø mai, chæ noùi ñöôøng reõ ñeå baïn tôùi vaø ñi daïo chôi Taây Hoà. Toâi nghó nghóa thöù nhaát ñuùng hôn vì caû hai ñeàu laø nhaø nho coù taøi, nhöng khoâng thích laøm quan, moät ngöôøi thích tuøng, moät ngöôøi thích mai neân nghóa khí baát ñoàng nan caåu hôïp, do nghóa khí khaùc nhau neân khoâng theå hôïp vôùi nhau.

Coá vieân tuøy xöù thoå hoaøng hoa, vöôøn xöa ñaõ ra hoa vaøng. Toâi ñoïc laïi baøi dòch.

Ñöôøng nhaø Töôûng Huû thoâng reo gioù laø dòch theo nghóa caâu ñaàu.

Leàu aån Taây Hoà mai goäi söông, nhö vaäy ñaët naëng thoâng vaø mai.

Nghóa khí khaùc nhau ñaønh khaùc caûnh, moãi ngöôøi coù nghóa khí khaùc neân taâm traïng vaø hoaøn caûnh khaùc nhau.

Vöôøn xöa sau tröôùc roä hoa vaøng. Tuy taâm nieäm khaùc nhau, yù khí khaùc nhau, nhöng ôû vöôøn xöa hoa cuùc muøa thu cuøng nôû roä, chôù khoâng vì ngöôøi naøy thích maø hoa troå sôùm, ngöôøi kia khoâng öa maø hoa nôû muoän. Duø con ngöôøi coù nhöõng taâm traïng khaùc nhau, nhöõng sôû thích khaùc nhau, nhöng hoa cuùc vaãn bình ñaúng, ñeán khi hôïp thôøi tieát thì nôû. Ñoù laø vöøa taû caûnh vöøa noùi ñaïo. Ñaïo ôû ñieåm naøo? Ngöôøi bieát tu thì bieát mình coù taâm chaân thaät, coøn ngöôøi khoâng bieát tu thì khoâng bieát, nhöng taâm chaân thaät ñaâu coù rôøi hoï. Taát caû chuùng ta ñeàu saün coù theå chaân thaät bình ñaúng chôù khoâng vì taâm nieäm khaùc nhau maø noù hieän höõu hay khoâng hieän höõu.

            IV.

AÂm:    Ñaïi giang voâ moäng caùn khoâ traøng,

            Baùch vònh mai hoa nhöôïng haûo trang.

            Laõo khöù saàu thu ngaâm vò oån,        

            Thi bieàu thöïc vò cuùc hoa mang.

Dòch:  Ngaøn soâng khoâng ñuû thaám loøng giaø,

            Baùch vònh mai hoa vaãn keùm xa.

            Ñaàu baïc ngaâm hoaøi vaàn chöa oån,

            Thaáy hoa cuùc nôû roän loøng ta.

                                                NGUYEÃN LANG

Giaûng:

            - Baøi chöõ Haùn:

Ñaïi giang voâ moäng caùn khoâ traøng. Voâ moäng laø khoâng coù mong öôùc. Caùn khoâ traøng laø taåy hay röûa ruoät khoâ, töùc laø taâm traïng khoâ khan. Daàu cho ñem caû nöôùc con soâng lôùn röûa, loøng khoâ khan cuûa mình cuõng khoâng töôi ñöôïc.

Baùch vònh mai hoa nhöôïng haûo trang. Daàu ñem caû traêm baøi thô vònh hoa mai, cuõng khoâng baèng veû ñeïp cuûa hoa.

Laõo khöù saàu thu ngaâm vò oån. Giaø roài neân caùi buoàn muøa thu ngaâm hoaøi maø ngaâm khoâng ñöôïc vöøa yù.

Thi bieàu thöïc vò cuùc hoa mang. Baàu thô thaät vì hoa cuùc maø laøm roái loøng mình.

            - Baøi dòch:

Ngaøn soâng khoâng ñuû thaám loøng giaø. Chöõ ñaïi giang dòch laø ngaøn con soâng, con soâng lôùn cuõng baèng ngaøn con soâng nhoû. Nghóa laø ñem nöôùc ngaøn con soâng cuõng khoâng ñuû laøm cho loøng giaø töôi laïi.

Baùch vònh mai hoa vaãn keùm xa. Duø cho traêm baøi thô vònh hoa mai ñoái vôùi hoa mai hieän taïi vaãn coøn keùm xa. Vì hoa mai nôû, taát caû veû ñeïp cuûa noù duø chuùng ta coù ngaâm vònh theá maáy cuõng khoâng bì ñöôïc.

Ñaàu baïc ngaâm hoaøi vaàn chöa oån. Ñaàu ñaõ baïc töùc laø ñaõ giaø roài maø tìm ñuû caùch ngaâm vònh hoa mai nhöng vaàn cuõng chöa ñöôïc oån.

Thaáy hoa cuùc nôû roän loøng ta, nhìn thaáy hoa cuùc nôû maø trong loøng mình coøn baän roän.

Nhöõng baøi thô naøy ngöôøi ñoïc thaáy Ngaøi chæ taû caûnh beân ngoaøi chôù khoâng coù ñaïo lyù gì, nhöng vôùi ngöôøi hieåu ñaïo, nhaát laø ngöôøi thaâm nhaäp ñöôïc thieàn, môùi thaáy moãi baøi ñeàu noùi leân thieàn vò cuûa ngöôøi tu. ÔÛ ñaây Ngaøi khoâng duøng nhöõng töø trong ñaïo Phaät hay trong nhaø thieàn maø chæ möôïn hình aûnh coû hoa, nhaát laø hoa mai, coù leõ Ngaøi thích hoa mai vì hoa mai nôû ñuùng thôøi tieát laïi khoâng sôï möa gioù. Ngaøi noùi raèng muoán taåy röûa taâm traïng ngöôøi giaø laøm cho noù töôi laïi thì daàu cho nöôùc ngaøn soâng cuõng khoâng theå laøm ñöôïc vì noù ñaõ khoâ heùo roài. Veà hoa mai thì daàu cho ai coù taøi laøm traêm baøi vònh hoa mai cuõng khoâng baèng nhìn thaáy hoa mai. Caâu naøy coù ñaïo lyù gì? Bao nhieâu ngoân ngöõ chuùng ta taùn thaùn, baøn luaän khoâng bao giôø baèng caùi hieän tieàn chuùng ta thaáy, ñoù môùi laø caùi giaù trò chaân thaät. Giaù trò chaân thaät ñoù laø giaù trò cuûa ñaïo, vì thaáy hoa mai maø taâm khoâng laêng xaêng suy tính thì chính hoa mai ñaõ ñuû taát caû ñaïo lyù. Theá neân ngaâm ñeán giaø maø dieãn taû hoa mai cuõng khoâng heát ñöôïc. Taïi sao? Vì caùi ñoù noùi khoâng ñöôïc neân taát caû baàu thô ñeå dieãn taû hoa mai cuõng chöa ñöôïc oån. Thaáy hoa cuùc nôû roän loøng ta. Thaáy hoa cuùc nôû, muoán dieãn taû cho ngöôøi bieát ñöôïc caùi thaät cuûa hoa cuùc nhöng khoâng taøi naøo dieãn taû ñöôïc neân trong loøng baên khoaên maõi.

Nhö vaäy nhöõng ngöôøi hieåu ñaïo noùi ngaøi Huyeàn Quang ñoái vôùi caûnh khoâng coøn hai. Taïi sao? Vì khi thaáy taâm mình truøm muoân vaät thì taâm vaø caûnh khoâng hai, noùi caûnh töùc laø noùi taâm, thaáy caûnh töùc laø thaáy taâm. Theá neân ñoái vôùi Ngaøi khoâng caàn dieãn taû caùi gì ñaïo lyù vì töø caûnh ñaõ hieän tieàn taát caû caùi chaân thaät cuûa mình roài.

            V.

AÂm:    Hoa taïi trung ñình, nhaân taïi laâu,

            Phaàn höông ñoäc toïa töï vong öu.

            Chuû nhaân döõ vaät hoàn voâ caïnh,

            Hoa höôùng quaàn phöông xuaát nhaát ñaàu.

Dòch:  Ngöôøi ôû treân laàu hoa döôùi saân,

            Voâ öu ngoài ngaém khoùi traàm xoâng.

            Hoàn nhieân ngöôøi vôùi hoa voâ bieät,

            Moät ñoùa hoa vöøa môùi nôû tung.

                                                            NGUYEÃN LANG

Giaûng:

            Baøi keä naøy raát laø thaám.

Hoa taïi trung ñình nhaân taïi laâu laø hoa ôû giöõa saân, ngöôøi ôû treân laàu.

Phaàn höông ñoäc toïa töï vong öu. Thaép höông ngoài moät mình roài töï queân heát moïi lo phieàn.

Chuû nhaân döõ vaät hoàn voâ caïnh. Chuû nhaân laø ngöôøi, vaät laø hoa, hoàn voâ caïnh laø laãn nhau khoâng coù choáng ñoái rieâng bieät.

Hoa höôùng quaàn phöông xuaát nhaát ñaàu töùc laø hoa ñeïp xinh töôi nôû tung moät ñoùa. Ñaây laø moät ñieàu toâi cho laø raát xuaát saéc trong baøi thô naøy. Chuùng ta thaáy ngöôøi vaø hoa khoâng coøn hai, khoâng coøn hai laø khi naøo? Töùc laø khi chuùng ta thaép höông ngoài moät mình, khoâng coøn moät yù nieäm lo phieàn. Baáy giôø chuùng ta môùi thaáy ngöôøi vaø vaät hay ngöôøi vaø hoa ñeàu laãn nhau khoâng coøn rieâng bieät nöõa, khi aáy boãng döng coù moät ñoùa hoa ñeïp hieän ra. Nghóa laø khi taâm chuùng ta yeân laëng trong saùng, thaáy mình vaø vaät khoâng coøn hai nöõa thì luùc ñoù coù moät caùi maø chuùng ta khoâng bao giôø bieát, khoâng bao giôø thaáy boãng döng noù noå tung ra, phaùt saùng leân, chuùng ta goïi laø moät côn ñoät bieán cuûa noäi taâm, hay laø moät thöùc tænh cuûa noäi taïi. Toùm laïi baøi naøy dieãn taû khi chuùng ta ñöôïc taâm traïng ngöôøi caûnh khoâng hai thì luùc ñoù seõ thaáy ñöôïc moät caùi laï nôi mình hieän ra.

            VI.

AÂm:    Xuaân lai hoaøng baïch caùc phöông phi,

            AÙi dieãm lieân höông dieäc töï thì.

            Bieán giôùi phoàn hoa toaøn truïy ñòa,

            Haäu ñieâu nhan saéc thuoäc ñoâng ly.

Dòch:  Xuaân ñeán traêm hoa ñua saéc thaém,

            Moät thôøi höông saéc keùm chi nhau.

            Vöôøn thu taøn taï ngaøn hoa ruïng,

            Rieâng cuùc ñoâng ly vaãn ñöôïm maøu.

                                                            BAÊNG THANH

Giaûng:

Xuaân lai hoaøng baïch caùc phöông phi laø xuaân ñeán traêm hoa ñua saéc thaém, lôøi dòch raát saùt.

AÙi dieãm lieân höông dieäc töï thì laø moät thôøi höông saéc keùm chi nhau. Traêm hoa ñua nhau nôû, ñua nhau khoe saéc, khoâng hoa naøo keùm hoa naøo.

Bieán giôùi phoàn hoa toaøn truïy ñòa laø vöôøn thu  taøn taï ngaøn hoa ruïng. Ñeán muøa thu, caùc hoa ñeàu ruïng heát.

Haäu ñieâu nhan saéc thuoäc ñoâng ly laø rieâng cuùc ñoâng ly vaãn ñöôïm maøu. Ñoâng ly laø giaäu phía ñoâng.

Qua baøi naøy Ngaøi muoán noùi raèng muøa xuaân thì traêm hoa ñua nôû, khoe saéc khoe höông, nhöng ñeán muøa thu möa gioù laïnh, caùc hoa ñeàu ruïng. Tuy nhieân beân giaäu ñoâng hoa cuùc vaãn thaém töôi.

Nhö vaäy baøi keä naøy yù noùi laø trong khi taát caû söï vaät ñeàu bò voâ thöôøng chi phoái, bao nhieâu hình töôùng ñeàu ñoåi thay, thì coù moät caùi khoâng bao giôø thay ñoåi, voâ thöôøng. Ñoù laø hình aûnh xem nhö khoâng noùi ñaïo, maø thaät ñaày ñaïo lyù.

2. SÔN VUÕ

AÂm:    Thu phong ngoï daï phaát thieàm nha,

            Sôn vuõ tieâu nhieân chaåm luïc la.

            Dó hæ thaønh thieàn taâm nhaát phieán,

            Cung thanh töùc töùc vò thuøy ña.

Dòch: CHUØA NUÙI

            Gioù thu ñeâm vaéng thoåi hieân ngoaøi,

            Chuøa nuùi im lìm goái coû may.

            Ñaõ ñöôïc thaønh thieàn taâm moät khoái,

            Reø reø tieáng deá goïi keâu ai?

Giaûng:

Vuõ laø chuøa, sôn vuõ laø chuøa nuùi. Baøi naøy vöøa taû caûnh vöøa noùi thieàn.

Thu phong ngoï daï phaát thieàm nha. Thieàm nha laø ngoaøi hieân. Gioù thu ñeâm vaéng thoåi hieân ngoaøi.

Sôn vuõ tieâu nhieân chaåm luïc la laø treân chuøa nuùi taát caû ñeàu im lìm, naèm goái ñaàu treân coû may.

Dó hæ thaønh thieàn taâm nhaát phieán töùc laø ôû treân chuøa nuùi, naèm goái ñaàu treân coû, maø ñaõ thaønh thieàn, taâm moät maûnh. Moät maûnh ñaây laø moät khoái, nghóa laø taâm khoâng coøn moät töôùng rieâng bieät naøo neân noùi laø moät khoái (nhaát phieán).

Cung thanh töùc töùc vò thuøy ña. Goái ñaàu treân coû maø thieàn, taâm ñaõ thaønh moät khoái, khi aáy nghe tieáng deá gaùy reø reø moät beân, laø noù ñang goïi ai? ÔÛ ñaây cho thaáy roõ khi taát caû chuùng ta tu, taâm ñaõ loùng laëng khoâng coøn moät nieäm thöù hai, ñoù goïi laø moät khoái thì moïi caûnh chung quanh duø ñeïp duø xaáu, duø ñoäng duø tònh cuõng khoâng coù nghóa lyù gì ñoái vôùi mình. Neáu laø thi só, naèm ôû baõi coû nghe deá gaùy reø reø thì noùi deá ngaâm saàu v.v…, vì taâm hoï hay nghó suy neân nghe tieáng gì hoï cuõng suy nghó. Coøn neáu taâm mình moät khoái roài thì deá gaùy laø vì ai? Maëc noù maëc mình, khoâng dính daùng gì vôùi nhau, khoâng coù gì phaûi rung ñoäng, phaûi suy nghó. Ñoù laø ñieåm ñaëc bieät cuûa ngöôøi tu.

3. THAÏCH THAÁT

AÂm:    Baùn gian thaïch thaát hoøa vaân truï,

            Nhaát lónh thueá y kinh tueá haøn.

            Taêng taïi thieàn saøng kinh taïi aùn,

            Loâ taøn coát ñoät nhaät tam can.

Dòch: THAÁT ÑAÙ

            Nöûa gian nhaø ñaù laãn trong maây,

            Moät maûnh aùo loâng traûi thaùng ngaøy.

            Taêng ôû treân giöôøng, kinh taïi aùn,

            Loø höông taøn luïn, maët trôøi leân.

Giaûng:                                              

ÔÛ ñaây (Truùc Laâm) mai kia toâi seõ ñoåi thaønh moäc thaát, baùn gian moäc thaát hoøa vaân truï phaûi khoâng?

Nhaát lónh thueá y kinh tueá haøn laø moät chieác aùo loâng traûi qua nhöõng naêm thaùng laïnh. Ngaøi thì aùo loâng, chuùng ta thì aùo len.

Taêng taïi thieàn saøng kinh taïi aùn, taêng ñang ngoài treân giöôøng thieàn, quyeån kinh ôû treân baøn.

Loâ taøn coát ñoät nhaät tam can laø loø höông ñoát ñaõ taøn luïn, maët trôøi leân ñaõ ba saøo. Tam can laø ba saøo.

Quí vò thaáy baøi thô naøy ñaïo lyù ôû ñieåm naøo?

Hai caâu ñaàu dieãn taû caûnh thaát ôû treân nuùi cao laïnh leõo. Hai caâu sau dieãn taû taêng ngoài treân giöôøng thieàn, kinh ñeå treân baøn khoâng ai môû ra. Kinh treân aùn, taêng ngoài thieàn, loø höông taøn, maët trôøi leân, boán thöù khoâng dính gì nhau, taát caû ñeàu ôû trong tónh laëng. Nhö vaäy caû thaát mang moät baàu khoâng khí tòch tónh, an tònh voâ cuøng. Vaäy khi quí vò vaøo thaát phaûi nhôù nhö theá, thöù naøo ôû choã aáy, ñöøng coù loän xoän. Ñöøng ngoài thieàn moät laùt roài nhìn xem nhang taøn chöa ñeå bieát mình ngoài heát giôø chöa, roài nhìn beân ngoaøi xem maët trôøi leân chöa ñeå xaû thieàn. Coøn Ngaøi thì maët trôøi leân maëc maët trôøi, nhang taøn maëc nhang, kinh maëc kinh, ngoài thieàn cöù laëng leõ. Ñoù laø taâm traïng raát thanh tónh cuûa ngöôøi tu.

4. TAËNG SÓ ÑOÀ TÖÛ ÑEÄ

AÂm:    Phuù quí phuø vaân trì vò ñaùo,

            Quang aâm löu thuûy caáp töông thoâi.

            Haø nhö tieåu aån laâm tuyeàn haï,

            Nhaát thaùp tuøng phong, traø nhaát boâi.

Dòch: TAËNG CON EM LAØM QUAN

            Giaøu sang maây noåi ñeán daàn daø,

            Ngaøy thaùng troâi nhanh chaúng ñôïi maø.

            Chi baèng tieåu aån nôi röøng suoái,   

            Moät giöôøng gioù maùt, moät chung traø.

Giaûng:

Giaøu sang maây noåi ñeán daàn daø, phuù quí coâng danh gioáng nhö maây noåi, hôïp roài tan, khoâng coù gì beàn laâu vöõng chaéc. Theá maø söï giaøu sang ñeán raát chaäm, laïi khoù tìm.

Ngaøy thaùng troâi nhanh chaúng ñôïi maø. Nhöng thaùng ngaøy laïi troâi nhanh, noù khoâng chôø ñôïi ai caû. Thôøi gian khoâng ñôïi maø muoán thoûa maõn söï giaøu sang thì thoûa maõn ñöôïc khoâng? Ñoù laø hai ñieàu ñeå chæ bao nhieâu danh voïng taøi saéc trong cuoäc ñôøi chæ laø taïm bôï, maø ngöôøi ñôøi ñuoåi theo giaønh giaät, trong khi ñoù naêm thaùng troâi qua nhanh maø khoâng nhôù.

Chi baèng tieåu aån nôi röøng suoái. Theo nhaø nho, tieåu aån laø veà aån ôû nôi vaéng veû, coøn ñaïi aån laø aån ôû giöõa thaønh thò. Veà aån nôi röøng nuùi laøm gì?

Moät giöôøng gioù maùt, moät chung traø. Thaät ñeïp laøm sao! Ngoài treân giöôøng gioù thoåi maùt roài uoáng moät chung traø laø ñuû. Cuoäc ñôøi thanh ñaïm vaø an laønh laøm sao! Ñuoåi theo ñaùm maây noåi laøm chi cho khoå. Ñoù laø lôøi Ngaøi nhaéc nhôû nhöõng ngöôøi coøn hieáu danh hieáu lôïi.

5. YEÂN TÖÛ SÔN AM CÖ

AÂm:    Am böùc thanh tieâu laõnh,

            Moân khai vaân thöôïng taàng.

            Dó can Long Ñoäng nhaät,

            Do xích Hoå Kheâ baêng,

            Baûo chuyeát voâ dö saùch,

            Phuø suy höõu saáu ñaèng.

            Truùc Laâm ña tuùc ñieåu,

            Quaù baùn baïn nhaøn taêng.

Dòch: ÔÛ AM YEÂN TÖÛ

            Cao ngaát am laïnh leõo,

            Cöûa môû taän töøng maây.

            Maët trôøi soi Long Ñoäng,

            Tuyeát daày che Hoå Kheâ.

            Vuïng veà khoâng möu löôïc,

            Nöông gaäy ñôõ thaân gaày.

            Truùc Laâm nhieàu chim nguû,

            Quaù nöûa baïn vôùi thaày.

Giaûng:

Ñoaïn ñaàu dieãn taû am treân nuùi Yeân Töû.

Cao ngaát am laïnh leõo, vì nuùi Yeân Töû treân ngoïn coù tuyeát phuû neân raát laïnh.

Cöûa môû taän töøng maây. Am nhö hieän ra taän treân maây, vì maây luoân luoân aáp nuùi.

Maët trôøi soi Long Ñoäng. Maët trôøi leân soi saùng Long Ñoäng, moät ñoäng treân Yeân Töû.

Tuyeát daày che Hoå Kheâ, Hoå Kheâ cuõng laø moät caùi khe ôû nuùi Yeân Töû.

Vuïng veà khoâng möu löôïc, ngöôøi tu vuïng veà khoâng coù möu löôïc gì caû.

Nöông gaäy ñôõ thaân gaày. Giaø roài khi ñi nhôø caây gaäy ñôõ taám thaân gaày.

Truùc Laâm nhieàu chim nguû, toái naøo chim cuõng bay veà nguû raát ñoâng ñaûo.

Quaù nöûa baïn vôùi thaày, hôn phaân nöûa soá chim ñeàu laø baïn vôùi thaày. Hai caâu naøy thaät laø vui. Chaúng nhöõng coû caây khoâng coù rieâng bieät vôùi ngöôøi maø caû chim choùc cuõng khoâng hai, khoâng khaùc, ñeàu laø thaân thích. Theá thì ngöôøi tu ñeán khi taâm vaø caûnh vaät ñeàu khoâng hai, ñoù laø ñeán choã taâm raát thanh tónh, an laønh.

6. NHAÂN SÖÏ ÑEÀ CÖÙU LAN TÖÏ

AÂm:    Ñöùc baïc thöôøng taøm keá Toå ñaêng,

            Khoâng giao Haøn Thaäp khôûi oan taêng.     

            Tranh nhö truïc baïn qui sôn khöù,

            Ñieäp chöôùng truøng sôn vaïn vaïn taèng.

Dòch: Nhaân vieäc ñeà chuøa cöùu lan

            Ñöùc moûng theïn mình noái Toå ñaêng,

            Luoáng cho Haøn, Thaäp daáy hôøn caêm.

            Chi baèng theo baïn veà non quaùch,

            Nuùi chaát chaäp chuøng muoân vaïn taàng.

Giaûng:

Baøi naøy noùi veà taâm tình Ngaøi sau khi ngaøi Phaùp Loa tòch roài giao Ngaøi chòu traùch nhieäm ñieàu khieån caû Giaùo hoäi.

Ñöùc moûng theïn mình noái Toå ñaêng. Ñöùc cuûa mình keùm neân hoå theïn khi ñöôïc trao cho traùch nhieäm noái ngoïn ñeøn Toå.

Luoáng cho Haøn, Thaäp daáy hôøn caêm, luoáng laøm cho Haøn Sôn, Thaäp Ñaéc noåi giaän. Taïi sao? Toâi thuaät sô löôïc söï tích Haøn Sôn, Thaäp Ñaéc. Ñôøi Ñöôøng taïi tænh Chieát Giang, huyeän Thuûy Phong, nuùi Thieân Thai, ôû phía taây caùch boán möôi caây soá coù caùi hang toái taïi nuùi Haøn Nham, coù moät ngöôøi khoâng bieát danh taùnh töï xöng laø Haøn Sôn, hoaëc Haøn Sôn töû hoaëc Baàn töû. Ngaøi thöôøng ñi ñeán chuøa Quoác Thanh, trong chuøa coù vò taêng teân laø Thaäp Ñaéc coi veà vieäc doïn baøn côm cho chö Taêng. Hai ngöôøi keát baïn thaân vôùi nhau, Thaäp Ñaéc moùt nhöõng thöùc aên dö cuûa chuùng ñeå vaøo trong thuùng, Haøn Sôn ñeán thì hai vò coõng nhau ñi chôi, aên nhöõng thöùc aên thöøa ñoù. Thích söû Thai Chaâu laø Lö Khaâu Daän ñöôïc Hoøa thöôïng Phong Can giôùi thieäu hai vò Boà-taùt Vaên-thuø, Phoå Hieàn laø Haøn Sôn vaø Thaäp Ñaéc, neân ñeán chuøa Quoác Thanh ñeå leã baùi. Khi Lö Khaâu Daän ñeán chuøa Quoác Thanh hoûi, ngöôøi ta môùi daãn hai ngaøi Haøn Sôn Thaäp Ñaéc ra, Lö Khaâu Daän leã baùi, hai vò lieàn noùi “giaëc, giaëc!” roài coõng nhau chaïy maát.

Laïi moät saùch khaùc ghi hôi khaùc moät chuùt. Nguyeân Thieàn sö Phong Can coù moät caùi thaát trong khu chuøa Quoác Thanh, oâng thöôøng ngao du nôi naøy nôi kia, coù khi côõi coïp ñi veà. Moät hoâm khi ñi daïo oâng gaëp moät ñöùa beù bò boû rôi ngoaøi ñöôøng, oâng löôïm ñem veà gôûi chuøa Quoác Thanh nuoâi vaø ñaët teân laø Thaäp Ñaéc (Thaäp laø löôïm, Ñaéc laø ñöôïc). Ñöùa beù laàn laàn lôùn leân, lo vieäc saên soùc chôm chaùo cho chö Taêng vaø löôïm nhöõng thöùc aên thöøa cuûa chö Taêng gom laïi aên. Gaëp Haøn Sôn, hai ngöôøi keát baïn vôùi nhau, khi coõng nhau chaïy, khi kinh haønh, khi nhìn trôøi maây chöûi maéng om soøm, aên thì aên thöùc aên thöøa, maëc thì maëc y phuïc raùch röôùi, neân chö Taêng trong chuøa cuõng böïc boäi, cho hai vò laø ñieân. Khi Hoøa thöôïng Phong Can tòch, oâng Lö Khaâu Daän ñöôïc boå nhaäm veà ñoù. OÂng ñau naëng, thuoác thang ñieàu trò khoâng khoûi, moät ñeâm oâng naèm moäng thaáy Hoøa thöôïng Phong Can chæ cho phöông thuoác, oâng duøng thuoác ñoù trò thì laønh beänh. Sau khi laønh beänh, oâng caàu nguyeän ngaøi Phong Can chæ cho oâng caùc vò Boà-taùt ñeå oâng ñaûnh leã ñeàn ôn. Ngaøi Phong Can baûo: Trong chuøa Quoác Thanh coù hai vò Haøn Sôn laø Boà-taùt Vaên-thuø, Thaäp Ñaéc laø Boà-taùt Phoå Hieàn, haõy ñeán ñoù ñaûnh leã. Khi oâng tìm ñeán ñaûnh leã hai ngaøi, thì hai ngaøi coõng nhau chaïy vaøo nuùi.

Trong baøi daãn: Haøn Thaäp khôûi oan taêng, laø e Haøn Sôn Thaäp Ñaéc böïc boäi vì hai vò ñeàu khoâng öa thích danh lôïi, theá maø nay Ngaøi laõnh traùch nhieäm naøy töùc laø keït trong danh lôïi, e hai vò giaän mình.

Chi baèng theo baïn veà non quaùch laø veà nuùi ôû luoân cho xong.

Nuùi chaát chaäp chuøng muoân vaïn taàng.

Toùm laïi ñaây laø baøi keä taâm tình cuûa ngaøi Huyeàn Quang khi Ngaøi töï thaáy khoâng ñuû söùc gaùnh vaùc vieäc lôùn. Luùc ngaøi Phaùp Loa tòch, ngaøi Huyeàn Quang ñaõ baûy möôi baûy tuoåi. Thaáy mình quaù giaø, khoâng laøm ñöôïc vieäc gì neân Ngaøi trao traùch nhieäm cho nhöõng ngöôøi nhoû, roài trôû veà nuùi yeân tu.

*

THIEÀN TOÂNG VIEÄT NAM