Kinh sach

TAM TOÅ TRUÙC LAÂM GIAÛNG GIAÛI

H.T THÍCH THANH TÖØ

TOÅ THÖÙ BA PHAÙI TRUÙC LAÂM

THÔ PHUÙ COØN SOÙT LAÏI (tt)

20. DIEÂN HÖÏU TÖÏ

AÂm: Thöôïng phöông thu daï nhaát chung lan,

Nguyeät saéc nhö ba phong thuï ñan.

Xi vaãn ñaûo mieân phöông kính laõnh,

Thaùp quang song tró ngoïc tieâm haøn.

Vaïn duyeân baát nhieãu thaønh giaø tuïc,

Baùn ñieåm voâ öu nhaõn phoùng khoan.

Tham thaáu thò phi bình ñaúng töôùng,

Ma cung Phaät quoác haûo sinh quan.

Dòch: CHUØA DIEÂN HÖÏU

Ñeâm thu chuøa gioùng tieáng chuoâng vang,

Soùng gôïn aùnh traêng, phong laù vaøng.

Chim nguû ngöôïc hình, göông nöôùc laïnh,

Boùng hai ngoâi thaùp, choùt ngoïc haøn.

Muoân duyeân chaúng roái naøo ngaên ngaïi,

Nöûa ñieåm khoâng phieàn maét roäng thang.

Tham toät thò phi töôùng bình ñaúng,

Cung ma, coõi Phaät ñeïp ngang haøng.

Lôøi daãn.- Dieân laø keùo daøi, Höïu laø laønh toát töùc laø tuoåi thoï. Dieân Höïu laø muoán keùo daøi tuoåi thoï neân laäp chuøa naøy ñeå caàu nguyeän. Chuøa Dieân Höïu cuõng teân laø chuøa Moät Coät nhöng teân Dieân Höïu laø chuøa lôùn ôû treân ñaát, coøn Moät Coät laø chuøa ôû döôùi hoà. Vua Lyù Thaùi Toâng moät hoâm naèm moäng thaáy Boà-taùt Quaùn Theá AÂm ñöùng treân toøa sen ñöa tay muoán daét nhaø vua leân toøa. Nhaø vua vöøa böôùc leân, chôït giaät mình thöùc daäy, môùi môøi caùc vò taêng ñeán ñeå baøn ñieàm moäng. Thieàn sö Thieàn Tueä khuyeân nhaø vua neân caát moät ngoâi chuøa gioáng nhö caûnh ñaõ thaáy trong moäng. Nhaø vua lieàn ra lònh cho ñaøo moät caùi hoà lôùn, xaây moät truï ñaù ôû giöõa hoà, trong truï ñaù coù maáy caùnh ñeå döïng ngoâi chuøa leân treân. Thaùng möôøi naêm Kyû Daäu töùc 1049 vua Lyù Thaùi Toâng cho döïng chuøa vaø ñeå teân laø chuøa Dieân Höïu, duøng laøm nôi cuùng döôøng trai taêng caàu nguyeän cho nhaø vua soáng laâu. Chuøa Moät Coät coøn maõi tôùi ngaøy nay (khoaûng taùm theá kyû qua) laø ngoâi chuøa raát xöa, ñaày ñuû tinh thaàn daân toäc Vieät Nam neân raát ñöôïc quí troïng. Chuøa ñaõ ñöôïc söûa sang laïi maáy laàn, neân hieän nay khoâng coøn giöõ nguyeân hình daùng nhö xöa nöõa.

Giaûng:

Ñeâm thu chuøa gioùng tieáng chuoâng vang. Ñeâm muøa thu trong chuøa gioïng chuoâng, tieáng vang ra xa.

Soùng gôïn aùnh traêng, phong laù vaøng. Gioù thoåi maët hoà gôïn soùng, aùnh traêng roïi xuoáng, nhìn thaáy soùng gôïn aùnh traêng. Beân bôø hoà nhöõng caây phong laù ñaõ ngaû vaøng. Hai caâu naøy taû caûnh muøa thu tieáng chuoâng chuøa vang, maët hoà soùng gôïn laøm aùnh traêng xao ñoäng, beân caïnh bôø hoà coù nhöõng caây phong laù vaøng.

Chim nguû ngöôïc hình göông nöôùc laïnh,

Boùng hai ngoâi thaùp, choùt ngoïc haøn.

Hai caâu naøy thaät laø giaøu töôûng töôïng. Göông nöôùc laïnh, nöôùc maët hoà laïnh gioáng nhö göông. Chim ñaäu nguû treân caây phong khi roïi boùng xuoáng hoà, nhìn thaáy nhö chim nguû ñaûo ngöôïc. Hai ngoâi thaùp ôû hai beân hoà nöôùc trong, roïi boùng xuoáng hoà, choùt ngoïc treân ngoâi thaùp ngaâm döôùi nöôùc neân laïnh. Chim nguû ngöôïc, choùt thaùp laïnh laø hai hình aûnh töôûng töôïng.

Muoân duyeân chaúng roái naøo ngaên ngaïi,

Nöûa ñieåm khoâng phieàn maét roäng thang.

Ñaây laø ñeán phaàn ñaïo lyù. Neáu tu haønh maø taát caû duyeân, töùc laø caûnh beân ngoaøi, khi tieáp xuùc taâm chuùng ta khoâng dính maéc, khoâng roái loaïn phieàn nhieãu thì noäi taâm ta ñöôïc thaûnh thôi nheï nhaøng, khoâng coù chuùt gì ngaên ngaïi. Traùi laïi ñoái vôùi caùc duyeân beân ngoaøi neáu chuùng ta dính maéc, ñöông nhieân chuùng ta phaûi bò che môø, phaûi phieàn naõo. Theá neân böôùc ñaàu cuûa ngöôøi tu laø muoân duyeân chaúng roái thì khoâng coù gì ngaên ngaïi. Toâi thöôøng noùi taát caû caûnh beân ngoaøi khoâng coù caûnh naøo khuaáy nhieãu, phaù roái söï tu haønh cuûa chuùng ta. Tæ duï nhö vò tröôûng ban hoa chaêm soùc ôû ngoaøi vieän, nôi ñoù nhieàu ngöôøi tôùi lui qua laïi, cuõng coù nhieàu hình aûnh nhöng mình chæ chaêm soùc hoa, khoâng bò nhöõng hình aûnh chung quanh laøm roái loaïn thì coù trôû ngaïi gì khoâng? Traùi laïi hình aûnh tôùi, chuùng ta queân hoa nhôù aûnh ñoù laø roái. Theá neân nhieàu khi chuùng ta cöù ñoå cho ngoaïi caûnh laøm chöôùng mình, nhöng khoâng ngôø vì mình coøn nhieàu nhöïa soáng quaù neân dính vôùi caûnh roài thaáy coù trôû ngaïi.

Nöûa ñieåm khoâng phieàn maét roäng thang, laø khoâng coøn nöûa ñieåm ñeå phieàn thì con maét theânh thang, khoâng coù gì ngaên trôû.

Toùm laïi chæ coù hai ñieàu: thöù nhaát laø muoân duyeân khoâng dính, thöù hai laø nöûa ñieåm khoâng phieàn, ñöôïc nhö theá thì con ngöôøi töï do, töï taïi. Ñoù laø hai vieäc tu cuûa chuùng ta.

Tham toät thò phi töôùng bình ñaúng. Tham laø tra cöùu, tìm kieám ñi saâu vaøo trong ñaïo lyù. Khi chuùng ta tham cöùu toät cuøng thì thaáy töôùng thò phi töùc laø phaûi quaáy ñeàu bình ñaúng nhö nhau. Neáu chöa bình ñaúng laø tham chöa toät. Neáu tham toät thì thaáy töôùng phaûi töôùng quaáy ñeàu hö doái khoâng thaät töùc laø bình ñaúng. Khi aáy:

Cung ma, coõi Phaät ñeïp ngang haøng. Cung ma, coõi Phaät ñeàu ñeïp nhö nhau. Chuùng ta hieän nay sôï cung ma vaø meán coõi Phaät. Nhö trong kinh dieãn taû coõi ñöùc Phaät Di-ñaø naøo laø thaát truøng la voõng, thaát truøng haøng thoï v.v… ñeïp laøm sao, neân ai cuõng mô öôùc. Coøn nghe noùi cung ma thì bò boû trong vaïc daàu soâi, bò baét treøo leân caây kieám v.v… raát khoå sôû, neân ai cuõng sôï. Nhö vaäy chuùng ta sôï cung ma, thích coõi Phaät vì chöa thaáy toät töôùng thò phi laø bình ñaúng. Neáu thaáy toät thì cung ma coõi Phaät ñeàu ñeïp nhö nhau khoâng khaùc. Ñoù laø ñeå chæ cho thaáy khi meâ thì cung ma laø khoå, coõi Phaät laø vui, khi ngoä roài thì cung ma coõi Phaät, nôi naøo cuõng ñeïp. Noùi gaàn nhaát laø vì meâ neân khi ñöôïc khen thì chuùng ta vui, bò cheâ thì chuùng ta buoàn, ñoù laø taâm traïng cuûa ngöôøi meâ. Traùi laïi neáu tænh ngoä roài chuùng ta thaáy roõ lôøi khen lôøi cheâ chæ laø giaû doái taïm bôï khoâng thaät, thì khoâng coù gì ñaùng möøng cuõng khoâng coù gì ñaùng buoàn, ñoù laø thaáy ñöôïc töôùng bình ñaúng. Thaáy töôùng bình ñaúng thì cung ma coõi Phaät cuõng bình ñaúng, vì cuõng ñeàu laø giaû töôùng khoâng thaät, chæ caùi khoâng keït thò phi, caùi ñoù môùi thaät. Coøn thò phi laø coøn coù cung ma coõi Phaät, maø thò phi ñaõ laø giaû thì cung ma coõi Phaät cuõng laø töôùng giaû, neân cuõng nhö nhau. Nhö vaäy quí vò môùi hieåu roõ tinh thaàn tu haønh.

Trong nhöõng baøi tröôùc Ngaøi dieãn taû caûnh nhieàu hôn, ñeán baøi naøy Ngaøi vöøa taû caûnh vöøa chæ cho chuùng ta caùch tu haønh raát roõ raøng, ñoù laø tinh thaàn ngöôøi ñi tröôùc nhaéc nhôû keû ñi sau.

21. VÒNH VAÂN YEÂN TÖÏ PHUÙ

Buoâng nieàm traàn tuïc;

Naùu tôùi Vaân Yeân.

Chim thuïy doõi tieáng ca chim thuïy

Gioù tieân ñöa ñoâi böôùc thaàn tieân.

Baàu ñuûng ñænh giang hoøa theá giôùi;

Haøi thong thaû daïo khaép sôn xuyeân.

Ñaát phuùc ñòa nhaän xem luoáng keå, keå bao nhieâu dö traêm phuùc ñòa;

Trôøi Thieàn thieân thaäp thu thöûa laï, laï hôn ba möôi saùu Thieàn thieân.

Thaáy ñaây:

Ñaát töïa vaøng lieàn;

Caûnh baèng ngoïc ñuùc.

Maây naêm thöùc che phuû ñeàn Nghieâu;

Nuùi nghìn taàng quanh co ñöôøng Thuïc.

La ñaù taàng thang doác, moät hoøn öôùm vòn moät hoøn;

Nöôùc suoái chaûy laøn saâu, ñoøi khuùc nhöõng doø ñoøi khuùc.

Coû chieàu gioù löôùt, dôïn vui vui;

Non taïnh möa daàm, maøu thuùc thuùc.

Ngaøn caây phôi caùnh phöôïng, vöôøn thöôïng uyeån ñoùa toát rôøn rôøn;

Hang nöôùc töôùi haøm roàng, nhaû ly chaâu hoät saên muïc muïc.

Nhöïa ñoâng hoå phaùch, saùng khaép röøng thoâng;

Da ñieåm ñoài moài, gioáng hoøa vöôøn truùc.

Gaùc veõ tieáng boà lao thoác, gioù vaät ñoaønh ñoaønh;

Ñeàn ngoïc phieán boái dieäp che, möa tuoân tuùc tuùc.

Caûnh toát vaø laønh;

Ñoà töïa veõ tranh.

Chæn aáy trôøi thieâng meõ kheùo;

Nheøn chi vua Buït tu haønh.

Hoà sen tröông taùn luïc;

Suoái truùc baám ñaøn tranh.

Ngöï söû mai hai haøng chaàu raäp;

Tröôïng phu tuøng maáy chaïnh phoø quanh.

Phæ thuùy saép hai haøng loan phöôïng;

Töû vi baøy lieät vò coâng khanh.

Chim oùc baïn caén hoa naâng cuùng;

Vöôïn boàng con keà cöûa nghe kinh.

Nöông am vaéng Buït hieän töø bi, gioù hiu hiu, maây nheø nheï;

Keà song thöa thaày ngoài thieàn ñònh, traêng vaëc vaëc, nuùi xanh xanh.

Huoáng chi,

Vaân thuûy baèng loøng;

Yeân haø phaûi thuù.

Vui thay caûnh khaùc caûnh hoaøng kim;

Troïng thay ñöôøng hôn ñöôøng caåm tuù.

Phaân aân aùi, am Naõo am Long;

Döùt nhaân duyeân, laøng Nöôøng laøng Muï.

Maëc caø-sa naèm tröôùng giaáy, maøng chi chaâu ñaày laãm, ngoïc ñaày röông;

Queân ngoïc thöïc boû höông giao, caép naïnh caø moät voø, töông moät huõ.

Chaëp tieát döông tieáng nhaïc doõi truyeàn;

Voi la ñaù tính töø chaúng ñoá.

Xem phong caûnh hôn caûnh Baø Roi;

Phoùng tay caàu chöng caàu Thaèng Nguï.

Bao nhieâu phong nguyeät, vaøo coõi voâ taâm;

Chôi daáu nöôùc non, döôõng ñôøi thaùnh thoï.

Ta nay:

Ngoài ñænh Vaân Tieâu;

Côõi chôi Caùnh Dieàu.

Coi ñoâng sôn töïa hoøn kim luïc;

Xem ñoâng haûi töïa mieäng con ngao.

Nöùc ñaøi lan nghó höông ñan queá;

Nghe Haèng Nga thieát khuùc tieâu thieàu.

Quaùn thaát baûo veõ bao Buït hieän;

AÙo luïc thuø tieáng gioù tieân phieâu.

Thaày tu tröôùc ñaõ leân Phaät quaû;

Tieåu tu sau coøn vò Tyø-kheo.

Thaáy ñaây:

Hoà thieân leû leû;

Xem laâu coù nheï.

Tuy raèng hoïc ñaïo hö voâ;

Ngaäm nguït hoûi thieàn ngoân nghó.

Meâ moät taám loøng xeùt chaúng cuøng;

Chaùc taác boùng nghìn vaøng coøn reû.

Heïn ñeán laâm tuyeàn laøm baïn, o o o o;

Baûo raèng o o o o, o o öø heã.

Ñua khoaùi laïc, chaân böôùc laêm chaêm;

Nhuoám phoàn hoa, ñaàu ñaø baïc tyû.

Chaúng nhöõng vöôïn haïc thoát theà;

Laïi phaûi coû hoa cöôøi thæ.

Töø ñeán ñaây!

Non nöôùc ñaø quen;

Ngöôøi töøng maáy phen.

Ñaàu khaùch deã neân bieán baïc;

Maët non haõy moät xanh ñen.

Hoà nöôùc giaù löïa laø loïc nöôùc,

Cöûa traùu caây pheân truùc caøi then.

Ñaøn khuùc nhaïc tieáng khong tieâu ñính.

Voã tay ca caùch leã laï lieàn.

Laï nhöõng oâi!

Taây Truùc döôøng naøo;

Nam chaâu coù maáy.

Non Linh Thöùu ai ñem veà ñaây;

Caûnh Phi Lai maët ñaø thaáy ñaáy.

Vaøo chöng coõi thaùnh theânh theânh;

Thoaùt reõ loøng phaøm phaây phaáy.

Bao nhieâu phong nguyeät, theà thoát chaúng cuøng;

Heã caûnh giang sôn, ai nhìn thaáy ñaáy.

Töø tröôùc nhaãn sau;

Thaáy sao cheùp vaäy.

KEÄ RAÈNG:

Ruõ khoâng thay thaûy aùnh phoàn hoa,

Laáy choán thieàn laâm laøm cöûa nhaø.

Khuya sôùm saùng choang ñeøn baùt-nhaõ,

Hoâm mai röûa saïch nöôùc ma-ha.

Loøng thieàn vaèng vaëc traêng soi giaïi,

Theá söï hiu hiu gioù thoåi qua.

Coác ñöôïc tính ta neân Buït thöïc,

Ngaïi chi non nöôùc caûnh ñöôøng xa.

HUEÄ CHI

Giaûng:

Vònh Vaân Yeân töï phuù laø baøi phuù vònh veà chuøa Vaân Yeân.

Chuøa Vaân Yeân hieän nay ñeà laø Hoa Yeân, ñôøi Traàn ñeå laø Vaân Yeân. Vaân laø maây, yeân laø khoùi, vì chuøa ôû löng chöøng nuùi cao, khoùi maây muø mòt, neân caùc ngaøi ñeå laø Vaân Yeân töï. Nhöng ñeán theá kyû möôøi laêm, moät vò vua nhaø Leâ leân vieáng caûnh, gaëp muøa xuaân hoa nôû roä quaù ñeïp môùi ñoåi Vaân Yeân thaønh Hoa Yeân (hoa vaø khoùi). Maõi ñeán nay khi leân vieáng chuøa, chuùng ta cuõng thaáy ñeà laø Hoa Yeân töï.

Buoâng nieàm traàn tuïc;

Naùu tôùi Vaân Yeân.

Chim thuïy doõi tieáng ca chim thuïy,

Gioù tieân ñöa ñoâi böôùc thaàn tieân.

Buoâng nieàm traàn tuïc, buoâng laø boû, boû heát loøng traàn tuïc. Naùu laø ôû aån. Naùu tôùi Vaân Yeân laø ôû treân chuøa Vaân Yeân. Nghóa laø ngöôøi muoán ôû chuøa Vaân Yeân tröôùc buoâng heát loøng traàn tuïc, sau môùi leân aån ôû chuøa Vaân Yeân.

Chim thuïy doõi tieáng ca chim thuïy, gioù tieân ñöa ñoâi böôùc thaàn tieân. Thuïy laø laønh, doõi laø theo. Chim laønh theo tieáng chim laønh, loaïi chim hieàn laønh hoùt thì caùc con chim laønh khaùc hoùt theo. Gioù thoåi ngöôøi maùt meû goïi ñoù laø gioù tieân, ngöôøi ta töøng böôùc töøng böôùc theo ngoïn gioù maùt ñi leân goïi laø gioù tieân ñöa ñoâi böôùc thaàn tieân. Hai caâu naøy chæ caûnh coù chim hoùt hieàn laønh, coù gioù maùt thoåi luùc ngöôøi ñi leân.

Baàu ñuûng ñænh giang hoøa theá giôùi,

Haøi thong thaû daïo khaép sôn xuyeân.

Thöôøng nhöõng ngöôøi ñi du ngoaïn thuôû xöa hay mang theo baàu nöôùc, baàu ñuûng ñænh laø baàu nöôùc ñuûng ñænh. Giang laø ca haùt. Mang baàu nöôùc vöøa ñi vöøa ca haùt tieáng vang caû theá giôùi. Haøi thong thaû daïo khaép sôn xuyeân. Haøi laø ñoâi giaøy, thong thaû daïo khaép nuùi soâng. Hai caâu naøy dieãn taû ngöôøi ñi daïo nôi chuøa Hoa Yeân phaûi mang theo baàu nöôùc, do coù chim ca, coù gioù tieân thoåi neân vui thích vöøa qua suoái, leo nuùi… vöøa haùt vang.

Ñaát phuùc ñòa nhaän xem luoáng keå, keå bao nhieâu dö traêm phuùc ñòa;

Trôøi thieàn thieân thaäp thu thöûa laï, laï hôn ba möôi saùu Thieàn thieân.

Ñaát phuùc ñòa, ñaát ôû chuøa Hoa Yeân laø ñaát phöôùc.

Nhaän xem luoáng keå, nhìn xem heát söùc laø nhieàu, tính khoâng heát.

Keå bao nhieâu dö traêm phuùc ñòa, nhöõng caûnh ñeïp, nhöõng khu ñaát toát gom laïi thì hôn caû traêm caûnh toát ñeïp. Trôøi Thieàn thieân thaäp thu thöûa laï laø coõi trôøi Thieàn thieân neáu thu nhaäp thì xem thaáy caûnh raát laø kyø ñaëc; laï hôn ba möôi saùu Thieàn thieân, nhöng caûnh ôû Hoa Yeân coøn ñeïp hôn caûnh ba möôi saùu coõi trôøi. Nhö vaäy Ngaøi taùn thaùn caûnh chuøa Hoa Yeân laø nôi raát nhieàu phuùc ñòa. Neáu so saùnh vôùi caùc coõi trôøi thì caùc coõi trôøi cuõng khoâng hôn.

Thaáy ñaây:

Ñaát töïa vaøng lieàn;

Caûnh baèng ngoïc ñuùc.

Ñaát gioáng nhö vaøng lieân tieáp nhau, caûnh gioáng nhö ngoïc ñuùc taïo neân.

Maây naêm thöùc che phuû ñeàn Nghieâu;

Nuùi nghìn taàng quanh co ñöôøng Thuïc.

Maây naêm maøu che phuû nhö ñeàn vua Nghieâu. Nuùi caû nghìn taàng quanh co gioáng nhö ñöôøng ñaát Thuïc.

La ñaù taàng thang doác, moät hoøn öôùm vòn moät hoøn;

Nöôùc suoái chaûy laøn saâu, ñoøi khuùc nhöõng doø ñoøi khuùc.

La ñaù laø ñaù taûng. La ñaù taàng thang doác laø töøng baäc töøng baäc thang loùt baèng ñaù taûng, neân moät hoøn öôùm vòn moät hoøn, böôùc qua hoøn ñaù naøy thì phaûi vòn hoøn ñaù khaùc maø leo leân. Nöôùc suoái chaûy laøn saâu, döôùi coù nhöõng laøn nöôùc suoái chaûy saâu; ñoøi khuùc nhöõng doø ñoøi khuùc, qua khuùc naøy roài doø khuùc kia, phaûi ñi taùm, chín khuùc suoái môùi ñeán nôi. Ñaây laø dieãn taû ñöôøng ñi leân, thang baèng nhöõng baäc ñaù loùt töøng taûng, suoái thì nhieàu khuùc quanh co phaûi doø môùi qua ñöôïc.

Coû chieàu gioù löôùt, dôïn vui vui;

Non taïnh möa daàm, maøu thuùc thuùc.

Buoåi chieàu gioù thoåi löôùt coû xanh nhö dôïn soùng, nhìn thaáy vui vui. Khi möa daàm taïnh roài nuùi moät maøu töôi saùng. Ñoù laø dieãn taû veû ñeïp cuûa nuùi khi möa taïnh.

Ngaøn caây phôi caùnh phöôïng, vöôøn thöôïng uyeån ñoùa toát rôøn rôøn,

Hang nöôùc töôùi haøm roàng, nhaû ly chaâu hoät saên muïc muïc.

Ngaøn caây phôi caùnh phöôïng, nhöõng bôø caây traûi ra gioáng nhö chim phöôïng phôi caùnh. Vöôøn thöôïng uyeån ñoùa toát rôøn rôøn, nhöõng ñoùa hoa toát, caønh laù xanh rôøn nhö trong vöôøn thöôïng uyeån. Hang nöôùc töôùi haøm roàng, hang do nöôùc ôû treân nhoû xuoáng nhö töôùi haøm roàng. Nhaû ly chaâu hoät saên muïc muïc, saên laø nhieàu, muïc muïc töùc laø töøng gioït töøng gioït mieäng roàng phun ra nhöõng haït chaâu ñeïp. Hai caâu naøy dieãn taû nhöõng bôø caây ñeïp ñeõ gioáng nhö vöôøn thöôïng uyeån; nöôùc trong hang chaûy xuoáng caùc nhuõ ñaù nhö töôùi mieäng roàng, töø ñoù töøng gioït nöôùc rôi xuoáng nhö mieäng roàng nhaû ra nhöõng haït ly chaâu.

Nhöïa ñoâng hoå phaùch, saùng khaép röøng thoâng;

Da ñieåm ñoài moài, gioáng hoøa vöôøn truùc.

Nhöïa ñoâng hoå phaùch, röøng thoâng treân Yeân Töû gioáng nhö röøng thoâng cuûa chuùng ta, khi thoâng bò chaët hoaëc bò neû ra nhöïa, nhöïa ñoïng laïi nhö nhöõng haït hoå phaùch, saùng khaép röøng thoâng laø saùng röïc caû röøng. Da ñieåm ñoài moài, gioáng hoøa vöôøn truùc, trong vöôøn truùc, da truùc coù nhöõng ñoám nhö ñieåm ñoài moài. Ñaây laø taû röøng thoâng töôm nhöïa gioáng nhö hoå phaùch, vöôøn truùc da coù töøng ñoám nhö troå ñoài moài.

Gaùc veõ tieáng boà lao thoác, gioù vaät ñoaønh ñoaønh;

Ñeàn ngoïc phieán boái dieäp che, möa tuoân tuùc tuùc.

Gaùc veõ tieáng boà lao thoác. Treân chuoâng ôû chuøa thöôøng chaïm hình con boà lao, duøi chuoâng chaïm hình caù kình. Tuïc truyeàn thuôû xöa coù moät caùi ñaûo ngoaøi bieån, moãi khi caù kình noåi leân thì nöôùc daâng traøn vaøo treân ñaûo, daân chuùng hoaûng sôï. Treân ñaûo coù con boà lao boán chaân, khi thaáy caù kình noåi leân, noù roáng moät tieáng, caù kình hoaûng sôï laën xuoáng, nöôùc cuõng ruùt theo. Theá neân nhôø con boà lao heùt, caù kình laën, tai hoïa cuûa daân ôû ñaûo môùi qua, neân ngöôøi ta duøng hình caù kình laøm duøi gioùng vaøo chuoâng, tieáng vang ra gioáng tieáng boà lao heùt ñeå ñem laïi söï bình an cho moïi ngöôøi. Boà lao thoác laø boà lao roáng. Gioù vaät ñoaønh ñoaønh, gioù thoåi nghe ñuøng ñuøng. Ñeàn ngoïc phieán boái dieäp che, ñeàn ngoïc coù nhöõng laù boái che; möa tuoân tuùc tuùc, möa rôi ñoäp ñoäp.

Caûnh toát vaø laønh;

Ñoà töïa veõ tranh.

Caûnh vöøa toát vöøa laønh gioáng nhö böùc tranh trong baûn ñoà.

Chæn aáy trôøi thieâng meõ kheùo;

Nheøn chi vua Buït tu haønh.

Chæn aáy trôøi thieâng meõ kheùo, chæn aáy coù theå hieän nay noùi chæ theá, meõ kheùo laø khoe baøy veû ñeïp. Chæ vì trôøi thieâng khoe baøy veû ñeïp. Nheøn chi vua Buït tu haønh. Nheøn chi, ôû thoân queâ mieàn Nam noùi heøn chi. Heøn chi vua Phaät ñi tu ôû ñaây. Vì caûnh raát ñeïp neân vua Phaät môùi ñeán ñaây tu.

Hoà sen tröông taùn luïc;

Suoái truùc baám ñaøn tranh.

Laù sen lôùn gioáng nhö caùi taùn, caùi loïng. Trong hoà nhöõng coïng sen ñöa laù roäng troøn leân gioáng nhö giöông taùn maøu xanh. Suoái truùc baám ñaøn tranh, treân ñaùm truùc coù doøng suoái nhoû ñoå xuoáng nghe nhö tieáng ñaøn tranh.

Ngöï söû mai hai haøng chaàu raäp;

Tröôïng phu tuøng maáy chaïnh phoø quanh.

Ngöï söû laø chöùc quan trong trieàu, raäp laø cuùi ñaàu. Hai haøng mai gioáng nhö caùc quan ngöï söû cuùi ñaàu chaàu vua. Tröôïng phu tuøng maáy chaïnh phoø quanh. Maáy chaïnh laø maáy caønh, phoø quanh laø haàu chung quanh. Caây tuøng nhö tröôïng phu ñöùng haàu chung quanh.

Phæ thuùy saép hai haøng loan phöôïng;

Töû vi baøy lieät vò coâng khanh.

Hai haøng caây phæ thuùy gioáng nhö chim loan chim phöôïng. Nhöõng buïi töû vi baøy la lieät nhö lôùp coâng khanh ôû tröôùc ñeàn vua.

Chim oùc baïn caén hoa naâng cuùng;

Vöôïn boàng con veà cöûa nghe kinh.

Chöõ oùc laø goïi. Chim goïi baïn tha hoa daâng cuùng, vöôïn boàng con veà tröôùc cöûa nghe kinh.

Nöông am vaéng Buït hieän töø bi, gioù hiu hiu maây nheø nheï;

Keà song thöa thaày ngoài thieàn ñònh, traêng vaëc vaëc nuùi xanh xanh.

Ñeïp laøm sao! Nöông am vaéng Buït hieän töø bi. Ñöùc Phaät ngoài trong am vaéng nhìn vôùi veû raát töø bi, beân ngoaøi gioù hiu hiu, maây nheø nheï. Keà song thöa thaày ngoài thieàn ñònh. Thaày ngoài thieàn ñònh beân caïnh cöûa soå, ngoaøi thì traêng vaèng vaëc, nuùi xanh xanh. Ñaây laø dieãn taû vua ñi tu treân nuùi, caûnh chung quanh töông töï nhö caûnh trieàu ñình.

Huoáng chi,

Vaân thuûy baèng loøng;

Yeân haø phaûi thuù.

Huoáng chi nôi ñaây maây nöôùc laøm vöøa loøng ngöôøi, khoùi maây laøm ngöôøi thích thuù.

Vui thay caûnh khaùc caûnh hoaøng kim;

Troïng thay ñöôøng hôn ñöôøng caåm tuù.

Caûnh hoaøng kim laø caûnh vaøng roøng. Caûnh naøy vui khaùc caûnh hoaøng kim. Ñöôøng caåm tuù laø ñöôøng gaám ñeïp. Ñöôøng ñi thích hôn ñöôøng caåm tuù.

Phaân aân aùi, am Naõo am Long;

Döùt nhaân duyeân, laøng Nöôøng laøng Muï.

Khi nhaø vua ñi tu, leân ñeán ñaây caét lìa aân aùi khoâng cho phi taàn cung nöõ ñi theo. Caùc baø phi khoâng chòu veà, caát am ôû ñoù tu ñeå teân laø am Naõo am Long. Vì döùt nhaân duyeân, caùc baø phi khoâng theo ñöôïc nöõa, môùi caát nhaø ôû tu chung quanh chaân nuùi neân goïi ñaây laø laøng Nöôøng, kia laø laøng Muï.

Maëc caø-sa naèm tröôùng giaáy, maøng chi chaâu ñaày laãm, ngoïc ñaày röông;

Queân ngoïc thöïc boû höông giao, caép naïnh caø moät voø, töông moät huõ.

Maëc caø-sa naèm tröôùng giaáy, nhaø vua khi ñi tu maëc aùo caø-sa, naèm tröôùng baèng giaáy; maøng chi chaâu ñaày laãm, ngoïc ñaày röông, ôû trieàu ñình chaâu ngoïc ñaày laãm ñaày röông nhöng khoâng maøng. Queân ngoïc thöïc boû höông giao, caép naïnh caø moät voø, töông moät huõ. Ngoïc thöïc laø thöùc aên quí, höông giao laø röôïu thôm, caép naïnh laø boàng beá, laø mang. Nghóa laø taát caû nhöõng thöùc aên ngon, nhöõng röôïu quí boû laïi, chæ mang theo moät voø caø, moät huõ töông. Ngaøi dieãn taû raát kheùo, vua ôû trieàu ñình chaâu ngoïc ñaày daãy nhöng khoâng maøng, laïi ñi tu maëc caø-sa, naèm tröôùng giaáy. Thöùc aên ngon, röôïu thôm quí ñeàu boû laïi, vaøo chuøa chæ mang theo moät voø caø (caø phaùo), moät huõ töông.

Chaëp tieát döông tieáng nhaïc doõi truyeàn;

Voi la ñaù tính töø chaúng ñoá.

Chaëp tieát döông laø dòp tieát döông, vaøo muøa xuaân, dòp teát; tieáng nhaïc doõi truyeàn laø tieáng nhaïc truyeàn ñi xa. Voi la ñaù tính töø chaúng ñoá, voi ñaù tính hieàn laønh, khoâng choáng laïi vôùi caùc con vaät khaùc.

Xem phong caûnh hôn caûnh Baø Roi;

Phoùng tay caàu chöng caàu Thaèng Nguï.

Xem phong caûnh naøy coøn hôn caûnh Baø Roi, moät caûnh ñeïp ôû vuøng Yeân Töû. Phoùng tay caàu laø buoâng tay caàu. Chöng caàu Thaèng Nguï laø cuõng nhö caùi caàu cuûa Thaèng Nguï, cuõng thuoäc vuøng Yeân Töû.

Bao nhieâu phong nguyeät, vaøo coõi voâ taâm;

Chôi daáu nöôùc non, döôõng ñôøi thaùnh thoï.

Bao nhieâu phong nguyeät vaøo coõi voâ taâm, bao nhieâu traêng gioù ñeïp ñeõ trong caûnh naøy ñeàu vaøo choã loøng khoâng coøn vöôùng baän. Daáu laø yeâu daáu, chôi daáu laø chôi thích thuù nöôùc non, döôõng ñôøi thaùnh thoï, laø döôõng tuoåi thoï. Nghóa laø ñeán ñaây duø coù caûnh ñeïp, loøng nhaø vua cuõng khoâng vöôùng baän, Ngaøi chôi thích thuù vôùi nöôùc non ñeå cho tuoåi thoï ñöôïc taêng leân.

Ñoaïn treân dieãn taû nhaø vua ñi tu, ñeán ñaây Ngaøi noùi veà Ngaøi:

Ta nay:

Ngoài ñænh Vaân Tieâu;

Côõi chôi Caùnh Dieàu.

Hieän nay Ngaøi cuõng ngoài chôi treân ñænh Vaân Tieâu, treân ngoïn Caùnh Dieàu. Caùnh Dieàu laø moät ngoïn treân daõy Yeân Töû.

Coi ñoâng sôn töïa hoøn kim luïc;

Xem ñoâng haûi töïa mieäng con ngao.

Treân choùt nuùi nhìn xuoáng thaáy ngoïn ñoâng sôn gioáng hoøn kim luïc, bieån phía ñoâng nhoû nhö mieäng con ngao.

Nöùc ñaøi lan nghó höông ñan queá;

Nghe Haèng Nga thieát khuùc tieâu thieàu.

Hoa lan nôû thôm nöùc muõi nghó nhö muøi höông hoa queá. Ngoài treân cao nhìn traêng, nghe tieáng gioù thoåi töôûng nhö Haèng Nga ñang khaûy khuùc tieâu thieàu, moät khuùc nhaïc hay.

Quaùn thaát baûo veõ bao Buït hieän;

AÙo luïc thuø tieáng gioù tieân phieâu.

Quaùn thaát baûo laø quaùn baèng baûy baùu, nôi troï cuûa nhöõng ngöôøi tu, khoâng phaûi cuûa nhöõng vò tieân, veõ bao Buït hieän, nôi ñoù ñaõ veõ hình bao nhieâu ñöùc Phaät. AÙo luïc thuø tieáng gioù tieân phieâu. Hai möôi moát thuø laø moät löôïng, saùu thuø khoaûng moät phaàn tö löôïng neân aùo luïc thuø raát nheï, gioù tieân thoåi bay phaát phô.

Thaày tu tröôùc ñaõ leân Phaät quaû;

Tieåu tu sau coøn vò Tyø-kheo.

Ngoài treân nuùi thaáy caûnh vaät nhö theá, Ngaøi nhôù laïi thaày mình tu tröôùc, ñaõ ngoä ñaïo leân Phaät quaû neân goïi laø vua Phaät, coøn mình laø tieåu, laø ñeä töû tu sau neân coøn ôû vò Tyø-kheo.

Thaáy ñaây:

Hoà thieân leû leû;

Xem laâu coù nheï.

Nhìn nôi ñaây, hoà thieân leû leû, xem laâu thaáy nheï nhaøng.

Tuy raèng hoïc ñaïo hö voâ;

Ngaäm nguït hoûi thieàn ngoân nghó.

Ngaäm nguït laø lôøi noùi coøn aáp uùng chöa ra lôøi. Tæ duï nhö ñeán thaày muoán thöa ñieàu gì, nhöng coøn aáp uùng goïi laø ngaäm nguït. Ngoân laø noùi, nghó laø suy nghó. Tuy hoïc ñaïo hö voâ nghóa laø roãng khoâng, nhöng muoán hoûi thieàn maø trong loøng coøn suy nghó môû mieäng noùi khoâng ra lôøi.

Meâ moät taám loøng xeùt chaúng cuøng;

Chaùc taác boùng nghìn vaøng coøn reû.

Moät taám loøng meâ thì xeùt khoâng ñeán cuøng taän. Chaùc laø ñoåi chaùc. Ñem taác boùng ñoåi moät nghìn vaøng cuõng coøn reû. Taác boùng laø khoaûng nöûa tieáng ñoàng hoà, ñoåi moät nghìn löôïng vaøng cuõng khoâng ñoåi, theá maø ngöôøi tu chuùng ta nhieàu khi thaû hoàn phieâu phöôûng caû giôø khoâng tænh, thaät laø gieát bao nhieâu taác boùng cuûa mình. Vì vaäy chuùng ta phaûi nhôù: Ñoåi moät taác boùng nghìn vaøng coøn reû.

Hai caâu tieáp theo bò thieáu maáy chöõ neân khoâng roõ nghóa.

Heïn ñeán laâm tuyeàn laøm baïn o o o o

Baûo raèng o o o o, o o öø heã.

Hai caâu naøy thoâng qua.

Ñua khoaùi laïc, chaân böôùc laêm chaêm,

Nhuoám phoàn hoa, ñaàu ñaø baïc tyû.

Ñua khoaùi laïc chaân böôùc laêm chaêm, neáu tu maø thích ñua theo khoaùi laïc, chaân böôùc laêm chaêm, töùc laø böôùc ñi nhanh nheïn, thì nhuoám phoàn hoa, ñaàu ñaø baïc tyû. Tyû laø chuùt ít, nhuoám laø dính. Dính theo phoàn hoa, nhìn laïi ñaàu ñaõ coù moät ít toùc baïc. Ngaøi caûnh tænh chuùng ta: Neáu ñuoåi theo khoaùi laïc, tieán maõi khoâng döøng, dính vôùi phoàn hoa, khi nhìn laïi tuoåi giaø ñaõ ñeán roài.

Chaúng nhöõng vöôïn haïc thoát theà;

Laïi phaûi coû hoa cöôøi thæ.

Tu maø coù taâm meâ ñuoåi theo traàn tuïc, khoâng nhöõng con vöôïn con haïc phaûi theà thoát ñeå nhaéc mình maø loaøi coû hoa cuõng cöôøi thæ, töùc laø cöôøi thaàm.

Toùm laïi ñoaïn naøy noùi neáu ngöôøi tu coøn meâ muoäi thì taâm taïo khoâng bieát bao nhieâu thöù vieäc, khoâng thöùc tænh raèng mình phaûi quí töøng taác boùng, ñöøng ñuoåi theo vieäc beân ngoaøi. Neáu maûi ñua theo khoaùi laïc, dính maéc vôùi phoàn hoa, khi nhìn laïi ñaàu ñaõ baïc maø mình vaãn chöa tænh, thì chaúng nhöõng caùc con haïc keâu vang nhaéc nhôû maø ñaùm coû hoa cuõng cöôøi thaàm. Tu khoâng ra gì thì phaûi hoå theïn vôùi taát caû chim choùc coû caây.

Töø ñeán ñaây!

Non nöôùc ñaø quen;

Ngöôøi töøng maáy phen.

Ngaøi ñi tôùi ñaây quen vôùi non nöôùc vaø ñaõ maáy phen leân xuoáng.

Ñaàu khaùch deã neân bieán baïc;

Maët non haõy moät xanh ñen.

Ngöôøi khaùch maáy phen leân xuoáng nuùi naøy, ñaàu nay bieán thaønh baïc, nhöng nuùi vaãn coøn xanh. Nhöõng hình aûnh naøy raát ñeïp, nhaéc chuùng ta: Ñaõ maáy phen leân nuùi, nhìn laïi ñaàu ñaõ baïc traéng nuùi vaãn coøn xanh.

Hoà nöôùc giaù löïa laø loïc nöôùc;

Cöûa traùu caây pheân truùc caøi then.

Khoâng caàn phaûi loïc nöôùc, ñaõ coù saün hoà nöôùc laïnh roài. Cöûa traùu töùc laø cöûa raøo baèng nhöõng taám pheân tre laøm then caøi.

Ñaøn khuùc nhaïc tieáng khong tieâu ñính.

Voã tay ca caùch leã laï lieàn.

Coù hai töø ngöõ tìm nghóa khoâng ñöôïc laø tieâu ñính vaø caùch leã, nhöng chuùng ta cuõng coù theå hieåu ñaïi khaùi nhöõng caâu naøy. Khong laø khen. Nghóa laø ñaøn nhöõng khuùc nhaïc ñöôïc tieáng khen tieâu ñính. Voã tay ca, tieáng haùt cuûa mình laøm cho moïi ngöôøi ñeàu thích thuù, ñoù laø tieáng hay tieáng laï. Ñaây laø Ngaøi noùi veà neáp soáng cuûa Ngaøi khi ñeán Yeân Töû

Laï nhöõng oâi!

Taây Truùc döôøng naøo;

Nam chaâu coù maáy.

Caûnh naøy laï laøm sao, Taây Truùc cuõng khoâng hôn, Nam chaâu khoâng coù maáy nôi bì ñöôïc.

Non Linh Thöùu ai ñem veà ñaây;

Caûnh Phi Lai maët ñaø thaáy ñaáy.

Ngaøi so saùnh nuùi Yeân Töû gioáng nhö nuùi Linh Thöùu töø AÁn Ñoä ai ñem veà ñaây. Nuùi Linh Thöùu ôû AÁn Ñoä, phía ñoâng baéc thaønh Vöông Xaù nöôùc Ma-kieät-ñaø, nôi Phaät thuyeát kinh Phaùp Hoa vaø caùc kinh Ñaïi thöøa, döôùi thung luõng laø thaønh Vöông Xaù. Thuôû xöa nöôùc Ma-kieät-ñaø raát tin kính Phaät neân cuùng döôøng Phaät ngoïn nuùi, Ngaøi leân ñoù thuyeát phaùp, hieän nay nôi ñoù coøn neàn thaát cuûa Phaät vaø neàn thaát cuûa ngaøi A-nan. Caûnh Phi Lai maët ñaø thaáy ñaáy laø caûnh nuùi Phi Lai ôû ñaây thaáy roõ raøng. Phi Lai ôû phía ñoâng nuùi Linh AÅn thuoäc Haøng Chaâu Trung Quoác. Ñôøi Taán coù nhaø sö AÁn Ñoä teân laø Tueä Lyù (dòch ra tieáng Trung Hoa) leân nuùi naøy, noùi nuùi naøy gioáng moät ngoïn nuùi nhoû ôû giöõa daõy Linh Thöùu, khoâng bieát bay ñeán ñaây töø bao giôø, neân goïi laø Phi Lai (phi laø bay, lai laø ñeán). Chuøa Linh AÅn naèm treân nuùi Linh AÅn, ñoù laø vuøng ñeïp nhaát, trong nuùi ngöôøi ta ñuïc hình töôïng Phaät, neân khaùch du lòch leân nuùi Linh AÅn vieáng caû ngaøy cuõng chöa heát caûnh.

Hai caâu naøy noùi raèng nuùi Linh Thöùu, caûnh Phi Lai so vôùi nuùi Yeân Töû cuõng khoâng hôn.

Vaøo chöng coõi thaùnh theânh theânh;

Thoaùt reõ loøng phaøm phaây phaáy.

Chöng laø nôi, theânh theânh laø khoâng bôø meù. Ngöôøi vaøo ñöôïc coõi thaùnh roài, loøng thaáy theânh thang khoâng coù bôø meù. Thoaùt reõ loøng phaøm laø thoaùt khoûi loøng phaøm, phaây phaáy laø phôi phôùi. Ngöôøi thoaùt ñöôïc loøng phaøm seõ thaáy nheï nhaøng phôi phôùi.

Bao nhieâu phong nguyeät, theà thoát chaúng cuøng;

Heã caûnh giang sôn, ai nhìn thaáy ñaáy.

Ngöôøi leân ñeán nuùi thaáy caûnh trôøi nöôùc, gioù traêng, thì theà thoát khoâng bieát bao nhieâu lôøi. Heã caûnh giang sôn, ai nhìn thaáy ñaáy, nhöng caûnh nuùi soâng naøy coù ai thaáy ñöôïc thöïc traïng cuûa noù.

Töø tröôùc nhaãn sau;

Thaáy sao cheùp vaäy.

Töø tröôùc ñeán nay Ngaøi ôû nuùi Yeân Töû thaáy sao cheùp vaäy, khoâng theâm gì caû.

Keä raèng:

Ruõ khoâng thay thaûy aùnh phoàn hoa,

Laáy choán thieàn laâm laøm cöûa nhaø.

Khuya sôùm saùng choang ñeøn baùt-nhaõ,

Hoâm mai röûa saïch nöôùc ma-ha.

Loøng thieàn vaèng vaëc traêng soi giaïi,

Theá söï hiu hiu gioù thoåi qua.

Coác ñöôïc tính ta neân Buït thöïc,

Ngaïi chi non nöôùc caûnh ñöôøng xa.

Baøi keát thuùc raát laø ñeïp.

Ruõ khoâng thay thaûy aùnh phoàn hoa laø buoâng heát khoâng coøn vöôùng baän chuyeän phoàn hoa thò thaønh.

Laáy choán thieàn laâm laøm cöûa nhaø, vaøo choán röøng thieàn laáy ñoù laøm nhaø cöûa.

Khuya sôùm saùng choang ñeøn baùt-nhaõ,

Hoâm mai röûa saïch nöôùc ma-ha.

Hoâm sôùm ñöôïc saùng rôõ baèng ngoïn ñeøn baùt-nhaõ; ngaøy nay, ngaøy mai röûa saïch taát caû buïi traàn baèng nöôùc ma-ha. Ma-ha laø teân cuûa baùt-nhaõ (Ma-ha baùt-nhaõ ba-la-maät ña). Nghóa laø thaép saùng ngoïn ñeøn baùt-nhaõ nôi mình, roài möôïn nöôùc baùt-nhaõ röûa saïch taát caû buïi traàn.

Loøng thieàn vaèng vaëc traêng soi giaïi,

Theá söï hiu hiu gioù thoåi qua.

Loøng thieàn saùng vaèng vaëc nhö maët traêng roïi leân chaùi nhaø. Vieäc ñôøi hiu hiu nhö gioù thoåi qua maát, khoâng dính vôùi mình. Giaû söû chuùng ta ñang ôû treân non tu haønh bình an thanh tònh, baát thaàn coù ngöôøi veà queâ thaêm nhaø leân baùo tin cha meï mình beänh, hoaëc gaëp nhöõng chuyeän khoâng vui, theá söï ñöa tôùi, chuùng ta seõ ra sao? Loøng mình xao xuyeán baát an! Coøn ôû ñaây Ngaøi noùi theá söï hiu hiu gioù thoåi qua, vieäc ñôøi gioáng nhö gioù thoåi nheø nheï qua, khoâng coù gì phaûi baän bòu, phaûi roái loøng.

Coác ñöôïc tính ta neân Buït thöïc,

Ngaïi chi non nöôùc caûnh ñöôøng xa.

Coác laø bieát. Bieát ñöôïc tính ta laø Phaät thaät thì khoâng ngaïi, khoâng sôï seät ñöôøng xa hieåm trôû, cöù tìm ñeán taän nôi taän choán maø tu cho ñaït ñöôïc keát quaû. Nhö vaäy baøi keä keát thuùc raát ñaày ñuû tinh thaàn chæ daïy chuùng ta tu theá naøo ñeå ñaït ñöôïc keát quaû toát.

Nhaân ñaây chuùng toâi giaûi thích lyù do vì sao ngaøi Huyeàn Quang khieán cho doøng Truùc Laâm ñeán ñaây xem nhö chaám döùt. Nhieàu ngöôøi thaéc maéc taïi sao heä phaùi Truùc Laâm sau ñôøi ngaøi Huyeàn Quang khoâng coøn thaáy taêm hôi gì nöõa. Theo caùi nhìn cuûa rieâng toâi coù nhöõng lyù do laøm phaùi thieàn Truùc Laâm maát daïng sôùm.

- Lyù do thöù nhaát laø Thieàn sö Huyeàn Quang ñöôïc ngaøi Phaùp Loa trao taâm keä vaø y baùt ñeå nhaän traùch nhieäm laøm Toå thöù ba cuûa heä phaùi Truùc Laâm, luùc Ngaøi ñaõ baûy möôi baûy tuoåi. Moät con ngöôøi ñeán tuoåi ñoù laø ñaõ meät moûi roài, khoâng coøn thích laøm vieäc nöõa.

Trong baøi keä “Ñeà Chuøa Cöùu Lan”, Ngaøi noùi mình khoâng xöùng ñaùng tieáp noái doøng Toå, thoâi thì boû veà nuùi quaùch cho roài. Ñoù laø taâm traïng cuûa Ngaøi khi laõnh moät traùch nhieäm quaù lôùn maø tuoåi ñaõ giaø, khoâng coøn söùc ñeå laøm nöõa neân ngao ngaùn muoán giao laïi cho ngöôøi khaùc ñeå veà nuùi aån tu. Laïi Ngaøi laø thi só, laø ngheä só, neân taâm hoàn thích ñöôïc töï do phoùng khoaùng, khoâng thích bò raøng buoäc, thì laøm sao gaùnh vaùc ñöôïc vieäc toå chöùc lôùn lao cuûa heä phaùi Truùc Laâm?

- Lyù do thöù hai laø vì thôøi ñoù vua Traàn Nhaân Toâng ñi tu neân ôû theá gian ngöôøi ta raát quí ngöôøi tu, khoâng ai daùm chaïm ñeán chö Taêng. Vua coøn ñi tu thì coøn traùch ai ñöôïc nöõa, neân khi gaëp caûnh khoù khoå ai cuõng thích vaøo chuøa tu cho khoûe, chôù khoâng phaûi tu ñeå thaønh Phaät. Vì theá thôøi ñoù coù raát nhieàu ngöôøi ñi tu. Söû ghi naêm 1344 do maát muøa ñoùi thieáu neân coù saùu ngaøn moät traêm hai möôi chín ngöôøi ñi tu. Nhö vaäy ngöôøi tu khoâng phaûi laø haûo taâm xuaát gia, khoâng phaûi quyeát chí caàu thaønh Phaät, maø tu ñeå laùnh naïn ñoùi thieáu neân ôû trong chuøa trôû thaønh loâi thoâi vaø suy suïp, ñoù cuõng laø duyeân côù ñeå nhöõng nhaø nho chæ trích.

- Lyù do thöù ba laø thôøi aáy ñang coù söï tranh chaáp yù thöùc heä giöõa Phaät vaø Nho. Ñôøi Traàn ñaõ môû khoa thi cho caùc nhaø nho neân cuoái ñôøi Traàn, caùc nhaø nho ñaõ giöõ nhöõng chöùc vuï quan troïng trong trieàu ñình. Phaät giaùo luùc ñoù laïi ñang xuoáng thaáp, muoán cho nho gia caøng ñöôïc troïng duïng, caùc nhaø nho phaûi chæ trích, vaïch cho nhaø vua vaø trieàu ñình thaáy nhöõng loãi laàm, nhöõng ñieàu xaáu teä cuûa ngöôøi theo Phaät ñeå khoâng coøn tin Phaät nöõa, ñoù laø lyù do khieán Phaät giaùo caøng xuoáng maïnh hôn.

- Lyù do thöù tö, giaùo hoäi thôøi ñoù laø giaùo hoäi cuûa trieàu ñình. Vua laøm Toå laõnh ñaïo, döôùi vua laø ngaøi Phaùp Loa, ñöôïc trieàu ñình cuùng ruoäng ñaát; coâng chuùa vaø caùc hoaøng thaân ñi tu theo Ngaøi. Nhö vaäy giaùo hoäi xuaát phaùt töø trong trieàu ñình. Nhöng qua caùc ñôøi Traàn Anh Toâng, Traàn Minh Toâng… ñeán ñôøi Traàn Ngheä Toâng trôû veà sau, trieàu ñình suy yeáu daàn, nhaø vua maát quyeàn, khi chuyeån qua nhaø Hoà thì Phaät giaùo heát choã töïa, neân ngang ñoù khoâng coøn coù maët ôû trieàu ñình nöõa. Heát nhaø Hoà ñeán leä thuoäc nhaø Minh, roài ñeán nhaø Leâ, taát caû nhöõng coâng thaàn cuûa nhaø Traàn, nhaø Hoà khoâng thích, nhaø Minh khoâng chòu, nhaø Leâ laïi caøng khoâng öa. Nhö vaäy caû ba trieàu ñaïi ñeàu khoâng thích nhöõng ngöôøi thaân vôùi nhaø Traàn, neân nhöõng vò taêng ñöôïc uûy quyeàn ñeå lo cho giaùo hoäi Truùc Laâm thôøi ñoù ñöông nhieân phaûi aån trong röøng nuùi hoaëc ñoåi teân hoï chôù khoâng daùm loä maët. Ñaõ ñi aån thì ñaâu coøn ai maø ghi ngöôøi noái tieáp heä Truùc Laâm. Theá laø vì aûnh höôûng chính trò neân chö Taêng thôøi ñoù tuy vaãn coøn nhöng khoâng ai daùm töï xöng laø keá thöøa heä Truùc Laâm, thaønh ra heä Truùc Laâm xem nhö maát.

Laïi theâm moät ñieàu nöõa laø sau naøy vaøo ñôøi Leâ, ngöôøi vieát söû laø caùc nhaø nho voán khoâng coù caûm tình vôùi Phaät giaùo, neân nhöõng vieäc hay cuûa ñaïo Phaät nhöng khoâng lieân heä tôùi trieàu ñình, caùc nhaø vieát söû khoâng ghi. Vì theá töø cuoái ñôøi Traàn ñeán ñôøi Hoà, thôøi Minh thuoäc, ñôøi Leâ tuy cuõng coù nhieàu vieäc raát hay trong Phaät phaùp nhöng khoâng ñöôïc ghi laïi neân thôøi gian ñoù xem nhö khoâng coù söï lieân heä tröôùc sau. Moät baèng chöùng cuï theå laø töø xöa ñeán nay, ñoïc söû, toâi khoâng thaáy caâu chuyeän vua Leâ Hy Toâng ñuoåi Taêng Ni veà nuùi, sau ñöôïc ngaøi Toâng Vieãn ñeán duøng phöông tieän daâng ngoïc ñaùnh thöùc vua Leâ. Khi thöùc tænh, nhaø vua hoái haän loãi tröôùc, xem ngaøi Toâng Vieãn nhö moät Quoác sö vaø nhaø vua phaùt taâm quì ñeå töôïng Phaät treân löng saùm hoái. Hình aûnh taïi chuøa Hoøe Nhai vaãn coøn maø söû khoâng ghi, do ñoù chuùng ta thaáy nhöõng gì laøm giaûm giaù trò nhaø vua thì khoâng ñöôïc ghi laïi. Theá neân söû saùch thôøi Leâ ñoái vôùi Phaät giaùo raát laø thieáu, chuùng ta thaáy nhö heä Truùc Laâm Yeân Töû ngang ñoù laø döùt, nhöng thaät ra khoâng phaûi. Sau ñaây laø danh hieäu hai möôi ba vò Toå truyeàn thöøa Yeân Töû töø Hieän Quang Toå sö ñeán Voâ Phieàn Ñaïi sö, trong saùch Ñaïi Nam Thieàn Uyeån Truyeàn Ñaêng Taäp Luïc (quyeån hai) cuûa Phuùc Ñieàn Hoøa thöôïng ñính baûn:

1. Hieän Quang Toå sö laø vò Toå ñaàu tieân ôû Truùc Laâm.

2. Vieân Chöùng Quoác sö.

3. Ñaïi Ñaêng Quoác sö.

4. Tieâu Dao Toå sö laø Toå thöù tö, Ngaøi khoâng phaûi laø ngöôøi Trung Hoa, nhöng trong baøi töïa cuûa Thieàn sö Hueä Nguyeân ghi Ngaøi laø ngöôøi Trung Hoa, ñoù laø sai.

5. Hueä Tueä Toå sö.

6. Nhaân Toâng Toå sö (nhö vaäy Sô toå Truùc Laâm Traàn Nhaân Toâng laø vò thöù saùu).

7. Phaùp Loa Toå sö.

8. Huyeàn Quang Toå sö (ngaøi Huyeàn Quang laø vò thöù taùm trong heä ñoù).

9. An Taâm Quoác sö.

10. Phuø Vaân töùc hieäu laø Tónh Löï Quoác sö.

11. Voâ Tröôùc Quoác sö.

12. Quoác Nhaát Quoác sö.

13. Vieân Minh Toå sö.

14. Ñaïo Hueä Toå sö.

15. Vieân Ngoä Toå sö.

16. Toång Trì Toå sö.

17. Khueâ Thaùm Quoác sö.

18. Sôn Ñaèng Quoác sö.

19. Höông Sôn Ñaïi sö.

20. Trí Duõng Quoác sö.

21. Tueä Quang Toå sö.

22. Chaân Truù Toå sö.

23. Voâ Phieàn Ñaïi sö.

Nhö vaäy sau ngaøi Huyeàn Quang töùc laø ñôøi thöù taùm, coøn möôøi laêm ñôøi nöõa chôù khoâng phaûi laø döùt, nhöng sôû dó chuùng ta khoâng thaáy ghi laø vì luùc ñoù caùc Ngaøi aån heát, khoâng xuaát ñaàu loä dieän vaø khoâng noùi roõ laø truyeàn thöøa heä naøo.

Toùm laïi vì ngaøi Huyeàn Quang ñaõ giaø neân Ngaøi voäi vaõ truyeàn cho ngaøi An Taâm, ngaøi An Taâm laø ngöôøi ñöùng ra ñaûm nhaän traùch nhieäm, nhöng vì thôøi Traàn ñaõ suy, caùc Ngaøi keá thöøa doøng Truùc Laâm aån traùnh vaø söï ghi cheùp laïi maát maùt khieán cho ngaøy nay chuùng ta khoâng thaáy ñöôïc söï truyeàn thöøa lieân tuïc roõ raøng trong söû saùch.

Hoïc qua caùc Thieàn sö ñôøi Traàn chuùng ta thaáy coù hai neùt raát quan troïng veà ngaøi Truùc Laâm Ñaïi Ñaàu-ñaø. Ngaøi laø moät con ngöôøi maãu möïc, luùc ôû trieàu ñình laø moät oâng vua xöùng ñaùng trong vieäc trò daân, khi ñi tu quaû thaät laø moät oâng thaày ñaày ñuû ñöùc tính laøm cho Phaät phaùp ñöôïc raïng rôõ. Döôùi Ngaøi, ngaøi Phaùp Loa cuõng laø ngöôøi vöøa nhieät tình, vöøa maãu möïc neân söï truyeàn baù ñöôïc roäng lôùn ñoâng ñaûo. Nhöng ñeán ngaøi Huyeàn Quang thì do ngheä só tính cuûa Ngaøi vaø vieäc giaùo hoùa cuûa Ngaøi döôøng nhö khoâng ñöôïc keå ñuû, neân vieäc giaûng kinh hay laø tham vaán, chuùng ta khoâng thaáy ghi laïi, chæ thaáy nhöõng baøi thô. Theá neân chuùng ta bieát ôû trong ñaïo, neáu ngöôøi tu coù ñuû quyeát taâm, nhieät tình vaø coù ñuû haïnh kieåm laøm maãu möïc cho chuùng thì môû mang roäng. Coøn neáu moät nhaø sö maø mang tö caùch ngheä só tính, cöù truyeàn baù theo sôû thích, tay caàm duøi moõ tay caàm saùo thì söï truyeàn baù khoâng ñöôïc roäng, khoâng ñöôïc nhieàu, ñoù laø ñieàu cuï theå. Theá neân toâi mong döôùi toâi taát caû Taêng Ni ñeàu laø nhöõng ngöôøi quyeát taâm tu, nhieät tình lo cho ñaïo vaø luoân luoân laø ngöôøi maãu möïc, bôùt tính ngheä só moät chuùt; neáu khoâng, haún söï lo cho ñaïo khoâng beàn laâu. Ñoù laø kinh nghieäm ñeå nhaéc nhôû toaøn chuùng.

]



	THIEÀN TOÂNG VIEÄT NAM