THIEÀN SÖ TRUNG HOA

TAÄP HAI

H.T THÍCH THANH TÖØ

ÑÔØI THÖÙ SAÙU SAU LUÏC TOÅ

I. TOÂNG TAØO ÑOÄNG ÑÔØI THÖÙ HAI:

Coù caû thaûy 26 vò

            1.- Taøo Sôn Boån Tòch Thieàn sö

            2.- Vaân Cö Sôn Ñaïo Öng Thieàn sö…

II. TOÂNG LAÂM TEÁ ÑÔØI THÖÙ HAI: coù 22 vò

1.- Höng Hoùa Toàn Töông Thieàn sö

            2.- Tam Thaùnh Hueä Nhieân

            3.- Thieàn sö Ñaïi Giaùc…

III. TOÂNG QUI NGÖÔÕNG ÑÔØI THÖÙ BA: coù 10 vò

1.- Voâ Tröôùc Vaên Hyû Thieàn sö

            2.- Ngöôõng Sôn Nam Thaùp Quang Duõng…

IV. NOÁI PHAÙP ÑÖÙÙC SÔN: coù 9 vò

            1.- Nham Ñaàu Toaøn Khoaùt Thieàn sö

            2.- Tuyeát Phong Nghóa Toàn…

*

13. TAØO SÔN BOÅN TÒCH THIEÀN SÖ

Toå thöù hai Toâng Taøo Ñoäng - (840-901)

Sö hoï Huyønh hieäu Boån Tòch, queâ ôû Boà Ñieàn Tuyeàn Chaâu (nay laø tænh Phöôùc Kieán huyeän Boà Ñieàn). Luùc nhoû, Sö chuyeân hoïc Nho. Naêm möôøi chín tuoåi, Sö leân nuùi Linh Thaïch ôû huyeän Phöôùc Ñöôøng xuaát gia, ñeán hai möôi laêm tuoåi thoï giôùi cuï tuùc. Khoaûng nieân hieäu Haøm Thoâng (860-874), Sö ñi tham vaán Thieàn toâng. Tröôùc, Sö ñeán Ñoäng Sôn (nay laø tænh Giang Taây huyeän Cao An) tham vaán Thieàn sö Löông Giôùi.

*

Ñoäng Sôn hoûi: “Xaø-leâ teân gì?” Sö thöa: “Boån Tòch.” Ñoäng Sôn baûo: “Laïi noùi leân treân?” Sö thöa:  “Chaúng noùi.” Ñoäng Sôn hoûi: “Vì sao chaúng noùi?” Sö thöa:“Chaúng teân Boån Tòch.” Ñoäng Sôn gaät ñaàu. Töø ñaây, Sö vaøo nhaäp chuùng.

*

Sö theo haàu Ñoäng Sôn maáy naêm. Moät hoâm, Sö ñeán töø taï ñi nôi khaùc. Ñoäng Sôn maät truyeàn Toâng chæ, laïi hoûi: “Ngöôi ñi ñeán choã naøo?” Sö thöa: “Ñeán choã khoâng bieán dò.” Ñoäng Sôn baûo: “Choã khoâng bieán dò laïi coù ñeán sao?” Sö thöa: “Ñeán cuõng chaúng bieán dò.”

*

Sö ñi ñeán Taøo Kheâ leã thaùp Toå, trôû veà Caùt Thuûy. Chuùng nghe danh Sö tìm ñeán thænh khai phaùp. Vì ngöôõng moä Luïc Toå, Sö ñaët teân nuùi laø Taøo Sôn. Thôøi gian sau bò giaëc loaïn, Sö dôøi veà huyeän Nghi Huyønh. Coù ngöôøi cö só cuùng sôû nhaø Haø Vöông cho Sö truï trì. Sö ñoåi teân Haø Vöông ra Haø Ngoïc. Nôi ñaây giaùo hoùa höng thaïnh, hoïc giaû caùc nôi ñua nhau keùo ñeán, Toâng chæ Ñoäng Sôn ñöôïc röïc rôõ.

*

Sö daïy chuùng:

- Tình phaøm kieán Thaùnh laø khoùa kín ñöôøng huyeàn, haún phaûi hoài hoã.

Ngöôøi laáy chaùnh maïng thaät phaûi ñuû ba thöù ñoïa: Moät laø phi mao ñôùi giaùc. Hai laø baát ñoaïn thanh saéc. Ba laø baát thoï thöïc.

Khi aáy, Truø Boá Naïp hoûi:- Phi mao ñôùi gaùc laø caùi gì ñoïa?

Sö ñaùp:- Laø loaïi ñoïa (baûn xöa cheùp Sa-moân ñoïa).

- Baát ñoaïn thanh saéc laø caùi gì ñoïa?

- Laø tuøy ñoïa (tuøy loaïi ñoïa).

- Baát thoï thöïc laø caùi gì ñoïa?

- Laø toân quí ñoïa.

*

Nhaân Taêng hoûi Nguõ vò quaân thaàn chæ quyeát, Sö giaûi thích:

- Chaùnh vò laø khoâng giôùi xöa nay khoâng vaät. Thieân vò laø saéc giôùi coù hình vaïn töôïng. Chaùnh trung thieân laø traùi lyù theo söï. Thieân trung chaùnh laø boû söï vaøo lyù. Kieâm ñôùi laø thaàm öùng chaùnh duyeân chaúng rôi vaøo caùc höõu, chaúng nhieãm chaúng tònh, chaúng chaùnh chaúng thieân. Cho neân noùi: Ñaïi ñaïo hö huyeàn khoâng maéc chaân toâng, Tieân ñöùc töø tröôùc suy xeùt moät vò naøy raát dieäu raát huyeàn, phaûi xeùt kyõ bieän roõ.

Quaân laø chaùnh vò, Thaàn laø thieân vò. Thaàn höôùng quaân laø Thieân trung chaùnh. Quaân thò thaàn laø Chaùnh trung thieân. Quaân thaàn ñaïo hieäp laø Kieâm ñôùi.

Taêng hoûi:- Theá naøo laø quaân?

Sö ñaùp:

- Ñöùc dieäu treân hoaøn vuõ, cao saùng khaép baàu trôøi (dieäu ñöùc toân hoaøn vuõ, cao minh laõng thaùi hö).

- Theá naøo laø thaàn?

- Maùy linh hoaèng ñaïo thaùnh, trí chaân lôïi quaàn sanh (linh cô hoaèng thaùnh ñaïo, chaân trí lôïi quaàn sanh).

- Theá naøo laø thaàn höôùng quaân?

- Khoâng rôi nhöõng ñöôøng khaùc, laéng tình nhìn maët vua (baát ñoïa chö dò thuù, ngöng tình voïng thaùnh dung).

- Theá naøo laø quaân thò thaàn?

- Daùng ñieäu tuy chaúng ñoäng, ñuoác saùng vaãn khoâng thieân (dieäu dung tuy baát ñoäng, quang chuùc baûn voâ thieân).

- Theá naøo laø quaân thaàn ñaïo hieäp?

- Hoàn nhieân khoâng trong ngoaøi, dung hoøa treân döôùi yeân (hoàn nhieân voâ noäi ngoaïi, hoøa dung thöôïng haï bình).

Sö laïi baûo:

- Laáy quaân thaàn thieân chaùnh maø noùi, chaúng cho phaïm ôû giöõa. Cho neân thaàn khen vua, khoâng daùm coù lôøi cheâ bai aáy vaäy. Ñaây laø Toâng yeáu phaùp cuûa ta. Keä raèng:

            Hoïc giaû tieân tu thöùc töï toâng

            Maïc töông chaân teá taïp ngoan khoâng

            Dieäu minh theå taän tri thöông xuùc

            Löïc taïi phuøng duyeân baát taù trung.

            Xuaát ngöõ tröïc giao thieâu baát tröôùc

            Tieàm haønh tu döõ coå nhaân ñoàng

            Voâ thaân höõu söï sieâu kì loä

            Voâ söï voâ thaân laïc thuûy chung.

Dòch:

            Hoïc giaû tröôùc caàn hieåu töï toâng

            Chôù ñem chaân teá laãn ngoan khoâng.

            Toät theå dieäu minh bieát xuùc chaïm

            Söùc taïi phuøng duyeân chaúng möôïn trung.

            Thoát lôøi caàn phaûi thieâu chaúng ñeán

            Thaàm ñi neân vôùi coå nhaân ñoàng.

            Khoâng thaân coù vieäc sieâu ñöôøng teû

            Khoâng vieäc khoâng thaân laïc thuûy chung.

Vaân Moân hoûi:- Theá naøo laø haïnh Sa-moân?

Sö ñaùp:- AÊn luùa maï cuûa thöôøng truï aáy vaäy.

- Lieàn khi aáy ñi thì sao?

- Ngöôi laïi chöùa ñöôïc chaêng?

- Chöùa ñöôïc.

- Ngöôi laøm sao chöùa?

- Maëc y aên côm coù caùi gì khoù.

- Sao chaúng noùi mang loâng ñoäi söøng?

Vaân Moân leã baùi.

*

Sö baûo chuùng:

- Caùc oâng troïn giöõ caùch thöùc, sao chaúng cuøng y noùi moät chuyeån ngöõ, khieán y chaúng nghi ñi?

Vaân Moân ôû trong chuùng böôùc ra hoûi:

- Choã maät maät (thaàm kín) vì sao chaúng bieát coù?

Sö ñaùp:- Chæ vì maät maät neân chaúng bieát coù.

- Ngöôøi naøy laøm sao thaân caän?

- Chôù nhaèm choã maät maät thaân caän.

- Khi chaúng nhaèm choã maät maät thì sao?

- Môùi gioûi thaân caän.

Vaân Moân: daï! daï!

*

Taêng Nhueä thöa:- Con ngheøo cuøng xin Thaày cöùu giuùp.

Sö baûo:- Xaø-leâ Nhueä laïi gaàn ñaây!

Thanh Nhueä laïi gaàn.

Sö baûo:

- Keû nhaø ngheøo ôû Tuyeàn Chaâu uoáng xong ba cheùn röôïu, vaãn noùi chöa dính moâi.

*

Chæ Y ñaïo giaû ñeán tham vaán, Sö hoûi:

- Ñaâu chaúng phaûi Chæ Y ñaïo giaû ö?

Ñaïo giaû thöa:- Chaû daùm.

- Theá naøo laø vieäc cuûa Chæ Y?

- Chieác aùo cöøu vöøa khoaùc vaøo thaân, muoân phaùp thaûy ñeàu nhö.

- Theá naøo laø duïng cuûa Chæ Y?

Ñaïo giaû laïi gaàn: daï! lieàn ñöùng tòch.

Sö baûo:- Ngöôi chæ gioûi ñi theá aáy, sao chaúng gioûi ñeán theá aáy?

Ñaïo giaû chôït môû maét hoûi:

- Moät chaân taùnh linh khi chaúng nöông baøo thai thì theá naøo?

Sö baûo:- Chöa phaûi dieäu.

- Theá naøo laø dieäu?

- Chaúng möôïn! möôïn!

Ñaïo giaû traân troïng lieàn tòch.

Sö daïy baøi tuïng:

            Giaùc taùnh vieân minh voâ töôùng thaân

            Maïc töông tri kieán voïng sô thaân.

            Nieäm dò tieän ö huyeàn theå muoäi

            Taâm sai baát döõ ñaïo vi laân.

            Tình phaân vaïn phaùp traàm tieàn caûnh

            Thöùc giaùm ña ñoan taùn baûn chaân.

            Nhö thò cuù trung toaøn hieåu hoäi

            Lieãu nhieân voâ söï tích thôøi nhaân.

Dòch:

            Taùnh giaùc vieân minh khoâng töôùng thaân

            Chôù ñem thaáy bieát doái xa gaàn.

            Nieäm khaùc beøn laàm huyeàn theå aáy

            Taâm sai sao ñöôïc ñaïo chung thaân.

            Tình phaân muoân phaùp chìm caûnh tröôùc

            Thöùc bieän laêng xaêng maát baûn chaân.

            Trong caâu nhö theá toaøn laõnh hoäi

            Roõ raøng voâ söï tích thôøi nhaân.

*

Taêng hoûi:- Sa-moân ñaâu khoâng phaûi laø ngöôøi ñuû loøng ñaïi töø bi?

Sö ñaùp:- Phaûi.

- Chôït gaëp luïc taëc ñeán phaûi laøm theá naøo?

- Cuõng phaûi ñuû ñaïi töø bi.

- Theá naøo laø ñuû ñaïi töø bi?

- Duøng moät caây kieám deïp saïch.

- Sau khi deïp saïch theá naøo?

- Môùi ñöôïc hoøa ñoàng.

*

Taêng hoûi:- Maøy vôùi maét cuøng bieát nhau chaêng?

Sö ñaùp:- Chaúng bieát nhau.

- Vì sao chaúng bieát nhau?

- Vì ñoàng taïi moät choã.

- Theá aáy laø chaúng phaân?

- Maøy chaúng phaûi laø maét, maét chaúng phaûi laø maøy.

- Theá naøo laø maét?

- Quaû nhieân roài.

- Theá naøo laø maøy?

- Taøo Sôn laïi nghi.

- Taïi sao Hoøa thöôïng laïi nghi?

- Neáu chaúng nghi töùc quaû nhieân roài.

*

Taêng hoûi:- Theá naøo laø  kieám khoâng muõi?

Sö ñaùp:- Chaúng do reøn luyeän maø thaønh.

- Duïng noù theá naøo?

- Ngöôøi gaëp ñeàu cheát.

- Ngöôøi chaúng gaëp thì sao?

- Cuõng phaûi rôi ñaàu.

- Ngöôøi gaëp ñeàu cheát laø coá nhieân, ngöôøi chaúng gaëp vì sao laïi rôi ñaàu?

- OÂng chaúng thaáy noùi “hay saïch taát caû” sao?

- Sau khi saïch heát theá naøo?

- Môùi bieát coù caây kieám naøy.

*

Taêng hoûi:- Huyeãn voán naøo chaân?

Sö ñaùp:- Huyeãn voán nguyeân chaân.

- Chính khi huyeãn laøm sao hieån baøy?

- Töùc huyeãn lieàn hieån.

- Theá aáy thì tröôùc sau chaúng lìa nôi huyeãn?

- Tìm huyeãn töôùng khoâng theå ñöôïc.

*

Sö hoûi vò Taêng: “Laøm gì?” Taêng thöa: “Queùt ñaát.” Sö hoûi: “Tröôùc Phaät queùt hay sau Phaät queùt?” Taêng thöa: “Tröôùc sau ñoàng thôøi queùt.” Sö baûo: “Ñem ñoâi giaøy qua cho Taøo Sôn.”

*

Taêng hoûi Höông Nghieâm: “Theá naøo laø ñaïo?” Höông Nghieâm ñaùp: “Khoâ moäc lyù long ngaâm.” (trong caây khoâ coù roàng ngaâm) Taêng hoûi: “Theá naøo ngöôøi trong ñaïo?” Höông Nghieâm ñaùp: “Ñoäc laâu lyù nhaõn tình.” (trong ñaàu laâu coù troøng con maét) Taêng khoâng laõnh hoäi, ñeán hoûi Thaïch Söông: “Theá naøo laø khoâ moäc lyù long ngaâm?” Thaïch Söông ñaùp: “Vaãn coøn ñeo caùi hæ.” Taêng hoûi: “Theá naøo ñoäc laâu lyù nhaõn tình?” Thaïch Söông ñaùp: “Vaãn coøn ñeo thöùc.” Taêng khoâng laõnh hoäi ñeán trình vôùi Sö. Sö baûo:

- Thaïch Söông oâng giaø Thanh vaên khôûi caùi kieán giaûi.

Sö laøm baøi tuïng:

            Khoâ moäc long ngaâm chaân kieán ñaïo

            Ñoäc laâu voâ thöùc nhaõn sô minh.

            Hæ thöùc taän thôøi tieâu töùc taän

            Ñöông nhaân na bieän troïc trung thanh.

Dòch:

            Caây khoâ roàng ngaâm thaät thaáy ñaïo

            Ñaàu laâu khoâng thöùc maét raïng ngôøi.

            Hæ thöùc heát thôøi tin töùc laëng

            Ngöôøi naøy ñaâu bieän ñuïc trong trong.

Taêng laïi hoûi Sö:- Theá naøo khoâ moäc lyù long ngaâm?

Sö ñaùp:- Huyeát maïch chaúng ñoaïn.

- Theá naøo ñoäc laâu lyù nhaõn tình?

- Khoâ chaúng heát.

- Laïi coù ngöôøi ñöôïc nghe chaêng?

- Troïn ngöôøi treân ñaïi ñòa chöa coù moät ngöôøi chaúng nghe.

- Khoâ moäc lyù long ngaâm laø chöông cuù gì?

- Chaúng bieát chöông cuù gì, nguôøi nghe ñeàu maát.

*

Sö daïy chuùng:

- Chö Taêng ôû ñaây coát döôùi y aùo hoäi thoâng ñöôïc vieäc höôùng thöôïng, chôù coù raûnh rang qua ngaøy. Neáu choã thöøa ñöông ñaõ roõ raøng, lieàn chuyeån ñöôïc chö thaùnh veà sau löng mình, môùi laø töï do. Neáu chuyeån chaúng ñaëng, haún phaûi hoïc ñöôïc thaäp thaønh, laïi caàn ñeán sau löng caùc ngaøi khoanh tay noùi ñaïi thoaïi gì? Neáu chuyeån ñöôïc chính mình thì taát caû caûnh thoâ troïng ñeán ñeàu laøm chuû ñöôïc. Ví nhö ñi trong choã laày trôït teù cuõng laøm chuû ñöôïc. Nhö coù vò Taêng hoûi ngaøi Döôïc Sôn: “Trong giaùo lyù tam thöøa laïi coù Toå yù chaêng?” Döôïc Sôn ñaùp: “Coù.” Taêng thöa: “Ñaõ coù, Toå Ñaït-ma laïi ñeán laøm gì?” Döôïc Sôn baûo: “Chæ vì coù cho neân ñeán.” Theá laø ñaâu khoâng phaûi laøm chuû ñöôïc chuyeån ñöôïc veà nôi mình sao?

Kinh noùi: “Phaät Ñaïi Thoâng Trí Thaéng, möôøi kieáp ngoài ñaïo traøng, Phaät phaùp chaúng hieän tröôùc, chaúng ñaëng thaønh Phaät ñaïo.” Noùi kieáp laø ñôùi (keït) vaäy, goïi ñoù laø thaäp thaønh, cuõng goïi laø ñoaïn saám laäu (ræ chaûy). Chæ laø ñaàu möôøi ñöôøng ñaõ baët, chaúng queân ñaïi quaû, neân noùi thuû truï ñam tröôùc, goïi laø thuû thöù thöøa ñöông khoâng phaân quí tieän.

Ta thöôøng thaáy trong tuøng laâm thích baøn moät thöù hai thöù, laïi hay thaønh laäp ñöôïc söï chaêng? Nhöõng caùi aáy chæ nhaèm vieäc ñaõ qua hieån baøy. Caùc oâng chaúng thaáy ngaøi Nam Tuyeàn noùi: “Cho oâng thaäp thaønh, so vôùi Vöông laõo sö vaãn coøn moät ñöôøng tuyeán.” Raát khoù! vieäc ñeán ñaây caàn phaûi chín chaén môùi ñöôïc minh baïch töï taïi. Baát luaän thieân ñöôøng ñòa nguïc ngaï quæ suùc sanh, chæ laø taát caû choã chaúng dôøi ñoåi, nguyeân laø ngöôøi thuôû xöa, coát yeáu chaúng ñi con ñöôøng xöa. Neáu coù taâm vui möøng thaønh ñôùi tröôùc neáu thoaùt ñöôïc giaûn traïch laø sao? Coå ñöùc noùi: “Chæ e chaúng ñöôïc luaân hoài.”

Caùc oâng noùi phaûi laøm sao? Nhö ngöôøi hieän nay noùi coù choã tònh khieát, thích höôùng veà vieäc aáy. Ñaây laø beänh thaät khoù trò. Neáu vieäc thoâ troïng ôû theá gian laïi laø nheï, beänh tònh khieát thaät laø naëng. Nhö phaùp vò Phaät, phaùp vò Toå troïn laø ñôùi tröôùc. Tieân sö noùi: “Taâm nghó laø phaïm giôùi, neáu ñöôïc Phaùp vò laø phaù trai.” Haõy baûo theá naøo laø ñöôïc vò? Chæ laø phaùp vò Phaät, phaùp vò Toå, vöøa coù taâm vui möøng laø phaïm giôùi. Nhö hieän nay noùi phaù trai phaù giôùi laø khi laøm pheùp ba phen yeát-ma, aáy sôùm ñaõ phaù roài. Neáu laø beänh tham saân si thoâ troïng, tuy khoù döùt maø laïi nheï, coøn beänh voâ vi voâ söï tònh khieát laïi naëng khoâng coù gì theâm ñöôïc. Toå sö ra ñôøi cuõng chæ vì caùi aáy, chaúng rieâng vì caùc oâng. Hieän nay laøm keû raûnh rang qua ngaøy, laøm con choàn, con traâu tu haønh laïi thích, chaúng phaûi coù thieàn coù ñaïo. Nhö caùc oâng moãi thöù tìm kieám, tìm Phaät tìm Toå, cho ñeán Boà-ñeà Nieát-baøn, ñeán bao giôø thoâi döùt xong xuoâi ö? Ñeàu laø taâm sanh dieät. Do ñoù chaúng gioáng nhö con choàn, con traâu ngô ngô khoâng bieát, chaúng bieát Phaät, chaúng bieát Toå, cho ñeán Boà-ñeà Nieát-baøn vaø nhaân quaû thieän aùc. Chæ ñoùi ñeán laø aên coû, khaùt ñeán thì uoáng nöôùc. Neáu ñöôïc theá aáy, chaúng lo chaúng xong xuoâi. Ñaâu chaúng nghe noùi: “Tính toaùn chaúng thaønh aáy laø bieát coù (Taâm), môùi hay mang loâng ñoäi söøng keùo caøy mang böøa.” Ñöôïc caùi tieän nghi naøy, môùi laø ñaïm baïc. Ñaâu chaúng thaáy ñöùc Di-laëc, A-suùc vaø nhöõng theá giôùi Dieäu Hæ v.v… vaãn bò thöôïng nhaân kia (Duy-ma-caät) goïi laø Boà-taùt giaûi ñaõi khoâng hoå theïn. Cuõng noùi laø bieán dòch sanh töû, vaãn e coøn phaàn nhoû giaûi ñaõi.

Nôi vieäc boån phaän phaûi neân laøm sao? Caàn phaûi chín chaén môùi ñöôïc. Moãi ngöôøi ñeàu coù moät choã ñeå ngoài, duø Phaät ra ñôøi xaâm phaïm choã aáy cuõng khoâng ñöôïc. Theå hoäi caùi aáy tu haønh chaúng laø thích thuù laém ö! Muoán bieát vieäc naøy, chính noù khieán ta thaønh Phaät thaønh Toå, cuõng chính noù khieán ta rôi trong tam ñoà luïc ñaïo. Tuy nhieân nhö theá, vaãn khoâng coù choã duïng, maø lìa y cuõng chaúng ñöôïc, coát cuøng y laøm chuû teå môùi ñöôïc. Neáu laøm chuû teå ñöôïc töùc laø khoâng coøn bieán dòch. Neáu laøm chuû teå khoâng ñöôïc töùc laø bieán dòch. Ngaøi Vónh Gia noùi: “Phoùng ñaõng laêng xaêng chuoác hoïa öông.”

Taêng hoûi:- Theá naøo laø phoùng ñaõng laêng xaêng chuoác hoïa öông?

Sö ñaùp:- Chæ laø caùi aáy.

- Laøm sao khoûi ñöôïc?

- Bieát coù (Taâm) lieàn ñöôïc, duøng khoûi laøm gì? chæ laø Boà-ñeà Nieát-baøn phieàn naõo voâ minh v.v… thaûy ñeàu chaúng caàn khoûi, cho ñeán vieäc thoâ troïng  ôû theá gian cuõng theá. Mieãn bieát coù (Taâm) laø ñöôïc chaúng caàn khoûi, khoûi töùc ñoàng bieán dòch roài. Cho ñeán thaønh Phaät thaønh Toå, Boà-ñeà Nieát-baøn, nhöõng caùi aáy ñeàu hoïa öông chaúng nhoû. Taïi sao nhö vaäy? Bôûi vì bieán dòch. Neáu khoâng bieán dòch, caàn phaûi chaïm vieäc töï do môùi ñöôïc.

Nam Chaâu Soaùi Nam bình Chung Vöông nghe danh Sö cho söù ñi thænh. Sö chaúng ñeán, chæ bieân baøi tuïng cuûa Ñaïi Mai ñeå ñaùp:

            Toài taøn khoâ moäc yû haøn laâm

            Kyû ñoä phuøng xuaân baát bieán taâm

            Tieàu khaùch ngoä chi du baát coá

            Dónh nhaân na ñaéc khoå truy taàm.

Dòch:

            Caây khoâ gaõy muïc töïa röøng xanh

            Maáy ñoä xuaân veà taâm chaúng sanh

            Laõo tieàu troâng thaáy naøo ñoaùi nghó

            Dónh khaùch thoâi thì chôù hoûi phanh.

*

Sö daïy chuùng keä raèng:

            Tuøng duyeân tieán ñaéc töông öng taät

            Töïu theå tieâu ñình ñaéc löïc trì

            Mieát khôûi baûn lai voâ xöù sôû

            Ngoâ sö taïm thuyeát baát tö nghì.

Dòch:

            Töø duyeân tieán ñöôïc töông öng nhanh

            Ñeán theå laëng döøng ñaéc löïc chaäm

            Chôït khôûi töø xöa khoâng choã nôi

            Thaày ta taïm noùi khoâng nghó nghò.

*

Sö thöôïng ñöôøng, coù vò Taêng böôùc ra hoûi:

“Theá naøo laø ngöôøi ñaïi xieån-ñeà?” Sö ñaùp: “Chaúng sôï nghieäp.” Taêng hoûi: “Theá naøo laø ngöôøi voâ minh?” Sö ñaùp: “Tröôùc sau chaúng giaùc ngoä.” Taêng hoûi: “Hai ngöôøi naøy ai ôû tröôùc?” Sö ñaùp: “Ngöôøi voâ minh.” Taêng hoûi: “Ngöôøi xieån-ñeà vì sao ôû sau?” Sö ñaùp: “Ngöôøi höôùng ñi.” Taêng thöa: “Theá aáy thì ngöôøi voâ minh chaúng töø ngaøy nay ñi.” Sö ñaùp: “Phaûi.” Taêng thöa: “Ñaõ chaúng töø ngaøy nay ñi, voâ minh töø choã naøo ñeán?” Sö ñaùp: “Choã saùng chaúng daùm vaøo.” Taêng thöa: “Ñaâu chaúêng phaûi chaúng minh chaúng aùm.” Sö baûo: “Phaûi.” Taêng thöa: “Chính khi aáy theá naøo?” Sö baûo: “Chaúng cho chaïm.” Sö laïi baûo:

- Xieån-ñeà coù nhieàu thöù: 1- Gieát cha gieát meï, laøm thaân Phaät ra maùu, phaù hoøa hôïp Taêng, huûy hoaïi giaø-lam, ñaây quyeát ñònh thaät baùo chòu caùc thöù khoå. 2- Cuõng laøm nhö tröôùc, nhöng maø gieát cha voâ minh meï tham aùi, chaúng tin coù Phaät Phaùp Taêng coù theå phaù, coù giaø-lam coù theå hoaïi, cho laø nghieäp töø taâm maø thaønh, neân ñoïa cuõng chòu caùc thöù quaû hö voïng. Hai loaïi naøy leân xuoáng chaúng ñoàng. 3- Bieát chính mình coù vieäc baûn lai, goïi laø cha meï, chaúng nhaân beân ngoaøi maø ñöôïc, khoâng tu khoâng chöùng, phi nhaân phi quaû, chaúng do thaáy ñöôïc, chaúng töø chöùùng maø thaønh. Choã ñöôïc, chaúng khôûi chaáp cha, goïi laø gieát, chaúng khôûi chaáp meï, goïi laø haïi, töùc laø taát caû vieäc boån phaän chaúng giöõ chaúng coøn, neân goïi laø gieát haïi. Vöøa coù maûy may kính troïng, ñöôïc yù vò thì chaúng thaønh, chæ bieát coù vieäc chính mình, neân goïi laø ñaïi xieån-ñeà. Do ñaây daáy leân dieäu löïc töùc laø theå hoäi toâng thöøa töø tröôùc, thöøa keá vieäc nhaø, caàn caét ñöôøng huyeàn, phaù caùc cong vaïy, nhö Laõo nhaân Taân Phong kheùo chæ.

*

Ñôøi Ñöôøng nieân hieäu Thieân Phuïc (901) muøa haï naêm Taân Söûu ban ñeâm, Sö hoûi Tri söï:

- Hoâm nay laø ngaøy maáy thaùng maáy?

Tri söï thöa:- Ngaøy raèm thaùng saùu.

Sö baûo:

- Taøo Sôn bình sanh ñi haønh khöôùc ñeán nôi chæ bieát chín möôi ngaøy laø moät haï, saùng mai giôø thìn ta ñi haønh khöôùc.

Hoâm sau, ñuùng giôø thìn thaép höông, Sö ngoài yeân laëng maø hoùa, thoï saùu möôi hai tuoåi, ba möôi baûy tuoåi haï. Vua ban thuïy laø Nguyeân Chöùng Thieàn sö, thaùp hieäu Phöôùc Vieân.

*

14. THIEÀN SÖ ÑAÏO ÖNG

ôû Vaân Cö - (?-902)

Sö hoï Vöông ngöôøi ôû Ngoïc Ñieàn U Chaâu. Thuôû beù, Sö ñaõ xuaát gia theo thaày hoïc ñaïo. Naêm hai möôi laêm tuoåi, Sö thoï giôùi cuï tuùc taïi chuøa Dieân Thoï ôû Phaïm Döông. Boån sö baét Sö hoïc kinh luaät Thanh vaên (Tieåu thöøa). Sö than: “Keû ñaïi tröôïng phu ñaâu theå chòu luaät nghi coøng troùi ö?” Sö beøn ñeán nuùi Thuùy Vi hoûi ñaïo vaø ôû laïi ñaây ba naêm.

*

Moät hoâm, coù du Taêng töø Döï Chöông ñeán khen ngôïi phaùp hoäi ôû Ñoäng Sôn, Sö lieàn töø taï, ñeán Ñoäng Sôn.

Ñoäng Sôn hoûi:- Töø ñaâu ñeán?

Sö thöa:- Töø Thuùy Vi ñeán.

- Thuùy Vi coù lôøi gì daïy ñoà chuùng?

- Thuùy Vi cuùng döôøng La-haùn, con hoûi: “cuùng döôøng La-haùn, La-haùn coù ñeán chaêng”, Thuùy Vi hoûi con: “moãi ngaøy oâng aên caùi gì”.

- Thaät coù lôøi naøy chaêng?

- Coù.

- Chaúng uoång tham kieán baäc taùc gia (ñaït ñaïo).

- Xaø-leâ teân gì?

- Teân Ñaïo Öng.

- Laïi noùi leân treân?

- Noùi leân treân töùc chaúng teân Ñaïo Öng.

- Ngöôi ñaùp töông tôï vôùi ta luùc ñeán Vaân Nham.

*

Sö hoûi:- Theá naøo laø yù Toå sö?

Ñoäng Sôn ñaùp:

- Sau naøy Xaø-leâ coù nôi choán ôû yeân, chôït coù ngöôøi ñeán hoûi nhö theá, phaûi ñaùp laøm sao?

- Ñaïo Öng toäi loãi.

*

Ñoäng Sôn hoûi:

- Ta nghe Hoøa thöôïng Tö Ñaïi sanh laøm vua nöôùc Nhaät laø thaät giaû?

Sö thöa:

- Neáu laø Tö Ñaïi, Phaät coøn chaúng laøm, huoáng laø laøm vua.

Ñoäng Sôn gaät ñaàu.

Moät hoâm, Ñoäng Sôn hoûi:- Töø ñaâu ñeán?

Sö thöa:- Ñaïp nuùi ñeán.

- Quaû nuùi naøo neân ôû?

- Coù quaû nuùi naøo chaúng neân ôû.

- Theá aáy laø caû nöôùc ñeàu bò Xaø-leâ chieám heát.

- Chaúng phaûi.

- Theá aáy laø ngöôi ñaõ ñöôïc ñöôøng vaøo?

- Khoâng ñöôøng.

- Neáu khoâng ñöôøng laøm sao ñöôïc cuøng Laõo taêng gaëp nhau?

- Neáu coù ñöôøng thì cuøng Hoøa thöôïng caùch nuùi vaäy.

- Keû naøy veà sau ngaøn muoân ngöôøi naém chaúng ñöùng.

*

Sö theo Ñoäng Sôn loäi qua suoái. Ñoäng Sôn hoûi: “Nöôùc caïn saâu?” Sö thöa: “Chaúng öôùt.” Ñoäng Sôn baûo: “Keû thoâ.” Sö thöa: “Thænh Thaày noùi.” Ñoäng Sôn noùi: “Chaúng khoâ.”

*

Sö laøm töông, Ñoäng Sôn hoûi: “Laøm gì?” Sö thöa: “Laøm töông.” Ñoäng Sôn hoûi: “Duøng muoái nhieàu ít?” Sö thöa: “Xoay vaøo.” Ñoäng Sôn hoûi: “Laøm thaønh vò gì?” Sö thöa: “Ñaéc.”

*

Ñoäng Sôn hoûi Sö:

- Ngöôøi ñaïi xieån-ñeà gieát cha haïi meï, laøm thaân Phaät chaûy maùu, phaù hoøa hôïp Taêng, caùc vieäc nhö theá hieáu döôõng ñaâu coøn?

Sö thöa:- Môùi ñöôïc hieáu döôõng.

Töø ñaây Ñoäng Sôn giao Sö laøm laõnh tuï trong chuùng.

*

Sö caát thaûo am nôi Tam Phong, traûi qua tuaàn nhaät khoâng xuoáng trai ñöôøng. Ñoäng Sôn thaáy laï hoûi:

- Maáy ngaøy nay sao ngöôi khoâng ñeán thoï trai?

Sö thöa:- Moãi ngaøy coù thieân thaàn cuùng döôøng.

Ñoäng Sôn baûo:

- Ta baûo ngöôi laø keû vaãn coøn kieán giaûi. Ngöôi raûnh chieàu laïi.

Chieàu, Sö ñeán. Ñoäng Sôn goïi:- Öng am chuû!

Sö öùng thanh: Daï!

Ñoäng Sôn baûo:- Chaúng nghó thieän chaúng nghó aùc laø caùi gì?

Sö trôû veà am ngoài yeân laëng leõ, thieân thaàn tìm maõi khoâng thaáy, traûi ba ngaøy nhö theá môùi thoâi cuùng döôøng.

*

Sö ñeán truï ôû nuùi Vaân Cö, töùù chuùng ñua nhau tìm ñeán, phaùp hoäi nôi ñaây raát thaïnh haønh.

Sö daïy chuùng:

- Phaät phaùp ñaâu coù nhieàu vieäc, haønh ñöôïc laø phaûi. Chæ bieát taâm laø Phaät, chôù cho Phaät chaúng bieát noùi. Muoán ñöôïc vieäc nhö theá phaûi laø ngöôøi nhö theá. Neáu laø ngöôøi nhö theá thì coøn lo caùi gì? Neáu noùi vieäc nhö theá laø khoù, thì caùc baäc tieân ñöùc töø xöa thuaàn phaùc chaân thaät, voán khoâng khoân kheùo. Giaû söû coù ngöôøi ñeán hoûi “theá naøo laø ñaïo”, hoaëc khi caùc ngaøi ñaùp “ngoùi gaïch goác caây laøm gì” ñeàu chuù troïng vieäc caên baûn ôû döôùi goùt chaân laâu nay ñaõ saün coù. Neáu thaät höõu löïc, laø ngöôøi baát tö nghì, naém ñaát bieán thaønh vaøng. Neáu khoâng coù vieäc nhö theá, duø oâng noùi ñöôïc nhö hoa nhö gaám, noùi ta phoùng quang ñoäng ñòa theá gian khoâng ai hôn, noùi toät heát, maø moïi ngöôøi vaãn khoâng tin nhaän. Bôûi laâu nay vieäc döôùi chaân nhaø mình vaãn roãng khoâng, chaúng coù moät chuùt khí löïc.

Caùc oâng! Ví nhö con choù saên chæ bieát ñuoåi theo daáu chaân thoâi. Neáu khi gaëp con linh döông moïc söøng thì chaúng nhöõng khoâng thaáy daáu chaân, maø hôi haùm cuõng khoâng bieát.

Taêng hoûi:- Con linh döông khi moïc söøng thì sao?

Sö ñaùp:- Saùu laàn saùu laø ba möôi saùu. Hoäi chaêng?

Taêng thöa:- Chaúng hoäi.

Sö baûo:- Chaúng thaáy noùi “khoâng daáu chaân” sao?

*

Coù moät vò Taêng ôû trong phoøng tuïng kinh. Sö ôû ngoaøi cöûa hoûi: Xaø-leâ tuïng ñoù laø kinh gì? Taêng thöa: Kinh Duy-ma. Sö baûo: Chaúng hoûi kinh Duy-ma ngöôøi tuïng laø kinh gì? Vò Taêng naøy nhaân ñoù ñöôïc ngoä.

*

Coù vò quan lieâu ñeán cuùng döôøng, hoûi: Theá Toân coù maät ngöõ, Ca-dieáp chaúng phuù taøng, theá naøo laø Theá Toân maät ngöõ? Sö goïi: Thöôïng thô! Vò quan aáy: daï! Sö hoûi: Hoäi chaêng? Vò quan thöa: Chaúng hoäi. Sö baûo: OÂng neáu chaúng hoäi thì Theá Toân coù maät ngöõ. Neáu oâng hoäi thì Ca-dieáp chaúng phuù taøng.

*

Sö daïy chuùng:

- Caùc oâng duø hoïc ñöôïc vieäc beân Phaät, vaãn laø duïng taâm sai laàm roài. Caùc oâng ñaâu khoâng thaáy coå nhaân giaûng ñöôïc chö thieân raûi hoa cuùng döôøng, ñaù gaät ñaàu, coøn chaúng can heä vieäc chính mình, ngoaøi ra coøn coù nghóa gì? Nhö hieän nay toan ñem thaân taâm höõu haïn nhaèm trong voâ haïn maø duøng thì coù giao thieäp gì? Nhö ñem khuùc caây vuoâng tra vaøo loã troøn thì söï sai ngoa nhieàu ít? Neáu khoâng hôïp vieäc aáy, duø oâng noùi töôi nhö hoa ñeïp nhö gaám vaãn laø voâ duïng, vì chöa rôøi tình thöùc vaäy. Neáu taát caû vieäc ñeàu höôùng trong aáy ñeán saïch heát môùi ñöôïc khoâng loãi, môùi ñöôïc xuaát thaân. Neáu moät sôïi loâng moät maûy toùc ñeïp chaúng heát lieàn bò traàn luïy, huoáng laø quaù nhieàu, sai chöøng haøo ly phaïm loãi baèng quaû nuùi. Coå nhaân noùi: Choã hoïc chaúng saïch heát, aáy laø keû theá gian; vieäc trong khueâ caùc boû chaúng ñaëng, ñeàu laø ræ chaûy. Phaûi nhaém trong aáy nhaän laáy, trong moïi haønh ñoäng ñeàu deïp saïch taát caû vieäc, môùi ñöôïc khoâng loãi. Nhö ngöôøi söï söï ñeàu lieãu, vaät vaät ñeàu thoâng, chæ goïi laø ngöôøi lieãu söï, chaúng goïi laø toân quí. Neân bieát toân quí töï coù ñöôøng rieâng, laø vaät theá gian raát troïng raát quyù. Chaúng ñöôïc sau naøy höôùng beân toân quí. Neân bieát khoâng theå nghó baøn, chaúng xöùng taâm mong muoán. Do ñoù coå nhaân noùi: “Ví nhö hai göông saùng, aùnh saùng ñoái nhau, aùnh saùng soi nhau, khoâng thieáu khoâng dö.” Ñaâu chaúng phaûi laø moät loaïi, vaäy maø vaãn coøn goïi vieäc beân aûnh töôïng. Nhö khi maët trôøi moïc leân, aùnh saùng soi khaép theá gian laø moät nöûa, moät nöûa naøy goïi laø gì? Nhö hieän nay ngöôøi chöa nhaän ñöôïc vieäc thoâ thieån boùng saùng ôû ngoaøi cöûa, maø muoán laøm vieäc trong nhaø thì laøm sao laøm ñöôïc?

*

Sö daïy:

- Ngöôøi ñöôïc chaúng nheï nhoû, ngöôøi saùng chaúng duøng heøn, ngöôøi bieát khoâng than thôû, ngöôøi hieåu khoâng chaùn xaáu. Töø trôøi rôi xuoáng laø baàn cuøng, töø ñaát voït leân laø phuù quí, trong cöûa ra thaân laø deã, trong thaân ra cöûa laø khoù. Ñoäng thì choân thaân ngaøn thöôùc, chaúng ñoäng thì lieàn ñoù moïc maàm. Moät caâu noùi sieâu thoaùt cöùu ñöôïc ngöôøi ñöông thôøi. Noùi baøn chaêúng caàn nhieàu, noùi nhieàu aét laø voâ duïng.

Taêng hoûi:- Theá naøo töø trôøi rôi xuoáng laø baàn cuøng?

Sö ñaùp:- Chaúng quí maø ñöôïc.

- Theá naøo töø ñaát voït leân laø phuù quí?

- Trong khoâng maø ñöôïc coù.

*

Sö daïy:

- Lieãu khoâng thaät coù, ñöôïc thì khoâng choã mong, noùi khoâng leõ phaûi, haønh khoâng choã nöông, taâm khoâng choã gaù, ñeán toät môùi ñöôïc khoâng loãi. ÔÛ choã ñoâng nhö khoâng ngöôøi, ôû choã khoâng ngöôøi nhö ñoâng, nôi thaân nhö khoâng thaân, ôû theá nhö khoâng theá, ñaâu chaúng phaûi ñöùc voâ nhieãu, vöôït hôn muoân loaøi, thoaùt khoûi taát caû troùi buoäc. Ngaøn ngöôøi muoân ngöôøi ñöôïc, coøn noùi chaúng baèng mình. Nhö hieän nay ñöôïc coïng khôûi moät loaïi baïn ñaàu, coå nhaân noùi: “theå hoäi ñöôïc vieäc beân naây, laïi sang giaüm ñaïp beân kia”. Beân naây coù vieäc gì? Beân kia laïi giaüm ñaïp gì? Sôû dó noùi coù cuõng chôù ñem ñeán, noùi khoâng cuõng chôù ñem ñi, hieän taïi ñaây laø vieäc nhaø ai?

*

Sö daïy:

- Muoán theå hoäi vieäc naøy phaûi nhö ngöôøi thôû ra khoâng hít vaøo, môùi cuøng ngöôøi naøy töông öng. Neáu theå hoäi ñöôïc yù ngöôøi aáy môùi cho ít phaàn noùi baøn, môùi coù ít phaàn haønh lyù. Taïm thôøi chaúng hieän nhö ñoàng ngöôøi cheát, huoáng laø nhö nay baøn naêm luaän thaùng? Nhö ngöôøi thöôøng hieän thì lo gì vieäc nhaø chaúng xong, muoán bieát vieäc laâu xa chæ nhö vieäc hieän nay, hieän nay neáu ñöôïc laâu xa cuõng ñöôïc. Nhö ngöôøi ôû vieãn phöông veà nhaø, ñi ñeán laø phaûi, phaûi thì taát caû ñeàu phaûi, chaúng phaûi thì taát caû ñeàu chaúng phaûi. Caàn ñöôïc löûa saùng treân ñaàu phaùt, cuõng chaúng phaûi hay laøm taát caû, taát caû chaúng laøm. Neân noùi: troïn ngaøy tham vieäc tröôùc maët, queân maát vieäc sau löng. Neáu thaáy vieäc sau löng, queân maát vieäc tröôùc maët. Nhö ngöôøi chaúng tröôùc sau thì coù vieäc gì?

*

Sö daïy:

- Nhö xem vaät trong loøng baøn tay, quyeát ñònh quyeát ñònh, môùi coù theå tuøy duyeân. Neáu moät nhö theá thì ngaøn muoân cuõng vaäy, trong ngaøn muoân khoù laøm moät hai, moät hai khoâng theå ñöôïc. Ñaâu chaúng nghe noùi: Ngöôøi hieån chieáu laø deã ñöôïc, ngöôøi hieån chieáu roài thì khoù ñöôïc, chaúng noùi hoaøn toaøn khoâng, môùi laø hi höõu. Neáu khoâng ñöôïc nhö theá chaúng cho gaéng laøm, gaéng laøm töùc sanh naõo, sanh naõo töùc lui suït ñaïo, lui suït ñaïo thì toät ñeán treân thaân, laø thaáy chaúng ñöôïc, noùi gì laø ñaïi thoaïi.

Caùc oâng xuaát gia nhö keû toäi ra khoûi khaùm ñöôøng, neân ít muoán bieát ñuû, chôù tham danh lôïi ôû ñôøi, nhòn ñoùi nhòn khaùt chí caàu voâ vi, ñöôïc ôû trong Phaät phaùp möôøi phaàn soáng chín phaàn cheát, chôù traùi vôùi Phaät phaùp nhoå ñinh caét saét, chôù mang nhieàu vieäc Nhö Lai, neân phaûi ít. Moãi ngöôøi töï lieãu laáy, coù vieäc thì laïi gaàn ñaây, khoâng vieäc haõy lui ñi.

*

Sö truï trì ba möôi naêm taïi Vaân Cö ñaïo truyeàn khaép thieân haï. Chuùng hieän coù maët ñeán moät ngaøn naêm traêm vò. Nam Xöông vöông toân Sö laøm thaày, nguyeän kính laøm thaày ñôøi ñôøi.

Ñôøi Ñöôøng nieân hieäu Thieân Phuïc naêm ñaàu (902) muøa Thu, Sö coù chuùt ít beänh, ñeán ngaøy hai möôi taùm thaùng chaïp, vì chuùng noùi phaùp laàn choùt. Sau ñoù, Sö töø bieät chuùng, chuùng ñeàu thöông meán. Löu laïi ñeán ngaøy muøng ba thaùng gieâng naêm sau, Sö hoûi thò giaû: Hoâm nay ngaøy maáy? Thò giaû thöa:  muøng ba. Sö baûo: “ba möôi naêm sau, chæ noùi laø caùi aáy”. Sö ngoài ngay thaúng töø chuùng tòch.

]

THIEÀN TOÂNG VIEÄT NAM