TROÏN MOÄT ÑÔØI TOÂI

H.T THÍCH THANH TÖØ

CUOÄC ÑÔØI LAØ MAÂU THUAÃN

Noùi chuyeän vôùi ñoaøn Baùc só Phaät töû Thaønh phoá Hoà Chí Minh ngaøy 30-04-1999

“Cuoäc ñôøi laø nhöõng maâu thuaãn”, ôû ñaây toâi khoâng noùi nhöõng gì cao sieâu laém maø noùi veà nhöõng kinh nghieäm soáng cuûa ngöôøi Phaät töû vaø ngöôøi tu. Chuùng ta soáng nhö theá naøo ñeå cho cuoäc ñôøi ñöôïc an laønh töï taïi, khoâng bò nhöõng ñau khoå laøm ray röùt, ñoù laø chuû yeáu. Môùi nghe qua raát laï nhöng xeùt kyõ thì ñoù laø söï thaät. Bôûi vì ngöôøi Phaät töû taïi gia cuõng nhö ngöôøi xuaát gia luoân luoân coù nhöõng thöù buoàn phieàn. Than taïi sao ôû gia ñình mình khoâng coù yù chí thoáng nhaát vôùi nhau, hoaëc ôû trong chuøa sao khoâng ñoàng taâm hieäp löïc vôùi nhau. Taäp theå naøo cuõng coù nhöõng chuyeän nhö vaäy heát.

Lyù do gì maø coù nhöõng buoàn phieàn, nhöõng phaøn naøn ñoù ? Baây giôø chuùng ta thöû kieåm tra laïi nôi baûn thaân, töø theå xaùc cho ñeán tinh thaàn; vaø ñi xa hôn laø caùc quan nieäm, nhöõng toå chöùc, vaø cuoái cuøng laø laøm sao thoaùt ra khoûi nhöõng maâu thuaãn aáy.

Chuùng ta haõy nhìn laïi con ngöôøi cuûa mình. Ai cuõng ngôõ raèng coù söï maâu thuaãn laø do ngöôøi naøy ñoái vôùi ngöôøi kia, hoaëc ngöôøi kia vôùi ngöôøi noï, chôù khoâng nghó caùi maâu thuaãn ñoù ôû saün trong baûn thaân mình. Toâi noùi theo Phaät hoïc, nhöng trong y hoïc quyù vò coù theå nghieân cöùu ñeå öùng duïng. Trong Phaät hoïc Phaät daïy thaân naøy do töù ñaïi hoøa hôïp goàm: ñaát, nöôùc, gioù, löûa. Nhö vaäy ñaát vôùi gioù khoâng thuaän, nöôùc vôùi löûa khoâng thuaän. Cho neân nhöõng gì coù söï choáng traû nhau ngöôøi ta thöôøng noùi nhö nöôùc vôùi löûa. Vaäy trong thaân mình, gioù vôùi ñaát coù thuaän khoâng ? Quyù vò thaáy nôi naøo coù gioâng lôùn thì ñaát buïi bay töù tung leân. Nhö vaäy, trong thaân con ngöôøi khi naøo laïnh phaûi uoáng thöùc noùng cho aám laïi. Khi naøo bò noùng phaûi uoáng thöùc maùt cho dòu laïi. Vì noùng laø löûa nhieàu nöôùc ít, coøn laïnh laø nöôùc nhieàu löûa ít, cho neân phaûi dung hoøa noù. Caùi gì yeáu phaûi naâng leân, caùi gì maïnh phaûi keùo xuoáng, ñaây laø chuyeän laøm cuûa baùc só.

Nhö vaäy, trong söï soáng chuùng ta phaûi laøm sao trung hoøa caùc yeáu toá coù tính chaát traùi ngöôïc nhau. Neáu quaù beân naøo cuõng ñeàu sanh beänh heát. Nhö gioù vôùi ñaát, cuï theå laø ngöôøi naøo truùng gioù thì phaûi laøm sao ? Truùng gioù laø gioù nhaäp nhieàu, trieäu chöùng noù laø ñau reâm caû ngöôøi, neân gioù maïnh thì ñaát rung rinh, vì vaäy chuùng ta phaûi ñaùnh gioù. Ñaùnh moät hoài bôùt gioù thì ngöôøi nheï, khoûe laïi. Coøn neáu ôû loã muõi, coå hoïng ñaát nhieàu thì noù moïc nhaùnh ra; phaûi ñi caét boû, neáu khoâng seõ bò ngheït. Roõ raøng ñaát vôùi gioù luoân luoân ñoái choïi vôùi nhau, caùi naøy troäi thì caùi kia bò ngaên trôû. Vì vaäy chuùng ta phaûi tìm caùch ñieàu hoøa laøm sao cho noù ñöôïc quaân bình. Nhö vaäy, mang thaân naøy chuùng ta thaáy noù ñang maâu thuaãn.

Trong nhaø Phaät daïy raèng, chuùng ta ñieàu hoøa thaân naøy gioáng nhö oâng chuû ñieàu hoøa boán con raén soáng chung trong moät caùi gioû vaäy. Noù luoân luoân thuø ñòch nhau, muoán cho noù yeân phaûi tìm caùch ñieàu hoøa, ñöøng ñeå noù caén moå nhau. Nhöng ñieàu hoøa tôùi möùc naøo ? Keát quaû ra sao ? Coá gaéng ñieàu hoøa, ñieàu hoøa toái ña, nhöng ñeán moät luùc naøo ñoù caùi gioû thuûng beå, thì maáy con raén maïnh con naøo con aáy chaïy. Ñieàu hoøa gioûi nhö baùc só nhöng cuõng coù ngaøy caùi gioû seõ thuûng, maáy con raén cuõng chaïy. Nöôùc chaïy theo nöôùc, gioù theo gioù, löûa theo löûa, ñaát veà ñaát. Khoâng ai coù theå ñieàu hoøa ñöôïc suoát naêm naøy thaùng kia cho tôùi naêm baûy traêm naêm ñöôïc. Chæ moät giôùi haïn naøo thoâi. Nhö vaäy phaàn thaân do ñaát, nöôùc, gioù, löûa neân coù maâu thuaãn vôùi nhau, coøn noäi taâm coù maâu thuaãn khoâng ?

Theo Duy thöùc hoïc cuûa nhaø Phaät thì noäi taâm chia ra caùc nhoùm: nhoùm thieän taâm sôû vaø nhoùm aùc taâm sôû. Thieän vaø aùc coù laãn trong taâm ta heát. Coù khi söï vieäc gì xaûy ra chuùng ta böïc töùc neân noùi, laøm quaù trôùn. Laùt sau, thieän taâm sôû noù raày, noùi mình laøm nhö vaäy khoâng ñuùng, cho neân chuùng ta bò ray röùt, töï mình thaáy khoù, töï mình thaáy khoå, töùc laø chính mình tröøng trò mình roài. Caùi thieän raên caùi aùc, nhöng cuõng coù khi caùi aùc thaéng caùi thieän. Nhö leõ ra chuùng ta khoâng noùi tieáng naëng vôùi ai, khoâng laøm cho ngöôøi ñau khoå, ñoù laø taâm nieäm cuûa ngöôøi tu. Vaäy maø khi coù ñieàu gì laøm mình noåi töùc leân thì aùc taâm sôû quaù maïnh, noù laán löôùt laøm cho chuù thieän troán ñaâu maát. Chuù aùc la loái moät hoài, chuù thieän môùi troài ñaàu ra thì chuyeän ñaõ roài. Neân noùi mình coù saün caùi thieän maø cuõng coù saün caùi aùc. Noäi taâm chuùng ta luùc naøo cuõng coù hai thöù ñoù giaèng co vôùi nhau khieán cho chuùng ta baát an hoaøi.

Thaân choáng ñoái, taâm choáng ñoái ñeàu laø maâu thuaãn caû, maø maâu thuaãn laø gì ? Thuaãn coøn goïi laø caùi khieân, maâu coøn goïi laø caây giaùo. Cho neân giaùo ñaâm thì khieân ñôõ, choûi laïi. Trong taâm chuùng ta saün saøng maâu thuaãn, thaân chuùng ta cuõng saün saøng maâu thuaãn. Töï mình ñaõ maâu thuaãn thì soáng vôùi moïi ngöôøi coù maâu thuaãn khoâng ? Ñoù laø ñieàu khoâng ai muoán, nhöng laøm sao ñöôïc ! Thaân ñaõ maâu thuaãn, taâm ñaõ maâu thuaãn thì ngöôøi khaùc cuõng vaäy. Cho neân coù hoøa hôïp laø coù choáng ñoái, khoâng bao giôø traùnh khoûi ñieàu ñoù. Nhö vaäy trong theå xaùc vaø taâm hoàn chuùng ta hai thöù ñoù luoân coù söï maâu thuaãn.

Noùi roäng hôn ôû theá gian, theá gian naøy coù maâu thuaãn khoâng ? Trong theá gian ngöôøi ta thöôøng noùi coù khí aâm, khí döông. AÂm vôùi döông coù chòu nhöôøng nhau ñaâu. Döông nhieàu thì naéng haïn khoâ, coøn aâm nhieàu thì möa daàm deà. AÂm döông luùc naøo cuõng choáng choïi nhau, vaø caùi naøo taêng nhieàu cuõng nguy hieåm. Nhö vaäy aâm döông ôû theá gian cuõng luoân luoân choáng ñoái, chôù khoâng phaûi hoaøn toaøn hoøa heát. Coù söï baát thöôøng töùc laø coù söï choáng ñoái. Vì khí ôû theá gian ñoái choïi nhau, luoân thay ñoåi cho neân aûnh höôûng tôùi con ngöôøi, ít ngaøy caûm, soå muõi nhöùc ñaàu v.v… Roõ raøng con ngöôøi, khoâng gian beân ngoaøi, söï soáng treân maët ñaát ñeàu coù söï choáng ñoái, maâu thuaãn vôùi nhau, chôù khoâng phaûi luùc naøo cuõng hoaøn toaøn an oån. Veà ñieän cuõng coù aâm döông, ñieàu hoøa vaø söû duïng ñöôïc söï ñoái choïi cuûa ñieän aâm döông, caùc nhaø khoa hoïc ngaøy nay ñaõ tieán boä vöôït böïc. Caùc coâng ngheä kyõ thuaät phaùt minh khoâng theå löôøng tröôùc ñöôïc laø nhôø söû duïng ñöôïc söï choáng ñoái cuûa ñieän. Theá neân chuùng ta khoâng sôï söï maâu thuaãn cuûa ñieän, chæ sôï mình khoâng ñuû khaû naêng ñieàu hoøa vaø söû duïng noù thoâi. 

Tôùi con ngöôøi vôùi con ngöôøi. ÔÛ ñaây toâi noùi giöõa ngöôøi nam vôùi ngöôøi nöõ. Thöôøng ngöôøi ta baûo nam thì cang, nöõ thì nhu. Cang laø cang cöôøng, nhu laø nhu hoøa neân cuõng laø choûi. Vì vaäy khi laäp gia ñình coù choàng, coù vôï thì cuõng laø söï choáng choûi; beân cang, beân nhu laøm sao maø gioáng. Cho neân vôï choàng thöôøng hay caõi vaõ nhau cuõng taïïi lyù do ñoù. Nhöõng gì ngöôøi nam ñeà nghò thì ngöôøi nöõ khoâng chòu, ngöôøi nöõ ñeà nghò thì ngöôøi nam khoâng chòu. Nhö vaäy môùi thaáy cuoäc soáng gia ñình giöõa nam nöõ muoán ñöôïc haïnh phuùc deã hay khoù ? Ñaõ laø hai tính chaát khoâng gioáng nhau thì laøm sao deã ñöôïc. Quyù vò môùi thaáy cuoäc soáng luoân maâu thuaãn, khoâng coù lónh vöïc naøo khoâng coù maâu thuaãn. Vì vaäy muoán cho cuoäc soáng trong gia ñình ñöôïc ñieàu hoøa thì phaûi heát söùc khoân kheùo. Ñoù laø toâi noùi chuyeän caù nhaân giöõa nam nöõ, baây giôø noùi tôùi taäp theå.

Taäp theå naøo cuõng coù moät laäp tröôøng rieâng, sinh hoaït rieâng, chính kieán rieâng khoâng gioáng nhau. Maø khoâng gioáng nhau töùc laø coù choáng nhau. Neân nhìn chung, taát caû töø baûn thaân tôùi con ngöôøi, gia ñình, xaõ hoäi taát caû ñeàu maâu thuaãn. Nhö vaäy chuùng ta soáng laøm sao ñöôïc an vui, laøm sao ñöôïc haïnh phuùc maø ta cöù ñoøi haïnh phuùc, ñoøi gioáng nhau thoâi. Neáu gia ñình gioáng nhau thì phaûi laø nam heát, chôù moät beân cang, moät beân nhu thì laøm sao gioáng nhau ñöôïc. Vì vaäy ñoái vôùi cuoäc soáng naøy phaûi kheùo leùo, khoân ngoan chôù khoâng theå naøo töôûng töôïng ñöôïc nhö yù mình. Ai nghó raèng nhöõng gì mình ñeà nghò ra moïi ngöôøi ñeàu nghe, ñeàu tuaân theo heát thì ñoù laø aûo töôûng. Chæ coù mình ñeà nghò ra ngöôøi ta phaûn ñoái nhieàu hay ít vaäy thoâi, chôù khoâng bao giôø moïi ngöôøi chaáp thuaän heát.

Hieåu nhö vaäy roài, chuùng ta phaûi laøm sao cho cuoäc soáng ñöôïc oân hoøa, ñöôïc vui veû ? Noùi ñieàu naøy toâi nhôù nhöõng naêm tröôùc coù ngöôøi hoûi toâi: “Thöa thaày, neáu coù hai taäp theå thuø ñòch nhau thì theo quan nieäm cuûa thaày, phaûi laøm sao cho hai taäp theå ñoù ñöôïc hoøa hôïp ?” Toâi traû lôøi raèng: “Coù nöôùc, coù löûa thì coù côm aên”. Caâu traû lôøi ñôn giaûn vaäy thoâi. Quyù Phaät töû thöû xeùt, thaät ra ngöôøi ta cöù sôï maâu thuaãn, nhöng khoâng ngôø chính caùi maâu thuaãn laø ñieàu kieän ñeå cho con ngöôøi trong vuõ truï naøy coù söï sinh hoùa. Nam khoâng cuõng khoâng sanh ñöôïc, nöõ khoâng cuõng sanh khoâng ñöôïc. Muoán söï sanh hoùa ñöôïc lieân tuïc toát ñeïp thì ngöôøi ñieàu hoøa phaûi kheùo. Nhö chuùng ta coù nöôùc maø khoâng coù löûa, hay ngöôïc laïi coù löûa maø khoâng coù nöôùc thì coù côm aên khoâng ? Phaûi coù nöôùc, coù löûa vaø ngöôøi kheùo duøng nöôùc, duøng löûa ñeå naáu thì coù côm aên. Chôù duøng nöôùc ñeå daäp taét löûa, hay duøng löûa ñoát cho caïn nöôùc thì khoâng coù côm aên. Cho neân cuoäc soáng phaûi kheùo ñieàu hoøa, neáu naëng beân naøo cuõng thaát baïi caû. Vôï choàng traùi nhau, khoâng gioáng nhau, nhöng ñöøng ñeå beân naøo thieät thoøi maø phaûi coù cuoäc soáng vöøa phaûi, khoâng neân vì ñöôïc phaàn mình maø maát loøng ngöôøi thì gia ñình tan naùt. Do ñoù chuùng ta phaûi coù cuoäc soáng heát söùc kheùo leùo vaø ñöøng bao giôø chuû quan. Nhaát laø beân nam hay chuû quan ta laø phaùi maïnh, caùi gì cuõng baét phaùi yeáu tuaân theo, ñoù laø ñieàu khoâng toát, khoâng kheùo ñieàu hoøa. Ñaõ khoâng kheùo ñieàu hoøa thì maàm ñau khoå seõ naûy sinh, neân ñöøng ñeå beân naøo bò thieät thoøi thì cuoäc soáng môùi ñi tôùi choã toát ñeïp, an vui, haïnh phuùc.

Nhöng haïnh phuùc trong cuoäc ñôøi chæ laø haïnh phuùc göôïng gaïo, chôù khoâng phaûi haïnh phuùc thaät. Vì haïnh phuùc aáy ñöôïc keát hôïp bôûi hai thöù khoâng gioáng nhau thì laøm sao tröôøng cöûu ñöôïc. Chaúng qua gaéng göôïng ñieàu hoøa neân cuoäc soáng taïm an oån, taïm vui, chôù khoâng coù haïnh phuùc naøo hoaøn toaøn nhö yù heát. Keå caû oâng vua cuõng khoâng nhö yù nöõa, bôûi vì vua cuõng coù ngöôøi choáng, ngöôøi phaûn laïi chôù ñaâu phaûi ai cuõng nghe theo. Vì vaäy chuùng ta phaûi ñieàu hoøa ñeå cho cuoäc soáng ñöôïc toát ñeïp. Nhö vì noài côm chuùng ta phaûi ñieàu hoøa löûa, nöôùc. Nhôø coù ñieàu hoøa nöôùc, löûa neân chuùng ta coù côm aên ngon. Cuõng vaäy, trong cuoäc soáng kheùo ñieàu hoøa thì gia ñình haïnh phuùc, vôï choàng vui, con caùi toát. Ñöøng bao giôø nghó töôûng duøng theá maïnh ñaøn aùp ngöôøi ta phaûi theo mình. Bôûi vì khi ngöôøi ta bò ñaøn aùp hoï phaûi tuaân theo, nhöng trong loøng hoï khoâng phuïc, theá naøo coù luùc hoï cuõng phaûn öùng laïi thoâi. Cho neân kheùo ñieàu hoøa quaân bình thì môùi toát, môùi laø ngöôøi soáng khoân ngoan. Coøn mình gioûi, mình khoân roài baét ngöôøi ta cuõng theo mình thì ñoù laø chöa thaät khoân ngoan. Ñaây laø chuyeän maâu thuaãn vaø ñieàu hoøa giöõa con ngöôøi, gia ñình, xaõ hoäi. Toâi noùi ñieàu hoøa, vaäy ñieàu hoøa baèng caùch naøo ?

Phaät daïy, muoán ñieàu hoøa phaûi taäp hai ñöùc taùnh: nhaãn nhuïc vaø hyû xaû, töùc laø theá gian noùi nhaãn nhòn vaø tha thöù. Muoán nhaãn nhòn vaø tha thöù thì tröôùc tieân chuùng ta phaûi coù caùi nhìn thaät ñaïo lyù. Coù laàn toâi ñöôïc hoûi raèng: Thaày laøm Phaät söï coù gaëp nhöõng trôû ngaïi do ngöôøi khaùc taïo ra khoâng ? Toâi noùi: Coù ! Hoûi: Nhö vaäy thaày nghó sao veà ngöôøi gaây trôû ngaïi cho thaày ? Toâi traû lôøi: Tröôùc maét toâi khoâng coù keû thuø, chæ coù nhöõng ngöôøi baïn ñaõ thoâng caûm vaø chöa thoâng caûm thoâi.

Nhìn cuoäc ñôøi phaûi nhö vaäy. Nhöõng ngöôøi ñaõ thoâng caûm thì toát vôùi mình, coøn nhöõng ngöôøi tuy chöa thoâng caûm nhöng hoï cuõng laø baïn, chôù khoâng coù thuø. Nhö vaäy trong gia ñình, vôï choàng chaúng leõ coi nhau nhö keû thuø. Neáu coù vieäc vui buoàn xaûy ra thì cuõng nghó raèng ñaây laø ngöôøi baïn chöa ñöôïc thoâng caûm, roài seõ tìm caùch thoâng caûm, chôù ñöøng bao giôø coi nhö keû thuø. Chaúng nhöõng trong gia ñình maø keå caû moïi ngöôøi beân ngoaøi, chuùng ta phaûi coù caùi nhìn côûi môû, thöông yeâu. Coù theá môùi giaûi quyeát ñöôïc noãi khoå cuûa con ngöôøi. Treân theá gian naøy traøn treà ñau khoå bôûi vì ngöôøi maïnh cöù nghó mình laø hôn, roát cuoäc laø gaây ñau khoå hoaøi. Hieåu ñöôïc chuùng ta môùi thaáy raèng soáng ñeå ñem laïi an vui cho mình, cho ngöôøi. Muoán ñöôïc nhö vaäy thì mình ñöøng xem ai laø keû thuø heát. Ñoù laø chuùng ta bieát soáng, chuùng ta kheùo leùo.

Quyù Phaät töû cuõng thaáy, bao nhieâu naêm roài, ngöôøi thì pheâ bình theá naøy, keû thì maéng nhieác theá kia maø toâi cuõng cöôøi thoâi. Ai laøm gì laøm, vì hoï chöa thoâng caûm, nhöõng ngöôøi baïn chöa thoâng caûm; noùi gì thì noùi, laâu roài hoï cuõng thoâng caûm. Chôù nghe lieàn noåi töùc la loái vôùi nhau, roát cuoäc roài thaønh moät ñaùm caõi loän, khoâng coù ñaïo ñöùc gì heát.

Laøm sao trong cuoäc soáng ôû gia ñình choàng vôï bieát nhòn nhau nhö vaäy. Vôï choàng laø baïn neân caàn hoøa vui, coøn neáu chöa thoâng caûm thì laø ngöôøi baïn chöa thoâng caûm, chôù ñöøng bao giôø nghó laø keû thuø. Neáu thaáy laø keû thuø thì deã ñi ñeán ñoå vôõ tan naùt.

Ñoù laø leõ thaät, cuoäc soáng töø caù nhaân, gia ñình cho tôùi taäp theå, khoâng bao giôø hoaøn toaøn ñuùng theo yù mình, ñöôïc chöøng saùu möôi ñeán baûy möôi phaàn traêm laø toát laém roài, chôù ñöøng ñoøi hoûi phaûi nhö yù heát. Nhöõng ngöôøi ñoøi hoûi nhö vaäy laø hieåu sai laàm, khoâng ñuùng leõ thaät. Baây giôø laøm sao ñeå thaáy ngöôøi xung quanh chuùng ta laø baïn ? - Phaûi taäp nhaãn nhòn. Bôûi vì con ngöôøi ai cuõng coù saün “aùc taâm sôû” laø noùng giaän, ñaøn oâng ñaøn baø ai cuõng bieát giaän. Khi mình noåi giaän noùi lôøi khoâng phaûi thì ngöôøi khaùc cuõng noåi giaän noùi lôøi khoâng phaûi. Vaäy thì laøm sao ? Caùi phaûi veà mình heát hay moãi beân nhöôøng moät chuùt. Chuùng ta coù taät hay caõi lyù. Caõi cho ra lyù maø lyù noù khoâng coù thaät, thöôøng thöôøng leõ phaûi ôû keû maïnh chôù khoâng thaät lyù. Cho neân ñöøng ñoøi hoûi leõ thaät, chæ coù ai maïnh, ai ñöôïc nhieàu ngöôøi beânh vöïc thì ngöôøi ñoù phaûi. Coøn ai yeáu, ít ngöôøi beânh vöïc thì khoâng phaûi. ÔÛ ñôøi laø nhö vaäy thoâi.

Thôøi nay ngöôøi ta duøng “laù thaêm”, duø ngöôøi khoâng hay laém nhöng ñöôïc loøng thieân haï thì cuõng ñöôïc “thaêm”, coøn ngöôøi duø cho hay maø thieân haï khoâng hieåu cuõng khoâng ñöôïc “thaêm” nhö thöôøng. Ñöøng cho raèng nhöõng gì hay, nhöõng gì phaûi thì seõ ñöôïc. Chæ kheùo ñöôïc nhieàu ngöôøi meán, ñöôïc nhieàu ngöôøi uûng hoä, hoaëc ñöa ra nhöõng gì ñuùng vôùi sôû nguyeän cuûa hoï thì hoï höôûng öùng, hoï theo mình. Ngöôïc laïi duø coù ñöa yù kieán ñuùng maø hoï khoâng muoán thì hoï cuõng khoâng theo nhö thöôøng. Nhö vaäy khoâng haún nhieàu ngöôøi khen laø leõ phaûi. Laâu nay chuùng ta cöù ngôõ raèng ñöôïc nhieàu ngöôøi chaáp nhaän, ñoù laø leõ phaûi. Khoâng phaûi nhö vaäy. Leõ phaûi chaân thaät caàn ngöôøi coù nhaän ñònh thaät saâu, chôù khoâng phaûi thöôøng. Ñöôïc phaàn ñoâng quaàn chuùng theo thì trong ñoù ña soá laø nhöõng ngöôøi xu höôùng thoâi.

Chæ chuùng ta tuøy thuaän vôùi nhau, nhöôøng nhòn nhau ñeå maø soáng. Ñöøng noùi vieäc naøy phaûi, ai laøm khaùc thì saùt phaït hoï, nghó nhö vaäy laø khoâng ñöôïc. Ngöôøi choàng thaáy mình phaûi, ngöôøi vôï cuõng thaáy mình phaûi roài ñoøi saùt phaït nhau. Nhö vaäy laø coù hai quan taøi roài. Trong cuoäc soáng, chuùng ta phaûi moät phaàn, ngöôøi kia phaûi moät phaàn, thoâi thì nhöôøng nhòn nhau cho noù toát ñeïp, ñoù laø haïnh nhaãn nhuïc cuûa ñaïo Phaät.

Nhöng neáu nhòn nhau maø khoâng tha thöù, cöù nhôù loãi ngöôøi ta hoaøi thì ñieàu hoøa ñöôïc chöa ? Hoâm nay nhòn chôù mai moát gaëp vieäc cuõng buøng noå nöõa. Ñoù laø caên beänh ngöôøi ta hay chöùa trong loøng. Coù ai laøm phaät loøng laàn ñaàu raùn nhòn, mai moát gaëp nöõa thì noùi toâi nhòn laàn thöù hai roài nghe. Nhö vaäy khoâng phaûi laø ñieàu hoøa thaät. Chuùng ta nhòn thì phaûi boû qua luoân, ñöøng nhaéc tôùi nhaéc lui. Nhòn maø khoâng chòu queân cöù nhaéc hoaøi. Nhaéc hoaøi thì ngöôøi kia cuõng saân leân, roát cuoäc khoâng ai nhòn ai caû.

Vì vaäy mong quyù Phaät töû kheùo nhaãn nhòn vôùi nhau. Qua söï nhaãn nhòn ñoù chuùng ta coøn phaûi hyû xaû, nghóa laø vui maø boû chôù ñöøng göôïng boû. Bôûi vì chaúng qua ñeàu do khôø daïi neân ta môùi caõi vaõ vôùi nhau. Bieát roài thì boû heát ñöøng theøm giaän hôøn gì nöõa. Chôù coøn nghó mình phaûi, kia quaáy roài oâm aáp, mai moát gaëp vieäc caõi laïi nöõa, roát cuoäc khoâng heát khoå ñau.

Phöông phaùp nhaãn nhòn seõ ñöa chuùng ta tôùi choã an oån. Nhaãn nhòn laø kheùo leùo ñieàu hoøa ngoïn löûa, ñöøng ñeå nöôùc daäp taét löûa, cuõng ñöøng ñeå löûa ñoát caïn nöôùc. ÔÛ gia ñình, vì con caùi neân vôï choàng nhöôøng nhòn nhau. Ngoaøi xaõ hoäi, vì moät lyù töôûng naøo ñoù maø ngöôøi ta phaûi nhòn nhau. Trong ñaïo thì vì ñaïo ñöùc cao thöôïng neân nhöôøng nhòn nhau, tha thöù nhau. Nhôø theá maø gia ñình, taäp theå môùi thaät coù an oån, thaät coù vui töôi. Neáu khoâng nhö vaäy thì chaúng bao giôø coù nieàm vui ñöôïc. Choàng vôùi vôï gaëp nhau göôïng noùi chuyeän chôù trong buïng khoâng ai öa ai, thì ñoù laø noãi khoå lôùn nhaát trong gia ñình. Ngoaøi xaõ hoäi cuõng theá.

Do bieát cuoäc ñôøi laø maâu thuaãn neân chuùng ta phaûi ñieàu hoøa baèng hai haïnh: haïnh nhaãn nhuïc vaø haïnh hyû xaû. Muoán ñöôïc nhaãn nhuïc, hyû xaû, tröôùc phaûi coù taâm töø bi, thaáy taát caû laø baïn, khoâng coù ai thuø. Ba ñieàu ñoù töø bi laø tröôùc, roài nhòn sau, tha thöù nhau. Khoâng coù töø bi thì khoâng theå coù nhaãn nhòn vaø tha thöù ñöôïc. Cöù cho ngöôøi laøm traùi yù mình laø keû thuø thì khoâng bao giôø chuùng ta nhöôøng nhòn. Cho neân ñöøng thaáy ai laø keû thuø caû, chæ coù baïn ñaõ thoâng caûm vaø chöa thoâng caûm. Ñoù laø taâm töø bi. Chính do taâm töø bi neân chuùng ta môùi nhöôøng nhòn, tha thöù nhau ñöôïc. Chuùng ta öùng duïng giaùo lyù cuûa Phaät trong cuoäc soáng thì mình soáng vöøa coù ñaïo ñöùc, vöøa ñöôïc an vui trong gia ñình.

Ñoù laø ba ñieàu kieän ñeå chuùng ta ñieàu hoøa söï maâu thuaãn. Tuy khoù nhöng chuùng ta phaûi raùn öùng duïng trong cuoäc soáng, neáu khoâng aét seõ chòu khoå thoâi. Hieåu ñöôïc vaäy chuùng ta môùi bieát soáng vaø soáng coù haïnh phuùc, chôù ñöøng tranh phaûi quaáy hôn thua thì khoâng bao giôø haïnh phuùc. Ñoù laø leõ thaät.

Toùm laïi, muoán cho söï soáng toát ñeïp bình yeân thì phaûi ñuû ba ñieàu kieän: töø bi, nhaãn nhuïc vaø hyû xaû. Noùi theo theá gian laø tình thöông, nhaãn nhòn vaø tha thöù. Ñieàu caám kî nhaát laø ñöøng bao giôø oâm aáp aûo töôûng raèng ai cuõng tuøng phuïc ta, chìu theo yù muoán cuûa ta heát. Ñoù laø laàm to.

Kinh nghieäm trong cuoäc soáng ñaõ cho thaáy, toâi soáng chung quanh naêm saùu traêm Taêng Ni, khoâng bao giôø toâi daùm aûo töôûng raèng ai cuõng gioáng heät toâi vaø toâi noùi ai cuõng nghe. Coù nhöõng ñieàu hoï noùi khoâng vöøa yù toâi, nhöng roài toâi cuõng boû qua, khoâng coù buoàn. Chôù neáu moãi chuùt moãi buoàn thì chaéc toâi cheát sôùm laém. Thoâi thì vieäc gì cuõng boû qua, mieãn hoï tu ñöôïc laø toát.

Vì vaäy quyù Phaät töû nhôù, vôï choàng coù gì traùi yù nhau neân boû qua, mieãn gia ñình bình yeân, con caùi hoïc haønh ñaøng hoaøng, khoân lôùn neân ngöôøi laø ñöôïc roài, nhöõng gì rieâng tö thì boû qua heát. Vì vieäc chung neân boû caùi rieâng thì seõ ñöôïc an oån. ÔÛ trong gia ñình chaúng nhöõng vôï choàng khoâng gioáng nhau maø cha meï, con caùi cuõng khoâng gioáng nhau. Muoán ñöôïc bình yeân vui veû thì treân döôùi cuõng phaûi ñieàu hoøa. Caùi khoå laø cha meï khoâng bao giôø nhòn con. Con coù chòu nhòn hay khoâng chòu nhòn cha meï thoâi, chôù cha meï khoâng bao giôø nhòn con, maø chaéc gì cha meï ñaõ truùng moät traêm phaàn traêm. Bôûi vì ngöôøi ta cöù cho raèng cha meï sanh ra con caùi neân cha meï laø beà treân, con caùi khoâng coù quyeàn caõi. Nhöng thaät ra cha meï sanh laø sanh thaân theå thoâi, chôù ñaâu coù sanh ñöôïc taâm hoàn. Taâm hoàn con cuõng coù caùi hay rieâng cuûa con neân cha meï cuõng phaûi nhòn. Nhö toâi laø thaày, ñaâu theå nhòn troø, nhöng coù khi thaày cuõng boû qua. Boû qua töùc laø nhòn roài. Nhôø vaäy toâi ñieàu hoøa ñöôïc maáy traêm ngöôøi, chôù neáu baét nhö mình maø ngöôøi ta khoâng ñöôïc nhö mình, roài ñuoåi ñi heát thì thoâi, chaéc toâi cuõng soáng moät mình toâi. Hieåu ñöôïc nhö vaäy môùi thaáy nhôø chuùng ta kheùo ñieàu hoøa neân moïi vieäc ñöôïc toát ñeïp. Ñaây laø phöông phaùp thöù nhaát, phöông phaùp töông ñoái.

Baây giôø tôùi phöông phaùp thöù hai laø phöông phaùp tuyeät ñoái, phöông phaùp naøy ít ngöôøi thöïc hieän ñöôïc. Bôûi vì khi naøo chuùng ta deïp ñöôïc taâm ñoái ñaõi cuûa mình; taâm sôû thieän, taâm sôû aùc heát thì chöøng ñoù hoaøn toaøn khoûi nhaãn nhòn, khoûi tha thöù gì caû. Neân noùi tuyeät ñoái laø vaäy. Cuõng nhö Luïc toå Hueä Naêng baûo Thöôïng toïa Hueä Minh: “Khoâng nghó thieän, khoâng nghó aùc, caùi gì laø baûn lai dieän muïc cuûa Thöôïng toïa Minh ?”. Ngay caâu noùi naøy Hueä Minh lieàn nhaän ra baûn lai dieän muïc cuûa mình. Baûn lai dieän muïc ñoù khoâng coù hai beân, maø khoâng coù hai beân thì ñaâu coøn maâu thuaãn. Khoâng coøn maâu thuaãn môùi laø vónh vieãn an laønh. Ñaây chính laø muïc ñích Phaät nhaém ñeán ñeå daïy chuùng ta tu ñaït ñöôïc giaûi thoaùt vieân maõn.

Cuõng nhö trong Tín Taâm Minh, toå Taêng Xaùn noùi: “Tín taâm baát nhò, baát nhò tín taâm”. Tin mình coù caùi taâm chaân thaät thì khoâng coøn hai. Khoâng coøn hai thì môùi tin ñöôïc taâm chaân thaät cuûa mình, coøn thieän taâm sôû vaø aùc taâm sôû khoâng phaûi thaät taâm cuûa mình. Moät nhoùm tham lam vaø moät nhoùm hieàn laønh, hai nhoùm ñoù laëng xuoáng thì môùi hieån baøy taâm chaân thaät cuûa mình. Ñöôïc taâm chaân thaät roài thì cöôøi hoaøi, khoâng caàn nhaãn nhòn, khoâng caàn tha thöù gì nöõa. Nhöng neáu hai thöù ñoù coøn thì phaûi töø bi, nhaãn nhòn, hyû xaû cuoäc soáng môùi yeân. Chöøng naøo chuùng ta thoaùt qua hai thöù ñoù môùi ñöôïc an oån vónh vieãn. Quyù vò thaáy Toå thöù ba, Toå thöù saùu ñeàu daïy chuùng ta boû hai thöù ñoù. Baây giôø gaàn nhaát laø toå Truùc Laâm, Ngaøi coù baøi keä “Höõu cuù voâ cuù”, töùc laø “Caâu coù caâu khoâng”. Ngöôøi coøn thaáy coù, thaáy khoâng laø coøn thaáy hai. Toâi taïm daãn vaøi caâu trong baøi keä aáy:

            Höõu cuù, voâ cuù

            Töï coå, töï kim

            Chaáp chæ voïng nguyeät

            Bình ñòa luïc traàm …

Nghóa laø thaáy coù thaáy khoâng, töø xöa ñeán nay, nhö ngöôøi chaáp ngoùn tay maø queân maët traêng. Ngoùn tay chæ maët traêng maø cöù cho laø maët traêng chính taïi ñaàu ngoùn tay. Ñoù laø keû ngu xuaån. Phaûi boû ngoùn tay môùi thaáy maët traêng ôû treân kia. “Bình ñòa luïc traàm”, töùc laø treân ñaát baèng maø cheát chìm, ñaây laø chæ cho nhöõng keû quaù ngu xuaån. Coøn hai beân laø coøn ñau khoå, coøn ngu xuaån. Chöøng naøo heát hai beân môùi ñöôïc töï taïi, an laønh. Neân phaûi hieåu quyù thaày daïy Phaät töû tu, ngoài thieàn ñeå laøm gì ? Ñeå boû caùi taâm chaïy theo hai beân ñoù. Ngoài thieàn thì nghó aùc, nghó laønh gì cuõng boû heát ñeå ñi tôùi choã khoâng coøn hai, khi ñoù môùi hoaøn toaøn giaûi thoaùt. Coøn coù hai thì khoâng bao giôø giaûi thoaùt ñöôïc. Do ñoù chuùng ta môùi hieåu yù nghóa taïi sao mình phaûi ngoài thieàn, taïi sao mình boû heát taát caû voïng töôûng thieän, aùc. Bôûi vì coøn thieän töùc laø coøn aùc ñoái ñaõi, vì vaäy phaûi buoâng caû hai thì taâm môùi yeân. Taâm yeân ñoù môùi laø taâm chaân thaät, coøn taâm nghó thieän nghó aùc v.v… chöa phaûi laø taâm thaät. Laâu nay chuùng ta cöù töôûng noù thaät, gioáng nhö ngoùn tay chæ maët traêng maø chuùng ta cöù cho ñaàu ngoùn tay laø maët traêng. Khoâng ngôø boû ñaàu ngoùn tay, nhìn taän chaân trôøi môùi thaáy maët traêng, ngöôøi tu phaûi khoân ngoan ôû choã naøy. Bôûi vì tu laø sieâu thoaùt. Sieâu thoaùt nghóa laø khoâng keït trong ñoái ñaõi. Khoâng ñoái ñaõi thì qua ñöôïc caùc thöù maâu thuaãn khoå ñau, hoaøn toaøn an laønh töï taïi, cho neân muïc ñích cuoái cuøng cuûa ngöôøi tu Phaät laø khoâng coøn thaáy hai. Ñöôïc vaäy thì töï nhieân heát maâu thuaãn, khoâng coøn gì maø choáng ñoái.

Song neáu ngöôøi chöa qua khoûi hai beân thì phaûi taäp tu töø bi, nhaãn nhuïc vaø hyû xaû thì cuoäc soáng môùi yeân laønh. Böôùc ñaàu quyù Phaät töû neân taäp töø bi, nhaãn nhuïc vaø hyû xaû tröôùc cho caùi maâu thuaãn trong mình ñöôïc ñieàu hoøa, cuoäc soáng ñöôïc bình an. Laáy ñaây laøm baøi hoïc thì coù theå noùi nghe keâu moät chuùt laø coù “moät trieát lyù soáng”. Vì laâu nay Phaät töû soáng maø khoâng bieát soáng laøm sao, cho neân ai cuõng nuoâi cöïc ñoan trong mình roài mang laáy ñau khoå, keâu trôøi traùch ñaát hoaøi. Neáu bieát ñöôïc leõ soáng nhö vaäy thì cuoäc soáng raát bình an. Neáu vöôït qua luoân söï ñoái ñaõi thì thaønh Thaùnh maát roài, khoâng noùi Thaùnh cuõng laø Thaùnh, coù vieäc gì phaûi buoàn. Chuùng ta coøn thöông ngöôøi laøm laønh thì gheùt ngöôøi laøm aùc, cho neân coøn coù hai töùc laø coøn ñoái choïi. Chæ khi naøo qua ñöôïc hai beân môùi heát maâu thuaãn. YÙ nghóa cuûa ñaïo Phaät cao sieâu laø vaäy.

Buoåi noùi chuyeän hoâm nay neáu Phaät töû öùng duïng ñöôïc trong cuoäc soáng thì thaät laø hay, baèng ngöôïc laïi thì hoïc Phaät bao nhieâu cuõng chaúng coù ích lôïi gì. Quyù vò haõy nhôù caâu naøy: “Tröôùc maët khoâng coù keû thuø” thì cuoäc soáng ñöôïc an laïc nhieàu roài ñoù. Ñaïo lyù thaät hay, nhöng ñoâi khi toâi thaáy raát buoàn vì keå caû ngöôøi tu cuõng khoâng thöïc haønh noåi, cöù thuø ngöôøi naøy, giaän ngöôøi kia. Ngöôøi tu maø noùi giaän ngöôøi naøy, thuø ngöôøi kia thì chöa phaûi ngöôøi tu. Ngöôøi hieåu thaáu ñaùo cuoäc soáng roài thì chæ cöôøi thoâi, khoâng coù gì quan troïng heát. Khi ñaët vaán ñeà quan troïng, coù ngöôøi höôûng öùng vôùi mình thì laø baïn, khoâng höôûng öùng trôû thaønh thuø. Cöù maõi nhö vaäy thì phaûi chòu ñau khoå thoâi.

Coù nhieàu ngöôøi hoûi toâi: “Thaày coù thuaät gì maø ñieàu hoøa maáy traêm Taêng, Ni vaø nhaát laø beân Ni ?” Toâi noùi: “Ai ñeán thöa kieän ngöôøi naøy sai, ngöôøi kia traùi, toâi ñaâu coù xöû. Toâi baûo: thaáy ngöôøi ta quaáy thì mình cuõng ñaõ quaáy roài. Nhôø vaäy khoâng ai daùm ñeán thöa kieän nöõa. Quyù Phaät töû coù thaáy thaät tình laø nhö vaäy khoâng ? Vì chöa bao giôø hai ngöôøi caõi nhau maø coù ngöôøi chòu mình quaáy caû, nhöng laøm sao caû hai ñeàu phaûi ñöôïc, cho neân thaáy ngöôøi quaáy laø mình ñaõ quaáy tröôùc. Khoâng quaáy thì khoâng caõi, maø caõi thì ñaõ quaáy. Ñaây laø kinh nghieäm, töø kinh nghieäm soáng cho ñeán tu taäp Phaät daïy raát nhieàu, nhöng troïng taâm ñeàu naèm ôû nhöõng ñieåm ñoù. Nhieàu vò sau naøy giaûng moät baøi phaùp daøi meânh moâng maø chæ toaøn lyù thuyeát suoâng thì khoâng ñi tôùi ñaâu heát, phaûi coù thuaät soáng ñeå cho ngöôøi bieát maø noi theo.

Ñieåm öu vieät cuûa Phaät giaùo ñôøi Traàn chính laø chuû tröông Tam giaùo ñoàng nguyeân. Thieàn toâng dung hôïp chôù khoâng thaáy ñaây khaùc kia ñeå roài ñi ñeán choáng choïi nhau. Do ñoù ngöôøi trong nöôùc theo ñaïo Laõo, ñaïo Khoång khoâng choáng vôùi ñaïo Phaät. Nhôø ba toân giaùo hoøa nhau neân daân maïnh, ñoù laø ñieåm raát hay.

Toùm laïi, muïc ñích buoåi noùi chuyeän hoâm nay heát söùc roõ raøng, toâi mong quyù Phaät töû nghe roài aùp duïng nhöõng ñieàu toâi noùi vaøo cuoäc soáng cho kheùo, cho ñaày ñuû yù nghóa, môùi thaáy nieàm vui hieän taïi - soáng laø vui.

]

THIEÀN TOÂNG VIEÄT NAM