THIEÀN TOÂNG VIEÄT NAM CUOÁI THEÁ KYÛ 20

H.T THÍCH THANH TÖØ

VAØO COÅNG NHAØ THIEÀN

Buoåi noùi chuyeän hoâm nay coát yeáu chuùng toâi giôùi thieäu toång quaùt vôùi quí vò phöông phaùp tu thieàn, chuùng toâi ñaët teân laø "Vaøo Coång Nhaø Thieàn". Lyù ñaùng teân ñeà taøi phaûi laø "Ñöôøng Loái Vaøo Nhaø Thieàn", nhöng noùi ñeán ñöôøng loái laø coøn xa xoâi, ôû ñaây chuùng toâi muoán noùi ñeán coång roài, khoâng phaûi laø chuyeän ôû ñaàu ñöôøng nöõa. Duøng tieáng "coång" quí vò seõ coù caûm töôûng nhö chuùng ta ñöùng tröôùc coång chuøa, thaáy toång quaùt ngoâi chuøa vaø caûnh vaät quanh chuøa, nhöng chi tieát trong chuøa vaø Phaät thì chuùng ta chöa thaáy. Chuùng ta coøn phaûi qua hai giai ñoaïn, böôùc qua cöûa vaø vaøo trong chuøa. Hoâm nay chuùng toâi môùi noùi ñeán chuyeän tôùi coång chuøa.

Chöõ Thieàn ôû ñaây laø chæ thaúng vaøo Thieàn toâng, cuõng nhö laâu nay trong chuøa thöôøng duøng danh töø Thieàn laâm hay Thieàn gia. Khi noùi ñeán thieàn, chuùng ta phaûi bieát nguoàn goác töø ñaâu: do Thaùi töû Taát-ñaït-ña ñi tu, boán möôi chín ngaøy toïa thieàn döôùi coäi Boà-ñeà, sau ñoù Ngaøi thaønh Phaät, hieäu laø Thích-ca Maâu-ni. Ñöùc Phaät sôû dó ñöôïc giaùc ngoä vaø thaønh Phaät laø do toïa thieàn ôû coäi Boà-ñeà.

Hoâm nay noùi ñeán thieàn, quí vò khoâng laáy gì laøm laï, vì ñoù laø chuû yeáu cuûa ñaïo Phaät, khoâng phaûi phöông phaùp naøo xa laï, ñoái vôùi ngöôøi Phaät töû hay ñoái vôùi taát caû taêng ni. Nhöng thöû hoûi ñöùc Phaät giaùc ngoä caùi gì maø thaønh Phaät? Ai cuõng chaáp nhaän vaø cuõng hieåu raèng Phaät laø giaùc, Phaät Ñaø laø ngöôøi giaùc ngoä.

Nhôù laïi phaàn lòch söû, khi xöa do nguyeân nhaân naøo Thaùi töû Taát-ñaït-ña ñi tu? Chaéc ai cuõng bieát ñieåm chuû yeáu laø sau khi daïo boán cöûa thaønh, thaáy caûnh sanh giaø beänh cheát cuûa con ngöôøi, Ngaøi xuùc ñoäng maïnh. Ñoù laø nguyeân nhaân thuùc ñaåy Ngaøi ñi tu ñeå tìm phöông phaùp giaûi quyeát vaán ñeà sanh giaø beänh cheát cuûa con ngöôøi noùi rieâng vaø cuûa taát caû chuùng sanh noùi chung. Ñoäng cô thuùc ñaåy Ngaøi ñi tu vaø thaønh ñaït ñaïo quaû coù lieân heä maät thieát nhau. Vì muoán giaûi quyeát vaán ñeà sanh giaø beänh cheát cuûa chuùng sanh, neân Ngaøi ñi tu vaø thaønh Phaät. Giaùc ngoä ngay nôi con ngöôøi, ñoù laø chuû yeáu cuûa söï giaùc ngoä.

Noùi theá ñöùc Phaät coù veû nhö thieân troïng veà con ngöôøi, töùc laø quan taâm ñeán vaán ñeà nhaân sinh quan. Ñoái vôùi vuõ truï quan, Ngaøi nghó theá naøo? Noùi moät caùch toång quaùt, trong nhaø Phaät danh töø chuyeân moân goïi con ngöôøi laø chaùnh baùo, vuõ truï laø y baùo. Y baùo tuøy thuoäc vaøo chaùnh baùo, cuõng nhö caùi nhaø tuøy thuoäc vaøo oâng chuû nhaø. Muoán bieát phöông phaùp xaây döïng caùi nhaø, tröôùc heát chuùng ta neân bieát oâng chuû nhaø. Neáu khoâng bieát oâng chuû maø cöù nghieân cöùu lyù do vaø phöông phaùp xaây caát caên nhaø thì caùi bieát aáy e chöa ñích xaùc. Muoán ñích xaùc tröôùc heát chuùng ta phaûi bieát ngöôøi laøm chuû xaây caát caên nhaø vaø bieát ñöôïc ngöôøi ñoù nhö theá naøo, roài nhöõng lyù do vaø phöông phaùp xaây caát v.v… chuùng ta seõ bieát sau, khoâng khoù khaên nöõa. Vì vaäy chuû yeáu giaùc ngoä trong ñaïo Phaät laø giaùc ngoä con ngöôøi, tìm nguyeân nhaân töø ñaâu ñöa con ngöôøi ñeán sanh töû hieän nay, vaø laøm sao giaûi quyeát ñöôïc vaán ñeà sanh töû ñoù.

Taát caû chuùng ta hieän giôø bieát ñöôïc chính mình chöa? Haèng ngaøy chuùng ta töï xöng laø toâi, laø ta, laø mình, aáy laø gì? Caùi gì laø toâi, caùi gì laø ta, caùi gì laø mình? Neáu phaàn xaùc thòt naøy laø mình, thì noù coù hoaøn toaøn coøn maõi vôùi chuùng ta khoâng? Ví nhö caùi tay ñöôïc coi laø moät boä phaän cuûa mình, khi caùi tay bò beänh phaûi cöa ñi, raùp caùi tay khaùc vaøo thì caùi goïi laø mình ñoù coù coøn thaät laø mình hay khoâng? Ai trong chuùng ta cuõng töï thaàm baûo thaân naøy laø mình, laø toâi, laø ta, nhöng chöa coù ai xaùc ñònh caùi gì laø mình, caùi gì laø toâi, caùi gì laø ta. Coù khi chæ thaân, coù khi chæ taâm, hoaëc cho caùi suy nghó laø toâi, hoaëc caùi thaân naøy laø toâi, nhöng caùi naøo laø ñuùng, caùi naøo laø thaät? Coù leõ chuùng ta khoâng bao giôø haøi loøng vôùi quan nieäm cuûa chuùng ta. Neáu thaân naøy laø toâi, thì caùi toâi naøy coù maët ôû nhaân gian daøi laém ñoä taùm chín möôi naêm. Qua thôøi gian ñoù, caùi toâi naøy trôû thaønh buøn ñaát, trôû thaønh caùt buïi. Theá thì chuùng ta coù haøi loøng ôû ñieåm naøy hay khoâng?

Neáu cho caùi tính toaùn phaân bieät hieän giôø laø toâi thì nhöõng caùi aáy khoâng coù töôùng maïo hình thöùc. Trong moïi ngöôøi chuùng ta phuùt giaây naøo taâm nieäm cuûa mình cuõng luoân luoân nghó suy tính toaùn. Caùi nghó suy tính toaùn töøng phuùt töøng giaây ñoåi thay. Trong taâm nieäm dôøi ñoåi ñoù, taâm nieäm naøo chính xaùc laø toâi? Môùi buoàn lieàn vui, môùi thöông lieàn gheùt, lieân tieáp ñoåi thay. Nieäm thöông laø toâi hay nieäm gheùt laø toâi? Buoàn laø toâi hay vui laø toâi? Taát caû caùi ñoåi thay ñoù, xaùc nhaän caùi naøo laø mình? Moät ngaøy coù traêm ngaøn caùi suy nghó, moãi caùi suy nghó khaùc nhau. Coù khi chuùng ta suy nghó ñieàu laønh, ñieàu toát nhö Phaät, nhö Boà-taùt, nhö nhöõng baäc thaùnh hieàn. Coù khi chuùng ta suy nghó nhöõng ñieàu döõ, ñieàu xaáu nhö coïp nhö beo… Nhö vaäy caùi suy nghó naøo chính xaùc laø ta? Chaúng leõ ta goàm ñuû caùc loaïi dôû hay, toát xaáu sao?

Chuùng ta haèng ngaøy ñang soáng, ñang hoaït ñoäng, ai cuõng töï nhaän laø mình, nhöng nhìn laïi chính xaùc caùi naøo laø mình thì chuùng ta luùng tuùng ngay, khoâng nhaän ra caùi naøo thaät laø mình, thaân cuõng nhö taâm. Theá thì caùi gì laø mình? Mình soáng, mình bieát caû vuõ truï, maø chính baûn thaân mình laïi khoâng bieát. Ví nhö anh chaøng noï thoâng heát vieäc haøng xoùm maø vieäc trong nhaø anh khoâng bieát chi heát. Chuùng ta nghó sao veà anh chaøng ñoù? Bieát taát caû vieäc haøng xoùm beân ngoaøi maø khoâng bieát cuoäc soáng thieát yeáu ngay trong gia ñình laø mình ñaõ maát caên baûn roài.

Ñuùng ra tinh thaàn cuûa ngöôøi hoïc Phaät laø tìm caàu giaùc ngoä, laø tìm caàu söï thaät. Baét ñaàu tìm caàu söï thaät, chuùng ta khôûi söï böôùc ñi, moãi moät böôùc, moät phuùt ñeàu laø moät böôùc ñeán giaùc ngoä, moät phuùt tieán gaàn tôùi söï thaät. Khoâng ai nghi ngôø Phaät laø ngöôøi giaùc, hoïc Phaät laø hoïc phöông phaùp giaùc ngoä hay laø ñi treân ñöôøng giaùc ngoä. Nhö vaäy treân ñöôøng giaùc ngoä, böôùc moät böôùc laø giaùc ngoä moät phaàn, böôùc hai böôùc laø giaùc ngoä hai phaàn, caøng ñi caøng giaùc ngoä.

Song hieän nay thöû hoûi taát caû chuùng ta, hoaëc xuaát gia, hoaëc taïi gia, coù ai ñaõ thaáy mình giaùc ngoä chöa? Neáu hoïc Phaät maø khoâng giaùc ngoä thì thieáu soùt quaù nhieàu. Theá neân chuùng ta phaûi xaùc ñònh laïi moät caùch roõ raøng, hoïc Phaät laø hoïc ñaïo giaùc ngoä. Muoán hoïc ñaïo giaùc ngoä, chuùng ta caàn phaûi ngaøy naøy thaùng noï naêm kia, giôø naøo cuõng tieán treân con ñöôøng giaùc ngoä. Ñöôïc nhö theá söï hoïc cuûa chuùng ta môùi khoûi traùi vôùi lôøi Phaät daïy. Ví duï nhö thaáy moät ngoïn ñuoác saùng thaép trong ñeâm ñen, muoán moài ngoïn ñuoác saùng ñoù, chuùng ta phaûi coù nhöõng yeáu toá naøo? Ít ra chuùng ta phaûi coù nhöõng loaïi coù chaát daàu, hoaëc nhöõng thöù boåi khoâ môùi moài ñöôïc ngoïn ñuoác kia, khoâng theå chuùng ta ñem nöôùc laõ hoaëc coû öôùt tôùi moài ñöôïc. Cuõng nhö vaäy, muoán tieán treân ñöôøng giaùc ngoä, ñieàu kieän tieân quyeát laø phaûi môû mang trí tueä, vì chæ coù trí tueä môùi phuø hôïp vôùi ñaïo giaùc ngoä. Neáu ñeán vôùi ñaïo Phaät khoâng baèng trí tueä maø baèng nieàm tin, thì ñoù khoâng phaûi laø yeáu toá chính cuûa giaùc ngoä. Muoán ñeán baèng trí tueä chuùng ta phaûi gaït boû moïi tö kieán vaø chæ nghe vôùi tinh thaàn tìm söï thaät. Neáu nghe giaûng baèng nhöõng tö kieán vaø ñieàu gì cuõng xoay veà yù kieán rieâng cuûa mình thì khoâng phaûi laø hoïc ñaïo giaùc ngoä nöõa. Chuùng ta phaûi thöïc tình tìm leõ thaät, vaø nhaän ra leõ thaät môùi laø ñi treân con ñöôøng giaùc ngoä.

Taát caû chuùng ta khoâng ai chaáp nhaän mình laø ngu si, ngöôïc laïi ai cuõng töï thaáy mình laø thoâng minh. Nhöng chuùng ta coù thaät thoâng minh chaêng? Caâu hoûi ñöôïc ñaët ra, xin moãi ngöôøi thöû traû lôøi. Neáu chuùng ta thaät thoâng minh töùc phaûi chuoäng vaø phaûi soáng vôùi leõ thaät. Ví duï caùi thaân xöông thòt cuûa chuùng ta neáu laâu ngaøy khoâng ñöôïc taém röûa seõ dô baån hoâi haùm, ai ngoài gaàn seõ ngöûi muøi khoù chòu, neáu noùi leân söï thaät moät traêm phaàn traêm naøy thì chuùng ta maát vui vaø caûm thaáy baát an trong loøng. Baát an vì chuùng ta sôï söï thaät, che giaáu söï thaät, nghóa laø töï gaït mình vaø cuõng laø gaït ngöôøi. Nhö vaäy chuùng ta khoâng caàu chaân lyù töùc laø khoâng soáng vôùi trí tueä. Trí tueä laø thaáy leõ thaät, chuoäng leõ thaät vaø chaáp nhaän leõ thaät. Theá neân nhieàu ngöôøi pheâ bình ñaïo Phaät laø bi quan, vì ñöùc Phaät luoân luoân maït saùt thaân naøy laø voâ thöôøng, oâ ueá, baát tònh, giaû doái, ñau khoå, ai nghe qua nhöõng lôøi naøy cuõng chaùn ngaùn. Nhö vaäy ñaïo Phaät khoâng phaûi bi quan, chaùn ñôøi laø gì? Nhöng chuùng ta xeùt kyõ laïi, ñöùc Phaät ñaõ chæ baøy söï thaät veà thaân ngöôøi, hay Ngaøi ñaõ maït saùt thaân aáy moät caùch voâ lyù? Neáu thaân laø saïch thì caùc chaát ñöôïc loaïi ra töø caùc khieáu huyeät phaûi laø saïch, nhöng nhöõng chaát aáy heát söùc nhô nhôùp. Neáu thaân naøy laø thöôøng thì seõ coøn maõi khoâng bieán hoaïi, nhöng söï thaät noù luoân luoân thay ñoåi töøng phuùt töøng giaây. Vì thaân naøy laø voâ thöôøng luoân luoân thay ñoåi, neân Phaät goïi noù laø "sanh, giaø, beänh, cheát", neân laø ñau khoå.

Töø ñaàu ñeán ñaây toâi chöa ñeà caäp ñeán thieàn moät tí naøo. Nhöng thieàn chuû yeáu laø giaùc ngoä, khoâng giaùc ngoä khoâng phaûi laø thieàn. Vì vaäy noùi ñieàu laàm laãn cuûa chuùng ta roài laø thaáy thieàn naèm ngay trong ñoù. Thieàn khoâng phaûi caùi gì maàu nhieäm ôû phöông trôøi xa laï, maø chính laø nhöõng leõ thaät cuûa con ngöôøi.

Trôû laïi thaân cuûa chuùng ta, haàu heát moïi ngöôøi duø hoïc ñaïo laâu hay môùi hoïc, ñeàu noùi thaân naøy laø thaät, nhöng Phaät noùi thaân naøy laø giaû. Laøm sao chuùng ta bieát noù laø giaû? Phaøm caùi gì coù hình theå coá ñònh, khoâng do vay möôïn taïm bôï, khoâng do söï hoã trôï beân ngoaøi, maø töï coù rieâng môùi laø thaät. Neáu thaân chuùng ta laø thaät thì noù phaûi khoâng vay möôïn. Nhöng hieän giôø chuùng ta ñang thôû, nghóa laø muõi chuùng ta ñang hít khoâng khí cuûa trôøi ñaát vaøo, roài traû khoâng khí aáy ra. Khoâng khí töø trong ngöôøi traû ra laø cuûa toâi chaêng? Chuùng ta ñaâu laøm ra caùi khoâng khí ñoù, roõ laø vay möôïn, laøm sao chuùng ta chaáp nhaän noù laø cuûa toâi? Keá ñoù, töø saùng ñeán tröa chuùng ta phaûi uoáng bao nhieâu taùch nöôùc? Möôïn nöôùc ôû ngoaøi vaøo roài tröa chieàu traû ra, laøm sao chuùng ta noùi nöôùc aáy laø cuûa toâi? Ñeán caùc thöùc aên ñeå boài boå cô theå naøy, chuùng ta möôïn ngaøy hoâm nay, ngaøy mai phaûi traû ra, laïi noùi laø cuûa toâi! Nhö vaäy chuùng ta hoaøn toaøn vay möôïn ñaát, nöôùc, gioù, löûa beân ngoaøi. Khi traû ra, laïi baûo chuùng laø cuûa toâi, coù phaûi ngang böôùng hay khoâng? Khoâng phaûi laø cuûa mình maø goïi laø cuûa mình, chaúng si meâ laø gì?

Quí vò thöû xeùt laïi, hieän giôø chuùng ta ñang soáng vôùi caùi gì? Chuùng ta ñang laøm gì? Haïnh phuùc chuùng ta laø caùi gì? Phaûi chaêng laø vay möôïn nhöõng thöùc aên uoáng ngon boå roài traû chuùng ra deã daøng? Haïnh phuùc baèng caùch möôïn traû, traû möôïn suoát ñôøi hay sao? Giaù trò con ngöôøi coù chöøng ñoù hay sao? Chuùng ta chæ lo aên uoáng ñaày ñuû, nhaø cöûa tieän nghi, ñoù laø haïnh phuùc sao? Nhö vaäy haïnh phuùc coù nghóa laø söï möôïn vaøo deã daøng vaø söï traû ra an oån chaêng? Chuùng ta soáng ñeå laøm vieäc möôïn traû suoát ngaøy vaø suoát cuoäc ñôøi, chaúng laø coâng vieäc daõ traøng voâ ích hay sao? Laïi nöõa, khi möôïn vaøo khoâng an oån, traû ra bò taéc ngheõn thì goïi laø ñau khoå, khi möôïn vaøo toát ñeïp, traû ra deã daøng thì goïi laø haïnh phuùc!

Nhö vaäy kieåm laïi xem, chuùng ta soáng laø soáng vôùi caùi gì? Chæ laø moät chuoãi daøi möôïn vaø traû. Moät phuùt giaây naøo muõi khoâng möôïn khoâng khí, mieäng khoâng möôïn nöôùc vaø thöùc aên, thì chuùng ta coù soáng ñöôïc khoâng? Khoâng möôïn thì khoâng soáng, caùi soáng ñoù laøm sao noùi laø soáng thaät ñöôïc. Ví nhö chuùng ta xaây caát moät caên nhaø xong, ñeán haøng xoùm möôïn baøn tuû v.v… ñeå chöng baøy, khi aáy chuùng ta lieàn tuyeân boá taát caû nhöõng vaät aáy laø cuûa toâi. Nhö vaäy coù phaûi chuùng ta laø böôùng, laø keùm trí tueä hay khoâng? Neáu ngay nôi cuoäc soáng maø chuùng ta khoâng hieåu noù, hoaëc hieåu moät caùch môø mòt, laøm sao chuùng ta hieåu ñuùng söï thaät nhöõng vieäc chung quanh cuoäc soáng. Chính vì leõ thieát yeáu ñoù, ñöùc Phaät môùi tìm giaùc ngoä nôi con ngöôøi, vì con ngöôøi laø caên baûn. Giaùc ngoä ngay nôi con ngöôøi laø thaáy ñöôïc nôi chuùng ta caùi naøo giaû, caùi naøo thaät. Khoâng laàm caùi giaû khoâng queân caùi thaät, ñoù laø giaùc ngoä. Nhö hieän nay caùi giaû laø thaân vay möôïn maø chuùng ta laàm thaân aáy laø thaät, neân moïi nhu caàu thuoäc veà thaân cuõng thaáy laø thaät. Taát nhieân chuùng ta laàm töø con ngöôøi ñeán söï vaät chung quanh. Neáu heát laàm veà con ngöôøi thì chuùng ta cuõng heát laàm luoân veà taát caû söï vaät chung quanh.

Caùi tai hoïa trong ñaïo Phaät laø meâ laàm veà con ngöôøi, ñöa ñeán tham saân si. Danh töø chuyeân moân goïi ñoù laø voâ minh, voâ minh veà con ngöôøi vaø voâ minh vôùi taát caû söï vaät lieân heä ñeán nhu caàu cuûa con ngöôøi. Nhö chuùng ta laàm thaáy thaân naøy laø thaät thì chuùng ta seõ quí noù, vaø nhöõng nhu caàu cuûa noù cuõng laàm, cho laø quí troïng. Töø ñoù chuùng ta sanh tham ñaém nhöõng nhu caàu cho thaân, quí troïng nhöõng gì boài boå vaø toâ ñieåm cho thaân. Chuùng ta muoán ñöôïc sung tuùc dö daû neân goàm thaâu veà mình thaät nhieàu cuûa caûi. Do ñoù chuùng ta seõ ñuïng chaïm ñeán ngöôøi khaùc, hoï cuõng meâ laàm cho thaân naøy laø thaät, vaø tham ñaém nhöõng nhu caàu cho thaân hoï ñöôïc dö daû sung tuùc. Meâ laàm goïi laø si. Vì si meâ nhaän ñònh khoâng ñuùng neân sanh loøng tham. Caùi tham aáy neáu bò ngaên trôû thì khôûi saân. Si, tham, saân goïi laø Tam ñoäc, taïo ra khoâng bieát bao nhieâu nghieäp ñau khoå.

Chuùng ta thaáy roõ thaân laø vay möôïn taïm bôï, coøn möôïn laø coøn, heát möôïn laø maát. Ñaõ laø taïm bôï thì thaân naøy ñaâu coù giaù trò gì. Thaân khoâng thaät thì ñaâu coù quyù, thaân khoâng quyù thì nhöõng nhu caàu cuûa noù cuõng taàm thöôøng. Neáu ñöôïc nhöõng nhu caàu thì chuùng ta ñem chia sôùt giuùp ñôõ vôùi nhau, khoâng muoán goàm thaâu veà rieâng caù nhaân mình. Do si meâ khoâng coù, neân loøng tham nheï ñi, loøng tham nheï thì cuõng ít saân, ñoù laø coäi goác cuûa söï tu haønh. Nhö vaäy muoán tu laø phaûi giaùc, töùc laø phaù ñöôïc si meâ. Phaù si meâ roài, tham vaø saân theo ñoù cuõng döùt. Neáu chuùng ta chöa phaù ñöôïc si, chæ coá daèn xuoáng moãi khi noåi saân, caøng ñeø xuoáng thì saân caøng buøng leân. Vì chuùng ta chæ ñeø ngoïn thoâi, chöa nhoå taän goác cuûa noù. Neáu bieát roõ thaân naøy laø giaû doái vaø nhöõng nhu caàu cuûa noù cuõng taïm bôï thì ñöôïc maát ñaâu coù quan troïng gì maø giaän hôøn, loøng mình trôû neân an laønh, khoâng caàn phaûi nhaãn, phaûi daèn chi heát.

Do giaùc ngoä nôi thaân neân chuùng ta khoâng tham ñaém caùc nhu caàu cuûa noù, duø coù bò ngaên trôû hay thaát baïi, chuùng ta cuõng khoâng töùc giaän, neân söï tu haønh ñöôïc an oån. Vieäc tu aáy goác töø giaùc ngoä chôù khoâng phaûi töø coá gaéng. Hieåu nhö vaäy chuùng ta seõ thaáy vieäc tu nheï nhaøng, khoâng phaûi nhoïc nhaèn leã laïy, chæ caàn khuyeân nhau nhaän ñònh ñuùng veà thaân mình. Nhaø Phaät goïi ñaây laø Chaùnh kieán, moät chi trong Baùt chaùnh ñaïo, naèm trong ba möôi baûy phaåm trôï ñaïo. Nhaän ñònh ñuùng thì suy nghó ñuùng, suy nghó ñuùng thì noùi naêng ñuùng, noùi naêng ñuùng thì haønh ñoäng ñuùng, töùc laø Chaùnh kieán, Chaùnh tö duy, Chaùnh nghieäp, Chaùnh maïng v.v…

Nhö theá, neáu laáy söï nhaän ñònh ñuùng laøm caên baûn, ngöôøi hoïc Phaät phaûi moài ñuoác Phaät baèng trí tueä cuûa mình môùi giaûi quyeát ñöôïc moïi vaán ñeà ñau khoå cuûa con ngöôøi. Neáu chuùng ta tu baèng nieàm tin thì tu nhieàu, tuïng kinh nhieàu maø phieàn naõo cuõng laém. Khi bò noùi khích thì noåi saân, roài than taïi sao tu laâu maø chöa heát phieàn naõo? Chæ vì chuùng ta nöông hình thöùc maø khoâng thaáy coäi goác. Cho neân trong vieäc tu haønh chuùng ta caàn ñaït ñöôïc coäi goác, töôøng taän coäi goác, giaûi quyeát coäi goác, môùi heát ñöôïc caùc ngoïn ngaønh. Giaùc ngoä laø thaáy ñuùng leõ thaät. Suy nghó ñuùng, noùi naêng ñuùng, haønh ñoäng ñuùng v.v… taát nhieân chuùng ta seõ heát ñau khoå.

Phaàn treân chuùng ta ñaõ hieåu veà thaân, coøn veà taâm nhö theá naøo? Veà taâm thì trong kinh Phaät ñaõ töøng daïy, nhö kinh Laêng Nghieâm, ñöùc Phaät muoán ñoä ngaøi A-nan neân hoûi raèng: "OÂng nhaân ñaâu maø phaùt taâm xuaát gia?" Ngaøi A-nan baïch Phaät: "Con nhaân thaáy ba möôi hai töôùng cuûa Phaät toát ñeïp trang nghieâm phi thöôøng, khaùc hôn taát caû ngöôøi theá tuïc, neân con phaùt taâm xuaát gia." Phaät hoûi: "OÂng laáy caùi gì thaáy vaø laáy caùi gì maø phaùt taâm?" Ngaøi A-nan thöa: "Con laáy maét thaáy Phaät vaø laáy taâm suy nghó maø phaùt taâm." Baáy giôø ñöùc Phaät tieán vaøo "Thaát xöù tröng taâm", töùc laø baûy laàn gaïn hoûi veà taâm. Phaàn maét thaáy Phaät ñaõ noùi roõ, phaàn taâm Ngaøi hoûi: "OÂng do thaáy töôùng toát cuûa Phaät maø phaùt taâm, nhö vaäy caùi gì laø taâm oâng, taâm oâng ôû choã naøo?" Ngaøi A-nan thöa: "Caùi suy nghó ñoù laø taâm con vaø caùi taâm suy nghó hieåu bieát ñoù ôû trong thaân." Chaéc chuùng ta ai cuõng traû lôøi nhö vaäy. Nhöng caâu traû lôøi cuûa A-nan noùi taâm ôû trong thaân bò Phaät baùc. Roài Ngaøi noùi taâm ôû ngoaøi thaân, taâm ôû trong con maét v.v… Noùi taâm ôû choã naøo cuõng bò Phaät baùc. Nhö vaäy taâm ôû choã naøo? Haàu heát chuùng ta ñeàu laàm chaáp caùi hay suy nghó phaân bieät laø taâm cuûa mình. Danh töø chuyeân moân trong kinh Laêng Nghieâm goïi laø "Naêng suy vi taâm" nghóa laø cho caùi hay suy nghó laø taâm. Neáu caùi hay suy nghó laø taâm cuûa mình thì noù laø mình chôù gì! Nhö tröôùc chuùng toâi ñaõ noùi, thaân naøy laø vay möôïn khoâng thaät, taát nhieân caùi hieåu bieát tính toaùn suy tö v.v… laø taâm cuûa mình, laø thaät mình chôù gì? Vì thaân laø vay möôïn, coøn caùi suy nghó tính toaùn khoâng vay möôïn ai, caùi ñoù khoâng phaûi mình laø gì?

Nhöng chuùng ta chôù voäi chaáp caùi ñoù khoâng vay möôïn, vì nhö theá seõ ñi töø caùi laàm naøy ñeán caùi laàm khaùc. Caùi suy nghó hieåu bieát ñoù hay coøn goïi laø kieán thöùc, ñeàu cho laø taâm cuûa mình. Nhöng chuùng coù thaät laø taâm cuûa mình khoâng, hay cuõng chæ laø vay möôïn? Giôø ñaây chuùng ta thöû nghieäm xem: Khi mình coøn nhoû, khoaûng baûy taùm tuoåi, coù nhöõng kieán thöùc gì, hay laø chæ bieát ñoùi thì ñoøi aên, khaùt thì ñoøi uoáng, thích caùi gì thì ñoøi caùi ñoù, caàn caùi gì thì noùi leân ñieàu ñoù, chuùng ta luùc ñoù ñaâu coù kieán thöùc gì, naøo bieát suy tö tính toaùn chi. Nhö vaäy luùc ñoù khoâng coù chuùng ta hay sao? Ñeán lôùn leân chuùng ta ñi hoïc, ñöôïc thaày baïn chæ daïy, nhöõng moân hoïc ñöôïc huaân taäp thaám nhuaàn laâu ngaøy trong taâm thöùc cuûa mình, chuùng döôøng nhö cuûa mình. Söï thaät caùc kieán thöùc aáy chæ laø vay möôïn cuûa thaày cuûa baïn, naøo thaät laø cuûa mình ñaâu! Nhö tröôùc khi quí vò ñeán nghe chuùng toâi noùi chuyeän, quí vò chöa coù nhöõng nhaän xeùt nhö chuùng toâi noùi, nhöng sau khi quí vò nghe vaø ra veà, quí vò nhôù nhöõng ñieàu toâi noùi, nhöõng ñieàu thaâu thaäp aáy ñaâu phaûi laø cuûa quí vò saün coù, maø laø cuûa chuùng toâi môùi trao cho. Nhö vaäy bao nhieâu kieán thöùc thaâu thaäp ñöôïc chuùng ta chaáp laøm kieán thöùc cuûa mình, roài cho raèng nhöõng gì mình nghó laø chaân lyù, nhöõng gì ngöôøi khaùc nghó laø sai laàm. Do tö töôûng khoâng hôïp nhau neân sanh ra tranh luaän, thuø haèn laãn nhau. Cho ñeán trong gia ñình, cha con, choàng vôï khoâng thuaän nhau. Cha vaø con khoâng caûm thoâng nhau thì tình thaân bò suy giaûm, ñoù chæ do tö töôûng baát ñoàng maø ra. Nhö hieän nay nhöõng vò saùu baûy möôi tuoåi ñöôïc nhöõng ngöôøi tröôùc huaân taäp moät soá kieán thöùc, ñeán caùc con chaùu chuùng ta sau naøy ñöôïc thaày baïn, xaõ hoäi huaân taäp nhöõng kieán thöùc môùi. Do vì huaân taäp ôû hai moâi tröôøng khaùc nhau, neân caùc kieán thöùc khaùc nhau, laøm sao baûo caùc con gioáng cha meï ñöôïc. Neáu ñoøi hoûi söï gioáng nhau laø tham lam vaø khoâng hôïp lyù. Ñoøi hoûi khoâng ñöôïc, sanh ra töùc giaän buoàn phieàn roài ñau khoå. Caùi thaät cuûa con chaùu hoài naêm möôøi tuoåi gioáng nhö caùi thaät cuûa cha meï hoài naêm möôøi tuoåi. Caùi thaät aáy chaúng nhöõng cha con gioáng nhau maø taát caû ngöôøi trong thieân haï ñeàu gioáng nhau. Caùc kieán thöùc thaâu thaäp do hoïc hoûi cuõng chæ laø vay möôïn cuûa ngöôøi chung quanh, chôù khoâng phaûi thaät cuûa mình. Ví nhö coù ngöôøi vöøa vay ñöôïc naêm baûy ngaøn roài töï xöng laø toâi giaøu laém. Vôùi soá tieàn vöøa möôïn ñöôïc cuûa ngöôøi kia laøm sao daùm töï haøo laø toâi giaøu ñöôïc! Cuõng nhö vaäy, caùc kieán thöùc do huaân taäp ñöôïc khoâng phaûi thaät cuûa mình maø chaáp laøm taâm mình, chuùng ta ñaõ maát taâm mình ngay luùc aáy. Chính vì chaáp caùi giaû laøm thaät, neân chuùng ta khoâng bao giôø bieát caùi thaät ñöôïc. Caùi khoâng phaûi laø mình maø laàm chaáp laø mình thì khoâng bao giôø bieát ñöôïc mình. Nhö vaäy chuùng ta ñaõ maát mình moät caùch ñaùng thöông. Haèng ngaøy chuùng ta soáng vôùi söï vay möôïn, vay möôïn töø ñaát, nöôùc, gioù, löûa beân ngoaøi, ñeán vay möôïn caùc kieán thöùc cuûa thaày, baïn, xaõ hoäi. Chaáp caùc vay möôïn aáy laø mình, traùch gì khoâng bò troâi laên trong ñöôøng sanh töû! Caùc thöù vay möôïn thì luoân luoân thay hình ñoåi daïng töø choã naøy ñeán choã kia, do ñoù luoân luoân bieán chuyeån, goïi laø sanh dieät luaân hoài.

Nhö vaäy chuùng ta thaáy roõ chính töø caùi laàm chaáp thaân naøy laø thaät, khôûi tham nhöõng nhu caàu cuûa thaân, neân tranh giaønh nhöõng nhu caàu vaät chaát, laøm toån haïi laãn nhau, gaây ra bao ñieàu ñau khoå. Keá ñoù chuùng ta laàm chaáp caùc kieán thöùc vay möôïn laø thaät cuûa mình, nhöõng tö töôûng cuûa mình laø ñuùng, cuûa ngöôøi laø sai, ai cuøng quan ñieåm thì thöông, ai khaùc quan ñieåm thì gheùt, gaây ra bao ñieàu tî hieàm ñau khoå cho nhau. Do vì caùc kieán thöùc ñöôïc huaân taäp trong moãi hoaøn caûnh, moãi moâi tröôøng khaùc nhau, neân tuy ñoàng soáng trong gia ñình maø choàng khoâng gioáng vôï, cha khoâng gioáng con. Söï khoâng ñoàng tö töôûng aáy deã gaây ra töùc giaän böïc boäi, buoàn phieàn roài ñau khoå. Nhö vaäy chuùng ta soáng caû ngaøy trong ñau khoå, töø trong gia ñình ñeán ngoaøi xaõ hoäi, chæ vì chaáp tö töôûng cuûa mình laø ñuùng, tö töôûng cuûa ngöôøi laø sai. Söï tranh chaáp tö töôûng dieãn ra töø caù nhaân naøy ñeán caù nhaân khaùc, töø nhoùm ngöôøi naøy ñeán nhoùm ngöôøi khaùc, töø xaõ hoäi naøy ñeán xaõ hoäi khaùc. Xeùt laïi chæ vì hai caùi laàm veà thaân vaø taâm maø chuùng ta taïo muoân ngaøn khoå ñau cho chuùng ta vaø cho moïi ngöôøi. Neáu hieåu ñöôïc thaân laø vay möôïn, kieán thöùc laø vay möôïn, coù caùi gì thaät ñaâu maø chaáp, thì moïi yù kieán baát ñoàng ñeàu xaû heát. Trong gia ñình cha seõ thuaän vôùi con, choàng seõ hoøa vôùi vôï, taïo neân moät cuoäc soáng an vui haïnh phuùc. Chuùng ta soáng trong tình chaân thaät, khoâng bò nhöõng caùi beân ngoaøi gaây ra nhöõng ñau khoå giaû taïo. Tuy giaû taïo nhöng caùi ñau khoå aáy trieàn mieân, keùo daøi töø ñôøi naøy sang ñôøi khaùc vaø muoân ngaøn ñôøi sau nöõa. Caùi ñau khoå aáy do ñaâu maø coù? Chæ vì chuùng ta coá chaáp neân ñau khoå. Vì vaäy nhaø Phaät chuû tröông phaù chaáp, nghóa laø buoâng xaû nhöõng tö töôûng sai bieät, nhöõng kieán chaáp sai laàm. Khi buoâng xaû ñöôïc nhöõng thöù aáy, chuùng ta ñöôïc an oån, vui veû nhö ñöùc Phaät Di Laëc cöôøi suoát ngaøy vaäy. Sôû dó Ngaøi cöôøi laø vì Ngaøi khoâng coøn dính maéc vaøo caùi gì nöõa caû. Coøn chuùng ta böïc töùc vôùi nhau laø vì suy nghó khoâng gioáng nhau, ai cuõng ñoøi hoûi ngöôøi khaùc gioáng mình, neáu khoâng ñöôïc thì giaän döõ thuø ñòch nhau, taïo moät cuoäc ñôøi ñaày maùu löûa cuõng vì caùi chaáp ñoù.

Bôûi theá chuùng ta hoïc ñaïo giaùc ngoä laø thaáy roõ leõ thaät nôi chuùng ta, ngay nôi thaân naøy, ngay nôi taâm naøy. Khi ñaõ nhaän ra leõ thaät roài, töï nhieân chuùng ta giaûi khoå cho mình vaø khoâng taïo khoå cho ngöôøi nöõa.

Trong gia ñình, vôï choàng hoøa thuaän, cha con thaân thieát coù phaûi laø an vui haïnh phuùc hay khoâng? Vieäc buoâng xaû caùc kieán chaáp ñaâu coù khoù nhoïc gì, ñaâu coù ñoå moà hoâi xoùt con maét chi. Chæ moät chöõ xaû thoâi maø chuùng ta khoâng chòu thöïc haønh. Roát cuoäc chæ vì si meâ coá chaáp maø chuùng ta phaûi ñau khoå. Nhö vaäy laøm sao daùm töï xöng mình laø thoâng minh trí tueä? Trong söï giaùc ngoä cuûa ñaïo Phaät, ngöôøi thoâng minh trí tueä laø ngöôøi tìm ñeán leõ thaät vaø thaáy roõ ñöôïc leõ thaät, chôù khoâng phaûi chæ bieát mang maùng treân hình thöùc danh töø. Thaáy ñöôïc leõ thaät vaø soáng ñuùng vôùi leõ thaät, moïi ñau khoå seõ theo ñoù maø döùt. Cho neân caùc vò Boà-taùt, do duøng trí tueä thaáy ñuùng leõ thaät, caùc Ngaøi tu haønh nhaøn nhaõ, khoâng phaûi laïy Phaät tuïng kinh nhieàu nhö chuùng ta. Caùc Ngaøi ñi töø nôi naøy ñeán nôi khaùc, laøm nhöõng chuyeän thoâng thöôøng ôû theá gian, khoâng thaáy tu haønh nhoïc nhaèn chi caû maø caùc Ngaøi khoâng ñau khoå. Coøn chuùng ta, tu haønh nhieàu, tuïng kinh laïy Phaät thaät nhieàu maø vaãn khoâng heát ñau khoå! Taïi sao? Taïi vì chuùng ta khoâng ñeán vôùi ñaïo baèng trí tueä, baèng con ñöôøng giaùc ngoä, chuùng ta ñeán vôùi ñaïo chæ baèng nieàm tin. Tin Phaät ban phöôùc cöùu roãi, cho neân chuùng ta ñi chuøa leã Phaät saùm hoái. Neáu Phaät khoâng ban nhöõng ñieàu ta mong muoán caàu xin thì chuùng ta maát nieàm tin, khoâng ñi chuøa nöõa. Nhö vaäy chuùng ta tin maø khoâng ñuùng vôùi leõ thaät vì thieáu trí tueä. Ñi chuøa hoïc ñaïo nhö vaäy chæ theâm chuyeän buoàn phieàn, khoâng coù ích lôïi gì. Ngöôøi hieåu ñaïo Phaät phaûi ñeán vôùi ñaïo baèng trí tueä, baèng con ñöôøng giaùc ngoä. Khi thaáy ñöôïc leõ thaät do Phaät chæ roài, chuùng ta môùi thaáy giaù trò cao sieâu cuûa ñaïo. Khi aáy, duø ai noùi gì cuõng maëc, chuùng ta khoâng chaùn, khoâng boû ñaïo.

Neáu ñi chuøa leã Phaät ñeå caàu xin nhöõng ñieàu mình mong muoán, aáy laø vì loøng tham. Neáu lôøi caàu xin ñöôïc maõn nguyeän, chuùng ta caàu xin theâm nöõa, nhö theá chæ theâm lôùn loøng tham. Neáu lôøi caàu xin khoâng ñöôïc thoûa maõn, chuùng ta sanh buoàn naûn chaúng thieát ñeán chuøa nöõa. Chuùng ta khoâng bieát raèng lôøi caàu xin ñöôïc thaønh töïu hay khoâng laø tuøy theo phöôùc ñöùc cuûa moãi ngöôøi. Ví nhö coù ngöôøi cha ghieàn aù phieän, ngöôøi con thöông cha laém, mang höông hoa leã vaät vaøo chuøa xin thaày Truï trì caàu nguyeän cho cha heát beänh ghieàn, nhö vaäy coù ñöôïc khoâng? Thaày Truï trì coù daùm nhaän lôøi hay khoâng? Thaày phaûi giaûng roõ cho ngöôøi con bieát: "Beänh ghieàn laø do hoài xöa ba con taäp huùt, laâu ngaøy thaønh quen. Giôø ñaây ba con phaûi tænh giaùc, bieát roõ ghieàn aù phieän laø tai hoïa cho mình vaø cho nhöõng ngöôøi chung quanh. Do hieåu nhö vaäy ba con môùi coá gaéng boû huùt. Heát beänh hay khoâng laø töï nôi ba con, chôù thaày khoâng theå caàu nguyeän cho ba con heát ghieàn ñöôïc. Lôøi caàu nguyeän cuûa con coù linh nghieäm chaêng laø do loøng thaønh cuûa con caûm hoùa ñöôïc ba con". Ngöôøi cha, vì thaáy con thöông mình neân caûm ñoäng toäi nghieäp noù, roài coá gaéng khoâng huùt nöõa. Cho neân caùc thaày caàu nguyeän laø chæ giuùp trôï duyeân cho Phaät töû coù taâm thaønh laøm caûm ñoäng ngöôøi thaân cuûa mình thoâi, chôù Phaät töû khoâng neân yû laïi hoaøn toaøn vaøo caùc thaày. Hieåu roõ nhö vaäy vieäc laøm cuûa mình môùi coù giaù trò, môùi ñaày ñuû yù nghóa. Neáu khoâng, thì vieäc laøm cuûa mình bò sai leäch voâ nghóa, coøn goïi laø meâ tín dò ñoan v.v… Vì vaäy ngöôøi Phaät töû chaân chaùnh phaûi ñi ñeán ñaïo Phaät baèng trí tueä vaø giaùc ngoä.

Noùi nhö theá, seõ coù ngöôøi naïn vaán raèng: Trong kinh Hoa Nghieâm coù caâu "Tín vi ñaïo nguyeân coâng ñöùc maãu v.v…", nghóa laø tin laø nguoàn cuûa ñaïo, laø meï cuûa taát caû coâng ñöùc. Taïi sao chuùng ta phaûi vaøo ñaïo baèng trí tueä, khoâng baèng nieàm tin? Chöõ tin trong ñaïo Phaät laø tin sau khi trí tueä ñaõ nhaän xeùt ñuùng. Ví nhö chuùng toâi noùi thaân naøy laø giaû, tö töôûng laø vay möôïn, quí vò phaûi nhaän xeùt xem coù phaûi thaân naøy laø giaû, tö töôûng laø vay möôïn hay khoâng? Sau khi nhaän xeùt suy nghó thaáy ñuùng, quí vò môùi tin, tin ñoù laø tin baèng trí tueä. Cho neân nghe roài phaûi suy nghó, suy nghó roài môùi tin, sau khi tin roài môùi thöïc haønh. Trong nhaø Phaät goïi ñoù laø Vaên, Tö, Tu. Vì vaäy nieàm tin ñoù laø meï cuûa coâng ñöùc, laø coäi goác cuûa ñaïo. Neáu nghe ñaâu tin ñoù, khoâng hieåu chi heát, ñoù laø meâ tín, laø sai laàm.

Nhö theá chuùng ta ñaõ hieåu phaûi tu nhö theá naøo roài, töùc laø phaûi thaáy ñuùng söï thaät môùi deïp ñöôïc si meâ veà thaân vaø taâm. Nhöng neáu coù vò hoûi: Neáu thaân naøy laø giaû, taâm naøy laø giaû, thì mình khoâng coù caùi gì heát sao? Tu maø khoâng coù caùi gì heát, bieát laøm sao maø tu? Trong kinh Phaät maït saùt thaân naøy laø voâ thöôøng, laø baát tònh, laø giaû doái, laø ñau khoå, maø cuõng trong kinh Phaät noùi: "Moïi ngöôøi chuùng ta ñeàu coù Phaùp thaân, coù Phaät taùnh, coù hoøn ngoïc voâ giaù". Nghóa laø qua caùi giaû kia, moïi ngöôøi ñeàu coù Phaùp thaân baát sanh baát dieät, moïi ngöôøi ñeàu coù Phaät taùnh tröôøng toàn, moïi ngöôøi ñeàu coù moät hoät chaâu quyù voâ giaù. Nghe nhö vaäy chuùng ta seõ heát bi quan, vì Phaät ñaõ khen ngôïi chuùng ta coù saün cuûa quyù. Nhöng cuûa quyù ñoù ôû ñaâu, vaø laøm sao bieát ñöôïc?

Ñoù laø chuùng toâi ñang noùi thieàn vôùi quí vò. Taïi sao vaäy? Bôûi vì thieàn laø moät phöông phaùp tu ñeå thaáy ñöôïc leõ thaät nôi con ngöôøi. Thaáy ñöôïc nôi con ngöôøi nhöõng caùi gì giaû bieát laø giaû, nhöõng caùi gì thaät bieát laø thaät. Cho neân chuû tröông cuûa Thieàn toâng laø Kieán taùnh. Taùnh laø gì? Laø Phaät taùnh, laø Phaùp thaân, laø hoøn ngoïc voâ giaù. Kieán taùnh laø thaáy ñöôïc baûn taùnh, hay laø Phaät taùnh cuûa chính mình. Sau khi bieát roõ caùi giaû roài, chuùng ta khoâng coøn bò meâ laàm nöõa. Baáy giôø chuùng ta môùi böôùc qua tìm caùi thaät. Nhaän ra caùi thaät, chuùng ta khoâng coøn bò caùi giaû loâi cuoán vaøo ñöôøng sanh töû. Nhaän ra caùi thaät, chuùng ta soáng an nhaøn töï taïi trong caùi baát sanh baát dieät, töùc laø Phaät taùnh, laø Phaùp thaân, laø hoøn ngoïc baùu voâ giaù vaäy.

Theá neân chuû yeáu cuûa ñaïo Phaät hay chuû yeáu cuûa Thieàn toâng laø phaûi tu baèng trí tueä, chôù khoâng phaûi tu baèng caùi môø mòt. Neáu tu thieàn baèng loái ñieåm ñaïo hay xuaát hoàn laø khoâng phaûi tu thieàn theo ñaïo Phaät. Tu thieàn theo ñaïo Phaät laø tu baèng trí tueä, thaáy ñöôïc caùi thaät nôi con ngöôøi vaø soáng trôû veà caùi chaân thaät ñoù. Nhö vaäy thieàn vaø Phaät daïy coù khaùc nhau khoâng? Hoïc thieàn laø hoïc taát caû nhöõng gì Phaät daïy trong kinh, bieát caùi naøo laø giaû thì loaïi ra, khoâng ñeå noù loâi cuoán mình nöõa, bieát caùi naøo laø thaät thì haèng soáng vôùi caùi chaân thaät ñoù.

Töø tröôùc ñeán ñaây, quí vò thaáy chuùng toâi ñaõ noùi thieàn chöa? Chæ cho quí vò thaáy thaân naøy laø giaû, laø vay möôïn. Chæ cho quí vò thaáy nhöõng suy nghó, tö töôûng laø giaû, laø vay möôïn, ñoù laø noùi tu thieàn roài. Chæ caùi giaû ñeå bieát nhaän ra noù, nhöng caùi thaät thì laøm sao chæ cho quí vò ñaây? Coù nhöõng ngöôøi thaéc maéc "Caùi gì laø Phaät taùnh? Phaät taùnh ôû choã naøo?". Chaéc ai cuõng baên khoaên muoán hieåu ñieàu ñoù. Nhöng chuùng toâi seõ traû lôøi raèng: "Caâu hoûi ñoù ñaõ traät roài !". Vöøa hoûi "laøm sao bieát Phaät taùnh" vaø yeâu caàu chæ cho bieát Phaät taùnh ôû choã naøo, thì caâu hoûi ñoù laø sai. Ngöôøi ñaët caâu hoûi ñoù laø ngöôøi ñaõ laàm. Taïi sao? Neáu quí vò hoûi bình boâng, chaäu boâng ôû choã naøo, caùi baøn, caùi quaït ôû choã naøo, chuùng toâi chæ ñöôïc. Nhöng neáu quí vò hoûi khoâng khí chuùng ta ñang thôû ôû choã naøo, chuùng toâi phaûi traû lôøi laøm sao? Caâu hoûi ñoù ñuùng hay sai? Theá laø chuùng ta ñaõ laàm. Vì khoâng khí khoâng coù hình töôùng, laøm sao ñaët choã nôi? Phaøm caùi gì coù hình töôùng, coù vò trí, caùi aáy mình môùi chæ ñöôïc. Caùi gì khoâng hình töôùng, khoâng vò trí laøm sao chæ ñöôïc? Neáu caâu hoûi ñaõ sai maø chuùng toâi coá gaéng chæ, thì cuõng sai luoân. Theá neân phaûi hieåu roõ yù nghóa khoâng ñaët caâu hoûi. Khi caâu hoûi ñuùng, chuùng ta môùi traû lôøi ñöôïc, neáu caâu hoûi sai laøm sao ñaùp ñöôïc!

Quí vò baûo chuùng toâi chæ Phaät taùnh, chaúng khaùc naøo quí vò baûo chuùng toâi chæ khoâng khí ôû choã naøo. Song thöû hoûi coù khoâng khí hay khoâng. Neáu khoâng coù khoâng khí thì chuùng ta taét thôû heát roài, thöa phaûi vaäy khoâng? Chuùng ta soáng trong khoâng khí, ñang thôû khoâng khí aáy, maø baûo chæ noù, chuùng ta khoâng laøm sao chæ ñöôïc. Ñoù laø ñieàu thöù nhaát.

Ñieàu thöù hai laø quí vò muoán thaáy Phaät taùnh, muoán thaáy ñaïo, nhöng xin hoûi laïi: "Quí vò muoán thaáy Phaät taùnh cuûa ai? Cuûa mình hay cuûa ngöôøi khaùc?". Neáu muoán thaáy Phaät taùnh cuûa mình thì noù laø mình, mình laøm sao thaáy ñöôïc mình. Neáu mình thaáy Phaät taùnh thì noù laø caùi bò thaáy, ngoaøi mình phaûi vaäy khoâng? Chính vì vaäy maø ñaïi ña soá chuùng ta hay laàm laãn caâu hoûi khoâng coù yù nghóa naøy, maø töôûng laø moät caâu hoûi heát söùc coù yù nghóa. Bôûi vì chuùng ta ñaõ queân chuùng ta. Phaät taùnh laø caùi chaân thaät cuûa chính mình, chuùng ta queân, laïi muoán tìm noù ôû beân ngoaøi. Cho neân baûo chæ vaø muoán thaáy Phaät taùnh, laøm sao chæ ñöôïc, laøm sao thaáy Phaät taùnh ñöôïc. Nhö chuùng ta coù maét, chuùng ta muoán thaáy con maét saùng, con maét mình muoán thaáy con maét mình, ñöôïc hay khoâng? Con maét chæ coù khaû naêng thaáy beân ngoaøi, laøm sao noù thaáy ñöôïc chính noù? Neáu muoán thaáy ñöôïc con maét, phaûi qua caùi göông. Nhôø caùi göông mình thaáy ñöôïc con maét, laø mình thaáy ñöôïc caùi boùng cuûa con maét thoâi, mình ñaâu thaáy con maét thaät ñöôïc, neáu thaáy thì con maét thaät laø caùi bò thaáy roài. Ñoøi hoûi thaáy con maét thaät laø ñuùng hay sai? Theá maø ñaïi ña soá ngöôøi hoïc ñaïo hieän nay muoán thaáy ñaïo, muoán thaáy Phaät taùnh. Caùi muoán ñoù laø caùi muoán sai laàm, nghóa laø caøng tìm thì caøng xa, caøng muoán thaáy thì caøng khoâng thaáy.

Hoïc thieàn khoâng phaûi nhö theá. Caùc Thieàn sö khoâng bao giôø ñaùp laïi nhöõng caâu hoûi sai laàm aáy. Ñöa nhöõng caâu hoûi ñoù ra, chuùng ta lieàn bò ñaùnh, bò heùt, chôù khoâng bao giôø ñöôïc traû lôøi. Taïi sao? Vì caâu hoûi ñaõ sai laàm maø traû lôøi thì caøng sai laàm. Cho neân nhöõng caâu hoûi ñoù chæ ñaùng ñöôïc ñaùnh moät caùi hay naït moät tieáng, ngöôøi hoûi giaät mình nhôù laïi: "AÙ, mình hoûi laàm roài!". Nhö vaäy mình khaû dó môùi thaáy ñöôïc mình. Coù ngöôøi khoâng hieåu caùch traû lôøi aáy neân noùi: "Vì sao caùc Thieàn sö döõ quaù, hoûi khoâng chòu traû lôøi, coøn ñaùnh coøn naït?". Vì caâu hoûi laàm maø khoâng ñaùnh khoâng naït, ñeán bao giôø ngöôøi hoûi thaáy ñöôïc caùi thaät ôû mình. Nhöõng thuû thuaät aáy raát laø ñaëc bieät, raát laø laï luøng, ngöôøi ngoaøi khoâng bao giôø bieát ñöôïc.

Cho neân ngöôøi tu thieàn hay nhöõng thieàn sö laø nhöõng ngöôøi chuoäng söï thaät moät caùch toät cuøng, ñaùo ñeå, khoâng bao giôø caùc Ngaøi giaûi thích röôøm raø nhö chuùng ta. Caùc Ngaøi chæ muoán chæ cho chuùng ta nhöõng leõ thaät, khoâng muoán daãn chuùng ta laïc trong röøng ngoân ngöõ vaên töï. Nhöng ñaïi ña soá chuùng ta hieän giôø hoïc Phaät laø ñi trong röøng ngoân ngöõ vaên töï, cöù taàm chöông trích cuù, giaûi nghóa qua, giaûi nghóa laïi, roát cuoäc khoâng bieát chi heát. Hoïc töø "Phaät taùnh" thì caét nghóa chöõ "Phaät" laø sao, chöõ "taùnh" laø sao. Loanh quanh laån quaån trong chöõ nghóa hoaøi, khoâng bieát Phaät taùnh laø caùi gì, caøng hoïc laïi caøng xa söï thaät.

Caùc Thieàn sö thì khoâng nhö vaäy. Ví nhö tröôøng hôïp cuûa toå Laâm Teá Nghóa Huyeàn, luùc Ngaøi ôû trong hoäi cuûa thieàn sö Hy Vaän taïi nuùi Hoaøng Baù. ÔÛ ñaáy maáy naêm trôøi maø Ngaøi khoâng hoûi moät caâu naøo. Moät hoâm thaày quaûn chuùng thaáy thöông, nhaéc: "Sao huynh khoâng leân hoûi Hoøa thöôïng ñaïo lyù?" - "Daï thöa, toâi khoâng bieát hoûi gì" - "Leân hoûi Hoøa thöôïng: Theá naøo laø ñaïi yù Phaät phaùp?" Nghe xong, Ngaøi möøng quaù, lieàn y haäu chænh teà leân hoûi: "Baïch Hoøa thöôïng, theá naøo laø ñaïi yù Phaät phaùp?" Caâu hoûi quaû laø hay, lyù ñaùng ñöôïc giaûi thích roõ raøng ñaïi yù Phaät phaùp laø gì. Nhöng toå Hoaøng Baù chæ caàm gaäy ñaäp cho ba gaäy, ñaäp xong ñuoåi xuoáng. Ngaøi Laâm Teá thaát voïng voâ cuøng, coøn loøng daï naøo ñi hoûi nöõa. Nhö vaäy ñaïi yù Phaät phaùp laø gì? Thaät laø muø mòt! Thaày quaûn chuùng hoûi thaêm. Ngaøi traû lôøi: "Toâi hoûi xong, Hoøa thöôïng lieàn ñaùnh, khoâng coù lôøi daïy naøo." Thaày quaûn chuùng baûo: "Ngaøy mai ñi hoûi nöõa ñi!" Ngaøi nghe lôøi, hoâm sau y haäu ñaøng hoaøng ñeán hoûi toå Hoaøng Baù: "Baïch Hoøa thöôïng, theá naøo laø ñaïi yù Phaät phaùp?" Toå laïi ñaäp Ngaøi ba gaäy nöõa. Nhö theá thaät laø taøn nhaãn, Ngaøi khoâng coøn loøng daï naøo ñi hoûi nöõa. Nhöng thaày quaûn chuùng vaãn baûo: "Neân ñi hoûi nöõa ñi" Laàn thöù ba, y haäu chænh teà, Ngaøi ñeán hoûi Toå: "Baïch Hoøa thöôïng, theá naøo laø ñaïi yù Phaät phaùp?" Ngaøi bò ñaäp cho ba gaäy xong, ñuoåi xuoáng. Naûn chí voâ cuøng, khoâng bieát noùi gì hôn, Ngaøi khoùc roài söûa soaïn haønh lyù ñeå ra ñi. Thaày quaûn chuùng thaáy vaäy hoûi: "Hoøa thöôïng traû lôøi caâu hoûi cuûa oâng nhö theá naøo?" Ngaøi thöa: "Con khoâng coù nhaân duyeân ôû ñaây, ba laàn hoûi Hoøa thöôïng, ba laàn aên ñoøn. Con töï buoàn khoâng laõnh hoäi ñöôïc thaâm chæ. Nay xin töø giaõ thaày ra ñi." Thaày quaûn chuùng baûo: "Neáu khi oâng ñi, neân ñeán töø giaõ Hoøa thöôïng roài ñi." Thaày quaûn chuùng ñeán thaát Hoøa thöôïng tröôùc vaø thöa raèng: "OÂng Laâm Teá Nghóa Huyeàn laø ngöôøi coù khaû naêng, sau naøy seõ laøm lôïi ích cho Phaät phaùp. Hoøa thöôïng raùn tìm caùch ñoä oâng aáy." Ngaøi Hoaøng Baù chæ cöôøi khoâng noùi gì. Hoâm sau Ngaøi Laâm Teá leân töø giaõ Hoøa thöôïng: "Con khoâng coù duyeân ôû ñaây, cho neân con khoâng hieåu, nay con xin ñi." Ngaøi Hoaøng Baù baûo: "Thoâi ngöôi qua choã Ñaïi Ngu, oâng aáy seõ noùi cho." Nghe lôøi Hoøa thöôïng chæ, Laâm Teá leân ñöôøng qua ñeán choã Ñaïi Ngu. (Ñaïi Ngu laø ñeä töû cuûa Qui Toâng, Qui Toâng laø ñeä töû cuûa Maõ Toå Ñaïo Nhaát, cuõng nhö Hoaøng Baù laø ñeä töû cuûa Baùch Tröôïng, Baùch Tröôïng laø ñeä töû cuûa Maõ toå Ñaïo Nhaát). Ngaøi Ñaïi Ngu hoûi Laâm Teá:

- OÂng ôû ñaâu ñeán?

- Daï con ôû Hoaøng Baù ñeán.

Ngaøi hoûi:

- Hoaøng Baù daïy oâng caùi gì?

- Con ba laàn hoûi ñaïi yù Phaät phaùp, moãi laàn hoûi chæ ñöôïc aên ñoøn, khoâng bieát con coù loãi hay khoâng loãi?

Nghe nhö vaäy, ngaøi Ñaïi Ngu noùi:

- Hoaøng Baù thaät laø ñaïi töø bi, ñaõ chæ toät cuøng cho ngöôi, maø ngöôi coøn noùi coù loãi, khoâng loãi.

Vöøa nghe tôùi ñoù, Laâm Teá lieàn ngoä, vaø la leân:

- Theá laø Phaät phaùp cuûa Hoaøng Baù raát ít.

Ñaïi Ngu baûo:

- Vöøa roài oâng noùi coù loãi, khoâng loãi, giôø ñaây oâng thaáy caùi gì maø noùi Phaät phaùp cuûa Hoaøng Baù raát ít?

Laâm Teá lieàn thoi vaøo söôøn Ñaïi Ngu moät caùi. Ñaïi Ngu noùi:

- Thaày ngöôi laø Hoaøng Baù, thoâi veà ñi!

Theá laø Laâm Teá ngoä ñaïo laøm Toå.

Nhö vaäy quí vò thaáy, coù giaûng gì veà ñaïi yù Phaät phaùp hay khoâng? Taïi sao ba laàn hoûi ñeàu bò ñaùnh maø noùi laø ñaïi töø ñaïi bi? Nhöõng ngöôøi hoïc Phaät ñoïc tôùi nhöõng choã naøy, cuõng ñaønh xeáp laïi. Thaày troø daïy nhau caùi gì khoâng hieåu chi heát. Nhöng khi hieåu roài môùi thaáy ngaøi Hoaøng Baù thaät laø ñaïi töø ñaïi bi. Quí vò coù nhaän laø ngaøi Hoaøng Baù ñaïi töø ñaïi bi khoâng? Neáu khoâng phaûi ba laàn bò ñaùnh nhö vaäy, thì Laâm Teá khoâng theå ngoä moät caùch deã daøng, trong caâu noùi nheï nhaøng cuûa ngaøi Ñaïi Ngu.

ÔÛ ñaây chuùng toâi goïi ñoù laø dieäu thuaät cuûa nhaø thieàn. Trong nhaø thieàn coù nhöõng dieäu thuaät maø ngöôøi theá gian khoâng bao giôø töôûng töôïng ñöôïc. Caùch noùi nghòch trong nhaø thieàn laø khoâng giaûi thích, maø chæ doàn ngöôøi hoïc troø tôùi choã beá taéc ñau khoå, ngöôøi khaùc khôi laïi moät caùch nheï nhaøng khieán ngöôøi hoïc troø lieàn ngoä, vaø caùi ngoä aáy khoâng bao giôø bò queân. Neáu thaày giaûng thao thao baát tuyeät thì ngöôøi hoïc troø queân heát, chaúng coøn nhôù chi caû. Cho neân thuaät daïy cuûa Thieàn sö laø caùi thuaät quaù taàm voùc cuûa caùi bình thöôøng. Khi ngaøi Hoaøng Baù doàn Laâm Teá vaøo ngoõ bí baèng ba laàn ñaùnh, thì Laâm Teá buoàn khoùc ñau ñôùn vaø trong ñaàu naëng tróu caâu hoûi: "Khoâng bieát coù loãi gì maø bò ñaùnh. Khoâng hieåu caâu hoûi nhö vaäy maø loãi taïi choã naøo?" Khi ñeán ngaøi Ñaïi Ngu, Ñaïi Ngu lieàn baûo: "Hoaøng Baù nhö vaäy laø chæ choã toät cuøng cho ngöôi roài, maø ngöôi coøn nghó coù loãi khoâng loãi!" Khi nghe ñeán caâu "Coøn nghó coù loãi khoâng loãi", Laâm Teá lieàn thaáy choã sô soùt laàm laãn cuûa mình vaø thaáy choã chæ cuûa ngaøi Hoaøng Baù, neân böøng ngoä. Ngoä roài, töø ñoù veà sau, coù theå ñeán cheát, Laâm Teá cuõng khoâng queân caùi ngoä cuûa mình, vaø soáng luoân luoân vôùi choã mình thaáy. Nhö vaäy ñaùnh ba laàn khoâng phaûi ñaïi töø bi laø gì?

Ngaøy nay chuùng ta nuoâi hoïc troø hai ba möôi naêm, aên heát côm cuûa thí chuû vaø giaûng khoâ caû coå, maø hoïc troø chaúng ngoä chi heát. Nhö vaäy mình ñaâu coù ñaïi töø bi. Chæ caàn ba laàn ñaùnh lieàn ñöôïc ngoä, ngoä roài khoâng queân, chaúng goïi ñaïi töø bi laø gì? Nhöng caùi thuaät trong nhaø thieàn ñoù, phaûi laø caùc tay cao thuû môùi laøm noåi, ngöôøi taàm thöôøng nhö chuùng ta khoù maø laøm ñöôïc. Hieän nay chuùng ta thöû thí nghieäm: Moät thaày giaùo daïy hoïc troø, cho moät baøi toaùn khoù maø khoâng giaûi, chæ gôïi yù maø thoâi, roài doàn hoïc troø tôùi choã bí, laâu laâu laïi gôïi yù. Sau khi ñöùa hoïc troø tìm kieám ñeán ñau ñaàu maø khoâng tìm ra giaûi ñaùp, baát thaàn thaày gôïi theâm moät yù nhoû, ñöùa hoïc troø chôït saùng ra, caùi saùng nhö vaäy môùi chính laø cuûa noù, noù seõ nhôù hoaøi khoâng queân baøi toaùn ñoù. Neáu thaày giaûng thao thao baát tuyeät cho hoïc troø nghe, lôøi giaûng ñoù toaøn laø cuûa thaày, khoâng coù caùi gì cuûa troø heát. Nhö vaäy ngöôøi hoïc troø khoâng bao giôø gioûi ñöôïc.

Caùc Toå kheùo leùo duøng dieäu thuaät ñöa ngöôøi ta ñeán choã cheát, cheát roài soáng laïi, ñoù môùi laø caùi thaät. Neáu hieåu nhö vaäy, chuùng ta môùi thaáy taøi vaø khaû naêng cuûa caùc thieàn sö. Khoâng phaûi caùc ngaøi baïc beõo, voâ tình, aùc ñoäc; chính vì loøng thöông caùc ngaøi muoán ngöôøi hoïc ngoä ñaïo moät caùch toät cuøng vaø khoâng bao giôø queân. Cuõng vaäy, nhöõng vieäc naøo chuùng ta nhôù suoát ñôøi laø nhöõng söï vieäc laøm cho chuùng ta ñau khoå, ñieân ñaûo caû thaùng naêm. Khi giaûi quyeát ñöôïc vaán ñeà ñoù, chuùng ta nhôù ñôøi ñôøi khoâng bao giôø queân. Vieäc gì khi hoûi, ñöôïc ñaùp deã daøng, cuõng deã bò laõng queân. Nhö vaäy chuùng toâi caàn noùi gì veà loái giaûi vaø choã ngoä cuûa ngaøi Laâm Teá hay khoâng? Coù noùi hay khoâng noùi, quí vò nghe roài töï hieåu, vì chính choã ñoù laø dieäu thuaät trong nhaø thieàn.

Nhöng nhöõng dieäu thuaät ñöôïc öùng duïng trong nhaø thieàn cuõng tuøy theo thôøi. Nhö hieän giôø chuùng toâi chuû tröông daïy thieàn, taïi sao chuùng toâi phaûi giaûng hoaøi nhö vaäy? Neáu coù Taêng Ni hay cö só ñeán hoûi chuùng toâi: "Theá naøo laø ñaïi yù cuûa thieàn?" hay "Theá naøo laø ñaïi yù cuûa Phaät phaùp?" chuùng toâi lieàn ñaùnh, vò aáy seõ nghó theá naøo veà chuùng toâi? Khi ra veà, vò aáy seõ nghó: Mình hoûi ñaïi yù Phaät phaùp maø thaày ñaùnh mình. AØ, chaéc oâng thaày ñoù ñieân roài, chaéc tu thieàn ñieân roài, thoâi sau ñöøng tôùi oâng aáy nöõa. Neáu chuùng toâi tieáp tuïc ñaùnh theâm vaøi ngöôøi khaùc nöõa, khi ñöôïc hoûi veà thieàn, chaéc chaén chuùng toâi seõ mang tieáng suoát ñôøi, vì khoâng ai hieåu ñöôïc chuùng toâi, vaø chuùng toâi cuõng khoâng ñoä ñöôïc ai. Nhöng taïi sao ngaøi Hoaøng Baù duøng thuaät ñaùnh maø ñeä töû ngoä? Laø vì coù nhöõng baïn ñoàng haønh hieåu mình vaø laøm nhö mình. Khi nghe ngöôøi ñeä töû bò ñaùnh, vò kia bieát, lieàn gôïi ñuùng choã ñeå ngöôøi ñeä töû ngoä. Hieän nay thieáu ngöôøi ñoàng haønh, ngöôøi caûm thoâng vôùi mình, neáu chuùng toâi duøng thuaät ñaùnh heùt ñeå daïy thieàn thì seõ bò xuyeân taïc ngay. Nhaát laø thôøi nay, chuùng ta bò aùm aûnh tu thieàn ñieân. Vì vaäy khi daïy thieàn, traùi laïi chuùng toâi giaûng kinh. Vì hoaøn caûnh chuùng toâi phaûi laøm nhö vaäy. Nhôø giaûng kinh deã hieåu, khaû dó quí vò coøn tu ñöôïc, coøn tin raèng chuùng toâi daïy ñuùng. Neáu chuùng toâi ñaùnh hoaëc heùt thì quí vò noùi chuùng toâi ñieân, laøm sao chuùng toâi daïy ñöôïc. Hieåu nhö vaäy quí vò môùi thaáy choã quan troïng, choã thieát yeáu cuûa söï giaûng daïy hay söï höôùng daãn ngöôøi tu.

Ngöôøi tu thieàn laø gì? Töùc laø ngöôøi giaùc ngoä, hoaëc giaùc ngoä töøng phaàn, hoaëc giaùc ngoä toaøn dieän, hay noùi caùch khaùc laø giaùc ngoä cuïc boä vaø giaùc ngoä toaøn boä. Giaùc ngoä töøng phaàn laø giaûi ngoä, giaùc ngoä toaøn phaàn laø ñaïi ngoä.

Ngöôøi hoïc thieàn nhaän bieát thaân naøy laø hö giaû, voïng töôûng laø hö giaû. Bieát caùi ngaõ hö giaû khoâng thaät, töùc laø bieát lyù voâ ngaõ Phaät ñaõ daïy trong kinh ñieån. Chuùng toâi noùi thieàn laø noùi ñaïo Phaät, khoâng theå taùch rôøi Phaät vaø thieàn. Trong kinh thöôøng noùi: Kinh laø mieäng cuûa Phaät, thieàn laø taâm cuûa Phaät; taâm vaø mieäng cuûa Phaät khoâng hai, khoâng khaùc. Nhöõng gì Phaät noùi ra laø töø taâm cuûa Ngaøi nghó, thì thieàn vaø kinh laøm sao hai ñöôïc. Coù ngöôøi khoâng hieåu nhöõng choã ñaëc bieät trong nhaø thieàn, coi ñoù laø nhöõng hieän töôïng quaùi laï, baûo raèng thieàn coù caùi gì caùch bieät khaùc hôn kinh, nhöng hieåu cho thaáu ñaùo roài, chuùng ta seõ thaáy kinh vaø thieàn thaät laø khoâng hai. Phaät giaùc ngoä thaønh Phaät laø nhaân tu thieàn, cho ñeán chö Toå cuõng nhaân tu thieàn maø ñöôïc giaùc ngoä. Nhö vaäy, chuùng ta ñi ñöôøng cuûa Phaät, chôù ñaâu coù ñöôøng thöù hai, thöù ba naøo khaùc. Ñoù laø moät leõ thaät, maø nhieàu ngöôøi khoâng hieåu, noùi raèng tu thieàn ñieân, tu thieàn laïc v.v… Thaät ra vì chuùng ta hieåu thieàn moät caùch mô hoà. Ngoài yeân caàu nguyeän cho ñieän treân trôøi xuoáng, hoaëc ngoài cho hoàn bay leân trôøi, hoaëc hít hôi thôû voâ truï ôû ñôn ñieàn cho buïng lôùn ra… Taát caû nhöõng phöông phaùp aáy ñeàu noùi laø tu thieàn, quaû thaät chöa bieát theá naøo laø tu thieàn. Theo ñuùng tinh thaàn thieàn cuûa ñaïo Phaät laø duøng trí tueä thaáy ñöôïc leõ thaät: baûn thaân vaø voïng töôûng laø giaû doái. Thaáy ñöôïc leõ thaät aáy roài, môùi buoâng xaû ñöôïc loøng tham chaáp vaø taâm saân haän. Khi buoâng xaû ñöôïc nhöõng caùi aáy, taâm ñöôïc thanh tònh, tænh giaùc thaáy ñöôïc caùi chaân thaät cuûa chính mình, môùi giaûi thoaùt ñöôïc sanh töû. Nhö vaäy chuùng ta tu thieàn laø thaáy ñöôïc con ñöôøng ñi do trí tueä saùng suoát höôùng daãn, chôù khoâng phaûi nhöõng gì maäp môø huyeàn aûo. Thaáy ñöôïc leõ thaät vaø ñaït ñöôïc leõ thaät ñoù, laø chuû yeáu cuûa tu thieàn. Nhöng chuùng toâi giaûng chæ laø lyù thuyeát, veà thöïc haønh laø phaàn rieâng cuûa quí vò. Quí vò nhaän xeùt haøng ngaøy, öùng duïng phaùp tu, ñoù laø coâng phu cuûa quí vò.

Chuùng toâi noùi roõ raèng, chaúng nhöõng chuùng toâi giaûng nhö vaäy, maø taát caû thieàn sö daïy thieàn cuõng thaáy nhö vaäy vaø giaûng noùi nhö vaäy. Ñaây chuùng toâi xin daãn chöùng baøi keä cuûa moät thieàn sö quen thuoäc vôùi chuùng ta nhaát, Thieàn sö Vaïn Haïnh ôû ñaàu nhaø Lyù. Baøi keä coù boán caâu chöõ Haùn:

            Thaân nhö ñieän aûnh höõu hoaøn vo

            Vaïn moäc xuaân vinh thu höïu kho?br>

            Nhaäm vaän thònh suy voâ boá uùy

            Thònh suy nhö loä thaûo ñaàu phoâ.

            (Thaân nhö boùng chôùp coù roài khoâng

            Caây coû xuaân töôi, thu nhuoám hoàng

            Maëc cuoäc thaïnh suy, ñöøng sôï haõi

            Thaïnh suy nhö coû haït söông ñoâng.)

Nhìn veà thaân thì thaân naøy nhö boùng, nhö chôùp, khoâng thaät, coù ñoù roài maát ñoù. Cuõng nhö caây coái beân ngoaøi, muøa xuaân töôi toát, muøa thu heùo taøn. Theá thì thaân, caûnh vaø cuoäc ñôøi maëc noù troâi qua. Hoaëc suy hoaëc thaïnh, hoaëc toát hoaëc xaáu ñeàu khoâng quan troïng, ñeàu khoâng sôï haõi. Neáu thaáy cuoäc ñôøi laø giaû taïm thì coù gì ñaâu sôï haõi. Taïi sao? Vì nhöõng caùi thaïnh suy cuûa cuoäc ñôøi khaùc naøo nhö haït söông ñoïng ôû ñaàu ngoïn coû. Hieåu nhö vaäy, thaáy nhö vaäy laø ñuùng tinh thaàn thieàn.

Thieàn sö Vieân Chieáu giöõa ñôøi Lyù cuõng coù baøi keä töông tôï nhö sau:

            Thaân nhö töôøng bích dó  ñoài thì

            Cöû theá thoâng thoâng thuïc baát bi,

            Nhöôïc ñaït taâm khoâng voâ saéc töôùng

            Saéc khoâng aån hieån nhaäm suy di.

            (Thaân nhö töôøng vaùch ñaõ lung lay

            Ñau ñaùu ngöôøi ñôøi luoáng xoùt thay

            Neáu ñaït taâm khoâng, khoâng töôùng saéc

            Saéc khoâng aån hieän maëc vaàn xoay.)

Thaân ngöôøi nhö töôøng vaùch, ñaõ tôùi luùc suy suïp thì caû theá gian ngöôøi ñôøi ai ai cuõng ñeàu lo saàu thaûm naõo. Neáu ñeán choã taâm voïng töôûng ñaõ laëng thì khoâng coøn saéc töôùng nöõa. Chöøng ñoù hoaëc saéc hoaëc khoâng maëc noù aån hieän, coù gì laø lo buoàn.

Chuùng ta thaáy roõ thieàn sö naøo cuõng thaáy thaân naøy laø giaû doái, taïm bôï, khoâng coù chaân thaät. Hieåu nhö vaäy, thaáy nhö vaäy roài, ñoái vôùi cuoäc ñôøi, ñoái vôùi söï soáng, caùc ngaøi an laønh töï taïi. Khi soáng vôùi thaân naøy thì khoâng chaáp vaøo noù, khi thaân naøy saép hoaïi thì cöôøi chôi, chôù khoâng than khoùc. Taïi sao khi thaân saép hoaïi laïi than khoùc? Vì sôï noù maát. Thaân ñaõ laø giaû thì maát ñaâu coù quan troïng gì. Sôû dó chuùng ta thaáy noù quan troïng vì töôûng noù laø thaät. Thaân nhö boùng nhö boït, coù gì quan troïng ñaâu! Vì vaäy chuùng ta soáng khoâng khoå vì thaân, cheát cuõng khoâng bò thaân laøm khoå. Nhö theá khoâng phaûi töï do töï taïi laø gì?

Ngöôøi an laønh töï taïi laø ngöôøi bieát tu thieàn. Nhö ngaøi Töø Minh, doøng Laâm Teá, ñaõ noùi "Sanh nhö ñaép chaên ñoâng, töû nhö côûi aùo haï". Mình sanh ra cuõng nhö muøa ñoâng ñöôïc ñaép chieác chaên aám vaäy. Mình coù cheát ñi chaúng khaùc naøo nhö muøa haï côûi aùo cho khoûi noùng vaäy, coù gì ñaâu laø quan troïng. Hieåu nhö theá thì sanh töû töï taïi, khoâng coøn sôï haõi caùi cheát, khoâng coøn ñau khoå nöõa. Cho neân ñaïo Phaät cöùu khoå hay giaûi thoaùt cho con ngöôøi laø chæ cho chuùng ta thaáy leõ thaät baèng trí tueä. Coù trí tueä roài môùi heát khoå. Ñoù laø chuû yeáu cuûa ñaïo Phaät, cuõng laø chuû yeáu cuûa Thieàn toâng.

Quí vò hieåu nhöõng ñieàu chuùng toâi noùi, bieát thaân naøy laø giaû, do vay möôïn töù ñaïi beân ngoaøi, bieát taâm suy nghó töôûng töôïng laø giaû, do vay möôïn caùc kieán thöùc beân ngoaøi. Hieåu bieát nhö vaäy, quí vò seõ buoâng xaû töø töø, khoâng chaáp thaân töù ñaïi vaø taâm voïng töôûng, ñoù laø quí vò bieát tu thieàn roài.

Kính thöa quí vò, hoâm nay chuùng toâi chæ ñöa quí vò "Vaøo Coång Nhaø Thieàn", chuùng toâi chöa daãn "Vaøo Cöûa Khoâng" vaø chöa "Chæ OÂng Chuû". Muoán vaøo cöûa vaø thaáy OÂng Chuû chaéc ñoøi hoûi nhieàu thôøi gian nöõa. Giôùi thieäu cho quí vò tôùi coång, ñoù laø boån phaän chính trong baøi giaûng hoâm nay cuûa chuùng toâi.

]

THIEÀN TOÂNG VIEÄT NAM