XUAÂN TRONG CÖÛA THIEÀN

TAÄP 1, 2, 3.

H.T THÍCH THANH TÖØ

PHAÙP MOÂN KHOÂNG HAI

XUAÂN GIAÙP TYÙ NAÊM 1984

            Naêm nay laø naêm Giaùp Tyù, döông lòch 1984, taát caû quí vò ñaõ ñeán ñaây chuùc möøng naêm môùi, toâi seõ coù nhieàu lôøi noùi chuyeän cuøng quí vò, goïi laø nhaéc nhôû nhau treân con ñöôøng tu haønh, ñeå moãi ngöôøi sang naêm môùi naøy coù ñaày ñuû nhöõng tö lieäu tieán tu cho ñöôïc sôùm giaùc ngoä vaø giaûi thoaùt.

            Ñieàu caên baûn maø chuùng toâi muoán noùi hoâm nay laø “PHAÙP MOÂN KHOÂNG HAI” hay noùi caùch khaùc laø “BAÁT NHÒ PHAÙP MOÂN”. Noùi khoâng hai ñaây, toâi seõ daãn töø kinh cho ñeán thieàn, ñeå quí vò nghieäm vaø nghieàn ngaãm thaáy lyù ñaïo roõ raøng, khieán treân ñöôøng tu chuùng ta khoûi ngôø vöïc, vaø khoûi maéc phaûi nhöõng beänh thieân chaáp hoaëc beân naøy hoaëc beân noï. Taát caû ngöôøi tu, muoán thoaùt khoå ñöôïc vui khoâng gì hôn, phaûi duøng trí tueä Baùt-nhaõ soi saùng phaù tan moïi chaáp neâ cuûa mình. Nhôø phaù ñöôïc caùi chaáp mình môùi heát khoå. Vì vaäy môû ñaàu laø kinh Baùt-nhaõ. Quí vò nhôù trong kinh Baùt-nhaõ noùi veà Phaùp Moân Khoâng Hai theá naøo? Ñaây toâi daãn nhö caâu: “Saéc töùc thò khoâng, khoâng töùc thò saéc.” Nhö vaäy saéc vaø khoâng laø hai,  phaûi vaäy khoâng? Maø ôû ñaây tinh thaàn Baùt-nhaõ cho chuùng ta thaáy saéc chính laø khoâng, khoâng chính laø saéc; thì nhö vaäy coù hai khoâng? Ngay caùi saéc ñaõ laø khoâng, ngay caùi khoâng ñaõ laø saéc, thì laøm gì coù hai? Ñoù laø tinh thaàn Baùt-nhaõ. Taïi sao saéc töùc laø khoâng, khoâng töùc laø saéc? Ñaây toâi noùi hai maët.

            Maët thöù nhaát laø trong caùi saéc coù khoâng, töùc laø caùi khoâng vaø caùi saéc töông ñoái. Trong caùi saéc naøy coù khoâng, trong caùi khoâng naøy coù caùi saéc. Trong caùi saéc coù khoâng laø theá naøo? Chaéc raèng quí vò cuõng nghe roõ vôùi tinh thaàn khoa hoïc, gaàn ñaây nhaát coù nhöõng nhaø khoa hoïc noùi raèng duøng kính hieån vi khueách ñaïi toái ña nhìn thaáy trong caùi saéc naøy phaàn khoâng nhieàu hôn phaàn saéc. Nhö vaäy, chính trong caùi coù ñoù, trong caùi saéc ñoù ñaõ chan chöùa caùi khoâng ôû trong roài. Cuõng nhö veà thaân chuùng ta, quí vò thaáy caùi saéc chaát naøy caùi khoâng nhieàu hay caùi saéc nhieàu? Moãi loã chaân loâng laø thöa hôû, laø troáng, roài loã muõi, loã tai, caùi mieäng, taát caû ñeàu laø troáng hôû cho neân môùi coù khoâng khí ra vaøo, môùi coù thöùc aên löu chuyeån ôû trong v.v... Chính caùi thaân saéc chaát naøy, ñaõ mang ñaày tính chaát khoâng ôû trong. Cuõng chính caùi khoâng maø chuùng ta thaáy ñoù, mang ñaày ñuû hình saéc, nhöng vì teá vi nhoû nhít maø chuùng ta khoâng thaáy ñöôïc. Maét thaáy döôøng nhö khoâng maø thaät ra neáu duøng kính hieån vi nhìn thì noù hoaøn toaøn coù taát caû thöù ôû trong ñoù chôù khoâng phaûi laø khoâng? Nhö vaäy khoâng, khoâng haún laø khoâng, saéc khoâng haún laø saéc. Trong saéc coù khoâng, trong khoâng coù saéc. Loái noùi saéc laø khoâng ñoù laø loái noùi töông ñoái khoâng ñuùng leõ thaät; maø treân leõ thaät noù khoâng haún laø khoâng, khoâng haún laø saéc maø ngay caùi naøy ñaõ coù caùi kia, ngay caùi kia ñaõ coù caùi naøy. Nhö vaäy thaáy roõ khoâng vaø saéc laø hai caùi ñoái ñaõi, cho ñeán thò phi, höõu voâ v.v... ñeàu naèm trong caùi ñoái ñaõi ñoù heát. Taát caû caùi ñoái ñaõi ñoù ñeàu laø khoâng thaät, chæ laø göôïng noùi, taïm noùi, chôù khoâng coù caùi thaät cuûa noù. Vì vaäy, vôùi trí tueä Baùt-nhaõ thaáy khoâng coù caùi khoâng ngoaøi caùi saéc vaø khoâng coù caùi saéc ngoaøi caùi khoâng. Ñoù laø toâi noùi caùi “Khoâng ñoái ñaõi”. Neáu noùi caùi khoâng cuûa baûn taùnh, thì saéc chaát coù laø do duyeân hôïp maø coù. Bôûi duyeân hôïp maø coù, neân noù coù maø khoâng phaûi töï coù, do nhieàu yeáu toá, nhieàu nguyeân nhaân hôïp laïi thaønh. Do nhieàu thöù hôïp thaønh, neân noù khoâng coù caùi theå coá ñònh cuûa noù. Khoâng coù theå coá ñònh cuûa noù maø tuøy duyeân. Ñuû duyeân thì hôïp, hôïp goïi laø coù, thieáu duyeân thì tan, tan goïi laø khoâng. Vaäy thì caùi hieän coù cuûa noù laø caùi hieän coù cuûa duyeân, chôù khoâng coù caùi töï taùnh, bôûi khoâng coù töï taùnh neân noùi laø khoâng. Tuy maét thaáy noù hieän coù maø töï taùnh noù laø khoâng. Cuõng nhö caùi khoâng, tuy khoâng maø khoâng coá ñònh laø khoâng, taïi sao? Vì ñuû duyeân hôïp thaønh saéc. Ñang troáng khoâng maø neáu coù moät caùi gì tuï hoïp laïi hoaëc laø ñaát, laø ñaù, laø nhaø cöûa v.v... thì ngay trong khoâng bieán thaønh saéc, ngay trong saéc ñoåi thaønh khoâng.

            Ñöùng veà maët thöù hai noùi, caùi saéc vaø khoâng ñeàu laø do töôùng cuûa duyeân. Ñaõ laø töôùng cuûa duyeân neân noù khoâng bò töï taùnh. Bôûi khoâng coù töï taùnh neân coù cuõng vaãn laø khoâng. Ñoù laø trí Baùt-nhaõ thaáy töôøng taän nhö vaäy. Caùi coù ñaõ laø khoâng, thì khoâng chaáp caùi coù thaät coù, cuõng nhö caùi khoâng laø coù, thì khoâng chaáp caùi khoâng thaät khoâng. Khoâng chaáp caùi coù thaät coù, khoâng chaáp caùi khoâng thaät khoâng, khi mình noùi caùi ñoù laø coù maø coù ngöôøi khaùc noùi laø khoâng thì mình noùi laøm sao, mình neân caõi khoâng? Bôûi mình ñaõ thaáy coù khoâng thaät coù, khoâng khoâng thaät khoâng thì coù caàn caõi laøm gì? Bôûi thaáy coù laø thaät coù, khoâng laø thaät khoâng, neân mình noùi coù, maø ngöôøi ta noùi khoâng, mình khoâng chòu, vì khoâng chòu neân sanh caõi. Nhö vaäy, quí vò thaáy roõ raèng khi thaáy saéc khoâng, khoâng hai thì chuùng ta maát heát nhöõng nieäm tranh hôn tranh thua, tranh phaûi tranh quaáy. Neáu chuùng ta khoâng tranh hôn thua phaûi quaáy thì taâm chuùng ta coù phieàn naõo hay khoâng? Sôû dó chuùng ta giaän ngöôøi naøy buoàn ngöôøi kia laø taïi sao, taïi mình noùi caùi naøy phaûi, maø hoï noùi quaáy. Mình noùi caùi naøy quaáy hoï noùi phaûi. Hai caùi khaùc nhau neân coù söï choáng ñoái, choáng ñoái thì böïc boäi. Mình noùi coù maø hoï noùi khoâng, thì mình böïc boäi khoâng chaáp nhaän. Ñoù laø sanh phieàn naõo. Baáy giôø chuùng ta thaáy roõ töôøng taän: Saéc vaø khoâng, khoâng hai. Saéc khoâng, khoâng hai, thì coù khoâng cuõng khoâng hai, phaûi quaáy cuõng khoâng hai, toát xaáu cuõng khoâng hai. Taát caû ñoái ñaõi ñeàu khoâng coù thaät. Bôûi khoâng coù thaät, hay khoâng coá ñònh, neân chuùng ta ñöøng chaáp. Chuùng ta khoâng chaáp thì caùi khoå khoâng coøn. Ñoù laø moät loái tu raát laø deã, raát laø gaàn. Cho neân lyù saéc khoâng cuûa Baùt-nhaõ cho chuùng ta thaáy roõ taát caû söï vaät ôû theá gian naøy, treân phöông dieän ngoân ngöõ thì taïm ñaët, hoaëc laø coù hoaëc laø khoâng, hoaëc laø thieän, hoaëc laø aùc, hoaëc laø phaûi, hoaëc laø quaáy. Taïm ñaët ñeå duøng thoâi, khoâng phaûi laø cöùu kính, khoâng phaûi laø chaân lyù. Hieåu nhö vaäy chuùng ta ñöøng chaáp. Neáu khoâng chaáp thì chuùng ta seõ töï taïi tröôùc moïi hình töôïng ñoåi thay, tröôùc moïi ngoân ngöõ sai bieät, khoâng coøn gì phieàn naõo heát. Vì vaäy, quí vò nhôù trong nhaø Phaät luoân luoân noùi phieàn naõo töùc boà-ñeà, phaûi vaäy khoâng? Khoâng phaûi rôøi phieàn naõo maø coù boà-ñeà rieâng, nhö theá gian noùi: “toâi phieàn naõo quaù”, phieàn naõo laø taâm ñieân ñaûo roái raém, boà-ñeà laø taâm giaùc ngoä. Ngöôøi ta noùi phieàn naõo laø khaùc vôùi giaùc ngoä, giaùc ngoä laø khaùc vôùi phieàn naõo, nhöng vôùi tinh thaàn Ñaïi thöøa thaáy ngay phieàn naõo töùc laø boà-ñeà, ngay boà-ñeà khoâng kheùo thì thaønh phieàn naõo. Nhö vaäy phieàn naõo töùc boà-ñeà laø sao? Boà-ñeà töùc phieàn naõo laø sao?

            Toâi thí duï, mình leân chuøa tuïng kinh laø boà-ñeà, maø tuïng kinh ngöôøi ñaùnh moõ cöù ñaùnh chaäm, luøi luøi laïi hoaøi, luùc ñoù boà-ñeà daáy phieàn naõo. Mình leân chaùnh ñieän tuïng kinh laø phaùt taâm boà-ñeà, taâm giaùc ngoä, maø ngöôøi ñaùnh moõ khoâng vöøa yù, mình böïc mình muoán saân leân, nhö vaäy boà-ñeà daáy phieàn naõo roài. Sao laø phieàn naõo töùc boà-ñeà? Ví duï: Mình ñang giaän moät huynh ñeä naøo ñoù, giaän ñoû maët. Ñang giaän ñoû maët laø phieàn naõo. Khi aáy baát thaàn coù moät sö huynh ñi ngang thaáy noùi: “Ñaõ tu maø giaän sao?” Mình xaáu hoå heát giaän, taâm laëng leõ thanh tònh laïi. Vaäy phieàn naõo thaønh boà-ñeà, khoûi tìm kieám ñaâu xa heát. Quí vò thaáy phieàn naõo, boà-ñeà ñaâu coù xa, taâm daáy leân ñieân ñaûo laø phieàn naõo, laëng xuoáng thanh tònh laø boà-ñeà. Ngay trong boà-ñeà khoâng kheùo thaønh phieàn naõo. Ñaâu coù caùi thöù hai ôû ngoaøi chaïy voâ. Chuùng ta kheùo tu bieát roõ hai caùi khoâng coù rôøi nhau, ngay phieàn naõo chuyeån thaønh boà-ñeà, khoâng kheùo boà-ñeà bieán thaønh phieàn naõo, hieám gì ngöôøi töø boà-ñeà bieán thaønh phieàn naõo. Ñaây laø toâi noùi moät chuùt ít ñeå quí vò hieåu. Lyù saéc töùc thò khoâng, khoâng töùc thò saéc cuõng töông tôï nhö vaäy. Ñoù laø daãn ñaïi khaùi kinh Baùt-nhaõ cho quí vò thaáy lyù khoâng hai.

            Ñeán kinh Phaùp Hoa.

            Kinh Phaùp Hoa neáu quí vò tuïng phaåm Töï töùc laø phaåm môû ñaàu, quí vò thaáy Phaät daïy ñieàu gì trong aáy? Phaät khoâng noùi caâu naøo heát. Thaáy Ngaøi ngoài kieát giaø nhaäp ñònh, loâng traéng giöõa chaân maøy phoùng moät luoàng haøo quang soi thaáu ñeán coõi trôøi Höõu Ñaûnh, neân nöông theo haøo quang ñoù, ngöôøi ta thaáy trong ñoù caùc vò Boà-taùt tu nhaân gì ñöôïc thaønh ñaïo, tu nhaân theá naøo thaønh ñaïo theá naøo, thaønh quaû theá naøo ñeàu roõ raøng. Luoàng haøo quang ñoù soi thaáu xuoáng ñòa nguïc A-tyø, ñaïi chuùng nöông haøo quang thaáy ngöôøi naøo taïo nhaân gì, taïo nghieäp gì ñoïa ñòa nguïc thöù maáy, thaáy roõ heát. Nhaân naøo cuõng bieát, töø nhaân ñòa nguïc, ngaï quæ, suùc sanh thaáy roõ, coøn nhìn leân thì nhaân sanh caùc coõi trôøi cho tôùi nhaân cuûa caùc vò Thanh vaên, Duyeân giaùc, Boà-taùt ñeàu thaáy tu nhaân naøo ñöôïc quaû naøo thaáy roõ raøng heát. Nhö vaäy Phaät muoán noùi caùi gì? Chaân maøy laø hai beân, phaûi vaäy khoâng? ÔÛ giöõa laø sao? Laø khoâng hai beân, haøo quang laø töôïng tröng cho trí tueä, giöõa chaân maøy laø khoâng keït hai beân. Caùi trí tueä khoâng maéc keït hai beân ñoù môùi thaáy ñöôïc toät cuøng lyù sanh töû luaân hoài, toät cuøng leõ giaûi thoaùt thaønh Phaät. Trí khoâng maéc keït hai beân ñoù, trong kinh Phaùp Hoa goïi laø Tri kieán Phaät. Neáu quí vò ñoïc laïi thaáy roõ raøng, bôûi Tri kieán Phaät (trí khoâng maéc keït hai beân) laø caùi trí thaáy roõ nhaân sanh töû luaân hoài, cuõng nhö thaáy roõ caùi nhaân vaø quaû cuûa Boà-ñeà Nieát-baøn giaûi thoaùt. Nhö vaäy ngöôøi naøo soáng vôùi trí ñoù, ngöôøi ñoù seõ thaønh Phaät. Vì Phaät laø thaáy roõ con ñöôøng luaân hoài sanh töû cuûa chuùng sanh, nhaân theá naøo, quaû theá naøo ñeàu bieát roõ Phaät môùi daïy. Vaø Ngaøi cuõng bieát roõ nhaân theá naøo, quaû theá naøo treân con ñöôøng giaûi thoaùt, Ngaøi môùi daïy. Nhö vaäy, thaáy roõ hai manh moái ñoù vaø keát quaû cuûa hai con ñöôøng ñoù, thaáy roõ khoâng nghi ngôø nöõa ñoù töùc laø Phaät. Vì vaäy Tri kieán Phaät laø trí tueä khoâng dính maéc hai beân, môùi thaáy roõ lyù luaân hoài sanh töû vaø lyù giaûi thoaùt sanh töû, khoâng coøn nghi ngôø maø ñaït tôùi choã vieân maõn, ñoù laø Phaät. Ñeán phaåm thöù möôøi hai laø phaåm Ñeà-baø-ñaït-ña. Quí vò nhôù baø Long Nöõ bao nhieâu tuoåi? Ngöôøi ta keâu naøng Long Nöõ, nhöng toâi keâu baø Long Nöõ, vì Phaät noùi kinh treân hai ngaøn naêm roài, thì keâu baø gì môùi vöøa? Vì trong hoäi Phaùp Hoa laø naøng Long Nöõ taùm tuoåi, nay treân hai ngaøn naêm roài thì keâu baø gì môùi ñöôïc? Toâi keâu baø cuõng laø chöa xöùng ñoù. Baø Long Nöõ do ngaøi Vaên-thuø giaùo hoùa nhaän ra Tri kieán Phaät. Tri kieán Phaät khoâng coù hai beân thì coù maéc keït nam nöõ hay khoâng? Khoâng maéc keït nam nöõ, vì nam nöõ laø hai beân maø Tri kieán Phaät laø khoâng keït hai beân (nam nöõ). Than oâi! Gaàn ñaây ngöôøi ta tu haønh laïi caàu chuyeån nöõ thaønh nam ñeå tu haønh tinh taán giaùo hoùa chuùng sanh, chôù mang thaân nöõ nghieäp chöôùng eâ cheà tu haønh khoâng tieán. Cöù nghó nhö theá thaät laø xa xoâi quanh co. Ngay nôi Tri kieán Phaät khoâng coù nam nöõ, mình cöù soáng vôùi caùi Tri kieán Phaät ñoù. Khoâng coù nam nöõ thaät, chuyeån nöõ thaønh nam laøm gì cho maát coâng. Baø Long Nöõ khi nhaän ra Tri kieán Phaät, Boà-taùt Trí Tích hoûi Boà-taùt Vaên-thuø, ngaøi Vaên-thuø giaùo hoùa ôû Long cung coù vò naøo ngoä ñaïo chöa, ngaøi Vaên-thuø noùi, coù. Giaây laùt baø Long Nöõ xuaát hieän, ngaøi Trí Tích vaø ngaøi Xaù-lôïi-phaát nghi. Vì Phaät noùi ngöôøi nöõ coù chín ñieàu chöôùng tu haønh khoâng thaønh Phaät. Thaønh ma vöông coøn khoâng ñöôïc, huoáng nöõa laø thaønh Phaät. Baø Long Nöõ môùi taùm tuoåi, coøn laø con nít, treû con ñaõ laø teä, laïi laø nöõ nöõa, coäng theâm laø roàng, roàng töùc laø suùc sanh. Ba thöù teä nhö vaäy, maø ngaøi Vaên-thuø noùi ñoù laø nguôøi ñaõ ngoä ñaïo thì laøm sao ngaøi Xaù-lôïi-phaát tin noåi. Cho neân, ngaøi Xaù-lôïi-phaát khoâng tin, laøm sao con ngöôøi nhö vaäy maø thaønh Phaät, ngoä ñaïo töùc seõ thaønh Phaät. Baø Long Nöõ bieát hai ngaøi khoâng tin mình, neân ñeán tröôùc Phaät laáy haït chaâu trong aùo daâng leân Phaät, Phaät nhaän ñeå leân baøn, baø xoay laïi hoûi hai ngaøi Trí Tích vaø Xaù-lôïi-phaát:

            - “Caùc ngaøi thaáy Theá Toân nhaän haït chaâu cuûa toâi daâng, laâu hay laø mau?”

            Ngaøi Xaù Lôïi Phaát noùi: “Mau laém!”

            Baø Long Nöõ noùi: “Toâi thaønh Phaät cuõng nhanh nhö vaäy.”

            Lieàn ñoù thaáy baø sang phöông Nam ôû nöôùc Voâ Caáu chuyeån thaân thaønh Boà-taùt, thaønh Phaät lieàn. Nhôø caùi gì mau thaønh Phaät laém vaäy? Nhôø baø nhaän ra Tri kieán Phaät, laø caùi trí khoâng maéc keït hai beân. Trí ñoù khoâng nam khoâng nöõ neân khoâng bò chöôùng, coøn caùi thaân nghieäp chöôùng saâu daày cuûa ngöôøi nöõ (toâi noùi ñaây khoâng phaûi cheâ) theo trong kinh noùi laø ñöùng treân nghieäp töôùng maø noùi, coøn caùi Tri kieán Phaät laø ñöùng treân Phaät taùnh maø noùi hay treân phaùp thaân maø noùi. Nhìn treân Phaät taùnh hay phaùp thaân thì khoâng coù nam nöõ. Bôûi khoâng coù hai laøm gì coù nam nöõ, coøn thaáy nam thaáy nöõ , laø nhìn ôû treân nghieäp töôùng töông ñoái. Nghieäp töôùng laø töông ñoái, laø hö giaû ñaâu coù thaät. Vaäy taïi sao mình khö khö chaáp caùi giaû roài khoå sôû mong chuyeån caùi giaû  naøy qua caùi giaû kia, chi cho cöïc, phaûi vaäy khoâng? Bieát roõ caùi giaû naøy giaû roài, thì caùi giaû nöõ giaû, caùi giaû nam cuõng giaû, ngay ñoù mình soáng vôùi caùi thaät khoâng nam khoâng nöõ cho khoûe. Quí vò thaáy roõ nhôù khoâng thaáy hai, laø trí tueä sieâu thoaùt caùi chaáp töông ñoái. Trí tueä ñoù laø Tri kieán Phaät, cho neân baø Long Nöõ thaønh Phaät chæ trong chôùp maét. Quí vò tu theo ñöôøng loái naøy cuõng vaäy. Laøm sao thaønh Phaät trong chôùp maét, khoûi chuyeån nöõ thaønh nam gì heát. Ñoù laø kinh Phaùp Hoa.

            Ñeán kinh Duy-ma-caät.

            Trong kinh Duy-ma-caät veà phaåm “Baát Nhò Phaùp Moân”, trong phaåm naøy coù caû thaûy ba möôi hai vò Boà-taùt giaûi thích veà Phaùp moân baát nhò. Toâi keå vò Boà-taùt thöù nhaát laø Boà-taùt Phaùp Töï Taïi giaûi thích veà Phaùp moân baát nhò nhö vaày: “Sanh dieät laø hai, phaùp xöa chaúng sanh nay chaúng dieät, ñöôïc voâ sanh phaùp nhaãn, goïi laø nhaäp Phaùp moân baát nhò (vaøo phaùp moân khoâng hai).”

            Sanh dieät laø hai, ñaây laø sanh, kia laø dieät, thaáy hai caùi ñoù laø hai beân, giôø caùi sanh khoâng thaät sanh, caùi dieät khoâng thaät dieät thì khoâng hai, thaáy ñöôïc caùi leõ khoâng hai ñoù laø nhaäp, laø ñöôïc voâ sanh phaùp nhaãn, laø nhaäp Phaùp moân baát nhò.

            Phaùp moân baát nhò laø khoâng maéc keït hai beân. Khoâng maéc keït hai beân laø nhaäp Phaùp moân baát nhò. Keá ñoù moãi vò Boà-taùt ñeàu trình baøy töøng caëp nhö vaäy, töùc laø hai caùi, naøo laø ñoäng tònh v.v... cuõng gioáng heät nhö vaäy, ôû ñaây chuùng toâi khoâng keå. Cuoái cuøng ngaøi Vaên-thuø cuõng trình baøy veà Phaùp moân khoâng hai. Nghóa laø duøng ngoân ngöõ ñeå deïp ngoân ngöõ. Ngaøi Vaên-thuø trình baøy xong, Ngaøi noùi vôùi oâng Duy-ma-caät: Chuùng toâi ñaõ trình baøy veà lyù Phaùp moân baát nhò xong, tôùi phieân nhaân giaû, nhaân giaû neân noùi veà Phaùp moân baát nhò cho chuùng toâi nghe. Ngaøi Duy-ma-caät leân toøa ngoài kieát giaø roài laøm thinh. Khi oâng Duy-ma-caät laëng thinh thì ngaøi Vaên-thuø khen: “Hay thay, hay thay, cho ñeán khoâng coù vaên töï ngöõ ngoân, môùi laø chaân thaät nhaäp Phaùp moân khoâng hai.” Chaân thaät nhaäp Phaùp moân baát nhò laø khoâng coù ngoân ngöõ. Taïi sao vaäy? Vì môû mieäng laø thaønh hai maát roài, bôûi vì ngoân ngöõ luoân luoân laäp trong ñoái ñaõi. Noùi phaûi thì coù quaáy, noùi coù roài coù khoâng, noùi hôn thì coù thua, noùi ñen roài coù traéng, noùi toát thì coù xaáu, luoân luoân nhö vaäy, môû mieäng laø naèm trong caùi hai. Vì vaäy ngaøi Duy-ma-caät ngoài laëng thinh, ñöôïc Boà-taùt Vaên-thuø khen. Ñoù laø choã khoâng coøn ngoân ngöõ, choã ñoù môùi thaät laø nhaäp Phaùp moân baát nhò. Toâi ñaõ daãn phaàn kinh roài, baây giôø tôùi Thieàn sö.

            Tröôùc laø Toå Taêng Xaùn. Toå Taêng Xaùn laø Toå thöù ba ôû Trung Hoa. Baøi “Tín Taâm Minh” cuûa Ngaøi toâi ñoïc vaøi ñoaïn cho quí vò nghe ñeå thaáy:

            “Chí ñaïo voâ nan,                              Duy hieàm giaûn traïch

            Ñaûn maïc taéng aùi,                              Ñoång nhieân minh baïch

            Haøo ly höõu sai,                                 Thieân ñòa huyeån caùch

            Ñaïo ñaéc hieän tieàn,                           Maïc toàn thuaän nghòch.”

            Toâi chæ daãn hai ñoaïn thoâi. Boán caâu treân Ngaøi nhaán maïnh hai chöõ taéng aùi. “Ñaûn maïc taéng aùi”, nghóa laø chæ chôù yeâu gheùt thì “ñoång nhieân minh baïch” laø roõ raøng saùng suoát. Tieáp theo “ñaïo ñaéc hieän  tieàn” nghóa laø muoán thaáy caùi chaân thaät hieän tieàn (tröôùc maét), thì “maïc toàn thuaän nghòch” laø chôù coøn thuaän nghòch. Neáu coøn thuaän nghòch thì khoâng coù hieän tieàn, neáu coøn yeâu gheùt thì khoâng theå roõ raøng minh baïch. Ngaøi chæ cho chuùng ta thaáy ngöôøi coøn thaáy hai, laø coøn ôû trong caùi keït. Toâi giaûi thích töø ñaàu:

            “Chí ñaïo voâ nan”: Chí ñaïo laø caùi ñaïo toät cuøng, caùi ñaïo ñoù khoâng khoù, maø taïi sao khoù? “Duy hieàm giaûn traïch”: Chæ bôûi mình giaûn traïch. Giaûn traïch laø sao? Laø choïn löïa, coù moät coù hai, coù toát coù xaáu, coù phaûi coù quaáy ñoù. Bôûi giaûn traïch neân chí ñaïo trôû thaønh nan. Chôù chí ñaïo thì voâ nan, vì giaûn traïch maø trôû thaønh nan maát roài. Nhö vaäy, Ngaøi môùi chæ caùi loãi, bôûi giaûn traïch neân môùi coù yeâu gheùt. Neáu döùt ñöôïc yeâu gheùt thì roõ raøng minh baïch, chí ñaïo hieän tieàn roõ raøng minh baïch, chôù khoâng coù gì heát. Sau ñoù Ngaøi baûo, neáu mình coøn coù moät maûy may sai bieät, thì xa caùch vôùi ñaïo nhö trôøi vôùi ñaát. Vaäy muoán ñöôïc thaáy chí ñaïo hieän  tieàn, thì ñöøng coøn thuaän nghòch. Yeâu gheùt, thuaän nghòch laø nhöõng veá chæ veà hai; caùi hai maø maát roài, thì chí ñaïo hieän tieàn; caùi hai maø maát roài, thì roõ raøng minh baïch khoâng nghi ngôø nöõa.

            Ñaây Toå Taêng Xaùn ngaøi chæ cho chuùng ta roõ raøng, caùi cöùu kính thaáy ñaïo phaûi rôøi caùi chaáp hai phaûi khoâng?

            Baây giôø ñeán Luïc Toå. Luïc Toå ngaøi daïy chuùng ta  sao? Ñaây trong phaåm “Phoù Chuùc”, ôû kinh Phaùp Baûo Ñaøn, Ngaøi noùi: Nay toâi daïy caùc oâng noùi phaùp chaúng maát baûn toâng, neáu ngöôøi hoûi “coù” ñem “khoâng” ñoái, hoûi “khoâng” ñem “coù” ñoái; hoûi “phaøm” laáy “thaùnh” ñoái, hoûi “thaùnh” laáy “phaøm” ñoái. Nhö hoûi theá naøo laø coù? Phaûi noùi bôûi khoâng maø coù. Hoûi theá naøo laø khoâng? Bôûi coù thaønh khoâng. Noùi vaäy laø giaûi thích coù vaø khoâng laø ñoái ñaõi, coù vaø khoâng nöông nhau. Nhaân caùi khoâng maø noùi coù, coù khoâng khoâng coù thaät. Neáu thaáy coù khoâng khoâng thaät thì phaøm thaùnh khoâng thaät, toát xaáu cuõng khoâng thaät, hôn thua cuõng khoâng thaät, phaûi quaáy cuõng khoâng thaät. Nhöng maø mình coù chòu chaáp nhaän soáng vôùi phaûi quaáy khoâng thaät ñoù khoâng? Hôn thua khoâng thaät khoâng? Chaéc khoâng chòu, neáu chòu soáng vôùi caùi khoâng thaät laø Thaùnh maát roài. Taïi sôï laøm Thaùnh buoàn, neân öng laøm phaøm, roài chaáp nhaän phaûi quaáy, cho neân gaëp nhau thì ngoài noùi chuyeän phaûi quaáy. Bôûi muoán laøm phaøm cho neân chaáp nhaän hôn thua, toát xaáu, vì vaäy gaëp nhau thì noùi chuyeän hôn thua, toát xaáu, noùi ngöôøi naøy toát ngöôøi kia xaáu, ngöôøi naøy phaûi ngöôøi kia quaáy, ngöôøi naøy hôn ngöôøi kia thua, caùi naøy hay caùi noï dôû. Cöù nhö vaäy noùi hoaøi, noùi khoâng cuøng, do ñoù laøm phaøm maõi khoâng thoâi. Baây giôø muoán laøm Thaùnh thì sao? Chæ laàn boû hai caùi ñoù, ñöøng noùi phaûi noùi quaáy, ñöøng noùi hôn noùi thua, ñöøng noùi toát noùi xaáu v.v... Nhöõng caùi ñoù thaáy ñeàu khoâng thaät. Thaáy khoâng thaät thì khoâng chaáp, maø khoâng chaáp thì phieàn naõo töø ñaâu maø sanh, maø boû nhöõng caùi ñoù deã khoâng? Ngöôøi xöa ñaõ noùi: “ñieåm thieát hoùa thaønh kim ngoïc dò, khuyeán nhaân tröø khöôùc thò phi nan”, nghóa laø chæ saét bieán thaønh vaøng ngoïc deã, khuyeân ngöôøi deïp boû phaûi quaáy khoù. Boû ñöôïc phaûi quaáy khoù laém. Taïi sao khoù laém vaäy? Taïi vì caùi nghieäp chuûng chuùng sanh noù saâu daày quaù phaûi khoâng? Quí vò nhôù noùi phaûi noùi quaáy, noùi hôn noùi thua, noùi toát noùi xaáu ñeàu laø caùi noùi cuûa phaøm phu. Caùi chuûng nghieäp phaøm phu noù saâu quaù neân ngoài laïi thì cöù nhö vaäy maø tieáp tuïc. Baây giôø boû heát nhöõng caùi ñoù, döøng heát ñöøng thaáy phaûi quaáy thaät, ñöøng thaáy toát xaáu thaät, ñöøng thaáy hôn thua thaät, ñöøng thaáy coù khoâng thaät v.v..., taát caû nhöõng caùi hai beân mình khoâng chaáp nöõa, ñoù laø trí tueä cuûa thaùnh nhaân, laø Tri kieán Phaät, deã hay khoù. Baûo quí vò laøm caùi gì? Chæ caàn ñöøng maéc keït hai beân laø Thaùnh maát roài, tìm ñaâu cho xa. Ñöøng chaáp nhö vaäy laø Thaùnh, cho neân ngöôøi tu muoán thoaùt khoûi nhöõng caùi phaøm tuïc thì phaûi öùng duïng trieät ñeå caùi thaáy khoâng hai beân ñoù, phaûi thoaùt khoûi caùi thaáy hai beân. Neáu chuùng ta thoaùt ñöôïc caùi thaáy hai beân laø chuùng ta ñaõ thoaùt ly ñöôïc sanh töû, coøn maéc keït  trong caùi hai beân, laø chuùng ta ñi trong voøng sanh töû. Bôûi vì khoâng thaáy hai beân laø trí tueä sieâu sanh töû, goïi laø Tri kieán Phaät hay Phaät tueä, coøn neáu thaáy hai beân laø trí tueä cuûa phaøm phu laø sanh töû.

            Cho neân caùc Thieàn sö öùng duïng trieät ñeå loái phaù chaáp hai beân. Baây giôø tôùi Hoøa thöôïng Thaïch Ñaàu.

            Coù vò Taêng hoûi: Theá naøo laø giaûi thoaùt?

            Ngaøi traû lôøi: Ai troùi ngöôi?

            Hoûi: Theá naøo laø Tònh ñoä?

            Ngaøi traû lôøi: Caùi gì laøm nhô ngöôi?

            Hoûi: Theá naøo laø Nieát-baøn?

            Ngaøi traû lôøi: Ai ñem sanh töû ñeán cho ngöôi?

            Nhö vaäy ngaøi Thaïch Ñaàu coù trung thöïc vôùi Luïc Toå daïy khoâng? Ngaøi Thaïch Ñaàu traû lôøi coù maéc keït hai beân khoâng? Hoûi giaûi thoaùt thì Ngaøi duøng trieàn phöôïc töùc troùi buoäc ñeå ñaùp giaûi thoaùt, hoûi Tònh ñoä thì Ngaøi duøng caùi ueá maø ñaùp, hoûi Nieát-baøn thì Ngaøi duøng sanh töû maø ñaùp, phaûi vaäy khoâng? Nhö vaäy ñeå chuùng ta thaáy raèng, neáu sanh töû khoâng thaät thì Nieát-baøn cuõng khoâng thaät, tònh khoâng thaät thì ueá cuõng khoâng thaät, giaûi thoaùt khoâng thaät thì trieàn phöôïc cuõng khoâng thaät. Hai caùi ñeàu laø ñoái ñaõi taïm coù khoâng thaät. Bôûi khoâng thaät maø chaáp töùc laø ngu si. Vì chaáp laø thaáy coù thaät. Caùi gì mình chaáp ñeàu laø do thaáy noù thaät. Neáu thaáy noù giaû thì heát chaáp. Quí vò xeùt thaáy phaûi khoâng? Thí duï coù ngöôøi chöûi mình laø con choù, maø mình bieát lôøi noùi ñoù giaû doái khoâng thaät, thì mình coù giaän khoâng? Neáu hoï noùi mình laø con choù, mình giaän ñuøng ñuøng leân, laø mình thaáy lôøi noùi ñoù coù thaät. Bôûi thaáy thaät neân môùi giaän. Nhö vaäy, thaáy khoâng thaät thì moïi caùi chaáp heát. Caùi chaáp heát thì khoå ñau môùi heát hay khoâng? Tu ñeå thoaùt khoå ñau. Chaáp laø nguoàn goác cuûa khoå ñau. Tu laø ñeå giaûi thoaùt, maø chaáp laø caùi trieàn phöôïc khoâng giaûi thoaùt noåi. Cho neân caùc Thieàn sö öùng duïng trieät ñeå loái phaù chaáp hai beân ñoù. Ñoù laø ngaøi Thaïch Ñaàu.

            Ñaây tôùi ngaøi Muïc Chaâu.

            Thieàn sö Muïc Chaâu laø sö huynh cuûa Toå Laâm Teá.

            Coù vò Taêng hoûi: Laáy moät lôùp deïp moät lôùp thì chaúng hoûi, khi chaúng laáy chaúng deïp thì theá naøo?

            Ngaøi ñaùp: Hoâm qua troàng traø, ngaøy nay troàng döa.

            Laø theá naøo? Noùi laáy moät lôùp deïp moät lôùp thì khoâng hoûi, nghóa laø toâi khoâng hoûi caùi laáy caùi deïp, toâi khoâng hoûi caùi hai beân. Baây giôø chaúng laáy chaúng deïp, töùc boû caû caùi hai beân thì luùc ñoù laøm sao? Ngaøi noùi: hoâm qua troàng caø, hoâm nay troàng döa laø sao? Neáu toâi noùi ra thì heát ñi töùc laø daønh phaàn cuûa quí vò heát roài. Ñoù laø hình aûnh cuûa ngöôøi xöa vaäy.

            Ñeán moät hình aûnh nöõa, laø caâu chuyeän gaàn ñaây toâi keå cho quí vò nghe. Ñoù laø chuyeän ngaøi Sô Sôn hoûi ñaïo ngaøi Qui Sôn. Ngaøi Sô Sôn laø moät Thieàn khaùch ñeán choã ngaøi Qui Sôn ñeå hoûi ñaïo. Khi ñeán nôi, ngaøi Sô Sôn thöa raèng:

            - Con ñöôïc nghe Hoøa thöôïng noùi: “Caâu coù caâu khoâng nhö bìm leo caây.” Boãng döng caây ngaõ bìm khoâ thì caâu veà choã naøo?

            Caâu hoûi naøy gioáng nhö caâu hoûi ôû treân khoâng? Gioáng heät, bôûi vì “caâu coù caâu khoâng nhö bìm leo caây”, töùc laø coù vaø khoâng Toå Qui Sôn yù noùi coù khoâng gioáng nhö caây vaø daây bìm. Daây bìm vaø caây laø hai, phaûi vaäy khoâng? Noù nöông nhau. Coù vaø khoâng cuõng nöông nhau laø hai. Baây giôø, con khoâng hoûi caùi hai nöõa; khi caây ngaõ bìm khoâ thì caâu veà choã naøo? Laø khi heát hai roài thì luùc ñoù sao? Ngaøi Qui Sôn cöôøi haû! haû! Maø khoâng noùi theâm caâu naøo heát. Ngaøi Sô Sôn thaáy ngaøi Qui Sôn cöôøi haû haû thì töùc mình quaù, thöa: Con töø boán nghìn daëm mang khaên goùi ñeán ñaây hoûi ñaïo, maø Hoøa thöôïng ñuøa nhö vaäy. Khi ñoù, ngaøi Qui Sôn keâu: Thò  giaû! Ñem tieàn hoaøn laïi cho Thöôïng toïa naøy. Thoâi baây giôø toâi hoaøn tieàn laïi, coâng oâng ñi xa ñoù. Roài Ngaøi daën: Sau seõ coù con roàng moät maét vì oâng maø ñieåm phaù.

            Ngaøi Sô Sôn töø giaõ ra ñi. Ngaøi ñi moät thôøi gian laâu xa, ñeán moät Thieàn sö laø ngaøi Hueä Chieâu. Hueä Chieâu laø moät Thieàn sö coù moät con maét. Khi ñeán ngaøi Hueä Chieâu, ngaøi Sô Sôn ñaûnh leã thöa hoûi. Ngaøi Hueä Chieâu hoûi:

            - OÂng töø ñaâu ñeán?

            Ngaøi Sô Sôn ñaùp:

            - Töø Qui Sôn ñeán.

            Ngaøi Hueä Chieâu hoûi:         

            - Coù nhöõng gì ôû Qui Sôn, keå laïi nghe.

            Ngaøi Sô Sôn thuaät laïi, ñeán ñoù hoûi nhö vaäy, Toå Qui Sôn cöôøi nhö vaäy.

            Ngaøi Hueä Chieâu noùi:

            - Qui Sôn ñaàu chaùnh, ñuoâi chaùnh, chæ vì khoâng gaëp tri aâm.

            Ngaøi Sô Sôn nghe, khoâng hieåu gì heát, neân ñaët caâu hoûi laïi vôùi ngaøi Hueä Chieâu.

            - Khi caây ngaõ bìm khoâ roài caâu veà choã naøo?

            Ngaøi Hueä Chieâu lieàn noùi:

            - Nuï cöôøi cuûa Qui Sôn laïi theâm töôi.

            Ngay ñoù, ngaøi Sô Sôn ngoä ñaïo. Khi ngoä ñaïo roài, Ngaøi noùi, nguyeân lai trong tieáng cöôøi cuûa Qui Sôn coù ñao.

            Ngang ñoù xong. Coù moät Thieàn sö sau naøy laø ngaøi Hoaèng Trí  laøm baøi tuïng boán caâu:

                        “Thoï ñaûo ñaèng khoâ vaán Qui Sôn,

                        Ñaïi tieáu ha ha khôûi ñaúng nhaøn.

                        Tieåu lyù höõu ñao huy ñaéc phaù,

                        Ngoân tö voâ loä tuyeät cô quan.”

            Toâi taïm dòch:

                        Bìm khoâ caây ngaõ hoûi Qui Sôn,

                        Ha haû cöôøi to haù roãng trôn,

                        Ñao saün trong cöôøi xem ñöôïc thaáu,

                        Khoâng ñöôøng baøn nghó baët moái mang.”

            Ñoù laø baøi tuïng. Qua baøi tuïng quí vò thaáy Ngaøi noùi gì?

            “Bìm khoâ caây ngaõ hoûi Qui Sôn”, laø laäp laïi caâu hoûi cuûa ngaøi Sô Sôn.

            “Ha haû cöôøi to haù  roãng trôn”, cöôøi ha haû ñoù khoâng phaûi laø cöôøi suoâng ñaâu, neân noùi:

            “Ñao saün trong cöôøi xem ñöôïc thaáu”, laø bieát trong tieáng cöôøi coù ñao laø ñaõ ngoä roài, chöøng ñoù môùi thaáy sao?

            “Khoâng ñöôøng baøn nghó baët moái mang”, choã ñoù khoâng coù ñöôøng noùi naêng, suy nghó baët heát, moïi moái mang, manh moái khoâng coøn. Quí vò thaáy choã ñoù khoâng?

            Baây giôø, toâi coù theå ñoåi laïi caâu noùi raèng trong tieáng cöôøi cuûa Qui Sôn coù ñao, toâi noùi trong nuï cöôøi cuûa Qui Sôn coù cam loà ñöôïc khoâng? Quí vò thaáy ñöôïc khoâng? Ñöôïc. Taïi sao noùi ñao, laïi noùi cam loà maø ñöôïc? Quí vò môùi thaáy, lyù ñaïo saâu kín maø noù laïi hieän tieàn. Ngaøi Qui Sôn cöôøi, ñoái vôùi ngaøi Sô Sôn luùc ñoù töôûng Ngaøi ñuøa vôùi mình, khi mình ñang khao khaùt, baên khoaên tôùi ñeå hoûi ñaïo, maø hoûi roài Ngaøi chæ cöôøi maø khoâng noùi moät lôøi, khoâng töùc sao ñöôïc, phaûi vaäy khoâng? Vì theá, Sô Sôn noùi: Con töø ngaøn daëm mang khaên goùi ñeán maø Hoøa thöôïng ñuøa nhö vaäy. Nhöng ngaøi Qui Sôn bình tónh noùi thoâi laáy tieàn traû thuø lao cho coâng oâng ñi xa, chôù khoâng noùi gì heát. Maëc Sô Sôn töùc toái, ngaøi Qui Sôn khoâng noùi theâm moät caâu. Nhö vaäy, tieáng cöôøi cuûa ngaøi Qui Sôn cöôøi ñeå maø cöôøi hay cöôøi ñeå laøm gì? Nhö vaäy caùi cöôøi cuûa Qui Sôn vaø caùi im laëng cuûa Duy-ma-caät coù gioáng nhau khoâng? Taïi sao cöôøi vaø im laëng maø gioáng nhau? Neáu caùi cöôøi cuûa Qui Sôn vaø caùi im laëng cuûa Duy-ma-caät gioáng, thì trong tieáng cöôøi coù ñao hay trong tieáng cöôøi coù cam loà cuõng gioáng, phaûi vaäy khoâng? Maø thaáy ñöôïc nhö vaäy ñoù laø sao? Neáu thaáy trong tieáng cöôøi coù ñao, laø ngöôøi ñoù xem ñöôïc thaáu, coøn neáu thaáy trong tieáng cöôøi coù cam loà thì xem cuõng ñöôïc thaáu. Taïi sao cöôøi vaø im laëng maø gioáng? Caâu choùt cuûa baøi tuïng: “Ngoân tö voâ loä tuyeät cô quan.” Vì choã ñoù khoâng coøn hai beân roài, ñaâu coøn lôøi ñeå noùi, ñaâu coøn choã ñeå nghó, cho neân baët heát moái mang. Choã baët heát moái mang chæ coøn moät tieáng cöôøi, chæ coøn caùi im laëng. Vì vaäy hieåu ñöôïc roài, thaáy cöôøi, hoaëc thaáy im laëng, laø thaáy ñöôïc choã cuoái cuøng ñoù. Coøn noåi töùc toái nhö ngaøi Sô Sôn thì mang goùi ñi nöõa.

            Quí vò thaáy caùi choã toät cuøng cuûa ngöôøi xöa muoán cho ngöôøi ta thaáy, maø khoâng duøng lôøi. Vì duøng lôøi ñaõ traät, neân Ngaøi chæ cöôøi thoâi. Coøn beân kia noùi choã hai beân maø ñaõ cuoái cuøng roài thì chæ coøn im laëng thoâi. Moät beân thì im laëng, moät beân thì cöôøi, nhö vaäy quí vò thaáy, ngaøi Duy-ma-caät laø kinh, Toå Qui Sôn laø Thieàn, hai beân coù gioáng nhau khoâng? Ñaâu coù hai, phaûi vaäy khoâng? Nhö vaäy, chuùng ta môùi thaáy, Thieàn laø coát tuûy cuûa kinh, kinh laø nguoàn goác cuûa Thieàn, chôù khoâng coù gì laï heát. Hieåu nhö vaäy, chuùng ta môùi thaáy, söï tu haønh cuûa chuùng ta muoán ñaït ñaïo, muoán ñeán choã khoâng coøn bò traàm luaân sanh töû nöõa thì phaûi laøm sao? Ñöøng maéc keït ôû hai beân. Cho neân caùc vò Thieàn sö khi noùi caâu gì, hoûi caùi gì thì luoân luoân gaøi Thieàn khaùch baèng caùi hai beân, hoaëc laø coù, hoaëc laø khoâng v.v... Neáu mình y ñoù maø traû lôøi hoaëc beân naøy hoaëc beân kia thì Ngaøi ñöa hai ngoùn tay, ñeå cho mình bieát roõ raèng vöøa coøn keït beân naøy hay beân kia, laø ngöôøi chöa thaáy ñaïo. Ngöôøi thaáy ñaïo laø cöôøi hoaëc im laëng. Choã ñoù laø choã thaáy ñaïo ñoù, quí vò thaáy chöa?

            Ñaây laø keát luaän cuûa toâi: Sang naêm Giaùp Tyù naøy, toâi chuùc quí vò ñöôïc “nuï cöôøi cuûa Qui Sôn laïi theâm töôi”. Ñoù laø caâu chuùc ñaàu naêm cuûa toâi.

NAM-MOÂ BOÅN SÖ THÍCH-CA MAÂU-NI PHAÄT

]

THIEÀN TOÂNG VIEÄT NAM