XUAÂN TRONG CÖÛA THIEÀN

TAÄP 1, 2, 3.

H.T THÍCH THANH TÖØ

TAÂM HAÏNH NGÖÔØI TU

TAÁT NIEÂN NAÊM GIAÙP TYÙ 1985

            Hoâm nay toâi noùi chuyeän vôùi quí vò veà ñeà taøi “TAÂM HAÏNH NGÖÔØI TU”: Ñaây laø toâi muoán nhaém vaøo taêng ni: Taâm haïnh ngöôøi tu laø theá naøo? Muïc ñích cuûa chuùng ta khi ñi tu, coát laøm sao ñeå lôïi ích cho mình, cho ngöôøi, chôù khoâng ai nghó raèng mình ñi tu ñeå laøm troø cöôøi cho nhaân theá. Theá neân muoán trôû thaønh ngöôøi tu ñuùng ñaén lôïi mình, lôïi ngöôøi, thì caàn phaûi hieåu roõ taâm haïnh cuûa mình nhö theá naøo? Taâm laø chæ noäi taâm, haïnh laø chæ haønh ñoäng cuûa thaân; trong noäi taâm vaø nhöõng hoaït ñoäng cuûa baûn thaân mình laøm sao cho xöùng ñaùng tö caùch moät ngöôøi tu, ñeå khoâng hoå theïn laø ñeä töû Phaät. Noùi ñeán taâm haïnh ngöôøi tu, toâi khoâng coù daïy gì rieâng maø chæ daãn nhöõng vieäc laøm vaø nhöõng lôøi daïy cuûa chö Toå, cuûa caùc vò Thieàn sö ñeå quí vò nhôù öùng duïng.

            Ñaàu tieân laø toâi keå laïi caâu chuyeän cuûa ngaøi Ca-dieáp, töùc laø vò Toå thöù nhaát trong Thieàn toâng maø cuõng laø moät vò ñeä töû lôùn cuûa ñöùc Phaät. Trong Thieàn toâng thöôøng hay keå raèng, ngaøi Ca-dieáp ñöôïc ñöùc Phaät truyeàn taâm aán ba laàn, nhöng chuùng ta phaàn nhieàu chæ thaáy coù moät laàn vaø hình aûnh thöôøng ñöôïc nhaéc ñi nhaéc laïi laø trong hoäi Linh Sôn, khi ñöùc Phaät caàm caønh hoa sen ñöa leân, ôû döôùi ngaøi Ca-dieáp nhìn thaáy mæm cöôøi, ñöùc Phaät môùi truyeàn taâm aán. Ñoù laø ñieåm noåi baät, coøn nhöõng hoäi khaùc thì chuùng ta ít nhôù, ít bieát.

            Nay toâi keå laïi caâu chuyeän ngaøi Ca-dieáp ñeán yeát kieán Phaät taïi thaùp Ña Hoøa. Moät hoâm ñöùc Phaät ñang thuyeát phaùp cho moät soá thaày Tyø-kheo nghe taïi thaùp Ña Hoøa, boãng döng coù ngaøi Ca-dieáp töø xa veà yeát kieán Phaät. Ngaøi tu theo haïnh ñaàu-ñaø neân maëc y phaán taûo, töùc laø y do gieû raùch keát thaønh vaø raâu toùc xoàm xoaøm, hình töôùng vöøa dô vöøa xaáu xí, neân chö Tyø-kheo coù yù khinh bæ ngaøi. Ñöùc Phaät bieát ñöôïc taâm nieäm chuùng Tyø-kheo, neân goïi: “Naøy Ca-dieáp! Ñeán ñaây, ta nhöôøng cho oâng nöûa toøa ngoài.” Phaät laïi baûo tieáp: “Naøy chö Tyø-kheo! Ta coù tam minh luïc thoâng, thì Ca-dieáp cuõng coù nhö ta vaäy...” Phaät keå taát caû nhöõng phaùp maø Phaät coù vaø Phaät keát luaän: “Ca-dieáp cuõng coù nhö ta vaäy, vì theá maø ta môøi Ca-dieáp ñeán ñaây nhöôøng nöûa toøa cho ngoài.” Khi aáy ngaøi Ca-dieáp quì ôû tröôùc ñöùc Phaät, Ngaøi baïch: “Baïch ñöùc Theá Toân, con laø ñeä töû, Theá Toân laø thaày, con khoâng daùm ñeán, xin Theá Toân cho con ñöôïc pheùp ngoài ñaây.”

            Caâu chuyeän ñöùc Phaät môøi Ca-dieáp ñeán, Ngaøi chia cho nöûa toøa ngoài trích töø kinh A-haøm, trong hoäi ñoù ñöùc Phaät nhaém phaù taâm ngaõ maïn cuûa chuùng Tyø-kheo xem thöôøng ngaøi Ca-dieáp; nhöng trong nhaø Thieàn thì thaáy ñöùc Phaät ñaõ ca tuïng ngaøi Ca-dieáp ñaày ñuû nhöõng phaùp maø ñöùc Phaät coù vaø xöùng ñaùng ñöôïc ñöùc Phaät nhöôøng nöûa toøa ngoài, nhö vaäy khoâng phaûi truyeàn taâm aán laø gì? Theá neân ñoù laø laàn truyeàn taâm aán thöù hai.

            Ñeán laàn thöù ba ôû ñaâu? Quí vò nhôù khoâng? Ñoù laø khi ñöùc Phaät tòch, khi aáy ngaøi Ca-dieáp töø xa hay tin môùi tìm veà, ñeán nôi thì ñöùc Phaät ñaõ lieäm vaøo kim quan roài. Ngaøi Ca-dieáp môùi ñeán phía sau kim quan ñaûnh leã, ñöùc Phaät duoãi chaân ra, ngaøi Ca-dieáp rôø chaân Phaät. Ñoù laø laàn truyeàn taâm aán thöù ba.

            Noùi ñeán ñaây haún quí vò nhôù moät Thieàn sö Trung Hoa laø ngaøi Thanh Nguyeân, Ngaøi sai ñeä töû laø Thaïch Ñaàu Hy Thieân ñem thô cho ngaøi Nam Nhaïc Hoaøi Nhöôïng. Khi trôû veà ngaøi Thaïch Ñaàu môùi thöa: “Hoøa thöôïng baûo con ñem thô xong, Hoøa thöôïng seõ cho con chieác buùa ôû nuùi, xin Hoøa thöôïng cho chieác buùa.” Ngaøi Thanh Nguyeân duoãi moät chaân thaúng ra, ngaøi Thaïch Ñaàu ñaûnh leã, roài veà ôû nuùi. Quí vò thaáy vieäc ñoù theo söï tích naøo? Ñoù laø moät thuaät truyeàn taâm aán phaûi khoâng? Chính ñöùc Phaät, khi ngaøi Ca-dieáp ñeán ñaûnh leã, Ngaøi ôû trong kim quan duoãi chaân ra, ngaøi Ca-dieáp rôø chaân Ngaøi, ñoù laø ñeå noùi choã thoâng caûm giöõa thaày troø vaø söï thoâng caûm ñoù laø truyeàn taâm aán. Vì vaäy neân caùc Thieàn sö sau naøy theo caùi thuaät ñoù, cuõng truyeàn nhö vaäy; chuùng ta khoâng hieåu taïi sao ôû treân kia duoãi chaân, ôû döôùi ñaûnh leã roài ñi. Ñoù laø ñieàu toâi noùi cho quí vò hieåu.

            ÔÛ Vieät Nam cuõng moät laàn, ngaøi Phaùp Loa, töùc Toå thöù hai trong Tam toå Truùc Laâm, beänh saép tòch, ngaøi Huyeàn Quang ñeán haàu. Hai thaày troø vaán ñaùp xong, cuoái cuøng ngaøi Phaùp Loa duoãi chaân ra. Nhöõng ngöôøi vieát söû sau naøy khoâng bieát noùi ngaøi Phaùp Loa giaän ñaù moät caùi, ñoù laø ñieàu laàm laãn cuûa nhöõng ngöôøi khoâng hieåu yù nghóa nhaø Thieàn, Ngaøi duoãi chaân ra laø Ngaøi chaáp nhaän ngaøi Huyeàn Quang laø ngöôøi ñaõ thoâng caûm vôùi Ngaøi, ñoù laø moät hình thöùc truyeàn taâm aán. Hieåu nhö vaäy quí vò môùi khoâng laáy laøm laï. Moät vò Toå khi saép tòch, giaän ñeä töû Ngaøi ñaù, thaät heát söùc voâ lyù. Hieåu choã naøy quí vò môùi thoâng caûm ñöôïc ñöôøng loái truyeàn cuûa nhaø Thieàn.

            Coøn caâu chuyeän ngaøi Ca-dieáp mæm cöôøi khi ñöùc Phaät ñöa caønh hoa sen leân, ñoù laø nhaém vaøo caùi gì? Veà ñieåm naøy, toâi nhaéc laïi moät vò Thieàn sö ñôøi Toáng, ngaøi Phong Huyeät, sau khi kieåm ñieåm trong chuùng, thaáy söï tu haønh cuûa chuùng Ngaøi chöa ñöôïc haøi loøng Ngaøi khoùc khi aáy ngaøi Nieäm Phaùp Hoa, töùc Thieàn sö Tænh Nieäm (vì Ngaøi chuyeân tuïng Phaùp Hoa neân goïi laø Nieäm Phaùp Hoa) thaáy Ngaøi khoùc môùi hoûi: “Taïi sao Hoøa thöôïng khoùc?” Ngaøi Phong Huyeät noùi raèng: “Toâng Laâm Teá ñeán ta e phaûi chìm maát, trong chuùng ñaây khoâng coù ngöôøi naøo keá thöøa ñöôïc ta, ta buoàn khoùc.” Ngaøi Tænh Nieäm thöa: “Hoøa thöôïng thaáy con theá naøo?” Ngaøi Phong Huyeät noùi: “Ngöôi thì ñöôïc, nhöng ngöôi coøn meâ tuïng Phaùp Hoa quaù.” Ngaøi Tænh Nieäm thöa: “Vieäc ñoù khoâng khoù, Hoøa thöôïng chæ cho con bieát yeáu chæ thì con seõ buoâng.” Ngaøi Phong Huyeät höùa: “Nhö vaäy saùng mai khi leân toøa, ta seõ chæ cho ngöôi.” Khi ngaøi Phong Huyeät leân toøa, Ngaøi thuaät laïi khi ñöùc Theá Toân ôû trong hoäi Linh Sôn, caàm caønh hoa ñöa leân roài laáy maét trong nhö hoa sen nhìn chuùng, ngaøi Ca-dieáp nhìn thaáy lieàn mæm cöôøi, khi ñoù ngaøi Tænh Nieäm ñöùng daäy phuûi aùo ñi, ngaøi Phong Huyeät cuõng quaêng gaäy xuoáng toøa. Nhö vaäy quí vò thaáy choã truyeàn ñoù laø truyeàn caùi gì? Ngoä ôû ñaâu?

            Ñaây, moät Thieàn sö Vieät Nam ñôøi Leâ, töùc laø ngaøi Chaân Nguyeân ñaõ laøm maáy baøi keä noùi veà choã truyeàn ñoù. Ngaøi laøm keä baèng tieáng Vieät raát deã hieåu, toâi ñoïc cho quí vò nhôù. Baøi thöù nhaát laø keä “Giô Caùnh Hoa Loøng”, chöõ loøng laø dòch chöõ Taâm.

                        Nhaân duyeân to lôùn Phaät ra ñôøi,

                        Ca-dieáp aán truyeàn ngoä ñöôïc thoâi.

                        Caàm hoa cöôøi mæm coøn nguyeân ñoù.

                        Laù ñeïp höông bay khaép ñaát trôøi.

            Qua baøi keä ñoù, quí vò thaáy gì? Trong kinh Phaùp Hoa noùi ñöùc Phaät ra ñôøi laø vì moät ñaïi söï nhaân duyeân, ñaïi söï nhaân duyeân ñoù ñeå chæ cho chuùng sanh caùi gì? Töùc laø chæ Tri kieán Phaät. Nhö vaäy trong hoäi Linh Sôn chæ ngaøi Ca-dieáp laø ngöôøi ñöôïc aán truyeàn vaø ñöôïc ngoä ñaïo ngay trong hoäi ñoù, maø aán truyeàn baèng caùi gì? “Caàm hoa cöôøi mæm coøn nguyeân ñoù.” Ñöùc Phaät caàm caønh hoa sen ñöa leân, ngaøi Ca-dieáp nhìn thaáy chuùm chím cöôøi, laø truyeàn ôû choã ñoù, vaø töø ñaáy veà sau theá naøo? “Laù ñeïp höông bay khaép ñaát trôøi.” Töø ñaáy veà sau laù sen vaø höông sen bay khaép ñaát trôøi, töø AÁn Ñoä sang Trung Hoa, sang Nhaät Baûn, sang Vieät Nam v.v...

            Ñeán baøi keä thöù hai laø “Maät Trao Ñeøn Loøng” töùc laø thaàm trao caây ñeøn taâm.

                        Moät ñieåm ñeøn loøng maét Phaät sinh,

                        Töông truyeàn boán maét ñoái phaân minh.

                        Noái höông tieáp löûa luoân luoân saùng,

                        Gieo khaép röøng thieàn gôûi höõu tình.

            Quí vò thaáy baøi keä noùi raèng: “moät ñieåm ñeøn loøng maét Phaät sinh”, töùc laø ngoïn ñeøn taâm saùng, maø trao ñöôïc caùi nhaân ñoù laø töø maét Phaät sanh ra, töùc Phaät ñöa con maét nhö hoa sen nhìn chuùng, ôû döôùi ngaøi Ca-dieáp nhìn leân, giöõa Phaät vaø Ngaøi caûm thoâng ñöôïc nhau, neân Phaät môùi truyeàn taâm aán, vì theá môùi noùi “töông truyeàn boán maét ñoái phaân minh”. “Noái höông tieáp löûa luoân luoân saùng”, töø ñaáy veà sau cöù noái tieáp ngoïn ñeøn ñoù saùng maõi khoâng cuøng. “Gieo khaép röøng thieàn gôûi höõu tình” nghóa laø gieo khaép trong röøng thieàn vaø gôûi taát caû chuùng höõu tình ngoïn ñeøn töø maét Phaät sanh ra. Nhö vaäy loái ngoä ñaïo cuûa ngaøi Ca-dieáp laø ôû choã naøo? Maét Phaät nhìn xuoáng, ôû döôùi ngaøi Ca-dieáp ngoù leân, thaày troø thaáy ñöôïc nhau, hieåu ñöôïc nhau neân goïi laø truyeàn taâm aán, vì vaäy loái truyeàn naøy coøn goïi laø “Töù muïc töông coá”, nghóa laø boán maét nhìn nhau, choã ñoù laø choã ngoä ñaïo töông truyeàn, chôù khoâng phaûi laø caùi hoa sen. Khi ñöùc Phaät ñöa hoa sen leân, ngaøi Ca-dieáp nhìn thaáy roài ñöùc Phaät nhìn ngaøi Ca-dieáp, ngaøi Ca-dieáp cöôøi, ñoù laø choã thoâng caûm nhau töø maét Phaät vaø maét ngaøi Ca-dieáp. Theá neân trong nhaø Thieàn khi noùi chuyeän vôùi nhau, caùc Thieàn sö hay nhìn thaúng, thöû xem ngöôøi ñeä töû thaáu ñöôïc ñieàu mình muoán noùi khoâng?

            Quí vò nhôù luùc Toå Boà-ñeà-ñaït-ma noùi chuyeän vôùi Toå Hueä Khaû, Toå Hueä Khaû thöa: “Xin Hoøa thöôïng daïy con phaùp an taâm.” Toå Ñaït-ma nhìn thaúng vaøo maët Ngaøi baûo: “Ñem taâm ra ta an cho.” Toå Hueä Khaû boái roái thöa: “con tìm  taâm khoâng ñöôïc” thì Toå Ñaït-ma noùi: “Ta an taâm cho ngöôi roài!” Nhö vaäy, chính caùi nhìn laø moät ñieàu quan troïng, hieåu nhö theá môùi thaáy loái truyeàn thieàn töø ñöùc Phaät veà sau phaàn nhieàu hay duøng caùi nhìn, caùi thaáy. Hieåu nhö theá, chuùng ta môùi bieát söï lieân heä cuûa ñöôøng loái Thieàn Toâng truyeàn töø tröôùc ñeán nay.

            Trôû laïi caâu chuyeän cuûa ngaøi Ca-dieáp ñeå phuø hôïp vôùi ñeà muïc toâi ñaõ neâu veà taâm haïnh ngöôøi tu, quí vò thaáy taâm vaø haïnh cuûa ngaøi Ca-dieáp nhö theá naøo? Veà haïnh thì Ngaøi tu haïnh ñaàu-ñaø. Haïnh ñaàu-ñaø töùc laø khoå haïnh, nhoïc nhaèn, thieáu thoán ... coøn taâm Ngaøi thì sao? Phaät coù caùi gì thì Ngaøi cuõng coù caùi aáy, töùc laø taát caû nhöõng gì nôi Phaät, Phaät coù truyeàn cho Ngaøi, Ngaøi ñeàu thöøa höôûng ñöôïc heát, khoâng thieáu soùt, vì vaäy môùi goïi Ngaøi laø vò Toå thöù nhaát keá thöøa Phaät. Nhö vaäy ñöùng veà maët thaân, chuùng ta phaûi ngheøo, phaûi thieáu, nhöng veà maët taâm, chuùng ta phaûi sung tuùc hay noùi caùch khaùc, chuùng ta phaûi giaøu, phaûi coù hoøn ngoïc quí; chôù khoâng theå ngöôøi tu maø thaân thì sang troïng coøn trong loøng thì roãng tueách, nhö vaäy laø khoâng hôïp vôùi ñaïo lyù, khoâng xöùng tö caùch ngöôøi tu. Ñaây laø lôøi raên, lôøi nhaéc vaø cuõng laø lôøi töï thuaät cuûa ngaøi Vónh Gia trong “Chöùng Ñaïo Ca”. “Cuøng Thích töû, khaåu xöng baàn”, nhö vaäy ngöôøi Thích töû laø keû ngheøo, luoân luoân thaáy mình ngheøo, mieäng töï xöng laø ngheøo, xöng baàn ñaïo hay baàn taêng, nhöng baàn ñoù laø baàn caùi gì? “Thaät thò thaân baàn ñaïo baát baàn”, veà thaân thì maëc aùo vaù, nhöng veà ñaïo thì chaúng ngheøo. Trong taâm chöùa ñöôïc haït chaâu voâ giaù, neân noùi raèng: “Baàn töùc thaân thöôøng phi luû haït, ñaïo taéc taâm taøng voâ giaù traân.” Nhö theá quí vò thaáy roõ ngaøi chæ cho chuùng ta boån phaän cuûa ngöôøi tu. Ñeán ñaây toâi cuõng nhaéc laïi: Chöõ Tyø-kheo dòch laø gì? Coù ngöôøi dòch nghóa chaùnh laø khaát só,  khaát laø aên maøy, só laø keû, khaát só laø keû aên maøy; keû aên maøy laøm sao giaøu ñöôïc, neân môùi noùi “cuøng Thích töû, khaåu xöng baàn”. Nhö vaäy ñöùng veà thaân, chuùng ta phaûi ngheøo, maëc aùo vaù, nhöng taâm chuùng ta coù haït chaâu quí voâ giaù. Ñaây laø moät ñoaïn Ngaøi noùi veà boån phaän cuûa chuùng ta, nhöng Ngaøi coøn daën theâm: Ñoái vôùi söï khen cheâ phæ baùng, loøng mình phaûi nhö theá naøo? Tö caùch ngöôøi tu chuùng ta phaûi laøm sao? Ngaøi daïy:

                        “Toøng tha baùng, nhaäm tha phi

                        Baû hoûa thieâu thieân ñoà töï bì,

                        Ngaõ vaên khaùp tôï aåm cam loà,

                        Tieâu döng ñoán nhaäp baát tö nghì.”

            Ngöôøi ta cheâ, hay ngöôøi ta phæ baùng, chuùng ta cöù xem hoï nhö hoï caàm löûa ñoát trôøi, hay noùi caùch khaùc laø caàm löûa ñoát hö khoâng. Caàm löûa ñoát hö khoâng thì chöøng naøo chaùy hö khoâng? Chuùng ta chæ thaáy hoï caàm löûa ñoát hö khoâng moät luùc roài hoï töï thaáy nhoïc vaø coù theå chaùy tôùi tay cuûa hoï nöõa. Nhö vaäy ñeå noùi leân ñieàu gì! Chuùng ta laø ngöôøi tu, daàu cho bò ngöôøi ta cheâ bai, bò ngöôøi ta phæ baùng, taâm mình khoâng dính khoâng maéc, noù roãng rang töï taïi thì chaúng khaùc naøo ngöôøi ñoù caàm löûa ñoát hö khoâng vaäy. Traùi laïi, neáu taâm mình coù dính maéc töùc laø coù boåi phaûi khoâng? Coù boåi thì löûa deã chaùy, phaûi khoâng? Hoï maéng mình, luùc ñoù trong loøng hoï coù aám aám chöa? Töùc laø coù noåi löûa roài; mình noåi saân laïi, hoï vöøa coù löûa nhuùm leân, gaëp boåi cuûa mình, hai caùi phaùt chaùy phaûi khoâng? Coøn neáu hoï nhen löûa ñöa vaøo hö khoâng thì sao? Bao giôø hö khoâng chaùy? Theá neân neáu thaät taâm ngöôøi tu chuùng ta roãng rang töï taïi thì maëc tình hoï khen cheâ, maëc tình hoï phæ baùng chuùng ta vaãn roãng rang töï taïi, ngöôøi cheâ bai phæ baùng ñoù chaúng khaùc naøo keû caàm löûa ñoát hö khoâng vaø töï hoï khoå. Ngaøi coøn noùi theâm: “ngaõ vaên khaùp töï aåm cam loä”, ta nghe gioáng nhö laø uoáng nöôùc cam loä vaäy. Quí vò coù ngöôøi naøo ñöôïc nhö theá chöa? “Tieâu dung ñoán nhaäp baát tö nghì”: noù ñeàu tieâu dung vaøo choã khoâng theå nghó baøn. Quí vò thaáy neáu chuùng ta tu ñöôïc nhö vaäy thì thaät laø ñeïp bieát maáy, phaûi khoâng? Boån phaän ngöôøi tu laø khi bò cheâ, bò khinh mieät, taâm vaãn roãng rang töï taïi, nghe nhöõng lôøi cheâ bai ñoù gioáng nhö uoáng nöôùc cam loà, maùt röôïi ngoït ngaøo; taát caû lôøi cheâ bai khinh bæ ñoù ñeàu tieâu dung vaøo choã khoâng theå nghó baøn, nhö vaäy môùi ñuùng laø ngöôøi tu chaân chaùnh. Trong ñoaïn treân Ngaøi daïy chuùng ta thaân phaûi ngheøo, taâm thì giaøu vì coù haït chaâu voâ giaù, ñoaïn naøy Ngaøi daïy chuùng ta nghe lôøi cheâ bai phæ baùng cuõng nhö uoáng nöôùc cam loà, tieâu dung vaøo choã baát tö nghì, ñoù môùi ñuùng laø tö caùch cuûa ngöôøi tu, phaûi khoâng? Neáu ngöôøi tu nghe ngöôøi ta cheâ maø noåi giaän ñoû maët, roài la loái thì ñuùng laø ngöôøi tu chöa? Nhö vaäy quí vò töï kieåm laïi xem mình xöùng ñaùng laø ngöôøi tu hay chöa: Neáu chöa thì raùng noã löïc. Ngaøi coøn noùi theâm:

                        “Quaùn aùc ngoân thò coâng ñöùc,

                        Thöû taéc thaønh ngoâ thieän tri thöùc,

                        Baát nhaân san baùng khôûi oaùn thaân,

                        Haø bieåu voâ sanh töø nhaãn löïc?”

            Ngaøi baûo mình phaûi quaùn xeùt lôøi noùi aùc, noùi döõ cuûa hoï laø coâng ñöùc. Taïi sao vaäy? Neáu chuùng ta thaáy nhöõng lôøi noùi döõ cuûa hoï laø coâng ñöùc thì hoï trôû thaønh thieän tri thöùc cuûa ta. Vì sao? Vì ngöôøi maéng chöûi mình, nhöng taâm mình vaãn an nhieân töï taïi, thì lôøi maéng chöûi ñoù laø moät thöû thaùch ñeå löôøng xem ñaïo löïc mình ñeán ñaâu. Neáu ñaïo löïc mình ñaõ vöôït qua ñöôïc ñieàu ñoù, mình môùi thaáy mình ñaõ thaéng ñöôïc caùi saân, maø ñaõ thaéng ñöôïc caùi saân laø mình ñaõ thaønh coâng treân ñöôøng ñaïo. Nhö vaäy chính lôøi maéng chöûi ñoù laø baèng chöùng ñeå nghieäm xem ñaïo ñöùc cuûa mình; vaø neáu ñoù laø söï thöû thaùch ñaïo löïc cuûa mình thì ngöôøi maéng ñoù ñaâu khoâng phaûi laø thieän tri thöùc cuûa mình? Vì vaäy neân chính lôøi aùc ñoù laø coâng ñöùc vaø ngöôøi maéng mình laø thieän tri thöùc cuûa mình. Neáu khoâng nhaân lôøi cheâ bai maéng nhieác mình khôûi leân oaùn hay thaân thì ñaâu coù ñuû tieâu bieåu cho söùc voâ sanh töø nhaãn, vì chuùng ta laø ngöôøi tu thì luùc naøo cuõng phaûi coù loøng töø bi vaø ñöùc nhaãn nhuïc. Loøng töø bi, ñöùc nhaãn nhuïc tieâu bieåu cho ñaïo löïc, cho söùc tu haønh cuûa mình. Neáu tröôùc moïi caûnh traùi nghòch maø taâm khoâng daáy khôûi ñoù goïi laø voâ sanh töø nhaãn löïc, voâ sanh laø khoâng daáy khôûi; theá neân noùi ñeán ngöôøi tu laø noùi ñeán ngöôøi chieán thaéng loøng mình, chôù khoâng phaûi chieán thaéng keû beân ngoaøi. Neáu tröôùc nhöõng khoù khaên, nhöõng nhuïc nhaõ mình choáng ñoái laïi caùi ñoái töôïng beân ngoaøi thì ñoù chöa phaûi laø tö caùch cuûa ngöôøi tu; traùi laïi nhöõng ñoái töôïng xaáu ñeán vôùi mình, nhöng mình thaéng ñöôïc loøng mình, taâm vaãn an nhieân töï taïi thì ñoù laø tieâu bieåu cho söùc töø nhaãn voâ sanh cuûa chính mình, nhö vaäy môùi xöùng ñaùng laø ngöôøi tu. Quí vò thaáy tö caùch ngöôøi tu laø phaûi nhö theá. Traùi laïi neáu chuùng ta noùi raèng mình tu ñöôïc nhieàu thôøi khoùa, nhöng gaëp caûnh thì vaãn saân si, thì thôøi khoùa coù trôû thaønh voâ nghóa. Theá neân chuùng ta phaûi tu theá naøo maø tröôùc nhöõng caûnh khoù khaên, nhöõng ñieàu traùi tai gai maét, chuùng ta vaãn an nhieân töï taïi. Ñoù môùi thaät laø ngöôøi tu chaân chaùnh.

            Laïi moät Thieàn sö Vieät Nam vaøo ñôøi Leâ cuõng nhaéc nhôû chuùng ta töông töï nhö theá. Toâi trích moät ñoaïn trong baøi “Thieàn Tòch Phuù” hay noùi moät caùch khaùc baøi phuù veà Thieàn tòch cho quí vò nghe.

                        “Saõi chöng nay moät ñaïo tu haønh, xaû ñöôøng kinh lòch.

                        Chí doác neân Phaät Toå sieâu thaêng,

                        Loøng nguyeän ñoä chuùng sanh traàm nòch;

                        Ñeâm ñoâng tröôøng khi maät nieäm,

                        Gioùng tieáng chuoâng thaùnh thoùt leânh keânh,

                        Ngaøy haï tieát luùc tuïng kinh,

                        Neän duøi moõ khoan mau lòch kòch;

                        Chæn chuoäng moät beà ñaïo ñöùc,

                        Mieäng chaúng hieàm aên ñaéng aên cay

                        Voán yeâu hai chöõ töø bi,

                        Thaân naøo quaûn maëc aùo laønh aùo raùch ...

            Baøi coøn daøi nöõa toâi khoâng daãn heát. Trong baøi phuù Ngaøi töï xöng laø Saõi. “Saõi chöng nay moä ñaïo tu haønh”: hoâm nay saõi naøy vì loøng moä ñaïo tu haønh. “Xaû ñöôøng kinh lòch” töùc laø xaû boû heát nhöõng vieäc traûi qua tröôùc kia. “Chí doác neân Phaät Toå sieâu thaêng”: caùi laäp chí cuûa Ngaøi laø doác laøm Phaät laøm Toå ñeå sieâu thaêng giaûi thoaùt, ñoù laø ñöùng veà thöôïng caàu. Coøn veà haï hoùa thì theá naøo? “Loøng nguyeän ñoä chuùng sanh traàm nòch”: loøng mình nguyeän ñoä nhöõng chuùng sanh ñang chìm ñaém trong soâng meâ beå khoå. Nhö vaäy hai caâu treân noùi leân yù chí vaø loøng töø bi cuûa ngöôøi xuaát gia, yù chí thì quyeát ñònh tu ñeå thaønh Phaät, thaønh Toå, coøn loøng töø bi thì tu ñeå cöùu ñoä chuùng sanh ñang coøn chìm trong soâng meâ beå khoå. Ñaõ coù chí nguyeän vaø loøng töø nhö vaäy thì haèng ngaøy laøm vieäc gì? “Ñeâm ñoâng tröôøng khi maät nieäm, gioùng tieáng chuoâng thaùnh thoùt leânh keânh”, nghóa laø ñeâm ñoâng khuya laïnh thöùc daäy vöøa maät nieäm vöøa ñaùnh chuoâng. “Ngaøy haï tieát luùc tuïng kinh, neän duøi moõ khoan mau lòch kòch”, nghóa laø trong luùc tuïng kinh ñaùnh moõ coäp coäp, ñoù laø dieãn taû boån phaän cuûa ngöôøi tu. Ngaøi laïi giaûi thích taïi vì sao mình phaûi chòu aên chay aên laït, kham khoå nhö vaäy. “Chæn chuoäng moät beà ñaïo ñöùc, mieäng chaúng hieàm aên ñaéng aên cay”: vì chuoäng quí ñaïo ñöùc neân chaúng hieàm aên moùn ñaéng, moùn cay, khoâng chuoäng thöùc ngon, khoâng ñoøi thöùc quí. “Voán yeâu hai chöõ töø bi, thaân naøo quaûn maëc laønh maëc raùch”: bôûi mình yeâu hai chöõ töø bi neân maëc laønh raùch ñeàu ñöôïc, khoâng vì lyù do maëc raùch maø buoàn tuûi. Quí vò thaáy ngöôøi xöa luoân luoân nhaéc nhôû chuùng ta: Ñaõ ñi tu thì quyeát laøm Phaät laøm Toå, chôù khoâng phaûi ñi tu ñeå roài heát ngaøy heát thaùng, heát caû cuoäc ñôøi! Treân thì mình quyeát ñònh tieán ñeán thaønh Phaät, thaønh Toå, nhöng thaønh Phaät, thaønh Toå ñeå laøm gì? Ñeå cöùu ñoä chuùng sanh ñang traàm luaân trong beå khoå. Ñaõ coù tinh thaàn ñoù thì taát caû nhöõng chuyeän aên maëc phaûi ñôn sô ñaïm baïc, nhö vaäy môùi hôïp ñaïo ñöùc, môùi hôïp vôùi tinh thaàn giaûi thoaùt cao caû cuûa chuùng ta.

            Toâi nhaéc ñeán moät vò Thieàn sö khaùc, ngaøi Tuyeát Ñaäu Truøng Hieån ôû Trung Hoa, Ngaøi nhaéc chuùng ta caùi quí cuûa mình. Treân ñöôøng tu, coù nhieàu ngöôøi khi tu thì quyeát chí, nhöng ñaïo lyù khoâng thaâm nhaäp ñöôïc, neân tuy noùi tu maø chæ chaïy tìm caàu beân ngoaøi, queân caùi chaân thaät beân trong cuûa mình. Toâi trích moät ñoaïn trong baøi “Theå Chaâu Ca” cuûa Ngaøi:

                        “Baàn töû y trung chaâu,

                        Baûn töï vieân minh haûo,

                        Baát hoäi töï taàm caàu,

                        Khöôùc soå tha traân baûo,

                        Soå tha baûo, chung voâ ích,

                        Chæ thò giaùo quaân (voâ) phí löïc,

                        Tranh nhö nhaän thuû töï gia traân,

                        Giaù trò huyønh kim thieân vaïn öùc…”

            Dòch:

                        Keû ngheøo aùo coù chaâu,

                        Voán töï troøn saùng ñeïp,

                        Chaúng bieát töï tìm caàu,

                        Beøn vì ngöôøi ñeám baùu,

                        Ñeám baùu ngöôøi troïn voâ ích,

                        Chæ laø daïy anh khoâng nhoïc söùc,

                        Ñaâu baèng nhaän laáy cuûa baùu nhaø,

                        Giaù trò vaøng roøng ngaøn muoân öùc...

            Ñaây laø moät ñoaïn thoâi. Toâi giaûi thích: “Baàn töû y trung chaâu” laø keû ngheøo nhöng trong aùo coù haït chaâu. Ñoù laø caùi yù “Heä Chaâu” trong kinh Phaùp Hoa. “Boån töï vieân minh haûo”: haït chaâu ñoù voán troøn saùng ñeïp; saün coù haït chaâu trong cheùo aùo vaø haït chaâu ñoù voán troøn saùng ñeïp. “Baát hoäi töï taàm caàu, khöôùc soå tha traân baûo”: chaúng bieát töï tìm caàu, trôû laïi ñi ñeám baùu cho ngöôøi, nghóa laø mình coù haït chaâu quí trong aùo maø khoâng chòu tìm, laáy ra xaøi, traùi laïi ñi ñeám cuûa baùu cho ngöôøi khaùc, ñoù laø ñieàu laàm laãn. Noùi ñeám cuûa baùu cho ngöôøi khaùc laø gì? Töùc laø khi chuùng ta tu maø khoâng nhaän roõ ra baûn thaân cuûa mình, cöù nghó ñeán chuyeän caàu Phaät ôû beân ngoaøi hay laø tuïng kinh cho coù phöôùc nhieàu v.v... ñoù chaúng khaùc naøo ñeám cuûa baùu cho ngöôøi. Kinh Phaät chuû yeáu daïy chuùng ta thaáy roõ ñöôïc caùi chaân thaät nôi mình, nhö trong kinh thöôøng duï: kinh laø ngoùn tay chæ maët traêng, nhöng chuùng ta laïi khoâng chòu thaáy cuûa baùu, khoâng tìm laïi cuûa baùu cuûa mình, cöù cho kinh laø cöùu kính (cho ngoùn tay laø maët traêng), nhö vaäy chaúng khaùc naøo ngöôøi ñeám cuûa baùu cho keû khaùc. “Soå tha baûo, chung voâ ích” töùc laø neáu mình cöù ñeám cuûa baùu cho ngöôøi thì troïn khoâng coù ích gì! “Chæ thò giaùo quaân khoâng phí löïc”: chæ laø daïy anh khoâng coù toán söùc. “Tranh nhö nhaän thuû töï gia traân”: ñaâu baèng mình nhaän laáy haït chaâu quí cuûa chính nhaø mình. “Giaù trò huyønh kim thieân vaïn öùc”: haït chaâu quí ñoù coù giaù trò nhö ngaøn vaïn öùc löôïng vaøng roøng. Nhö vaäy yù Ngaøi chæ cho chuùng ta thaáy roõ raøng, ngöôøi tu laø coát laøm sao nhaän nôi mình coù haït chaâu quí, roài höôùng veà ñoù tìm cho ñöôïc, ñoù môùi laø caùi giaù trò treân taát caû, neáu chuùng ta queân noù ñeå ñi tìm caùi gì khaùc, thì thaät laø uoång cho moät ñôøi tu. Tuy nhieân, quí vò thaáy Ngaøi chæ chuùng ta haït chaâu quí, nhöng haït chaâu ñoù coøn naèm trong aùo, chôù chöa phaûi laø chuùng ta naém ñöôïc trong tay. Ñaõ laø naèm trong aùo, neáu chòu khoù vaïch, chòu khoù môû thì seõ ñöôïc. Vì vaäy, toâi nhaéc raèng Ngaøi chæ cho chuùng ta bieát chuùng ta laø keû ngheøo, tuy thaân ngheøo nhöng trong coù haït chaâu quí chôù khoâng phaûi keû ngheøo hoaøn toaøn khoâng coù gì. Nhö vaäy taát caû Thieàn sö nhìn chuùng ta ñeàu thaáy gioáng nhau, töùc laø tuy ngheøo maø ai cuõng coù haït chaâu quí, chôù khoâng phaûi ngheøo moät caùch tuyeät ñoái khoâng coù gì caû.

            Ñeán moät vò Thieàn sö ñôøi Thanh, Thieàn sö Sôû Thaïch, Ngaøi cuõng nhaéc chuùng ta töông töï, nhöng coù nhöõng ñieåm hôi khaùc hôn laø vì ña söï neân luoân luoân laàm laãn khoâng thaáy ñöôïc cuûa baùu chính mình. Nguyeân vaên chöõ Haùn:

                                    Thò chö Thieàn nhaân

                        Ñoâ duyeân nguïy khöôùc töï gia taâm,

                        Chæ quaûn mang mang höôùng ngoaïi taàm

                        Baát thöùc theå keâ hoâ taùc phöôïng,

                        Hoaøn töông huyønh dieäp nhaän vi caâm.

                        Caàu sö baït thieäp sôn xuyeân vieãn,

                        Truïc caûnh nhaân tuaàn tueá nguyeät thaâm.

                        Höõu vaán khöôùc tu höôùng y ñaïo:

                        Thuøy gia thaát lyù moät Quan AÂm?

            Dòch:

                                    Chæ caùc Thieàn nhaân

                        Nhieàu duyeân queân maát taâm nhaø mình,

                        Chæ nhaém xa xoâi beân ngoaïi tìm,

                        Chaúng bieát gaø ñeàu keâu laø phuïng,

                        Laïi ñem laù ñoû nhaän vaøng roøng,

                        Caàu thaày vöôït nuùi treøo non khaép,

                        Theo caûnh troâi qua thaùng naêm daøi,

                        Coù hoûi caàn neân ñeán y ñaùp:

                        Nhaø ai trong aáy chaúng Quan AÂm?

            Ngaøi noùi raèng: “Ñoâ duyeân nguïy khöôùc töï gia taâm”, ñoâ duyeân laø nhieàu duyeân (ñoâ laø goàm heát) nhieàu duyeân quaù thì sao? Nguïy laø queân, “nguïy khöôùc töï gia taâm” laø queân maát caùi taâm cuûa nhaø mình. Bôûi vì mình nhieàu duyeân beân ngoaøi quaù neân queân maát caùi taâm cuûa chính nhaø mình. Trong quí vò ai coù beänh ñoù thì nhôù nghe! “Chæ quaûn mang mang höôùng ngoaïi taàm”: chæ moät beà môø môø chaïy ra ngoaøi tìm kieám; nay nghe noùi Phaät ôû choã kia linh lieàn tôùi leã baùi, mai nghe noùi vò sö ôû nôi khaùc coù caùi gì laï, laïi chaïy tôùi tìm caàu, chôù khoâng bieát höôùng veà taâm mình ñeå tìm, ñeå nhaän. “Baát thöùc theå keâ hoâ taùc phöôïng”: khoâng bieát nhöõng con gaø boâng, nhöõng con gaø ñoám maø goïi laø chim phöôïng, thaáy nhöõng con gaø troáng coù ñoám treân mình, vì doát töôûng laø chim phöôïng. Ñoù laø vì hoïc ñaïo maø khoâng bieát ñöôïc goác nguoàn, chæ chaïy ra ngoaøi tìm kieám, neân chaúng khaùc ngöôøi thaáy con gaø troáng ñeïp töôûng laàm laø chim phöôïng. “Hoaøn töông huyønh dieäp nhaän vi caâm”: laïi ñem laù vaøng nhaän cho laø vaøng; ñaây laø trích daãn trong kinh, Phaät baûo: “taát caû nhöõng gì Phaät daïy cho chuùng, nhö laø naém laù vaøng ñeå doã con nít khoùc”; yù noùi raèng baø meï ñi chôï, ñöùa con khoùc ñoøi theo, baø meï khoâng cho noù ñi nhöng muoán doã noù nín, môùi caàm moät laù vaøng trong tay noùi: “ñaây meï cho con vaøng, con ñöøng khoùc nöõa”; ñöùa nhoû thaáy töôûng laø vaøng thaät neân nín khoùc, nhöng giôû tay ra thì chæ laø caùi laù thoâi. Taát caû nhöõng gì Phaät daïy laø nhöõng phöông tieän ñeå chæ caùi chaân thaät cho chuùng ta, nhöng nhöõng phöông tieän ñoù chuùng ta laïi töôûng laø thaät thì chaúng khaùc naøo thaáy laù vaøng maø töôûng laø vaøng. Ñoù laø ñieàu laàm laãn neân noùi: Laïi gioáng nhö laù vaøng maø nhaän laø vaøng thaät. “Caàu sö baït thieäp sôn xuyeân vieãn” nghóa laø chuùng ta höôùng ra ngoaøi neân nay chaïy xöù naøy caàu thaày, mai chaïy xöù kia tìm thaày, ñi qua soâng qua nuùi xa xoâi, roát cuoäc roài khoâng ñeán ñaâu. “Truïc caûnh nhaân tuaàn tueá nguyeät thaâm” laø chaïy theo caûnh theo ngöôøi maø maát heát thôøi gian. “Höõu vaán khöôùc tu höôùng y ñaïo”: neáu ngöôøi ñoù coù hoûi thì laïi neân noùi vôùi y raèng: “Thuøy gia thaát lyù moät Quan AÂm”: nhaø ai  trong aáy chaúng Quan AÂm? Trong nhaø naøo cuõng coù thôø ñöùc Quan AÂm phaûi khoâng? Nhaø ñoù laø nhaø naøo? Nhaø töù ñaïi phaûi khoâng? Nhaø töù ñaïi nguõ uaån naøo cuõng coù thôø ñöùc Quan AÂm caû.

            Qua baøi naøy, Ngaøi chuû yù daïy chuùng ta muoán tu, ñaàu tieân phaûi bôùt duyeân, bôùt duyeân môùi coù theå nhaän ra baûn taâm cuûa mình; traùi laïi neáu nhieàu duyeân quaù thì theá naøo cuõng queân baûn taâm. Queân baûn taâm thì hoïc ñaïo, caàu ñaïo chæ moät beà höôùng ra ngoaøi tìm kieám, nhö theá laø laàm laãn chaúng khaùc naøo cho gaø troáng laø chim phöôïng hay laù vaøng laø vaøng thaät vaäy. Ñaõ höôùng ra ngoaøi tìm thì nghe ñaây nghe kia chaïy tìm thaày, tìm ngöôøi, roát cuoäc heát ngaøy, heát thaùng, vaãn khoâng thaáy ñöôïc caùi chaân thaät. Theá neân vôùi ngöôøi ñoù phaûi nhaéc hoï raèng: Nhaø ai trong aáy chaúng Quan AÂm? Trong nhaø naøo cuõng coù Phaät, ñöøng ñi tìm ôû ñaâu xa, ñöøng lang thang nuùi naøy nuùi noï ñeå tìm caàu, ngay trong nhaø mình ñaõ coù ñöùc Quan AÂm roài. Nhö vaäy ngöôøi hoïc ñaïo chuùng ta phaûi bieát ñaïo khoâng phaûi laø caùi gì ôû beân ngoaøi maø chính laø caùi saün coù nôi chuùng ta, chuùng ta phaûi thöùc tænh, caàn phaûi xoay trôû laïi chôù khoâng phaûi rong ruoåi tìm caàu beân ngoaøi maø ñöôïc. Ñoù laø choã thieát yeáu; neáu chuùng ta cöù moät beà rong ruoåi theo beân ngoaøi, duø cho heát moät ñôøi cuõng khoâng bao giôø thaáy ñaïo.

            Baøi naøy toâi taïm dòch:

                        Duyeân nhieàu queân heát töï gia taâm,

                        Chæ nhaém xa xoâi beân ngoaïi taàm

                        Chaúng bieát gaø boâng maø goïi phuïng,

                        Laïi ñem laù ñoû nhaän vaøng roøng,

                        Caàu thaày vöôït nuùi treøo non khaép,

                        Theo caûnh troâi qua naêm thaùng thaâm

                        Coù hoûi caàn neân ñeán y ñaùp:

                        Nhaø ai trong aáy chaúng Quan AÂm?

            Quí vò thaáy caâu cuoái cuøng laø moät caâu chí lyù, nhaø ai trong aáy chaúng Quan AÂm? Nhö vaäy chæ caàn tìm ñöùc Quan AÂm ngay trong nhaø mình phaûi khoâng? Ñöøng queân Quan AÂm trong nhaø mình, neáu cöù tìm Quan AÂm ôû Phoå Ñaø Sôn hay ôû nuùi naøo khaùc thì quaù xa phaûi khoâng? Ñoù laø nhöõng lôøi cuûa ngöôøi xöa nhaéc nhôû cho chuùng ta thöùc tænh, bieát raèng tu laø phaûi nhaän chaân nôi mình, chôù ñöøng queân mình maø ñi caàu beân ngoaøi.

            Sau cuøng laø moät baøi keä, toâi trích trong baøi “Cö Traàn Laïc Ñaïo” cuûa Sô toå Truùc Laâm, ngaøi Ñieàu Ngöï Giaùc Hoaøng Traàn Nhaân Toâng. Baøi phuù daøi laém, cuoái baøi phuù Ngaøi coù vieát boán caâu keä baèng chöõ Haùn, toâi ñoïc vaø dòch cho quí vò nghe:

                        “Cö traàn laïc ñaïo thaû tuøy duyeân,

                        Cô taéc xan heà khoán taéc mieân.

                        Gia trung höõu baûo höu taàm mích,

                        Ñoái caûnh voâ taâm maïc vaán thieàn.”

            “Cö traàn laïc ñaïo thaû tuøy duyeân”, cö laø ôû, traàn laø buïi baëm, laïc ñaïo laø vui vôùi ñaïo; ôû trong caûnh buïi baëm maø vui vôùi ñaïo thì phaûi theá naøo? Haõy tuøy duyeân. Tuøy duyeân baèng caùch naøo? “Cô taéc xan heà khoán taéc mieân” laø ñoùi thì aên, meät thì nguû. Tuøy duyeân laø tuøy nhö theá; ñoùi thì aên, meät thì nguû. Taïi sao Ngaøi daïy tuøy duyeân baèng caùch ñoù? Bôûi vì neáu chuùng ta bieát ñaïo thì ñaïo khoâng phaûi laø nhöõng gì xa xoâi kyø laï, maø chính laø caùi chaân thaät saün coù nôi mình, nhö chuùng ta thaáy qua lôøi truyeàn taâm cuûa Phaät cho Toå Ca-dieáp thì ngay trong caùi thaáy, caùi nghe ñaõ coù ñaïo roài. Nhö vaäy neáu chuùng ta nhaän ñöôïc ñaïo ngay ñoù thì tuøy duyeân ñoùi thì aên, meät thì nguû, chôù khoâng theâm söï suy tính nghó lo gì nöõa, theá laø bieát tuøy duyeân. “Gia trung höõu baûo höu taàm mích”, laø ngay trong nhaø mình coù hoøn ngoïc baùu, ñöøng tìm kieám beân ngoaøi nöõa. “Ñoái caûnh voâ taâm maïc vaán thieàn”, caâu cuoái laø caâu toâi thích nhaát. “Ñoái caûnh voâ taâm maïc vaán thieàn” laø maét thaáy caûnh, tai nghe tieáng nhöng taâm mình khoâng dính maéc vaøo caûnh, vaøo tieáng thì khi aáy ñöøng hoûi thieàn laøm gì? Taïi sao? Vì ñoù laø thieàn roài, phaûi khoâng? Thieàn laø nhö theá, chôù ñöøng nghó raèng thieàn laø caùi gì xa xoâi kyø laï, nghóa laø maét thaáy caûnh, tai nghe tieáng maø khoâng dính khoâng maéc thì ñoù laø ngöôøi tu Thieàn. Nhöng chuùng ta töø tröôùc ñeán nay cöù nghó thieàn laø phaûi laøm sao ngoài cho toûa haøo quang ra, ñoù môùi laø thieàn, chôù khoâng ngôø ngay nôi caûnh maø khoâng dính, khoâng maéc ñoù laø thieàn roài. Nhö theá quí vò thaáy ñoái vôùi caûnh, taâm chuùng ta khoâng dính khoâng maéc, ñoù laø tu thieàn vaø cuõng chính khi aáy haït chaâu bieåu loä. Theá neân tu khoâng phaûi laø nhöõng duïng coâng nhoïc nhaèn, nhöõng coá gaéng khoå sôû, maø chính laø caùi kheùo leùo laøm sao ôû trong coõi ñôøi ñieân ñaûo, taâm mình vaãn an laïc. Neáu taâm chuùng ta an laïc ñöôïc thì caûnh naøo ñeán, chuùng ta tuøy ñoù öùng duïng chôù khoâng ñoøi hoûi, khoâng tìm kieám.

            Toùm laïi, khi chuùng ta ñoái caûnh, taâm khoâng dính khoâng maéc ñoù laø chuùng ta ñaõ tu thieàn vaø cuõng chính ñoù laø haït chaâu nôi taâm mình hieän baøy. Nhö vaäy laø hieåu ñaïo, laø hoïc ñaïo chôù ñöøng nghó raèng hoïc ñaïo phaûi tìm caùi gì xa xoâi, ñaïo laø caùi gì ôû treân trôøi hay ngoaøi bieån. Ñaïo chính laø caùi saün coù nôi mình. Baøi naøy oâng Hoaøng Xuaân Haõn dòch:

                        ÔÛ ñôøi vui ñaïo maëc tuøy duyeân,

                        Heã ñoùi thì aên, khoù nguû lieàn.

                        Baùu saün trong mình thoâi chaïy kieám,

                        Laëng loøng ñoái caûnh, chaúng tham thieàn.  

            Quí vò chæ caàn laëng loøng ñoái caûnh thì khoâng phaûi tham thieàn chi nöõa; traùi laïi neáu ngoài thieàn maõi maø gaëp caùi gì dính caùi aáy thì ngoài thieàn coù coâng nhöng keát quaû chöa coù. Theá neân chuùng ta bieát tu, phaûi kheùo öùng duïng cho ñuùng.

            Treân ñaây toâi daãn caùc vò Thieàn sö töø Trung Hoa ñeán Vieät Nam ñeå nhaéc nhôû quí vò nhôù öùng duïng, nhöng caâu chuyeän maø toâi haèng nhôù, haèng nhaéc nhieàu nhaát laø chuyeän ngaøi Phuø Dung. Ngaøi Phuø Dung laø ai? Töùc laø Thieàn sö Ñaïo Giai. Ngaøi tu haønh ñöùc haïnh cao neân ñöôïc quan ñòa phöông taâu veà trieàu ñình. Trieàu ñình nhaø Toáng quí caùc vò ñaïo ñöùc, neân nhaø vua môùi phong töôùc hieäu vaø ban töû y cho Ngaøi. Khi vieân quan ñòa phöông ñem saéc lònh phong töôùc hieäu vaø ban töû y ñeán, Ngaøi töø choái khoâng nhaän. Vieäc Ngaøi khoâng nhaän ñöôïc taâu leân trieàu ñình, nhaø vua ra leänh baét ñieàu tra vaø ñaùnh. Quan ñòa phöông thaáy moät ngöôøi tu ñöùc haïnh maø bò ñaùnh ñaäp thì khoâng nôõ, nhöng lònh treân khoâng daùm traùi, neân môøi Ngaøi ñeán. Khi Ngaøi ñeán, vieân quan noùi: “Theo luaät, ngöôøi beänh thì khoâng bò ñieàu tra, nay thaáy Hoøa thöôïng thaân theå gaày oám, coù leõ Hoøa thöôïng beänh chaêng?” Neáu chuùng ta, khi aáy noùi theá naøo? - “Chuùng toâi beänh voâ keå v.v...” Tö caùch cuûa chuùng ta hieän nay chaéc laø nhö vaäy, nhöng ngaøi Ñaïo Giai thì khoâng phaûi nhö vaäy Ngaøi noùi: “Baàn ñaïo thaân tuy oám, nhöng khoâng coù beänh.” Khoâng coù beänh thì phaûi bò ñaùnh, bò ñieàu tra. Quí vò thaáy ngöôøi xöa thaø chòu bò ñaùnh, nhöng khoâng noùi doái, coøn chuùng ta hieän nay thì sao? Nhieàu chuyeän chöa quan troïng gì caû, ñaõ noùi doái tröôùc roài, phaûi khoâng? Nghóa laø khi hoûi ñeán ñieàu gì hôi maát giaù trò mình, lieàn traùo trôû ñeå cho giaù trò mình ñöôïc taêng, chôù khoâng cho giaûm. Nhö vaäy ñeå thaáy taâm nieäm tu haønh cuûa chuùng ta coøn non yeáu, khoâng cöùng coûi nhö ngöôøi xöa. Ñaïo laø caùi choã chaân thaät, nhö trong kinh Laêng Nghieâm, ñöùc Phaät noùi “tröïc taâm thò ñaïo traøng”, nghóa laø taâm ngay thaúng ñoù laø ñaïo traøng. Taâm chuùng ta hieän nay quanh co, laøm sao laäp ñaïo traøng ñöôïc? Vì theá ngöôøi tu chuùng ta phaûi gan, phaûi daùm noùi nhöõng lôøi chaân thaät, duø coù nhöõng ñieàu khoå ñeán vôùi mình, mình cuõng khoâng sôï, huoáng nöõa laø nhöõng lôøi thaät chæ coù maát giaù trò moät ít thì sôï laøm gì phaûi khoâng? Nhö vaäy ñeå giöõ cho giaù trò ñaïo ñöùc khoâng maát, khoâng tieâu hao. Noùi nhö vaäy ñeå cho quí vò thaáy raèng treân ñöôøng tu, chuùng ta phaûi gìn thaân, gìn khaåu cho xöùng ñaùng laø ngöôøi tu, thaân thì phaûi ngheøo, aên ñaïm baïc, maëc raùch röôùi, ngoân ngöõ phaûi thaät thaø, nhö vaäy môùi hôïp vôùi ngöôøi tu. Neáu tu maø xaûo quaù cuõng khoâng ñöôïc, sang quaù cuõng khoâng ñöôïc, aên ngon quaù cuõng khoâng ñöôïc, phaûi khoâng? Ñoù laø nhöõng ñieàu chuùng ta phaûi nhôù.

            Ngaøi Phuø Dung noùi moät caâu maø sau naøy thöôøng daãn laø: “Ngoä thanh, ngoä saéc nhö thaïch thöôïng taøi hoa; kieán lôïi, kieán danh nhö nhaõn trung tröôùc tieát.” Ngaøi noùi raèng: “Gaëp thanh gaëp saéc nhö hoa troàng treân ñaù; thaáy lôïi, thaáy danh cuõng nhö buïi rôi trong con maét.” Chuùng ta ñöôïc nhö theá chöa? Ngaøi noùi ñeå nhaéc chuùng ta thaáy saéc ñeïp, nghe aâm thanh hay maø vaãn nhö hoa troàng treân ñaù. Hoa troàng treân ñaù coù ra reã noåi khoâng? Nghóa laø khoâng dính daùng gì tôùi mình heát. Coøn thaáy lôïi thaáy danh cuõng nhö buïi rôùt trong con maét, xoán laém! Chuùng ta hieän nay con maét môø môø, thaáy lôïi thaáy danh thì saùng leân phaûi khoâng? Noù saùng leân chôù khoâng phaûi nhö buïi rôùt. Ñoù laø toâi nhaéc ñeå taát caû quí vò thaáy roõ treân ñöôøng tu, chuùng ta phaûi ñuû nhöõng tö caùch nhö vaäy.

            - Moät laø phaûi bieát raèng chuùng ta laø keû baàn taêng, laø ngöôøi ngheøo, chôù khoâng phaûi ngöôøi giaøu; ñaõ laø ngöôøi ngheøo thì phaûi xöû söï ñuùng tinh thaàn cuûa ngöôøi ngheøo.

            - Hai laø chuùng ta phaûi chaáp nhaän moïi söï khen cheâ, chuùng ta ñeàu thaáy nhö uoáng nöôùc cam loà, chôù khoâng phaûi thaáy laø caùi khoù, caùi khoå.

            - Ba laø söï soáng cuûa chuùng ta raát ñaïm baïc, aên uoáng ñôn sô, maëc cuõng ñôn sô.

            - Boán laø duø gaëp nhöõng tröôøng hôïp laøm cho chuùng ta bò maát chuùt ít uy tín, nhöng caàn noùi thaúng, noùi thaät, thì chuùng ta cuõng chaáp nhaän, chôù ñöøng doái traù laøm maát taâm ñaïo ñöùc cuûa mình.

            - Naêm laø ngay nôi chuùng ta ñaõ coù hoøn ngoïc quí khoâng phaûi tìm caàu ôû ñaâu nöõa. Chæ caàn kheùo nhaän ra ñeå söû duïng.

            - Saùu laø Thieàn khoâng phaûi laø caùi gì khaùc laï maø chính laø choã ñoái caûnh voâ taâm. “Ñoái caûnh voâ taâm” töùc laø Thieàn chôù khoâng phaûi caàu kieám caùi gì laï nöõa heát. Ñoù laø chuû yeáu toâi muoán nhaéc quí vò hoâm nay.

NAM-MOÂ BOÅN SÖ THÍCH-CA MAÂU-NI PHAÄT.

]

THIEÀN TOÂNG VIEÄT NAM