XUAÂN TRONG CÖÛA THIEÀN

TAÄP 1, 2, 3.

H.T THÍCH THANH TÖØ

AN LAÏC SAU KHI BÖÙNG GOÁC KHOÅ ÑAU

BAØI NOÙI CHUYEÄN VÔÙI PHAÄT TÖÛ

XUAÂN ÑINH MAÕO 1987

            Hoâm nay laø ngaøy Teát Nguyeân Ñaùn naêm Ñinh Maõo 1987, quí Phaät töû ñeán chuøa leã Phaät vaø chuùc möøng naêm môùi quí thaày. Ñeå ñaùp laïi loøng kính troïng Tam Baûo cuûa quí Phaät töû, chuùng toâi seõ coù lôøi chuùc ñaàu naêm hôi daøi doøng moät chuùt, khoâng chæ moät caâu ngaén goïn roài thoâi, lôøi chuùc naøy goàm nhieàu chi tieát. Hoâm nay ñaàu ñeà chuùng toâi chuùc laø: Caàu tam baûo gia hoä cho taát caû Phaät töû moät naêm môùi hoaøn toaøn an laïc.

            Khi noùi ñeán an laïc, tröôùc phaûi noùi ñeán ñau khoå. Neáu noùi an laïc suoâng, quí vò laïi töôûng laø mình thaûnh thôi laém, roài khoâng coá gaéng tu haønh. Vì vaäy khi chuùc quí Phaät töû moät naêm môùi hoaøn toaøn an laïc, chuùng toâi seõ noùi roõ nguoàn goác ñau khoå cuûa con ngöôøi hieän taïi vaø vò lai. Neáu bieát ñöôïc nguoàn goác ñau khoå mình nhoå phaêng böùt goác böùt reã noù leân thì an laïc seõ ñeán, an laïc thaät söï.

            Taát caû Phaät töû chuùng ta laø con Phaät phaûi nhìn thaáy ñuùng nhö caùi nhìn caùi thaáy cuûa ñöùc Phaät. Sau khi giaùc ngoä roài, ñöùc Phaät thaáy roõ ñöôïc baûn chaát cuûa con ngöôøi nhö theá naøo, Ngaøi ñem ra chæ daïy ñeå chuùng ta thöùc tænh bieát roõ ñöôïc con ngöôøi mình. Khi bieát roõ ñöôïc con ngöôøi mình thì chuùng ta môùi bieát laøm sao ñeå heát khoå vaø laøm sao ñeå ñeán an laïc thaät söï, ñoù laø goác cuûa söï tu. Neáu chuùng ta khoâng bieát baûn chaát cuûa mình laø vui hay khoå cöù soáng laây laát qua ngaøy, ñua ñoøi theo nhöõng hình thöùc vaät chaát, chuùng ta phaûi taïo nghieäp thoï khoå, chaúng nhöõng ñôøi naøy maø coøn keùo daøi khoâng bieát bao nhieâu kieáp nöõa. Vì loøng töø bi, ñöùc Phaät muoán cho moïi ngöôøi heát khoå, neân tröôùc tieân Ngaøi chæ roõ nguoàn goác ñau khoå. Thaáy ñöôïc noù chuùng ta môùi coù theå ñaøo bôùi noù leân ñöôïc. Neáu khoâng thaáy noù chuùng ta muoán caàu vui maø caùi vui khoâng bao giôø ñeán, vì chuùng ta coù bieát caùi khoå ñaâu maø bôùi leân. Thaønh ra muoán vui maø con ngöôøi cöù khoå, caùi khoå cöù traøn tôùi maõi maõi. Chính con ngöôøi ôû theá gian ñang laø nhö vaäy, luùc naøo cuõng chuùc möøng nhau naêm môùi ñöôïc an vui haïnh phuùc, nhöng ñeán cuoái naêm quí vò thaáy coù an vui haïnh phuùc khoâng? Luoân luoân chuùc nhau an vui haïnh phuùc maø keát quaû laïi khoâng coù an vui haïnh phuùc chi heát, maø traùi laïi nhieàu khoå ñau, nhieàu böïc boäi. Chuùc nhö vaäy chæ laø chuùc suoâng thoâi.

            ÔÛ ñaây chuùng toâi muoán quí Phaät töû thaät söï sang naêm naøy laø moät naêm quí Phaät töû taïo neân moät coäi nguoàn cuûa söï an laïc. Muoán taïo neân coäi nguoàn an laïc ñoù tröôùc tieân quí Phaät töû phaûi bieát nguoàn goác ñau khoå laø caùi gì? Bieát ñöôïc noù roài chuùng ta môùi coù theå böùng goác böùng reã noù ñeå thaønh an laïc.

            Nguoàn goác ñau khoå laø caùi gì?

            Trong ñaïo Phaät, luùc naøo ñöùc Phaät cuõng muoán chæ cho moïi ngöôøi thaáy ñöôïc leõ thaät cuûa kieáp soáng con ngöôøi. Chuùng ta cöù tìm nhöõng ñieàu quanh quaån beân ngoaøi maø nhöõng ñieàu ñoù duø chuùng ta thaáy ñöôïc leõ thaät cuûa chuùng, cuõng laø leõ thaät beân ngoaøi thoâi; coøn baûn thaân chuùng ta chöa bieát chöa thaáy ñoù laø moät khuyeát ñieåm lôùn lao. Vì vaäy ñöùc Phaät noùi roõ baûn chaát cuûa con ngöôøi laø khoå hay vui? – Khoå! Vöøa nghe thoaùng qua chuùng ta caûm thaáy bi quan, nhöng ñoù laø söï thaät.

            Vì sao baûn chaát con ngöôøi laø ñau khoå?

            Ñöùc Phaät daïy: ñau khoå chia ra hai phaàn:

                        1. Ñau khoå do söï caûm thoï.

                        2. Ñau khoå do loøng tham aùi.

            Nhö vaäy chuùng ta caàn xaùc ñònh laïi kieáp soáng con ngöôøi laø ñau khoå, chôù khoâng phaûi laø an vui. Ñöùc Phaät daïy nhöõng ñau khoå cuûa con ngöôøi laø do:

            - Sanh, giaø, beänh, cheát,

            - AÙi bieät ly khoå,

            - Oaùn taéng hoäi khoå,

            - Caàu baát ñaéc khoå,

            - Nguõ aám xí thaïnh khoå.

            Chuùng ta ôû treân theá gian naøy thaät laø khoå. Trong cuoäc soáng quí vò muoán moät traêm ñieàu, keát quaû ñöôïc bao nhieâu? Nhieàu laém laø  hai chuïc ñieàu thoâi töùc laø coù hai chuïc phaàn traêm ñöôïc nhö yù. Ñoù laø toâi noùi öu ñoù, coù khi coøn chöa ñöôïc nhö vaäy nöõa! Coøn taùm chuïc phaàn traêm laø baát nhö yù, töùc laø khoâng toaïi nguyeän, maø khoâng toaïi nguyeän laø ñau khoå. Nhìn toång quaùt, ñöùc Phaät noùi cuoäc ñôøi con ngöôøi laø ñau khoå, sanh laø khoå. Ñoù laø caùi khoå thöù nhaát.

            Giaø coù khoå khoâng? Coù ai noùi giaø maø vui ñaâu! Giaø thì thaân theå yeáu gaày beänh hoaïn, roài raêng ruïng da nhaên, chaân moûi goái duøn, ñi ñöùng luïm cuïm, ñuû chuyeän phieàn haø, neân noùi giaø laø khoå.

            Beänh coù vui khoâng? Beänh laø khoå roài, khoâng ai choái ñöôïc.

            Coøn cheát thì sao? Laø ñaïi khoå!

            Nhö vaäy thöû kieåm laïi ôû traàn gian naøy, coù ngöôøi naøo thoaùt khoûi sanh laõo beänh töû hay khoâng? Ai cuõng sanh ra roài giaø ñi, ai cuõng phaûi beänh hoaïn roài cuoái cuøng laø cheát. Khoâng moät ai thoaùt khoûi boán ñieàu naøy, cho neân noùi kieáp ngöôøi ñau khoå laø nhö vaäy.

            Ñeán aùi bieät ly: thöông maø xa lìa. Nhöõng ngöôøi mình thöông raát laø thöông maø xa lìa, coù gì khoå cho baèng! Coù ngöôøi naøo khoûi xa lìa thaân nhaân mình ñaâu, thaân nhaát laø cha meï, vôï choàng, anh em, baïn beø, coù luùc cuõng phaûi xa lìa. Nhö vaäy goïi laø aùi bieät ly khoå. Oaùn taéng hoäi khoå: gheùt maø gaëp maët nhau cuõng khoå. Nhöõng ngöôøi mình khoâng thích, khoâng muoán thaáy maët maø cöù ôû ngay tröôùc maét mình hoaøi thì laøm sao vui ñöôïc! Caàu baát ñaéc khoå: mong caàu maø khoâng ñöôïc nhö yù cho neân khoå. Caùi khoå thöù taùm laø nguõ aám xí thaïnh khoå. Naêm aám saéc, thoï, töôûng, haønh, thöùc caáu hôïp thaønh thaân naøy, luoân luoân choáng ñoái, baát an cho neân ñau khoå.

            Taùm ñieàu khoå vöøa keå treân, chuùng ta ñeàu phaûi ña mang suoát cuoäc ñôøi, khoâng thieáu soùt moät ñieàu naøo. Coù ai khoûi sanh giaø beänh cheát? Coù ai khoâng xa lìa ngöôøi thöông, khoâng gaëp gôõ ngöôøi mình gheùt? Coù ai caàu ñieàu gì ñöôïc ñieàu naáy ñaâu? Taùm ñieàu khoå cuûa con ngöôøi laø söï thaät, khoâng choái caõi ñöôïc. Ñau khoå laø moät leõ thaät khoâng laøm sao traùnh ñöôïc, noù luoân luoân theo doõi eùp ngaët khieán chuùng ta baát an. Neáu coù göôïng cöôøi göôïng vui, chæ trong giaây laùt roài cuõng khoå. Ví duï nhö khi gaëp baïn beø vui töôi choác laùt, ñeán luùc veà nhaø ñau chaân, moûi löng… caûm thaáy khoå thaân. Nhö gaëp ngöôøi thaân thì möøng rôõ, nhaéc laïi ngöôøi xa caùch thì than khoùc. Gaëp ngöôøi mình thích thì töôi cöôøi, gaëp ngöôøi mình gheùt thì böïc boäi. Caû ngaøy vui buoàn thay ñoåi luoân luoân, ñieàu vui thì ít, ñau khoå thì nhieàu. Baûn chaát con ngöôøi laø ñau khoå. Ñöùc Phaät goïi ñoù laø Khoå ñeá: Khoå laø moät leõ thaät khoâng choái caõi ñöôïc.

            - Taùm ñieàu khoå do ñaâu maø ra? Goác töø caûm thoï maø ra. Caûm thoï chia ra laøm hai phaàn:

            1. Caûm thoï sai bieät cuûa saùu caên roài chaáp neâ sanh ñau khoå.

            2. Caûm thoï do ñuoåi theo thuù vui roài giaønh giöït sanh ñau khoå.

            Vì sao caûm thoï sai bieät cuûa saùu caên gaây neân ñau khoå? Chuùng ta ai cuõng coù saùu caên: maét, tai, muõi, löôõi, thaân vaø yù. Saùu caên naøy coù nhöõng caûm thoï ngoaïi caûnh khoâng gioáng nhau. Thí duï nhö maét chuùng ta nhìn thaáy söï vaät, neáu vò naøo coù con maét ngheä thuaät, khi nhìn bình hoa ñaët treân baøn thì traàm troà khen hoa chöng ñeïp maét. Nhöng moät ngöôøi khaùc khoâng coù maét ngheä thuaät nhìn maáy nhaùnh hoa löa thöa ngaû nghieâng khoâng coù gì ñeïp caû. Ngöôøi baûo ñeïp, ngöôøi cho laø xaáu, hai ngöôøi khoâng ñoàng yù nhau roài sanh böïc töùc tranh caõi. Con maét xuùc chaïm vôùi saéc traàn, ngöôøi thaáy ñeïp, ngöôøi thaáy xaáu laø do caûm thoï sai bieät maø ra. Nhö vaäy ai ñuùng? Neáu khoâng ai ñuùng thì sao laïi tranh caõi? Thaät laø voâ lyù. Moãi ngöôøi coù caùi thaáy khoâng gioáng nhau. Do caùi thaáy khaùc nhau, roài khoâng ñoàng yù vôùi nhau neân sanh caõi raày. Nguyeân do laø vì chuùng ta khoâng coù nhaän xeùt ñuùng ñaén.

            Ñeán caûm thoï sai bieät cuûa loã tai. Thí duï hai ba ngöôøi baïn ngoài chôi, moät ngöôøi keå chuyeän phaûi quaáy trong xoùm, roài noùi: Nhöõng ngöôøi ngheøo thaät ñaùng thöông. Ngöôøi baïn khaù giaû nghe noùi nhö vaäy thì vaãn bình tónh, trong khi ngöôøi baïn ngheøo cho raèng mình bò khinh khi. Cuøng nghe moät caâu chuyeän, maø moät ngöôøi thì khoâng bò xuùc phaïm, coøn moät ngöôøi thì bò töï aùi, bò maëc caûm. Lôøi noùi coù giaù trò baèng nhau, nhöng khi nghe roài söï caûm thoï khaùc nhau, neân sanh vui buoàn khaùc nhau. Moät ngöôøi cho raèng khoâng coù chæ trích ngöôøi ngheøo, moät ngöôøi cho raèng mình ngheøo neân bò khinh khi, hai ngöôøi khoâng ñoàng yù nhau neân sanh caõi vaõ. Ñoù laø do söï caûm thoï sai bieät cuûa loã tai.

            Söï caûm thoï cuûa muõi coù gioáng nhau khoâng? Nhö ngöôøi mieàn Nam nghe muøi saàu rieâng noùi: thôm quaù! Nhöng ngöôøi mieàn Trung baûo: hoâi quaù! Cuøng moät muøi saàu rieâng ngöôøi noùi thôm, ngöôøi noùi hoâi. Nhö vaäy ai ñuùng? Ngöôøi noùi muøi saàu rieâng laø thôm seõ caõi vôùi ngöôøi kia. Ngöôøi noùi muøi saàu rieâng laø hoâi seõ caõi laïi. Hai ngöôøi seõ ñi ñeán aåu ñaû nhau. Ai ñuùng? Ai sai? Ngöôøi baøng quan ngoaïi cuoäc neáu ôû mieàn Nam thì cho raèng ngöôøi ngöûi thôm laø ñuùng, neáu ôû mieàn Trung thì cho ngöôøi ngöûi hoâi laø ñuùng. Do söï huaân taäp khaùc nhau neân söï caûm thoï coù sai bieät. Söï tranh caõi ñuùng sai thaät laø voâ ích, khoâng khoân chuùt naøo heát, laïi laøm buoàn loøng nhau, chaúng phaûi nguoàn goác cuûa ñau khoå sao? Buoàn giaän nhau, khoâng ngoù maët nhau, goïi laø oaùn taéng hoäi, ñau khoå töø ñoù maø sanh.

            Söï caûm thoï cuûa löôõi cuõng khaùc nhau! Thí duï coâ ñaàu beáp laøm thöùc aên. Coâ naáu canh neâm neám ñaøng hoaøng raát laø vöøa yù. Nhöng vì coâ quen aên maën neân nhöõng ngöôøi quen aên laït cheâ laø neâm canh quaù maën. Coâ ñaàu beáp töùc giaän nghó mình naáu nöôùng kyõ löôõng, neâm neám vöøa aên laém maø coøn bò cheâ traùch! Chung qui chæ vì thoùi quen cuûa caùi löôõi ngöôøi quen aên maën, ngöôøi quen aên laït maø thoâi. Ngöôøi quen aên maën caûm thaáy vöøa mieäng thì ngöôøi quen aên laït cho laø maën vaø ngöôïc laïi, ngöôøi quen aên laït caûm thaáy vöøa aên thì ngöôøi quen aên maën cho laø laït. Nhö vaäy laáy ñaâu laøm tieâu chuaån? Vì sao laïi caõi nhau cho söï caûm thoï cuûa mình laø ñuùng? Moãi ngöôøi coù khaåu vò khaùc nhau. Cuøng moät thöùc aên, ngöôøi khen ngon, ngöôøi cheâ dôû. Ngöôøi thích moùn aên naøy, ngöôøi thích moùn aên kia, vì moãi ngöôøi coù caûm thoï rieâng bieät theo thoùi quen cuûa mình. Chaúng nhöõng chuùng ta coù thoùi quen ñôøi naøy maø coøn caû thoùi quen cuûa ñôøi tröôùc nöõa. Thí duï coù ngöôøi khi cha meï sanh ra chæ aên chay laït, khoâng aên thòt caù ñöôïc. Vì lyù do gì? Coù phaûi laø caûm thoï quaù khöù coøn laïi, neân khoâng thích muøi thòt caù. Laïi coù ngöôøi cha meï baûo aên chay, thì thích duøng thöùc aên maën. Nhö vaäy laø do thoùi quen cuûa moïi ngöôøi, hoaëc ôû hieän taïi, hoaëc ñaõ huaân taäp trong quaù khöù. Chuùng ta khoâng neân chuû quan baét buoäc ngöôøi khaùc phaûi gioáng mình. Nhöng ôû treân theá gian naøy phaàn ñoâng chuùng ta ñeàu chuû quan muoán ai cuõng gioáng mình, nhaát laø con caùi trong nhaø. Neáu con trong nhaø laøm khaùc yù cha meï, cha meï seõ böïc töùc giaän traùch raày la, taïo bao ñieàu ñau khoå trong gia ñình. Taát caû cuõng do söï caûm thoï sai bieät maø ra.

            Caûm thoï cuûa thaân nhö theá naøo? Cuõng rieâng bieät tuøy theo moãi ngöôøi. Thí duï: Hai ngöôøi ôû chung moät caên phoøng, moät ngöôøi maäp beùo, moät ngöôøi gaày oám. Caên phoøng coù moät cöûa soå khi trôøi vöøa maùt ngöôøi gaày oám caûm thaáy laïnh voäi ñi ñoùng cöûa soå… Ngöôøi maäp beùo nghó theá naøo? Caûm thaáy böïc boäi, khí trôøi noùng böùc vöøa dòu maùt laïi ñoùng cöûa soå, khoâng giaän sao ñöôïc! Roài hai ngöôøi caõi vaõ nhau, coù khi ñi ñeán aåu ñaû. Nhö vaäy leõ thaät ôû ñaâu? Ñoù laø do caûm thoï sai bieät cuûa thaân neân ngöôøi ta baát ñoàng yù vôùi nhau roài sanh baát hoøa, ñoù laø nguoàn goác ñau khoå.

            Thöù saùu laø caûm thoï cuûa yù. Ñieàu naøy laø quan troïng hôn heát. Caûm thoï cuûa yù laø goàm nghieäp cuûa quaù khöù vaø thoùi quen cuûa hieän taïi. Moãi ngöôøi chuùng ta soáng trong hoaøn caûnh gia ñình vaø xaõ hoäi khaùc nhau neân ñöôïc söï giaùo duïc vaø hieåu bieát khaùc nhau. Ngöôøi thaáy theá naøy laø phaûi, ngöôøi thaáy theá kia laø phaûi. Thí duï: Moät ngöôøi sanh trong gia ñình theo ñaïo Phaät töø thuôû beù, moät ngöôøi sanh trong gia ñình theo ñaïo Chuùa töø thuôû beù. Hai ngöôøi ngoài noùi chuyeän vôùi nhau, do söï huaân taäp khaùc nhau neân coù nhöõng caûm nghó khaùc nhau. Ngöôøi tin Chuùa cho ñaïo Chuùa laø ñuùng, khoâng chaáp nhaän ñaïo Phaät. Ngöôøi tin Phaät cho ñaïo Phaät laø hay, khoâng chaáp nhaän ñaïo Chuùa. Hai ngöôøi tranh luaän vôùi nhau, coù nhöõng quan ñieåm baát ñoàng, böïc boäi caõi vaõ laãn nhau. Ñoù laø nguoàn goác cuûa ñau khoå. Ñeán ñôøi soáng cuûa vôï choàng trong gia ñình cuõng vaäy. Ngöôøi choàng coù söï huaân taäp cuûa ngöôøi nam, lo vieäc roäng lôùn ngoaøi xaõ hoäi, ngöôøi vôï coù söï huaân taäp cuûa ngöôøi nöõ, lo vieäc tæ mæ trong nhaø. Hai vôï choàng coù hai huaân taäp khaùc nhau, neân thöôøng khoâng ñoàng yù kieán vôùi nhau. Ai cuõng thaáy mình laø ñuùng, ngöôøi kia laø sai, neân khoâng ai chòu thua ai, cuoái cuøng ñi ñeán ly dò, haäu quaû laø con phaûi chòu ñau khoå! Nguyeân do töø ñaâu? Chæ do söï caûm thoï sai bieät, roài chaáp chaët cho quan nieäm cuûa mình laø ñuùng, baét ngöôøi khaùc phaûi nghe phaûi thaáy nhö mình, phaûi coù nhöõng caûm nghó nhöõng hieåu bieát nhö mình. Neáu khoâng ñoàng yù nhau thì laéc ñaàu than thôû: Sao khoâng coù ai laø baïn tri kyû vôùi mình! Thöû hoûi treân theá gian naøy coù maáy ngöôøi tri kyû gioáng mình nhö moät? Chaéc laø khoâng roài, vaäy maø buoäc loøng phaûi soáng chung nhau thaät laø quaù ñau khoå!

            Theá thì phaûi laøm sao cho heát ñau khoå! Chæ ñöøng chaáp neâ laø heát ñau khoå! Cuøng moät muøi traùi caây toâi ngöûi cho laø thôm cuõng ñuùng, chò cho laø hoâi cuõng ñuùng theo thoùi quen cuûa moãi ngöôøi, nhö vaäy hoøa nhau, traùnh ñöôïc söï tranh caõi. Cuøng moät thöùc aên chò neám nghe maën, toâi nghe laït, caû hai ñeàu ñuùng theo thoùi quen cuûa caû hai, taát nhieân hoøa nhau khoâng coù tranh caõi v.v… Neáu coøn chuû tröông sai bieät cho mình laø ñuùng, ngöôøi laø sai, laø coøn tranh caõi, coøn ñau khoå. Nhaän chòu söï ñau khoå laø khoân hay khoâng khoân? Quaû thaät khoâng khoân. Nhöng neáu ai baûo laø mình ngu thì mình laïi noåi giaän leân, coù phaûi laø maâu thuaãn khoâng? Neáu coøn chaáp neâ laø coøn ñau khoå. Hieåu nhö vaäy roài, chuùng ta phaûi thoâng caûm vôùi nhau, boû qua taát caû nhöõng söï sai bieät ñeå soáng hoøa thuaän vôùi nhau töø trong gia ñình ñeán ngoaøi xaõ hoäi. Neáu bieát chaáp neâ laø sai quaáy thì phaûi maïnh daïn deïp töï aùi ñeán xin loãi ngöôøi, laøm hoøa vôùi nhau thì cuoäc ñôøi seõ bôùt ñöôïc nhieàu ñau khoå.

            Nhöõng ngöôøi ñeán toâi ñeå thöa kieän, ñeàu than khoâng ai thoâng caûm vôùi mình heát. Vì chaáp söï caûm thoï cuûa mình laø ñuùng thì laøm sao coù ngöôøi thoâng caûm vôùi mình ñöôïc! Neáu buoâng taát caû chaáp neâ thì moïi ngöôøi ñeàu thoâng caûm vôùi mình. Chuùng ta tu phaûi bieát roõ leõ thaät ñoù, boû taát caû söï chaáp neâ do caûm thoï sai bieät, thì ñau khoå töï döùt. Khoâng phaûi caàu Phaät ban cho ñieàu gì, khoâng phaûi caàu xin nôi mieáu naøy laêng kia, maø phaûi bieát roõ nguoàn goác cuûa ñau khoå laø do söï caûm thoï sai bieät cuûa saùu caên, roài chaáp chaët vaøo ñoù, roài tranh ñaáu, giaønh giaät, hôn thua vôùi nhau, cuoái cuøng laø ñau khoå. Bieát nhö vaäy chuùng ta buoâng xaû taát caû söï chaáp neâ laø chuùng ta heát ñau khoå.

            Nguyeân nhaân thöù hai cuûa ñau khoå laø ñuoåi theo thoï laïc. Hieän giôø chuùng ta ñang soáng, ai cuõng muoán cuoäc ñôøi ñöôïc haïnh phuùc. Thöû hoûi quí vò caùi gì laø haïnh phuùc? Chuùng ta chæ noùi ñeán haïnh phuùc maø khoâng bieát caùi gì laø haïnh phuùc? Ñöôïc aên ngon, maëc ñeïp laø haïnh phuùc chaêng? Ñöôïc nhieàu tieàn cuûa, ôû nhaø to roäng laø haïnh phuùc chaêng? Ñöôïc nhöõng gì mình mong muoán laø haïnh phuùc chaêng? Quí vò thöû kieåm laïi nhöõng ñieàu ñoù coù phaûi laø haïnh phuùc thaät hay khoâng? Con ngöôøi ai cuõng mô öôùc haïnh phuùc, mô öôùc maõi maø khoâng bao giôø toaïi nguyeän. Vì sao? Thí duï: Khi ñang ñoùi chuùng ta nghó coù moät böõa côm ngon, haïnh phuùc bieát maáy! Nhöng khi  ñöôïc böõa côm ngon, aên ñaày ñuû roài, haïnh phuùc coøn khoâng? Haïnh phuùc qua maát roài! Nhö vaäy haïnh phuùc chæ coù trong choác laùt thoâi, roài qua maát khoâng coøn. Ñang ñi boä, chuùng ta nghó ñöôïc moät chieác xe ñaïp ñi, chaéc laø haïnh phuùc laém. Nhöng khi ñöôïc chieác xe ñaïp ñi loïc coïc ba boán hoâm roài noù hö, luùc ñoù coù haïnh phuùc khoâng? Nhö vaäy haïnh phuùc khoâng beàn, khoâng thaät, maø theá gian cöù ñuoåi theo cho noù laø beàn laø thaät! Haïnh phuùc qua roài maát, ñuoåi theo caùi qua roài maát thì haïnh phuùc aáy quaû laø khoâng thaät. Bieát haïnh phuùc khoâng thaät maø chuùng ta mô öôùc noù hoaøi, thì mô öôùc ñoù trôû thaønh haõo huyeàn.

            Khi chuùng ta mô öôùc moät ñieàu gì, nghó raèng khi ñöôïc noù haïnh phuùc bieát bao! Nhöng khi ñöôïc roài, coøn haïnh phuùc nöõa khoâng? Coù gì haïnh phuùc hôn, khi laøm meät nhoïc ñöôïc naèm nghæ moät choác laùt, haïnh phuùc bieát maáy? Nhöng neáu bò baét buoäc naèm moät ngaøy, coøn haïnh phuùc hay khoâng? Neáu naèm moät ngaøy khoâng ñöôïc ñi ñaâu, luùc aáy cuõng böïc boäi. Thaønh thöû haïnh phuùc khoâng coù thaät, noù chæ coù trong moät giai ñoaïn naøo thoâi. Thí duï chuùng ta ñang gaùnh goàng heát söùc laø naëng, neáu coù ai ñôõ gaùnh duøm mình, luùc aáy chuùng ta caûm thaáy nheï boãng leân, haïnh phuùc bieát maáy! Nhöng neáu heát gaùnh roài ñi moät luùc, chuùng ta khoâng coøn thaáy haïnh phuùc nöõa. Nhö vaäy haïnh phuùc chæ coù trong choác laùt. Trong luùc khoå ñau, qua ñöôïc côn khoå ñau  taïm goïi laø haïnh phuùc. Haïnh phuùc laø do qua côn khoå ñau, chôù noù khoâng coù thaät. Caùi khoâng thaät maø chuùng ta töôûng chöøng caû ñôøi höôûng hoaøi thì laøm sao coù ñöôïc.

            Chuùng ta hieän giôø mong moûi öôùc mô laø mong moûi öôùc mô caùi gì? Öôùc mô haïnh phuùc. Öôùc mô haïnh phuùc laø öôùc mô ñöôïc: moät laø aên ngon, hai laø maëc ñeïp, ba laø ñöôïc nhöõng nhu caàu sung tuùc, boán laø ñöôïc tieàn baïc doài daøo, naêm laø ñöôïc gia ñình sung söôùng vui veû v.v… Nhöõng ñieàu öôùc mô ñoù ñöôïc roài maát, khoâng coøn nguyeân veïn maõi. Nhö vaäy haïnh phuùc coù hay khoâng? Chuùng ta mong muoán nhöõng ñieàu ñoù phaûi laâu beàn maõi maõi, nhöng treân theá gian naøy ñaâu coù ñieàu gì laâu beàn maõi maõi. Nhö vaäy suoát cuoäc ñôøi mình bò chuùng chæ huy sai söû. Nhö moãi saùng thöùc daäy, chuùng ta chuaån bò lo cho böõa aên saùng, roài ñeán böõa tröa vaø böõa chieàu. Chuùng ta chaïy loanh quanh tìm kieám nhöõng thöùc aên cho vöøa mieäng, töùc laø suoát ngaøy chaïy theo caùi thoï laïc cuûa löôõi. Nhöõng thöùc aên vöøa mieäng khi ñeå vaøo löôõi coù caûm giaùc ngon, nhöng khi nuoát qua roài caûm giaùc aáy khoâng coøn nöõa. Nhö vaäy maø chuùng ta cöù chaïy theo caùi thoï laïc, chaïy maõi khoâng coù ngaøy cuøng, cho ñeán ngaøy nhaém maét cuõng chöa vöøa yù.

            Ñeán caûm thoï cuûa loã muõi, loã tai, con maét cuõng vaäy. Caùi nhaø nhìn thaáy phaûi ñeïp, chaäu hoa, chaäu kieång phaûi vöøa maét v.v… Nhö vaäy con ngöôøi chaïy tìm caùi thoï laïc suoát cuoäc ñôøi khoâng coù ngaøy cuøng. Thoï laïc laø taïm bôï giaû doái khoâng thaät. Ñuoåi theo thoï laïc töùc laø gôûi gaém, hieán daâng ñôøi mình cho caùi giaû doái. Vaäy maø chuùng ta thaáy haøi loøng chaïy theo noù töø naêm naøy sang naêm khaùc, roài caû moät cuoäc ñôøi bò thoï laïc cuûa saùu caên sai söû. Caû moät cuoäc ñôøi chaïy theo thoï laïc, neáu coù ai ngaên chaän thì noåi giaän ngay. Thí duï: Ñi chôï thaáy boù rau ngon, chuùng ta vöøa ngoài xuoáng löïa, chôït coù ngöôøi ñeán mua tröôùc, thì caõi vaõ nhau lieàn. Coù chaäu kieång ñeïp chöa kòp hoûi giaù, chôït coù ngöôøi khuaân ñi, chuùng ta böïc boäi ngay. Chæ vì thoï laïc cuûa saùu caên maø chuùng ta giaønh giöït, hôn thua, tranh ñaáu vôùi nhau caû ñôøi khoâng döùt. Coù phaûi thoï laïc ñaõ chæ huy loâi cuoán caû cuoäc ñôøi mình khoâng? Cuõng vì thoï laïc maø chuùng ta phaûi haän thuø oaùn gheùt laãn nhau. Caûm thoï laïc nguyeân laø voâ thöôøng. Vì caùi voâ thöôøng ñoù chuùng ta laïi gaây chuyeän hôn thua, phaûi quaáy, tranh giaønh vôùi nhau, coù phaûi laø vieäc laøm ñuùng chaân lyù hay khoâng? Vaäy maø chuùng ta bò noù chi phoái hoaøn toaøn khoâng coøn giaây phuùt naøo raûnh roãi. Quí vò thöôøng noùi: caû ngaøy toâi khoâng raûnh, laø taïi sao? Chæ vì ñuoåi theo thoï laïc: muoán aên maëc vöøa yù, muoán thaáy nghe vöøa yù v.v… roài chuùng ta xoay quanh heát ngaøy naøy ñeán thaùng kia khoâng raûnh phuùt naøo. Caûm thoï ñaõ chæ huy caû moät cuoäc ñôøi chuùng ta, laïi gaây ra bao nhieâu haän thuøø ñau khoå!

            AÙi cuõng laø nguoàn goác cuûa khoå ñau. Trong nhaø Phaät aùi chia laøm ba thöù:

            1. AÙi ngaõ.

            2. AÙi thaân thuoäc.

            3. AÙi söï nghieäp tieàn cuûa.

            AÙi ngaõ laø khoå. Coù ai khoâng töï thöông mình ñaâu, duø mình coù xaáu ñi nöõa, con maét leäch moät beân hay loã muõi xeïp moät chuùt, mình cuõng thöông mình. Neáu bieát mình ñeïp, thì mình caøng thöông mình hôn nöõa, aùi ngaõ chaët hôn nöõa. Vì thöông mình neân nhöõng gì mình muoán maø khoâng ñöôïc thì khoå. Nhö mình muoán treû nghe noùi giaø laø raàu, mình muoán khoûe maïnh maø bò beänh hoaïn laø khoå, mình muoán soáng laâu nghe noùi saép cheát laïi caøng ñau ñôùn. Vì quaù thöông mình cho neân bò boán caùi sanh giaø beänh cheát laøm khoå. AÙi ngaõ laø goác cuûa boán khoå vaäy.

            AÙi thaân thuoäc coù hai caùi khoå. Moät laø aùi bieät ly khoå. Vì quaù thöông ngöôøi thaân thuoäc maø phaûi chia lìa neân chuùng ta ñau khoå. Coù aùi thì coù taéng, töùc laø coù yeâu thì coù gheùt theo sau. Neân ngöôøi naøo yeâu nhieàu thì gheùt cuõng nhieàu. Vì yeâu nhieàu neân ngöôøi mình yeâu mình thöông tha thieát, ngöôøi mình gheùt mình cuõng gheùt ñaéng cay khoâng muoán nhìn maët. Vì vaäy mình khoå vôùi ngöôøi mình thöông bao nhieâu,  mình cuõng khoå vôùi ngöôøi mình gheùt baáy nhieâu. Cho neân aùi bieät ly khoå ñi ñoâi vôùi oaùn taéng hoäi khoå. Ñoù laø hai caùi khoå do aùi thaân thuoäc.

            AÙi taøi saûn söï nghieäp cuõng laø nguoàn goác cuûa ñau khoå. Coù ai muoán gia saûn cuûa mình caøng ngaøy caøng kieät queä ñaâu! Ai cuõng muoán gia saûn cuûa mình caøng ngaøy caøng to lôùn. Muoán maø khoâng ñöôïc nhö yù thì ñau khoå, töùc laø caàu baát ñaéc khoå.

            Nhö vaäy quí vò thöû kieåm ñieåm laïi coù phaûi taùm caùi khoå cuûa chuùng ta ñeàu naèm trong aùi maø ra: aùi ngaõ, aùi thaân thuoäc vaø aùi söï nghieäp tieàn cuûa. AÙi cuûa mình caïn thì taùm caùi khoå theo ñoù maø cheát.

            Thaáy roõ goác cuûa ñau khoå, chuùng ta phaûi laøm caùch naøo nhoå caùi goác ñoù leân. Trong nhaø Phaät daïy muoán nhoå goác cuûa ñau khoå, nghóa laø muoán döùt khoå, chuùng ta phaûi thaáy roõ baûn chaát cuûa thoï vaø aùi cho töôøng taän. Thöû hoûi quí vò caûm thoï khoå vaø caûm thoï vui  coù thaät hay khoâng? Caûm thoï cuûa saùu caên qua roài maát, ñaâu coù thaät! Thí duï moät baøi haùt thaät laø hay, khi nghe qua loã tai raát laø thích thuù, nhöng nghe haùt qua roài maát, ñaâu coøn maõi beân tai. Moät thöùc aên ngon aên raát vöøa mieäng, nhöng khi qua löôõi roài cuõng maát, coù coøn maõi ñaâu v.v… Baûn chaát cuûa taát caû caûm thoï laø voâ thöôøng, töùc laø taïm bôï giaû doái. Bieát roõ caûm thoï laø voâ thöôøng giaû doái, chuùng ta öng laøm tôù ñuoåi theo noù, hay muoán laøm chuû khoâng leä thuoäc vaøo caûm thoï? Neáu giaønh ñöôïc quyeàn laøm chuû caûm thoï thì vui, neáu bò caûm thoï laøm chuû thì khoå. Quí vò neân can ñaûm choïn quyeàn laøm chuû caûm thoï thì troïn moät naêm nay nhaát ñònh quí vò heát khoå, hoaøn toaøn an laïc.

            Baûn chaát cuûa aùi coù thaät hay khoâng? AÙi laø thöông, thöông yeâu laø nghó tôùi thaân naøy noù laâu daøi beàn bæ, nhöng baûn chaát cuûa thaân laø voâ thöôøng. Thöông yeâu noù chæ laø thöông yeâu caùi taïm bôï maø thoâi. Thöông yeâu söï nghieäp cuõng vaäy, söï nghieäp laø voâ thöôøng, thöông yeâu thaân thuoäc, thaân thuoäc cuõng laø voâ thöôøng. Nhöõng ñieàu mình thöông yeâu ñoù ñeàu voâ thöôøng, khoâng coù beàn laâu. Chuùng ta laïi thöông yeâu nhöõng caùi voâ thöôøng hay sao? Hay laø chuùng ta thöông yeâu caùi gì laâu daøi vónh cöûu? Thí duï khi ñi chôï mua nhöõng vaät caàn duøng quí vò choïn nhöõng thöù beàn toát hay nhöõng thöù taïm taïm xaøi vaøi ba hoâm roài laïi hö? Dó nhieân chuùng ta löïa nhöõng vaät duøng beàn toát, nhöõng gì taïm taïm chuùng ta khoâng mua. Cuõng nhö vaäy, bieát thaân laø voâ thöôøng, söï nghieäp laø voâ thöôøng, nhöõng ngöôøi thaân thuoäc laø voâ thöôøng chuùng ta oâm aáp thöông yeâu chuùng noù ñeå laøm gì? Khi nhöõng gioït möa töø maùi nhaø rôi xuoáng noåi leân nhöõng bong boùng loùng laùnh, quí vò thöông chuùng noù hay khoâng? Neáu thöông, chuùng noù beå thì sao? Bong boùng nöôùc cuõng loùng laùnh, haït kim cöông cuõng loùng laùnh, caû hai ñeàu loùng laùnh, quí vò thöông caùi naøo hôn? – Thöông haït kim cöông hôn, taïi sao? Vì noù laâu beàn. Chuùng ta thöông caùi gì laâu beàn. Nhö vaäy thaân naøy voâ thöôøng, söï nghieäp voâ thöôøng, nhöõng ngöôøi thaân thuoäc cuûa mình cuõng voâ thöôøng thì mình phaûi thöông hay khoâng? Mình thöông caùi naøo khoâng voâ thöôøng, caùi giaûi thoaùt khoâng sanh töû, ñoù môùi laø caùi mình thöông. Nhöõng caùi voâ thöôøng chuùng ta thöông hoaøi cuõng khoâng ñöôïc gì, vì chuùng noù seõ hoaïi vaø seõ maát. Chuùng ta ñeo ñuoåi cöu mang caùi voâ thöôøng, hay ñeo ñuoåi cöu mang caùi thoaùt khoûi voâ thöôøng? Coù moät caùi thoaùt khoûi voâ thöôøng chuùng ta khoâng thöông, laïi thöông caùi voâ thöôøng laøm gì?

            Chuùng ta hoïc ñaïo phaûi duøng trí nhaän xeùt thaáy caùi gì baûn chaát laø voâ thöôøng laø taïm bôï thì caùi ñoù khoâng coù giaù trò, qua roài maát maø coù giaù trò gì! Ñaõ khoâng giaù trò, chuùng ta ñeo ñuoåi, cöu mang noù laøm gì? Caùi laøm cho mình ñöôïc maõi maõi an vui töï taïi giaûi thoaùt, caùi ñoù môùi laø chaân thaät. Bieát caùi voâ thöôøng roài, chuùng ta phaûi xoay laïi caùi chaân thaät vónh cöûu. Khi tröôùc, chuùng toâi hay keå caâu chuyeän: “Coâ coâng chuùa nuõng nòu.” Thuôû xöa coù coâ coâng chuùa raát ñöôïc vua cha yeâu quí. Moät hoâm nhaân buoåi trôøi möa, coâng chuùa ngoài nhìn nhöõng gioït nöôùc töø maùi nhaø rôi xuoáng, laøm noåi leân nhöõng bong boùng raát ñeïp, coâng chuùa thích quaù nhöng khoâng noùi, vì baûn chaát hay laøm nuõng coâng chuùa vaøo phoøng naèm, maët maøy uû doät. Nhaø vua coù coâng chuùa laø con duy nhaát, thöông con voâ cuøng. Ñeán giôø côm, thaáy con khoâng ra duøng böõa, nhaø vua noùng ruoät vaøo phoøng thaêm hoûi: Con oám hay sao, khoâng ra duøng côm? Coâng chuùa khoâng traû lôøi. Ñeán löôït hoaøng haäu vaøo naên næ, coâng chuùa cuõng khoâng ñaùp laïi. Hoûi han naøi næ maõi, sau cuøng coâng chuùa nuõng nòu thöa: “Con muoán coù xaâu chuoãi bong boùng nöôùc ñeo vaøo coå, con môùi heát beänh.” Vua cha chieàu con raát möïc. Nghó mình laø vua muoán gì laïi chaúng ñöôïc, nhaø vua beøn ra lònh cho taát caû quaàn thaàn: “Ai keát ñöôïc xaâu chuoãi baèng bong boùng nöôùc cho coâng chuùa ñeo thì seõ ñöôïc phong quan töôùc, chia ñaát ñai cho.” Ñaêng baûng laâu ngaøy maø khoâng ai daùm laõnh. Sau cuøng coù moät oâng laõo ñeán gôõ baûng, nhaän xaâu moät chuoãi bong boùng nöôùc cho coâng chuùa ñeo. OÂng laõo ñöôïc giôùi thieäu vôùi coâng chuùa. Naøng raát ñoãi vui möøng noùi: “Neáu laõo xaâu cho toâi chuoãi bong boùng nöôùc ñeå ñeo, toâi seõ heát beänh ngay.” OÂng laõo noùi: “Thöa thaät vôùi coâng chuùa, toâi giaø, con maét lôø, neân löïa khoâng ñöôïc nhöõng haït bong boùng ñeïp. Vaäy ngaøy mai, khi trôøi möa, toâi môøi coâng chuùa ra maùi hieân choïn nhöõng haït bong boùng naøo ñeïp nhaát, coâng chuùa löôïm ñöa toâi xaâu cho.” Saùng hoâm sau, trôøi möa, oâng laõo vaø naøng coâng chuùa ra maùi nhaø, nhöõng gioït möa töø treân rôi xuoáng noåi bong boùng, coâng chuùa ñöa tay vôùt laáy…, vôùt maõi ñeán tröa maø khoâng ñöôïc haït naøo! OÂng laõo ñöùng chôø, chôø maõi khoâng coù haït bong boùng naøo ñeå xaâu! Cuoái cuøng, quaù meät moûi coâng chuùa noùi: “Thoâi, toâi khoâng thích bong boùng naøy nöõa.” Nhaø vua möøng quaù baûo: “Ñeå ta cho con xaâu chuoãi baèng kim cöông con ñeo.”

            YÙ nghóa caâu chuyeän vöøa keå nhö theá naøo?

            Taát caû chuùng ta coù phaûi laø coâng chuùa ñoù khoâng? Chuùng ta cöù naém baét nhöõng aûo aûnh voâ thöôøng, naém baét maõi caû ñôøi meät nhoaøi maø chaúng ñöôïc gì. Roài chuùng ta vaøo chuøa caàu xin Phaät cöùu con. Ñöùc Phaät saün loøng töø bi cöùu ñoä, cho chuoãi kim cöông thöù thieät. Chuùng ta chæ chòu nhaän thöù thieät khi naøo chuùng ta ñaõ meät nhoaøi vôùi nhöõng thöù taïm bôï hö doái. Ñöùc Phaät tuy laáy ví duï moät caâu chuyeän raát treû nhoû nhöng ñuùng vôùi beänh cuûa chuùng sanh. Chuùng ta gioáng y naøng coâng chuùa ñoù. Khi chuùng ta thöùc tænh bieát trôû veà vôùi Phaät, Phaät seõ chæ cho chuùng ta caùi chaân thaät. Neáu chuùng ta soáng ñöôïc vôùi noù, caùi chaân thaät aáy coøn maõi, khoâng bao giôø maát.

            Ngöôøi Phaät töû muoán heát khoå phaûi thaáy roõ baûn chaát cuûa ñau khoå khoâng coù thaät. Baûn chaát cuûa ñau khoå laø aùi vaø thoï, caû hai ñeàu khoâng thaät. Caøng ñuoåi theo chuùng caøng ñau khoå thoâi. Neáu bieát döøng laïi, ñau khoå seõ bôùt töø töø cho ñeán moät ngaøy naøo chuùng ta lìa haún noù, khoâng coøn ñau khoå nöõa.

            Nhaân nghe caâu naøo trong kinh Kim Cang maø Luïc Toå ngoä ñaïo? Trong kinh Kim Cang, Phaät daïy phöông phaùp an truï taâm: “Baát öng truï saéc sanh taâm, baát öng truï thanh, höông, vò, xuùc, phaùp sanh taâm, öng voâ sôû truï nhi sanh kyø taâm.” Ngay ñaây Luïc Toå ngoä, roài töø ñoù veà sau Ngaøi heát khoå luoân. Muoán sanh taâm caàu Voâ thöôïng boà-ñeà thì ñöøng dính vôùi saéc, thanh, höông, vò, xuùc, phaùp. Saùu traàn khoâng dính laø an truï taâm. Ñoù laø haïnh phuùc tuyeät vôøi. Neáu coøn dính vôùi saùu traàn laø coøn baát an, coøn ñau khoå. Neáu chuùng ta khoâng keït khoâng chaáp vaøo caûm thoï cuûa saùu caên, töùc laø chuùng ta ñöôïc giaûi thoaùt.

            Cuõng chính trong kinh Kim Cang ñöùc Phaät coù daïy: “Phaøm sôû höõu töôùng giai thò hö voïng, nhöôïc kieán chö töôùng phi töôùng töùc kieán Nhö Lai.” Nhöõng gì coù töôùng ñeàu laø voâ thöôøng, voâ thöôøng laø taïm bôï, hö doái. Neáu thaáy caùc töôùng khoâng phaûi töôùng laø thaáy Phaät. Taïi sao? Tæ duï hieän giôø thaáy moät moùn vaät ñeïp, chuùng ta bieát roõ noù laø duyeân hôïp hö doái; moät vaät gì quí, noù laø duyeân hôïp hö doái, moät thöùc aên ngon, noù laø duyeân hôïp hö doái. Bieát roõ ñöôïc nhö vaäy, ñoù laø coù trí tueä giaùc ngoä. Trí tueä giaùc ngoä töùc laø Phaät. Thaáy taát caû töôùng khoâng phaûi töôùng töùc laø thaáy taát caû vaät ñeàu khoâng thaät, taát caû ñeàu laø duyeân hôïp hö doái. Thaáy roõ nhö theá laø thaáy Phaät, khoâng phaûi tìm Phaät ôû ñaâu xa. Neáu thaáy Phaät thì heát khoå.

            Ñeå keát luaän chuùng toâi xin nhaéc taát caû quí vò, neáu muoán heát khoå chuùng ta phaûi bieát roõ baûn chaát cuûa thoï vaø aùi laø voâ thöôøng, hö doái. Chuùng ta phaûi dieät heát, nhoå saïch goác cuûa thoï vaø aùi, thì ngang ñoù chuùng ta ñöôïc an laïc. Nieàm vui khoâng phaûi töø beân ngoaøi ñem ñeán, khoâng phaûi do söï giaøu sang sung söôùng laém tieàn nhieàu cuûa, maø vui vì bieát phaù boû nhöõng meâ chaáp sai laàm. Buoâng boû nhöõng sai laàm, ñoù laø trí tueä tænh giaùc, ñoù töùc laø Phaät. Tu theo Phaät coát ñeå giaùc ngoä. Giaùc ngoä cho neân khoâng laàm khoâng meâ, töùc nhieân khoâng khoå. Heát ngu meâ laø saùng suoát, saùng suoát töùc laø heát khoå.

            Nhaân ngaøy ñaàu xuaân naêm Ñinh Maõo, taát caû quí vò ñeán ñaây leã Phaät vaø chuùc möøng quí Thaày, quí Thaày cuõng chuùc taát caû quí Phaät töû sang naêm môùi naøy haõy can ñaûm boû ñi nhöõng chaáp thoï vaø buoâng ñi nhöõng aùi tröôùc. Chaáp thoï vaø aùi tröôùc buoâng boû thì nguoàn ñau khoå caïn, goác ñau khoå ñöôïc böùng tung leân, ngang ñoù quí vò seõ heát khoå. Vì vaäy chuùng toâi chuùc quí vò moät naêm môùi hoaøn toaøn an laïc sau khi böùng taän coäi goác khoå ñau.

NAM-MOÂ BOÅN SÖ THÍCH-CA MAÂU-NI PHAÄT.

]

THIEÀN TOÂNG VIEÄT NAM