XUAÂN TRONG CÖÛA THIEÀN

TAÄP 1, 2, 3.

H.T THÍCH THANH TÖØ

TÌM LAÏI MÌNH, BIEÁT ÑÖÔÏC MÌNH  LAØ TREÂN HEÁT

TAÁT NIEÂN MAÄU THÌN 1989

            Ñeà taøi chuùng toâi noùi chuyeän hoâm nay laø: “Tìm laïi mình, bieát ñöôïc mình laø treân heát.” Ñeà taøi naøy, môùi nghe qua quí vò thaáy quaù ñôn giaûn, nhöng thaät laø thieát yeáu trong cuoäc soáng cuûa chuùng ta.

            Chuùng ta ai ai cuõng coù thoùi quen chaïy ra beân ngoaøi, tìm kieám beân ngoaøi. Vì theá chuùng ta hieåu bieát raát nhieàu vieäc beân ngoaøi , nhöng khi trôû laïi tìm hieåu baûn thaân mình, con ngöôøi mình thì raát laø thieáu soùt. Noùi nhö vaäy khoâng coù nghóa laø chuùng toâi phuû nhaän ngaønh y khoa nghieân cöùu veà con ngöôøi. ÔÛ ñaây toâi muoán noùi con ngöôøi chuùng ta coøn coù moät giaù trò khaùc hôn nöõa. Ngoaøi caùi thaân hieän ñang ñi ñöùng naèm ngoài naøy, coøn moät caùi gì nôi chuùng ta maø chuùng ta caàn tìm hieåu. Vì theá xoay laïi mình tìm cho ra caùi chaân thaät cuûa chính mình laø ñieàu toái quan troïng. Neáu khoâng, thì ñôøi soáng chuùng ta trôû thaønh laït leõo voâ vò. Chaúng leõ chuùng ta soáng chæ ñeå aên maëc nguû nghæ... roài chôø ñeán ngaøy cheát sao? Chuùng ta caàn phaûi bieát: Soáng coøn coù caùi gì cao sieâu hôn ôû beân trong. Vì chuùng ta cöù phoùng ra beân ngoaøi neân maát mình maø khoâng bieát. Vì vaäy chuùng toâi môùi nhaéc quí vò phaûi: Tìm laïi mình, bieát ñöôïc mình laø treân heát.

            Laâu nay ngöôøi ta hieåu laàm cho raèng ñaïo Phaät laø huyeàn bí, cao sieâu, nhöng thaät ra ñaïo Phaät raát laø thaät teá, vì luoân luoân chuû tröông xoay laïi tìm con ngöôøi chaân thaät cuûa chính mình. Bieát ñöôïc mình chaúng phaûi laø ñieàu raát thaät teá hay sao? Caùc cô quan cuûa chuùng ta nhö maét, tai, muõi, löôõi... quen phoùng ra beân ngoaøi ñeå tìm hieåu, phaân tích, maø queân nhìn laïi nôi mình. Vì leõ ñoù trong nhaø thieàn coù daïy: phaûn quan töï kyû boån phaän söï, nghóa laø xoay laïi chính mình môùi laø boån phaän chaùnh. Neáu chuùng ta bieát ñöôïc taát caû beân ngoaøi, maø khoâng bieát tí gì veà chuùng ta, ñoù laø moät thieät thoøi lôùn lao. Ngöôøi theá gian khi laøm ñieàu gì ñeàu muoán ñöôïc thaønh coâng, nhöng söï thaønh coâng ñoù keùo daøi laém cuõng chæ naêm ba möôi naêm roài cuõng phaûi buoâng, khoâng giöõ ñöôïc maõi maõi. Chæ coù caùi chaân thaät cuûa chính mình môùi laâu daøi vónh cöûu. Nghó môùi hoâm naøo chuùng ta ñoâi ba möôi tuoåi maø ngaøy nay ñaõ giaø roài, ñôøi soáng con ngöôøi ngaén nguûi laøm sao! Chaúng bao laâu roài ñeán giôø phuùt cuoái cuøng! Vì vaäy taát caû cuûa caûi theá gian neáu chuùng ta nghó laø nguoàn haïnh phuùc, nguoàn an vui tuyeät ñoái, thì ñieàu naøy khoâng hôïp vôùi leõ thaät. Chæ coù bieát roõ ñöôïc mình môùi laø ñieàu quan troïng vaø thaät teá. Laáy ví duï cho deã hieåu: Nhö ngöôøi ôû theá gian hoï raønh reõ vieäc cuûa laøng xoùm, cuûa ñaát nöôùc, cuûa theá giôùi, nhöng vieäc trong nhaø hoï khoâng bieát tí naøo, thì ngöôøi ñoù coù thieáu thaät teá hay khoâng? Vieäc trong nhaø laø nôi goác hoï soáng moãi ngaøy, moãi thaùng, moãi naêm, maø hoï khoâng bieát, chæ bieát chuyeän beân ngoaøi, quaû laø thieáu thaät teá laém vaäy. Neáu chuùng ta bieát taát caû, cho ñeán nhöõng vì sao xa xoâi treân baàu trôøi, ñoù cuõng chæ laø bieát beân ngoaøi. Neáu chuùng ta quay laïi bieát ñöôïc chính mình, ñoù môùi laø ñieàu caàn thieát.

            Hieän giôø coù nhieàu ngöôøi thöôøng noùi caùi gì cuõng mình, cuõng toâi, cuõng ta. Nhöng thöû hoûi, caùi gì laø mình, laø ta, thì khoù traû lôøi cho thoâng ñöôïc. Neáu noùi thaân naøy laø mình, khi chöa coù thaân laø chöa coù mình sao? Neáu coù thaân roài mai kia thaân hoaïi thì mình ôû ñaâu? Neáu noùi thaân naøy laø mình, thaân naøy do ñaát nöôùc gioù löûa hoïp thaønh, ñuùng ra laø voâ tri, chaúng leõ mình laïi voâ tri hay sao? Neáu noùi thaân naøy coù caû phaàn tinh thaàn laãn vaät chaát, thì phaàn naøo laø mình? Tinh thaàn hay vaät chaát? Nhöõng ñieàu ñoù raát laø thieát yeáu maø ít ngöôøi quan taâm ñeán! Chuùng ta cöù maûi lo tìm sanh keá, soáng ngaøy naøy qua ngaøy khaùc, cuoái cuøng töø giaõ cuoäc ñôøi. Roài ngang ñoù chuùng ta khoâng bieát ra sao nöõa, ñoù laø ñieàu thaät ñaùng buoàn. Vì vaäy ngöôøi tu laø bieát quay laïi tìm cho ra: Mình laø caùi gì? Laø thaân töù ñaïi naøy chaêng? Laø nhöõng tình caûm vui buoàn thöông gheùt chaêng? Hay laø caùi gì cao sieâu hôn nöõa? Chuùng ta tu coát phaûi laøm sao thaáy ñöôïc con ngöôøi mình, con ngöôøi chaân thaät.

            Chuùng toâi xin daãn baøi keä cuûa moät Thieàn sö cö só, ngaøi Tueä Trung Thöôïng Só, ñôøi Traàn. Ngaøi laøm baøi keä soi laïi mình, nhan ñeà laø “Chieáu Thaân”.

                        Tieâu ñaàu lan ngaïch bò kim baøo,

                        Nguõ thaát nieân gian thò xöôûng taøo.

                        Tuùng giaû sieâu quaàn kieâm baït tuïy,

                        Nhaát hoài phoùng haï nhaát hoài cao.

            Baøi dòch:       

                                    Soi Thaân

                        Seùm ñaàu daäp traùn bôûi ñua chen,

                        Naêm baûy möôi naêm kieáp ngöïa heøn.

                        Ví thöïc baït sieâu ngoaøi thoùi tuïc,

                        Moät laàn buoâng xuoáng moät laàn leân.         

                                                            Truùc Thieân

            Seùm ñaàu daäp traùn bôûi ñua chen: Traûi qua bao nhieâu thôøi gian chaïy theo theá tuïc laøm cho ñaàu phaûi seùm, traùn phaûi daäp, cuõng bôûi ñua chen vôùi ñôøi, roát cuoäc roài khoâng tôùi ñaâu, vaát vaû nhieàu maø keát quaû khoâng bao nhieâu, cho neân noùi:

            Naêm baûy möôi naêm kieáp ngöïa heøn: Nhö con ngöïa yeáu, chuùng ta traûi qua naêm baûy möôi naêm meät moûi cuõng khoâng ñöôïc gì!

            Ví thöïc baït sieâu ngoaøi thoùi tuïc: Neáu thaät vöôït ra ñöôïc ngoaøi thoùi tuïc, töùc laø thoùi ñua chen giaønh giöït, thì seõ ra sao?

            Moät laàn buoâng xuoáng moät laàn leân: Vì sao buoâng xuoáng laïi ñöôïc leân? Vì buoâng ñi moät gaùnh naëng laø chuùng ta nheï bôùt moät phaàn. Neáu buoâng nhieàu chöøng naøo chuùng ta caøng nheï chöøng naáy, cho neân caøng buoâng thì caøng leân. Neáu chuùng ta giaønh giöït tranh ñua nhau maõi, chæ laø laøm khoå cho nhau, chôù coù lôïi ích gì! Bieát nhöôøng nhòn nhau, bieát trôû laïi tìm mình, vaø vöôït ra ngoaøi thoùi tuïc, chuùng ta seõ buoâng xaû nhöõng tranh ñua giaønh giöït. Luùc aáy chuùng ta seõ caûm thaáy nheï nhaøng sieâu thoaùt. Laø ngöôøi bieát tu, bieát hoïc ñaïo, chuùng ta phaûi trôû laïi mình, thaáy roõ mình, ñoù laø ñieàu heát söùc thieát yeáu.

            Bieát ñöôïc mình coù giaù trò gì?

            Thí duï: Coù ngöôøi muoán baát cöù ñieàu gì trong cuoäc ñôøi nhö tieàn taøi danh voïng, hoï ñeàu ñöôïc toaïi nguyeän, ngöôøi ñoù ñöôïc haïnh phuùc chöa? Môùi nhìn qua töôûng chöøng nhö hoï ñöôïc ñaïi haïnh phuùc vaäy. Nhöng ñeán khi caùi cheát gaàn keà, hoï muoán soáng cuõng khoâng ñöôïc, thì luùc ñoù ñau khoå ngaàn naøo! Hoï ñöôïc taát caû söï vaät beân ngoaøi, maø ngay baûn thaân hoï, hoï khoâng töï cöùu ñöôïc, cuõng khoâng ai cöùu hoï ñöôïc. Nhö vaäy taát caû söï vaät beân ngoaøi ñoái vôùi hoï, coøn coù giaù trò hay khoâng? Coøn coù ngöôøi tuy tieàn cuûa khoâng bao nhieâu, ñôøi soáng raát ñaïm baïc nhöng hoï ñaõ thaáy roõ ñöôïc hoï, bieát caùi gì laø thaät, caùi gì laø hö. Ñôøi cuûa hoï coù moät choã töïa, coù moät choã ñöùng vöõng vaøng khoâng coøn hoài hoäp, lo sôï gì nöõa. Hoï soáng an nhaøn töï taïi, khoâng coøn sôï ngaøy mai khi cheát roài seõ ra sao? Hoï töï thaáy mình moät caùch roõ raøng tænh taùo, bieát mình seõ khoâng coøn phaûi ñau khoå nöõa, khoâng coøn phaûi sa vaøo ba ñöôøng aùc: ñòa nguïc, ngaï quæ vaø suùc sanh. Chính mình bieát ñöôïc mình, ñoù môùi laø caùi giaù trò cao nhaát cuûa cuoäc ñôøi.

            Trong kinh Phaùp Hoa coù noùi thí duï: Coù moät oâng vua sai binh töôùng ñi ñaùnh giaëc. Khi binh töôùng thaéng traän trôû veà, nhaø vua thöôûng cho vò töôùng taøi gioûi nhaát moät hoøn ngoïc Ngaøi caát trong buùi toùc. Coøn nhöõng töôùng thöôøng chæ ñöôïc taëng nhöõng vaät phaåm thöôøng thoâi! Trong caâu chuyeän naøy nhaø vua duï cho ñöùc Phaät, vò töôùng taøi gioûi nhaát duï cho nhöõng Boà-taùt ñaõ ngoä ñöôïc Tri kieán Phaät trong hoäi Phaùp Hoa, neân ñöôïc taëng cho haït minh chaâu. Ngoä ñöôïc Tri kieán Phaät töùc laø thaáy ñöôïc chính mình, ñoù laø ñieàu quan troïng nhaát. Bieát ñöôïc mình môùi laø giaù trò cao nhaát trong cuoäc ñôøi. Nhöng con ngöôøi maø mình tìm ñöôïc, mình bieát ñöôïc laø con ngöôøi naøo? Chuùng toâi goïi ñoù laø con ngöôøi chaân thaät. Coøn con ngöôøi naëng boán möôi naêm möôi kyù laø con ngöôøi taïm bôï, chæ soáng maáy möôi naêm roài tan raõ. Chæ coù con ngöôøi chaân thaät môùi khoâng bò huûy hoaïi, khoâng bò tieâu maát.

            Con ngöôøi chaân thaät ñaõ töøng ñöôïc noùi ñeán trong kinh Phaät, töø nhöõng kinh Nguyeân thuûy cho ñeán kinh Ñaïi thöøa vaø Thieàn toâng (thaät ra kinh Nguyeân thuûy khoâng xaùc ñònh roõ veà con ngöôøi chaân thaät. Chuùng toâi seõ giaûi thích taïi sao trong phaàn sau).

            Tröôùc heát chuùng toâi daãn nhöõng kinh Nguyeân thuûy. Trong kinh A-haøm hay caùc boä Nykaøya, ñöùc Phaät thöôøng daïy: Neáu dieät heát tham saân si, deïp heát caùc phieàn naõo thì maàm sanh töû döùt, goïi laø ñöôïc giaûi thoaùt hay laø nhaäp Nieát-baøn. Trong kinh Phaät chuû tröông voâ thöôøng, khoå, khoâng, voâ ngaõ. Neáu voâ ngaõ, khi noùi giaûi thoaùt, neáu nhaäp Nieát-baøn thì caùi gì giaûi thoaùt, caùi gì nhaäp Nieát-baøn? Ñoù laø moät vaán ñeà maø ña soá ngöôøi hoïc Phaät ñeàu thaéc maéc. Thaät ra thôøi ñöùc Phaät, ñöùc Phaät phaûi ñöông ñaàu vôùi giaùo lyù Baø-la-moân. Giaùo lyù naøy chuû tröông coù thaàn ngaõ, ngöôøi tu chín chaén sau khi cheát, thaàn ngaõ seõ nhaäp vaøo Ñaïi ngaõ hay coøn goïi laø trôøi Ñaïi Töï Taïi hay laø Phaïm Thieân. Thaàn ngaõ trong ñaïo Baø-la-moân laø caùi hieåu bieát, caùi suy tính cuûa con ngöôøi cuõng gioáng nhö linh hoàn maø daân chuùng bình daân thöôøng tin töôûng. Ñeå phaù chaáp veà thaàn ngaõ hay linh hoàn, ñöùc Phaät thuyeát lyù voâ ngaõ. Noùi voâ ngaõ laø ñeå phaù chaáp höõu ngaõ cuûa Baø-la-moân, vì chaáp nhö theá khoâng theå ñeán ñöôïc caùi chaân thaät. Nhöõng suy nghó, phaân bieät, hieåu bieát laø hieän töôïng cuûa thaàn ngaõ, töùc laø töôùng sanh dieät, maø cho raèng noù khoâng sanh coù dieät, ñoù laø ñieàu sai laàm. Vì vaäy Phaät noùi caùi ñoù khoâng phaûi laø ngaõ. Neáu noùi giaûi thoaùt, noùi nhaäp Nieát-baøn laø caùi ngaõ giaûi thoaùt, caùi ngaõ nhaäp Nieát-baøn, thì ngöôøi ta seõ hieåu laàm ñoù laø caùi ngaõ cuûa Baø-la-moân. Vì vaäy ñöùc Phaät chæ noùi giaûi thoaùt, chæ noùi nhaäp Nieát-baøn, maø khoâng noùi chuû töø: Caùi gì giaûi thoaùt caùi gì nhaäp Nieát-baøn. Ñöùc Phaät daïy chuùng ta ñöøng chaáp, ñeå chuùng ta tu haønh giaûi thoaùt, ñeán ñoù roài seõ bieát.

            Chuùng ta khoâng khoûi thaéc maéc: Noùi giaûi thoaùt, noùi nhaäp Nieát-baøn, laø phaûi coù chuû töø, coù caùi gì giaûi thoaùt, coù caùi gì nhaäp Nieát-baøn. Thí duï nhö noùi ñöôïc môû troùi, ñöôïc môøi vaøo nhaø sang troïng, thì phaûi coù ai ñöôïc môû troùi, ai ñöôïc môøi vaøo nhaø sang troïng. Chaúng leõ chæ coù ñoäng töø maø khoâng coù chuû töø? Sôû dó ñöùc Phaät khoâng neâu leân con ngöôøi chaân thaät - nghóa laø do ñaït ñöôïc con ngöôøi chaân thaät maø chuùng ta giaûi thoaùt, do ñaït ñöôïc con ngöôøi chaân thaät maø chuùng ta nhaäp Nieát-baøn - laø ñeå traùnh caùi loãi chaáp laø thaàn ngaõ nhö beân Baø-la-moân. Neáu laàm chaáp caùi ñöôïc giaûi thoaùt, ñöôïc Nieát-baøn laø thaàn ngaõ thì khoâng giaûi thoaùt. Vì vaäy caùc kinh Nguyeân thuûy khoâng noùi ai ñöôïc giaûi thoaùt, ai ñöôïc Nieát-baøn.

            Tuy nhieân, ñöùc Phaät khoâng phaûi khoâng noùi veà vaán ñeà aáy, chuùng toâi xin daãn moät ñoaïn trong kinh Nguyeân thuûy: Phaät daïy: “Naøy caùc Tyø-kheo, coù söï khoâng sanh, khoâng hieän höõu, khoâng bò laøm, khoâng höõu vi. Naøy caùc Tyø-kheo, neáu khoâng coù caùi khoâng sanh, khoâng hieän höõu, khoâng bò laøm, khoâng höõu vi, thôøi ôû ñaây khoâng theå trình baøy söï xuaát ly khoûi sanh, hieän höõu, bò laøm, höõu vi. Vì raèng, naøy caùc Tyø-kheo, coù caùi khoâng sanh, khoâng hieän höõu, khoâng bò laøm, khoâng höõu vi neân coù söï trình baøy söï xuaát ly khoûi sanh, hieän höõu, bò laøm, höõu vi.” Ñoaïn naøy ñöôïc trích trong kinh Phaät Sôû Thuyeát, trang 382 cuûa Tieåu Boä Kinh, Pali, do Hoøa thöôïng Minh Chaâu dòch. Trong ñoaïn kinh naøy ñöùc Phaät xaùc nhaän coù caùi khoâng sanh, khoâng hieän höõu, khoâng bò laøm, khoâng höõu vi. Vì coù caùi ñoù cho neân môùi coù xuaát ly, töùc laø coù giaûi thoaùt. Ñöùc Phaät xaùc nhaän roõ raøng coù caùi khoâng noùi teân, nhöng chuùng ta ngaàm hieåu ñoù laø con ngöôøi chaân thaät cuûa chuùng ta.

            Qua ñeán kinh ñieån Ñaïi thöøa, con ngöôøi chaân thaät ñöôïc neâu leân raát roõ raøng. Trong kinh Kim Cang, Phaät coù noùi baøi keä:

                        Nhöôïc dó saéc kieán ngaõ

                        Dó aâm thanh caàu ngaõ

                        Thò nhaân haønh taø ñaïo

                        Baát naêng kieán Nhö Lai

            Dòch:

                        Neáu do saéc thaáy ta

                        Do aâm thanh caàu ta

                        Ngöôøi aáy haønh ñaïo taø

                        Khoâng theå thaáy Nhö Lai

            Chöõ “Ta” trong baøi keä chæ caùi gì? Neáu “ta” chæ hình töôùng ñöùc Phaät khi coøn taïi theá ôû AÁn Ñoä, thì hình töôùng ñoù ngaøy nay khoâng coøn nöõa. Neáu “ta” chæ caùi khi ñöùc Phaät nhaäp Nieát-baøn thì cuõng khoâng hôïp lyù. Chöõ “Ta” (ngaõ) trong baøi keä chæ caùi ta maø moïi ngöôøi saün coù, caùi ta ñoù coøn goïi laø phaùp thaân hay Phaät taùnh. Kinh ñieån Ñaïi thöøa noùi caùi thaân hieän coù cuûa chuùng ta laø caùi thaân taïm bôï giaû doái. Ngay trong caùi thaân taïm bôï giaû doái naøy coù caùi chaân thaät baát sanh baát dieät, goïi laø phaùp thaân hay Phaät taùnh. Chöõ “ngaõ” laø chæ cho phaùp thaân. Phaùp thaân khoâng phaûi laø saéc töôùng; cho neân khoâng do saéc maø thaáy. Phaùp thaân khoâng phaûi laø aâm thanh, cho neân khoâng do aâm thanh maø caàu. Saéc töôùng aâm thanh laø töôùng sanh dieät taïm bôï, neáu duøng saéc töôùng aâm thanh maø caàu goïi laø haønh ñaïo taø, khoâng theå thaáy ñöôïc phaùp thaân, cho neân noùi: Khoâng theå thaáy Nhö Lai, Nhö Lai laø chæ cho phaùp thaân. Kinh ñieån Ñaïi thöøa neâu leân cho chuùng ta thaáy moãi ngöôøi ñeàu saün coù phaùp thaân.

            Ngaøy xöa khi coøn ôû Phaät hoïc ñöôøng, chuùng toâi thaéc maéc khoâng hieåu vì sao caùc nhaø taïc töôïng ôû Vieät Nam, khi taïc hình ñöùc Phaät laïi gioáng ngöôøi Vieät Nam. Chaúng leõ caùc vò aáy khoâng bieát ñöùc Phaät laø ngöôøi AÁn Ñoä hay sao? ÔÛ Trung Hoa cuõng vaäy, hình ñöùc Phaät gioáng ngöôøi Trung Hoa, ôû Nhaät Baûn hình ñöùc Phaät gioáng ngöôøi Nhaät Baûn... vì sao caùc nhaø ñieâu khaéc laïi taïc töôïng nhö vaäy? Ñoù laø ñieàu thaéc maéc cuûa chuùng toâi. Ngaøy nay khi hoïc kyõ kinh ñieån Ñaïi thöøa roài, chuùng toâi môùi bieát tinh thaàn Ñaïi thöøa khoâng thöøa nhaän ñöùc Phaät vôùi ba möôi hai töôùng toát, taùm möôi veû ñeïp nhö ôû AÁn Ñoä, maø luoân luoân ñeà cao Phaät phaùp thaân. Phaät phaùp thaân laø taùnh giaùc moãi ngöôøi saün coù. Con ngöôøi duø ôû Trung Hoa, ôû Nhaät Baûn hay ôû Vieät Nam, ai cuõng coù taùnh giaùc nhö ñöùc Phaät ôû AÁn Ñoä. Neáu chuùng ta kheùo tu, kheùo chuyeån thì mai kia chuùng ta cuõng giaùc ngoä thaønh  Phaät nhö Ngaøi. Caùc nhaø ñieâu khaéc, hieåu ñöôïc lyù naøy, neân taïc hình ñöùc Phaät gioáng nhö ngöôøi cuûa nöôùc mình. Ñoù laø ñeå noùi leân tinh thaàn Ñaïi thöøa, chæ thaáy Phaät laø Phaät phaùp thaân. Phaät phaùp thaân thì ôû nôi naøo cuõng coù, chôù khoâng rieâng ôû quoác ñoä naøo. Chæ coù ngöôøi nhaän ñöôïc caùi chaân thaät nôi mình, ngoaøi aâm thanh, ngoaøi saéc töôùng, môùi coù theå thaáy Nhö Lai, töùc laø Phaät phaùp thaân.

            Trong nhaø thieàn, con ngöôøi chaân thaät coøn ñöôïc goïi laø Baûn lai dieän muïc hay laø oâng chuû. Tröôøng hôïp Luïc toå Hueä Naêng khi nhaän ñöôïc y baùt cuûa Nguõ Toå roài, Ngaøi rôøi Huyønh Mai ra ñi. Coù moät ñoaøn ngöôøi daãn ñaàu laø Thöôïng toïa Hueä Minh ñuoåi theo ñeå ñoaït laïi y baùt... Nhöng khi Thöôïng toïa Minh gaëp Luïc Toå roài, thöa raèng: “toâi ñeán ñaây vì caàu phaùp, chôù khoâng phaûi giaønh laïi y baùt”, Luïc Toå baûo: “Neáu muoán caàu phaùp, oâng haõy bình tónh laéng taâm nghe toâi hoûi.” Thöôïng toïa Minh yeân laëng giaây laâu, Luïc Toå môùi hoûi: “Khoâng nghó thieän, khoâng nghó aùc, caùi gì laø baûn lai dieän muïc cuûa Thöôïng toïa Minh?” Ngay ñoù ngaøi Hueä Minh ngoä, Ngaøi ngoä caùi gì? Ngaøi ngoä caùi baûn lai dieän muïc. Baûn lai laø xöa nay, dieän muïc laø maët maét, töùc laø boä maët saün coù cuûa mình töø xöa ñeán giôø. Caùi ñoù chuùng toâi coøn goïi laø con ngöôøi chaân thaät.

            Trong söû caùc Thieàn sö Trung Hoa, coù Thieàn sö Sö Nhan, Ngaøi thöôøng ngoài tu treân taûng ñaù, ngoài moät laùt, Ngaøi thaáy coù hôi lô laø, beøn töï goïi: “OÂng chuû!” Roài öùng thanh: “Daï!” Beøn baûo tieáp: “Tænh tænh, ñöøng bò ngöôøi löøa nghe!” Laâu laâu Ngaøi töï goïi roài töï ñaùp. Tu nhö vaäy, veà sau Ngaøi trôû neân moät Thieàn sö noåi danh thôøi baáy giôø.

            Danh töø oâng chuû, hay danh töø Baûn lai dieän muïc, trong nhaø Thieàn thöôøng hay nhaéc ñeán, laø ñeå chæ caùi chaân thaät saün coù nôi moïi ngöôøi chuùng ta. Raát tieác vì chuùng ta khoâng nhaän thaáy, hay vì chuùng ta queân neân khoâng soáng ñöôïc vôùi caùi chaân thaät ñoù. Vì vaäy ñöùc Phaät baûo chuùng ta meâ, meâ laø queân mình coù con ngöôøi chaân thaät, roài ñuoåi theo, lo laéng cho con ngöôøi taïm bôï giaû doái, ñeán khi con ngöôøi taïm bôï saép tan raõ laïi hoaûng sôï cuoáng cuoàng leân, khoâng bieát roài mình seõ ra sao? Ngoä laø thaáy ñöôïc con ngöôøi chaân thaät cuûa mình, vaø haèng soáng vôùi caùi chaân thaät aáy, ñoù laø nguoàn haïnh phuùc voâ cuøng, cho neân goïi ñoù laø Nieát-baøn, laø an laïc, laø giaûi thoaùt.

            Muoán bieát ñöôïc oâng chuû cuûa mình hay laø con ngöôøi chaân thaät cuûa mình, vieäc ñoù deã hay khoù? Thaät laø thieân nan vaïn nan. Chuùng toâi daãn baøi keä cuûa moät Thieàn sö Vieät Nam ñôøi Lyù, ngaøi Ngoä AÁn. Khi saép thò tòch, Ngaøi coù laøm baøi keä:

                        Dieäu taùnh hö voâ baát khaû phan,

                        Hö voâ taâm ngoä ñaéc haø nan.

                        Ngoïc phaàn sôn thöôïng saéc thöôøng nhuaän,

                        Lieân phaùt loâ trung thaáp vò caøn.

            Dòch:

                        Dieäu taùnh roãng khoâng chaúng theå vin,

                        Roãng khoâng taâm ngoä vieäc deã tin.

                        Töôi nhuaàn saéc ngoïc trong nuùi chaùy,

                        Loø löûa hoa sen nôû thaät xinh.

            Trong loø löûa chaùy höïc, moät hoa ñang nôû töôi thaém, ñieàu ñoù coù tin ñöôïc hay khoâng? Thaät laø khoù tin. Tuy khoù tin maø coù thaät, môùi laø laï chöù! Thaân chuùng ta töø hình thöùc vaät chaát ñeán phaàn tinh thaàn nghó suy tính toaùn, ñeàu luoân luoân sanh dieät ñoåi thay. Nhöng trong caùi sanh dieät ñoåi thay ñoù, coù caùi chöa bao giôø sanh dieät ñoåi thay. Chính caùi ñoåi thay, cuõng coøn goïi laø voâ thöôøng, ñöùc Phaät ví nhö laø löûa, vì löûa ñoát chaùy laøm söï vaät phaûi tieâu moøn. Vì voâ thöôøng neân con ngöôøi chuùng ta luoân luoân thay ñoåi, töø treû ñeán giaø, töø giaø ñeán cheát, thay ñoåi khoâng bao giôø döøng. Thaân, taâm chuùng ta ñeàu voâ thöôøng. Trong caùi voâ thöôøng ñoù, muoán tìm caùi khoâng voâ thöôøng, raát khoù maø tìm ñöôïc, chaúng khaùc naøo trong loø löûa maø coù moät ñoùa hoa sen ñang nôû töôi thaém, khoâng bao giôø bò khoâ heùo. Ñieàu naøy tuy khoù tin maø coù thaät. Thaáy ñöôïc ñieàu naøy thaät laø haõn höõu. Thaáy ñöôïc roài, chuùng ta heát coøn lo sôï cho cuoäc soáng cuûa mình vì chuùng ta coøn coù choã töïa, coøn coù caùi mieân vieãn khoâng bao giôø maát. Thaân naøy, caûnh naøy duø coù maát ñi, nhöng caùi chaân thaät nôi chuùng ta luoân luoân hieän höõu, coù maát bao giôø! Vì theá ñoái vôùi sanh töû, caùc vò ñaït ñaïo thaáy nhö troø chôi, coøn chuùng ta chöa thaáy ñaïo neân khi thaân naøy tan hoaïi, chuùng ta lo sôï kinh hoaøng. Neáu coøn soáng theâm naêm möôøi naêm nöõa, chuùng ta vui möøng voâ haïn. Coøn trong caùi voâ thöôøng, maát trong caùi voâ thöôøng maø möøng sôï laøm gì? Coù caùi chöa bao giôø bò voâ thöôøng, chöa bao giôø bò maát, chuùng ta laïi khoâng thaáy. Vì theá caùi khoâng voâ thöôøng, khoâng tan hoaïi ñöôïc ví nhö hoøn ngoïc quí treân ngoïn nuùi ñang chaùy, löûa chaùy höøng höïc maø hoøn ngoïc vaãn töôi nhuaàn, cuõng nhö hoa sen trong loø löûa höïc maø vaãn töôi thaém. Hình aûnh traùi ngöôïc naøy, ngöôøi theá gian khoâng bao giôø töôûng töôïng ñöôïc nhöng ngöôøi tu Phaät laïi thaáy ñöôïc ñieàu ñoù. Vì theá ngöôøi tu coøn goïi laø ngöôøi xuaát theá gian, töùc laø ngöôøi vöôït qua söï töôûng töôïng, söï nghó baøn cuûa theá gian. Thaät vaäy ngöôøi tu Phaät khi coâng phu ñöôïc vieân maõn roài, thì thaáy roõ ñieàu ñoù khoâng nghi ngôø.

            Trong hai caâu ñaàu cuûa baøi keä, ngaøi Ngoä AÁn daïy chuùng ta:

                        Dieäu taùnh roãng khoâng chaúng theå vin,

                        Roãng khoâng taâm ngoä vieäc deã tin.

            Taùnh nhieäm maàu roãng khoâng, khoâng coù theå vin theo, hay naém baét ñöôïc. Muoán ngoä ñöôïc dieäu taùnh aáy, taâm mình phaûi roãng rang, khoâng coøn nhöõng yù nieäm laêng xaêng dao ñoäng. Nhöng hieän nay taâm mình luùc naøo cuõng ñaày chaët cho ñeán traøn treà. Muoán taâm ñöôïc roãng rang, chuùng ta phaûi buoâng heát ñi, neùm saïch heát ñi, thì môùi thaáy caùi chaân thaät roãng rang ñoù.

                        Töôi nhuaàn saéc ngoïc trong nuùi chaùy,

                        Loø löûa hoa sen nôû thaät xinh.

            Khi taâm mình ñöôïc roãng rang thanh tònh roài, chuùng ta môùi thaáy ngay nôi thaân voâ thöôøng naøy coù caùi chaân thaät khoâng voâ thöôøng, gioáng nhö trong ngoïn nuùi ñang chaùy coù hoøn ngoïc töôi nhuaàn, trong loø löûa höøng höïc coù moät ñoùa hoa sen xinh töôi ñang nôû. Ñieàu naøy raát khoù tin, nhöng coù thaät, neáu chuùng ta kheùo tu, kheùo öùng duïng thì seõ thaáy ñöôïc, chaéc chaén khoâng nghi ngôø.

            Chính ñöùc Phaät Ngaøi ñaõ soáng ñöôïc vôùi caùi dieäu taùnh chaân thaät aáy neân Ngaøi ung dung töï taïi tröôùc moïi hoaøn caûnh. Chö Toå khi xöa, caùc Ngaøi cuõng thaáy ñöôïc vaø soáng ñöôïc vôùi caùi chaân thaät ñoù, cho neân vieäc sanh töû ñoái vôùi caùc ngaøi nhö moät troø chôi, khoâng coù nghóa lyù gì!

            ÔÛ Trung Hoa, Thieàn sö Tænh Nieäm, coøn goïi laø Thuû Sôn Nieäm hay laø Nieäm Phaùp Hoa, khi saép tòch Ngaøi coù noùi baøi keä boán caâu nhö sau:

                        Baïch ngaân theá giôùi kim saéc thaân,

                        Tình döõ phi tình coäng nhaát chaân.

                        Minh aùm taän thôøi caâu baát chieáu,

                        Nhaät luaân ngoï haäu kieán toaøn thaân.

            Dòch:

                        Theá giôùi baïch ngaân thaân saéc vaøng,

                        Tình vôùi phi tình moät taùnh chaân.

                        Toái saùng heát roài ñeàu chaúng chieáu,

                        Vaàng oâ vöøa xeá thaáy toaøn thaân.

            Khi Ngaøi thaáy ñöôïc con ngöôøi chaân thaät cuûa mình roài thì caùi thaân voâ thöôøng baïi hoaïi naøy coù maát ñi, chaúng qua nhö boït nöôùc döôùi bieån tan ra roài trôû veà bieån chôù coù maát maùt gì ñaâu. Cho neân noùi trôøi xeá laø khi Ngaøi tòch, Ngaøi seõ thaáy ñöôïc toaøn thaân cuûa Ngaøi chôù khoâng coù maát.

            ÔÛ Vieät Nam, Thieàn sö Lieãu Quaùn (?-1743)  coù noùi baøi keä:

                        Thaát thaäp dö nieân theá giôùi trung,

                        Khoâng khoâng saéc saéc dieäc dung thoâng.

                        Kim trieâu nguyeät maõn hoaøn gia lyù,

                        Haø taát boân man vaán toå toâng.

            Dòch:

                        Hôn baûy möôi naêm ôû coõi traàn,

                        Khoâng khoâng saéc saéc thaûy dung thoâng.

                        Hoâm nay nguyeän maõn veà queâ cuõ,

                        Naøo phaûi boân ba hoûi toå toâng.

            Ñoái vôùi Ngaøi khi thaân naøy tan hoaïi, ñoù laø luùc trôû veà queâ cuõ, khoâng coù gì maát maùt, khoâng coù gì phaûi aâu lo buoàn khoå. Thaáy ñaïo töùc laø thaáy mình coù con ngöôøi chaân thaät roài thì söï soáng cheát ñoái vôùi Ngaøi laø moät troø chôi khoâng coøn quan troïng nöõa, vì theá Ngaøi ra ñi thaûnh thôi töï taïi, khoâng coù sôï seät gì caû. Coøn chuùng ta vì chöa thaáy ñaïo, chöa thaáy caùi chaân thaät nôi mình, neân khi maát caùi thaân giaû taïm naøy, chuùng ta phaûi hoaûng sôï, lo aâu khoâng bieát roài thaân phaän mình seõ ra sao? Vaø chuùng ta buoàn khoå tieác nuoái caùi thaân naøy...

            Trôû laïi chuyeän thaät teá hôn, chuyeän cuûa phaøm phu: Nhö toâi laø moät phaøm taêng, sanh trong thôøi maït phaùp, laïi theâm phöôùc moûng nghieäp daày, nhöng treân ñöôøng tu vôùi taâm coá gaéng maõnh lieät, toâi vaãn tin ñöôïc mình coù con ngöôøi chaân thaät, loøng tin cuûa toâi kieân coá khoâng coù chuùt nghi ngôø. Chuùng toâi khoâng noùi vaán ñeà tu chöùng chi caû, chæ noùi loøng tin vöõng chaéc: Nôi toâi coù con ngöôøi chaân thaät.

            Ngaøy tröôùc toâi coù maëc caûm laø toâi khoâng coù ñöôïc phöôùc duyeân nhö quí Hoøa thöôïng ñi tu töø thuôû nhoû, naêm baûy tuoåi, hay möôøi moät möôøi hai tuoåi. Ñeán naêm ngoaøi hai möôi tuoåi toâi môùi xuaát gia, keå ra laø quaù muoän roài, thaät laø phöôùc moûng nghieäp daày! Khi vaøo chuøa toâi ñöôïc bieát laø mình tu nhaèm thôøi maït phaùp, chaéc khoâng sao tieán noåi. Tu laø ñeå gieo duyeân laønh cho ñôøi sau tieáp tuïc, chôù khoâng coù chuùt hy voïng gì tìm ra ñaïo lyù cao sieâu! Caùc Thaày Toå cuûa chuùng toâi thöôøng nhaéc: “Mình sanh thôøi maït phaùp, thoâi thì duøng Luïc töï Di-ñaø, nieäm Phaät roài sau Phaät röôùc veà nöôùc cuûa Ngaøi. Qua ñöôïc beân aáy, duø laø haøng haï sanh, haï phaåm cuõng coøn vui hôn ôû coõi ta- baø ñau khoå naøy.” Yeân loøng nhö vaäy, toâi khoâng nghó gì hôn laø coá gaéng gieo chuùt duyeân laønh vôùi Phaät phaùp.

            Tuy nhieân toâi coù thoùi quen laø laøm vieäc gì cuõng khoâng daùm töï maõn. Duø Thaày Toå coù daïy nhö vaäy, nhöng khi hoïc kinh ñieån, toâi thaáy ñöùc Phaät do ngoài thieàn maø thaønh ñaïo. Toâi khoâng chaáp nhaän nieäm Phaät ñeå ñöôïc veà nöôùc Phaät laøm con daân cuûa Ngaøi, nhö vaäy chaéc laø buoàn laém. Vì theá toâi moø maãm coá laøm sao thaáy ñöôïc ñieàu maø Phaät ñaõ daïy. Chuùng toâi thaáy roõ raøng laø ñöùc Phaät do ngoài thieàn döôùi coäi boà-ñeà maø ñöôïc giaùc ngoä, chôù khoâng phaûi nieäm Phaät maø ñöôïc giaùc ngoä. Vì vaäy noi göông Ngaøi, toâi taäp ngoài thieàn. Nhöng khoå noãi, ai daïy mình ngoài, ñoïc saùch naøo ñaây? Toâi môùi luïc trong Taïng Kinh, ñoïc theâm caùc saùch Thieàn toâng. Sao maø khoù hieåu quaù! Toâi raát bi quan, ñuùng laø mình sanh thôøi maït phaùp, khoâng coù phöông caùch naøo tieán tu noåi! Nhöng toâi coù nieàm tin vöõng chaéc laø mình phaûi tu thieàn môùi mong ñaït ñaïo, vì ñoù laø con ñöôøng cuûa Phaät vaø chö Toå ñaõ ñi. Theá neân toâi quyeát chí tu thieàn, maëc söï vieäc seõ ra sao. Toâi laáy baûn thaân mình laøm thí nghieäm, soáng ñöôïc cuõng toát, maø cheát ñi cuõng toát. Chôù voâ lyù laøm sao, ñöùc Phaät tu moät ñaøng, mình laïi tu moät neûo. Vaø sau ñoù khi baét ñaàu thaät haønh, chuùng toâi phaûi doï daãm laàn hoài vì khoâng coù thaày, khoâng coù baïn höôùng daãn ñaøng hoaøng. Nhôø hoàng aân cuûa Phaät Toå chuùng toâi thaáy ñöôïc moät chuùt ñaïo lyù ñeå giöõ vöõng nieàm tin mình coù moät con ngöôøi chaân thaät. Vaø chuùng toâi khaúng ñònh ñieàu ñoù khoâng coøn nghi ngôø gì nöõa. Giaû söû baây giôø coù bao nhieâu lyù luaän naøo hay theá maáy maø noùi raèng khoâng coù con ngöôøi chaân thaät, toâi vaãn laéc ñaàu khoâng bao giôø chaáp nhaän. Toâi vaãn töï ví mình nhö ngaøi Ñaïi Mai Phaùp Thöôøng.

            Ngaøi Phaùp Thöôøng sau khi tham vaán Maõ Toå roài, Ngaøi veà nuùi Ñaïi Mai caát am ôû aån. Maõ Toå nghe tin Ngaøi ôû nuùi maø khoâng bieát Ngaøi ngoä caùi gì, cho neân sai moät vò Taêng ñeán thaêm doø. Vò Taêng ñeán hoûi:

            - Ngaøi gaëp Maõ Toå ñaõ ñöôïc caùi gì maø veà ôû nuùi naøy?

            Ngaøi ñaùp:

            - Toâi chæ nghe Maõ Toå noùi “töùc taâm töùc Phaät”, toâi nhaän ñöôïc lyù ñoù neân veà ôû nuùi naøy.

            Vò Taêng noùi:

            - Gaàn ñaây Maõ Toå laïi noùi: “phi taâm phi Phaät”.

            Ngaøi noùi:

            - OÂng giaø meâ hoaëc ngöôøi, maëc oâng noùi: “phi taâm phi Phaät” toâi chæ bieát “töùc taâm töùc Phaät” thoâi. Nghe noùi caâu ñoù, vò Taêng trôû veà baïch laïi vôùi Maõ Toå.

            Maõ Toå noùi vôùi ñaïi chuùng:

            - Traùi Mai ñaõ chín.

            Nhö vaäy “chín” laø sao? Töùc laø ñöôïc loøng tin khoâng thoái chuyeån. Chính Maõ Toå laø thaày cuûa Ngaøi, ñaõ noùi “töùc taâm töùc Phaät” maø baây giôø Maõ Toå ñoåi laïi “phi taâm phi Phaät”. Maëc oâng giaø meâ hoaëc ngöôøi, Ngaøi chæ bieát “töùc taâm töùc Phaät”. Chính loøng tin ñoù khieán Ngaøi tu haønh khoâng thoái chuyeån.

            Tuy chuùng toâi tu khoâng baèng ngaøi Ñaïi Mai, nhöng chuùng toâi cuõng tin chaéc raèng nôi mình coù caùi khoâng sanh khoâng dieät. Duø coù ai noùi gì ñi nöõa toâi vaãn khaúng ñònh raèng nôi mình coù con ngöôøi chaân thaät baát sanh baát dieät. Vì coù con ngöôøi chaân thaät ñoù chuùng ta môùi giaûi thoaùt, chuùng ta môùi nhaäp Nieát-baøn. Neáu khoâng thì ai giaûi thoaùt? ai nhaäp Nieát-baøn? Caùi chaân thaät nôi mình khoâng phaûi laø ñieàu xa xoâi huyeàn bí maø raát laø thaät teá. Neáu chuùng ta chòu khoù duïng taâm nghieàn ngaãm thì seõ thaáy ñöôïc ñieàu ñoù khoâng nghi ngôø. Khi thaáy ñöôïc caùi chaân thaät roài, duø chuùng ta chöa laøm chuû thaân naøy, duø chuùng ta chöa ñöôïc töï taïi trong sanh töû, song chuùng ta khoâng phaûi khoå ñau khi maát noù. Rieâng toâi, tuy chöa laøm chuû ñöôïc thaân, nhöng toâi tin chaéc raèng maát thaân naøy toâi khoâng lo sôï. Vaø nhöõng ai coù chí tu haønh cuõng ñöøng maëc caûm nhö toâi ngaøy tröôùc, cho raèng mình sanh thôøi maït phaùp, phöôùc moûng nghieäp daày... maø phaûi thaáy raèng chuùng ta coøn coù duyeân vôùi ñaïo, cho neân ngaøy nay chuùng ta môùi phaùt taâm tu haønh, chuùng ta môùi ñöôïc söï nhaéc nhôû cuûa thaày cuûa baïn vaø ñoïc ñöôïc bao nhieâu kinh saùch cuûa Phaät, chöa phaûi chuùng ta voâ phaàn.

            Ngaøy tröôùc chuùng toâi raát bi quan khi nghó raèng thôøi maït phaùp ngöôøi tu khoâng bao giôø coù chöùng coù ñaéc, coøn thôøi chaùnh phaùp tu haønh môùi mong ñaéc quaû. Nhöng sau naøy khi hoïc söû Phaät giaùo roài, chuùng toâi môùi thaáy khoâng haún luoân luoân nhö vaäy. Thôøi chaùnh phaùp, khi ñöùc Phaät coøn taïi theá, vaãn coù nhieàu Tyø-kheo thoái Boà-ñeà taâm vì khoâng quyeát chí tu haønh. Coøn tuy laø thôøi maït phaùp maø neáu chuùng ta quyeát töû treân ñöôøng tu, thì cuõng coù theå tieán ñöôïc. Vì theá chaùnh phaùp hay maït phaùp laø coát ôû taâm mình, neáu mình quyeát chí tu haønh thì thôøi maït phaùp coi nhö laø thôøi chaùnh phaùp, coøn neáu mình khoâng quyeát chí tu haønh thì ngay trong thôøi chaùnh phaùp coi nhö laø maït phaùp. Vì vaäy chuùng ta khoâng neân coù maëc caûm laø mình ñang sanh thôøi maït phaùp roài thaû troâi cuoäc ñôøi tu haønh, moãi ngaøy hai thôøi khoùa tuïng goïi laø gieo chuùt duyeân laønh vôùi ñaïo! Chuùng ta khoâng neân bi quan nhö vaäy maø phaûi noã löïc tieán tu ñeå coù theå chuyeån maït phaùp thaønh chaùnh phaùp. Tinh thaàn cuûa ngöôøi tu laø, duø soáng trong thôøi buoåi naøo, chuùng ta cuõng phaûi coá gaéng vöôn leân, tu haønh tinh taán cho ñeán ngaøy coâng haïnh vieân maõn.

            Nhö vaäy, chuùng toâi ñaõ daãn töø caùc kinh ñieån Nguyeân thuûy cho ñeán Ñaïi thöøa vaø Thieàn toâng, ñeå quí vò thaáy nôi moãi ngöôøi chuùng ta ñeàu coù saün con ngöôøi chaân thaät. Neáu chuùng ta quyeát chí tu haønh thì seõ thaáy ñöôïc ñieàu ñoù khoâng nghi ngôø.

            Ñeå keát thuùc baøi giaûng hoâm nay chuùng toâi daãn baøi keä “Khuyeán Theá Tieán Ñaïo” cuûa ngaøi Tueä Trung Thöôïng Só, ñeå nhaéc nhôû taát caû quí vò, töø xuaát gia cho ñeán taïi gia, nghe maø thöùc tænh vaø coá gaéng leân. Baøi keä nhö sau:

                        Töù töï tuaàn hoaøn xuaân phuïc thu,

                        Xaâm xaâm dó laõo thieáu nieân ñaàu,

                        Vinh hoa khaúng coá nhaát tröôøng moäng,

                        Tueá nguyeät khoâng hoaøi vaïn hoäc saàu.

                        Khoå thuù luaân hoài nhö chuyeån coác,

                        AÙi haø xuaát moät ñaúng phuø aâu.

                        Phuøng tröôøng dieäc baát moâ lai tyû,

                        Voâ haïn löông duyeân chæ maï höu

            Dòch:

                                    Khuyeân ñôøi vaøo ñaïo

                        Thôøi tieát xoay vaàn xuaân ñeán thu,

                        Caùi giaø soàng soäc ñaõ leân ñaàu,

                        Giaøu sang ngoù laïi trô traøng moäng,

                        Naêm thaùng mang theo chaát hoäc saàu.

                        Neûo khoå, vaønh xe laên loùc khaép,

                        Soâng yeâu, boït nöôùc maát coøn ñaâu.

                        Tröôøng ñôøi neáu chaúng rôø leân muõi,

                        Ngaøn thuôû löông duyeân chæ boùng maøu

                                                            Truùc Thieân

            Chuùng toâi giaûng baûn chöõ Vieät cho quí vò deã nhôù:

                        Thôøi tieát xoay vaàn xuaân ñeán thu,

                        Caùi giaø soàng soäc ñaõ leân ñaàu.

            Heát xuaân, haï ñeán thu, ñoâng, roài laïi sang xuaân... thôøi tieát cöù nhö theá maø tieáp tuïc, tieáp tuïc maõi. Khi thôøi gian xoay vaàn bieán chuyeån thì caùi giaø ñaõ ñaùp leân ñaàu chuùng ta roài. Thôøi gian bieán chuyeån, baûn thaân chuùng ta cuõng bieán ñoåi theo. Moãi moät ngaøy qua laø chuùng ta giaø theâm moät chuùt, söùc soáng chuùng ta giaûm ñi moät phaàn. Roài moät thaùng qua, moät naêm qua chuùng ta laïi caøng giaø hôn, maïng soáng chuùng ta laïi caøng mong manh hôn! Neáu chuùng ta mong cho mau heát ngaøy, heát thaùng, heát naêm, töùc laø mong cho mau giaø, mau cheát chôù gì? Nhö vaäy neáu caùi giaø caùi cheát ñeán, leõ ra chuùng ta phaûi vui möøng, maø taïi sao khi aáy chuùng ta laïi lo sôï hoaûng hoát? Thaät laø maâu thuaãn. Vì soáng maâu thuaãn, khoâng thaáy ñöôïc leõ thaät, cho neân chuùng ta ñau khoå. Ngaøy nay khoâng ra gì, chuùng ta mong caùi gì môùi laï ôû ngaøy mai, khoâng ngôø caùi laï chaéc chaén laø maùi toùc mình seõ baïc: Treû roài giaø, giaø roài cheát. Ñoù laø caùi laï maø chuùng ta khoâng chòu chaáp nhaän. Thôøi gian vaø baûn thaân mình nhòp nhaøng theo nhau, neáu khoâng mong caùi cheát ñeán vôùi chuùng ta, thì thoâi ñöøng mong thôøi gian qua mau laøm gì!

            Ñeán hai caâu keá:

                        Giaøu sang ngoù laïi trô traøng moäng,

                        Naêm thaùng mang theo chaát hoäc saàu.

            Hai caâu naøy môùi thaám thía laøm sao! Taát caû söï giaøu sang phuù quí treân ñôøi naøy, khi saép taét thôû naèm lieät treân giöôøng, nhôù laïi gioáng nhö giaác moäng thoâi. Caùi gì ñaõ qua roài, khoâng tìm laïi ñöôïc. Nhö khi hoâm mình nguû naèm moäng thaáy ñöôïc giaøu sang toät ñænh, nhöng saùng ra tænh daäy môùi bieát chæ laø giaác moäng thoâi. Caûnh trong moäng laøm sao tìm ra ñöôïc. Theá neân trong cuoäc soáng duø cho giaøu sang sung söôùng bao nhieâu ñi nöõa, nhöng khi tuoåi giaø ñeán roài, nhôù laïi quaõng ñôøi khi tröôùc chaúng khaùc naøo giaác moäng, ñaâu coù gì toàn taïi laâu beàn! Ñaõ laø moäng vì sao laïi khoå ñau? Moãi moät ngaøy qua, coù khi naøo chuùng ta thaûn nhieân voâ söï ñaâu, heát buoàn giaän ngöôøi naøy ñeán phieàn traùch ngöôøi kia, roài chöùa chaát trong loøng khoâng bieát bao nhieâu laø saàu khoå! Nhö vaäy suoát cuoäc ñôøi, töø khi treû ñeán luùc giaø, nhöõng khoå ñau chaát chöùa chaéc ñaày caû khoâng gian. Thaân thì tieâu moøn maø buoàn phieàn ñau khoå taêng leân gaáp boäi, ñoù laø caùi maâu thuaãn ñaùng thöông cuûa chuùng ta. Ñeán khi thaân naøy tan hoaïi, thì nhöõng khoå ñau ñaày aép ñoù seõ daãn mình ñeán choã naøo ñaây?

                        Neûo khoå, vaønh xe laên loùc khaép,

                        Soâng yeâu, boït nöôùc maát coøn ñaâu.

            Nhöõng phieàn naõo khoå ñau chaát chöùa quaù nhieàu seõ loâi chuùng ta ñi vaøo nhöõng con ñöôøng ñau khoå xaáu xa, chaúng khaùc naøo nhö vaønh xe laên heát nôi naøy ñeán choán kia, maø toaøn laø ñeán choã khoå ñau, bôûi vì khoå ñau chæ ñöa ñeán khoå ñau maø thoâi. Neáu trong loøng ñang ngaäp traøn phieàn naõo, giaû söû coù ngöôøi daãn chuùng ta ñeán caûnh ñeïp ñeå ngaém nhìn cho vui, thöû hoûi laøm sao vui ñöôïc! Theá neân neáu ñang ñau khoå, khi maát thaân naøy, chaéc chaén chuùng ta seõ bò ñöa ñeán nhöõng choã khoå ñau. Muoán ngaøy mai ñöôïc an vui, thì ngang ñaây chuùng ta phaûi buoâng ñi taát caû phieàn naõo trong loøng.

            Soâng yeâu, chöõ yeâu ñaây töùc laø aùi, neáu coøn taâm aùi tröôùc thaân naøy vaø trìu meán caûnh vaät chung quanh thì khi maát thaân naøy chuùng ta laïi taïo thaân khaùc, sanh töû noái tieáp khoâng döøng, gioáng nhö boït nöôùc ngoaøi bieån, côn soùng ñuøa qua boït nöôùc noåi leân roài beå naùt, noåi leân roài beå naùt khoâng bieát bao nhieâu laàn. Neáu trong loøng chöùa nhoùm thuø haän chuùng ta seõ ñi vaøo con ñöôøng ñau khoå, neáu coøn chöùa nhoùm loøng yeâu meán thaân vaø caûnh, chuùng ta seõ bò daãn ñi trong sanh töû lieân tuïc khoâng döøng.

                        Tröôøng ñôøi neáu chaúng rôø leân muõi,

                        Ngaøn thuôû löông duyeân chæ boùng maøu.

            Neáu gaëp cô hoäi maø chuùng ta khoâng rôø leân muõi thì duyeân laønh muoân thuôû ñoù cuõng chæ laø chuyeän boùng maøu, phôùt qua roài maát, uoång ñi moät ñôøi.

            Rôø leân muõi laø yù nghóa gì? Trong nhaø thieàn, khi noùi tôùi loã muõi laø ñeå chæ caùi saün coù ôû tröôùc maët mình maø mình khoâng thaáy. Loã muõi laïi laø nôi thôû ra hít vaøo töùc laø nguoàn soáng cuûa chuùng ta. Nhö vaäy loã muõi laø ñeå duï cho con ngöôøi chaân thaät hieän höõu nôi chuùng ta, maø chuùng ta laïi khoâng thaáy. Rôø leân muõi nghóa laø nhaän ñöôïc con ngöôøi chaân thaät nôi mình. Neáu nhaän ñöôïc con ngöôøi chaân thaät thì cuoäc ñôøi chuùng ta môùi coù giaù trò. Baèng khoâng thì duyeân laønh muoân thuôû cuûa chuùng ta chaúng qua laø aûo aûnh maø thoâi.

            Trong hai caâu keát ngaøi Tueä Trung Thöôïng Só ñaõ nhaéc chuùng ta: Neáu khoâng kheùo tìm thaáy con ngöôøi chaân thaät cuûa chính mình thì uoång phí moät cuoäc ñôøi. Nhaát laø ngöôøi ñaõ theá phaùt xuaát gia, coù duyeân laønh vôùi Phaät phaùp maø khoâng nhaän ñöôïc con ngöôøi chaân thaät nôi mình, thì uoång phí caû moät ñôøi tu. Theá neân chuùng ta phaûi noã löïc coá gaéng laøm sao ñeå duyeân toát ñoù ñöôïc höõu ích vaø thaät teá hôn.

            Hoâm nay laø ngaøy cuoái naêm, trong nhaø Phaät thöôøng goïi laø ñeâm ba möôi thaùng chaïp, töùc laø ñeâm chuyeån mình töø naêm cuõ sang naêm môùi, cuõng gioáng nhö laø phuùt giaây saép taét thôû cuûa chuùng ta, chuyeån mình töø thaân cuõ sang thaân môùi, hay töø thaân tieàn aám chuyeån sang thaân haäu aám. Töø cuõ chuyeån sang môùi thì caùi môùi phaûi toát ñeïp hôn. Nhöng ñoù laø coøn trong voøng sanh töû. Neáu thaân cuõ naøy baïi hoaïi ñi, chuùng ta ñöôïc thaûnh thôi giaûi thoaùt, ñoù môùi ñuùng laø ngöôøi chaân thaät xuaát gia, ñuùng laø ngöôøi caàu ñaïo giaûi thoaùt.

            Mong raèng taát caû Taêng Ni vaø Phaät töû ñöôïc phöôùc duyeân laønh soáng trong nhaø ñaïo, chuùng ta phaûi nhôù ñöøng huûy hoaïi duyeân laønh cuûa mình maø phaûi luoân luoân coá gaéng töø naêm cuõ tieán sang naêm môùi. Trong naêm cuõ neáu chuùng ta taïo ñöôïc nhöõng gì hay ñeïp thì haõy laáy ñoù laøm neàn taûng ñeå sang naêm môùi caøng hay ñeïp hôn. Neáu trong naêm cuõ chuùng ta ñaõ lôõ gaây ra nhöõng gì hö dôû, thì sang naêm môùi chuùng ta döùt khoaùt khoâng tieáp tuïc laøm nhöõng ñieàu aáy nöõa, maø phaûi chuyeån sang laøm nhöõng vieäc hay ñeïp ñeå naêm môùi ñöôïc raïng rôõ hôn. Nhaân ngaøy cuoái naêm cuõng laø luùc chuaån bò ñoùn giao thöøa, chuùng ta nhaéc nhôû nhau tieán treân con ñöôøng ñaïo, goïi laø tuøy theo theá tuïc ñeå trôû veà chaân. Chuùng toâi mong raèng taát caû quí Taêng Ni vaø Phaät töû, coù maët nôi ñaây vaø ôû nhöõng nôi khaùc, ñeàu coá gaéng chuyeån mình töø naêm cuõ sang naêm môùi vôùi göông maët raïng rôõ haân hoan, khoâng coù uû doät aâu saàu nhö naêm cuõ. Neáu naêm roài chuùng ta ñaõ raïng rôõ thì naêm tôùi caøng raïng rôõ hôn ñeå giöõ vöõng nhöõng gì cao quí vaø hay ñeïp cuûa con ngöôøi chuùng ta. 

NAM-MOÂ BOÅN SÖ THÍCH-CA MAÂU-NI PHAÄT

]

THIEÀN TOÂNG VIEÄT NAM