BAÙT NHAÕ TAÂM KINH GIAÛNG GIAÛI
[muc luc][loi dau sach][bat nha tam kinh giang giai]
|
BAÙT NHAÕ TAÂM KINH Giaûng giaûi I. GIAÛNG ÑEÀ KINH Baøi Baùt-nhaõ Taâm kinh do ngaøi Huyeàn Trang ñôøi Ñöôøng dòch vaøo naêm 649 döông lòch, taïi chuøa Töø AÂn. Toaøn baøi kinh goàm 260 chöõ. Baùt-nhaõ Taâm kinh noùi ñuû laø Ma-ha Baùt-nhaõ Ba-la-maät-ña Taâm kinh, goàm moät phaàn chöõ Phaïn phieân aâm laø Ma-ha Baùt-nhaõ Ba-la-maät-ña vaø moät phaàn chöõ Haùn laø Taâm kinh. Ma-ha, Trung Hoa dòch laø ñaïi, nghóa laø lôùn. Baùt-nhaõ laø trí tueä. Ba-la-maät-ña laø ñaùo bæ ngaïn, nghóa laø ñeán bôø kia, gaàn ñaây dòch laø cöùu kính. Ma- ha Baùt-nhaõ ba-la-maät-ña laø trí tueä roäng lôùn cöùu kính. Taâm kinh laø kinh noùi veà taâm. Neáu hieåu roõ thì Ma-ha baùt-nhaõ ba-la-maät-ña töùc laø taâm kinh. Vì sao ? Vì trí tueä roäng lôùn cöùu kính, coøn goïi laø trí tueä Baùt-nhaõ, töùc laø Taâm vaäy. Trong kinh Baùt-nhaõ coù noùi: Baùt-nhaõ voâ tri voâ sôû baát tri, nghóa laø Baùt-nhaõ khoâng bieát maø khoâng choã naøo chaúng bieát. Khoâng bieát töùc Baùt-nhaõ ñoái vôùùi caûnh khoâng khôûi voïng thöùc phaân bieät. Khoâng choã naøo chaúng bieát vì Baùt-nhaõ laø trí tueä haèng saùng haèng giaùc duï nhö göông saùng, taát caû caûnh vaät hoaëc ngöôøi qua laïi ñeàu hieän roõ raøng khoâng thieáu soùt. Bieát maø khoâng khôûi voïng thöùc phaân bieät laø caùi bieát cuûa Taâm. II. GIAÛNG VAÊN KINH: Quaùn Töï Taïi Boà-taùt haønh thaâm Baùt-nhaõ ba-la-maät-ña thôøi, chieáu kieán nguõ uaån giai khoâng, ñoä nhaát thieát khoå aùch. Khi Boà taùt Quaùn Töï Taïi haønh saâu Baùt-nhaõ ba-la-maät-ña, Ngaøi soi thaáy naêm uaån ñeàu khoâng, lieàn qua heát thaûy khoå aùch. Trong ñaây khoù nhaát laø chöõ Khoâng. Toaøn boä Ñaïi Baùt-nhaõ goàm 600 quyeån, raát roäng raát nhieàu, ôû ñaây vì baøi kinh ruùt quaù goïn, neân ngöôøi ñoïc khoù nhaän ra ñöôïc yù nghóa. Soi thaáy naêm uaån ñeàu khoâng baèng caùch naøo ? Chöõ Khoâng ôû ñaây laø soi thaáy naêm uaån ñeàu khoâng coù töï taùnh, chôù khoâng phaûi laø khoâng ngô hay laø chaân khoâng . Khoâng ngô laø khoâng coù gì heát, töùc laø chaáp khoâng. Hieåu chöõ Khoâng nhö vaäy laø sai laàm, khoâng ñuùng tinh thaàn Baùt-nhaõ laø phaù chaáp, phaù chaáp coù vaø phaù chaáp khoâng. Khoâng neáu hieåu laø chaân khoâng laïi khoâng oån, vì chaân khoâng khoâng theå giaûi thích baèng ngoân ngöõ vaên töï ñöôïc. Ñeå hieåu roõ chöõ Khoâng, chuùng ta caàn bieát qua ba thôøi kyø Phaät giaùo: Sô kyø Phaät giaùo: Giaûi thích phaùp Töù ñeá, Thaäp nhò nhaân duyeân, cho ñaây laø chaân lyù. Nhö theá laø coøn naèm treân hình thöùc, noùi veà töôùng hoaëc coù, hoaëc khoâng, hoaëc thieän, hoaëc aùc v.v… Trung kyø Phaät giaùo: Noùi veà lyù taùnh khoâng töùc laø lyù Baùt-nhaõ. Haäu kyø Phaät giaùo: Noùi veà lyù chaân khoâng dieäu höõu. Chöõ Khoâng trong Baùt-nhaõ laø khoâng töï taùnh, hay khoâng taùnh. Hoïc Baùt-nhaõ laø hoïc veà lyù taùnh khoâng. Taùnh khoâng laø gì ? Taùnh laø danh töø chæ caùi gì coá ñònh, baát di baát dòch. Taùnh khoâng chæ taát caû phaùp theá gian naøy ñeàu khoâng coù caùi gì coá ñònh, baát di baát dòch, nghóa laø haèng ñoåi dôøi, khoâng thaät. Tinh thaàn Baùt-nhaõ choáng laïi nghóa taùnh höõu, töùc laø caùc phaùp ñeàu coù töï taùnh, ñeàu coá ñònh, ñeàu laø thaät. Quan nieäm taùnh höõu laø khoâng ñuùng theo lyù Baùt-nhaõ. Caùc phaùp theá gian khoâng coá ñònh neân khoâng phaûi laø thaät, do duyeân hôïp neân khoâng phaûi laø khoâng ngô. Soi thaáy naêm uaån ñeàu khoâng töùc laø soi thaáy naêm uaån ñeàu khoâng coù tính caùch coá ñònh. Khi soi thaáy naêm uaån ñeàu khoâng coá ñònh, neân qua heát taát caû khoå naïn. Vì sao ? Vì taát caû chuùng sanh töø voâ thuûy ñeán nay bò beänh chaáp ngaõ. Beänh thöù nhaát cuûa chaáp ngaõ laø chaáp thöôøng nhaát. Chaáp thöôøng nhaát laø moãi ngöôøi ñeàu chaáp thaân taâm mình thaät coù, töùc laø thöôøng coøn thöôøng nhaát khoâng thay ñoåi. Thöû hoûi trong chuùng ta, ai thaáy ñöôïc con ngöôøi mình luoân luoân thay ñoåi ? Töø thuôû beù ñeán ngaøy nay khoân lôùn boán, naêm möôi tuoåi, con ngöôøi mình khi tröôùc vaø ngaøy nay laø moät hay laø hai ? Neáu nhaän thaáy noù khoâng khaùc, laø thöôøng nhaát, goïi laø chaáp ngaõ. Nhöng kieåm laïi xem con ngöôøi mình veà taâm sinh lyù töø luùc beù thô ñeán tuoåi giaø nua coù thaät laø thöôøng nhaát, coù thaät laø khoâng thay ñoåi, coù thaät laø moät chaêng ? Nhaän xeùt nhö vaäy môùi bieát chaáp ngaõ laø moät quan nieäm sai laàm cuûa con ngöôøi . Beänh thöù hai cuûa chaáp ngaõ laø chaáp chuû teå. Chaáp chuû teå töùc laø chaáp mình laøm chuû troïn veïn con ngöôøi mình veà caû hai maët sinh lyù vaø taâm lyù. Ai cuõng thaàm nghó thaân naøy laø cuûa toâi, töùc laø toâi laøm chuû noù troïn veïn, cuõng nhö toâi coù caùi nhaø vaø baøn gheá trong nhaø, toâi laøm chuû troïn veïn töùc laø toâi coù troïn quyeàn söû duïng noù khoâng ai ngaên caûn hay söûa ñoåi ñöôïc. Nhöng toâi coù thaät söï laøm chuû con ngöôøi toâi hay khoâng ? Veà maët sinh lyù, toâi luoân luoân muoán cho thaân theå ñöôïc khoûe maïnh hoàng haøo, nhöng ñoâi khi noù cuõng bò ñau yeáu nhöùc nhoái, ñoøi hoûi phaûi thuoác thang chöõa trò. Nhö vaäy toâi ñaâu coù thaät laøm chuû thaân toâi. Veà maët taâm lyù, toâi khoâng laøm chuû ñöôïc tö töôûng cuûa toâi. Nhö trong luùc ngoài thieàn toâi suy nghó mieân man heát vieäc naøy ñeán vieäc khaùc, toâi muoán taâm thanh tònh maø coù maáy khi ñöôïc nhö vaäy. Hai quan nieäm chaáp ngaõ: Ngaõ laø thöôøng nhaát vaø ngaõ laø chuû teå, laø hai quan nieäm sai laàm vaø leäch laïc. Do beänh chaáp sai laàm naøy neân chuùng ta ñau khoå. Neáu chuùng ta nhaän thaáy roõ con ngöôøi mình khoâng thöôøng nhaát vaø khoâng coù chuû teå laø chuùng ta phaù ñöôïc beänh chaáp ngaõ. Trong thôøi sô kyø Phaät giaùo, ñeå phaù beänh chaáp ngaõ, ñöùc Phaät baûo thaân naøy do töù ñaïi hoøa hôïp laø cho nhöõng ngöôøi thieân chaáp veà vaät chaát, thaân naøy do nguõ uaån hoøa hôïp laø cho nhöõng ngöôøi thieân chaáp veà tinh thaàn. Neáu thaân naøy ñaõ do töù ñaïi hoøa hôïp, töùc laø ñaát nöôùc gioù löûa hoøa hôïp, thì thaân naøy khoâng coù nghóa laø thöôøng nhaát ñöôïc. Trong boán ñaïi, khoâng ñaïi naøo laøm chuû, neân bieát thaân naøy khoâng coù chuû teå. Neáu thieân chaáp veà taâm, Phaät daïy thaân naøy do nguõ uaån hoøa hôïp, töùc laø ngoaøi saéc uaån chæ cho thaân, coøn coù boán uaån thuoäc phaàn taâm lyù laø: thoï, töôûng, haønh, thöùc. Thoï laø caûm giaùc, laõnh thoï. Ví duï khi maét nhìn thaáy caûnh ñeïp, mình nhaän ñaây laø caûnh ñeïp, roài vui thích goïi laø thoï laïc cuûa maét, khi nhìn caûnh xaáu, mình nhaän ñaây laø caûnh xaáu vaø caûm thaáy chaùn gheùt goïi laø thoï khoå cuûa maét. Khi tai nghe tieáng nhaïc hay tieáng khen, mình caûm thaáy vui thích goïi laø thoï laïc cuûa tai, neáu nghe tieáng dôû vaø tieáng cheâ, mình caûm thaáy gheùt giaän goïi laø thoï khoå cuûa tai. Nhö vaäy khi maét tai muõi löôõi thaân yù tieáp xuùc vôùi saùu traàn beân ngoaøi, khi caûm thaáy vöøa yù vaø vui thích goïi laø thoï laïc, khi caûm thaáy traùi yù vaø chaùn gheùt goïi laø thoï khoå. Caûm nhaän söï vui buoàn thöông gheùt goïi laø thoï uaån, töùc thuoäc phaàn taâm lyù hay taâm thöùc. Töôûng laø nhöõng nghó töôûng veà caùc caûnh ñaõ thaáy, nhö khi chuùng ta töôûng laïi caùc caûnh ñaõ thaáy ôû thaønh phoá hay nuùi non, thì caùc caûnh aáy hieän ra vôùi mình. Hoaëc khi chuùng ta töôûng ñeán vieäc vò lai, thì nhöõng vieäc aáy hieän ra vôùi mình. Nhö vaäy nhöõng nghó töôûng trôû veà quaù khöù hay höôùng ñeán töông lai laø thuoäc veà tinh thaàn hay taâm thöùc. Haønh laø nhöõng suy tö tieáp noái mieân man sanh dieät chaúng döøng ôû moät ñieåm. Nhö khi chuùng ta ñang suy nghó moät vaán ñeà gì, taâm tö chuùng ta luoân luoân nghó töø vieäc naøy sang vieäc khaùc lieân tuïc khoâng ngöøng, nhö ngöôøi boä haønh ñi ñöôøng, böôùc naøy tieáp noái böôùc kia khoâng döøng. Haønh cuõng thuoäc veà taâm thöùc. Thöùc laø caùi phaân bieät. Ví duï maét thaáy saéc, phaân bieät laø ñeïp laø xaáu, tai nghe tieáng, phaân bieät laø hay laø dôû v.v… Phaân bieät goïi laø thöùc, thuoäc veà tinh thaàn. Thoï, töôûng, haønh, thöùc boán uaån naøy thuoäc veà taâm. Vì taâm do boán uaån keát hôïp khoâng theå laø thöôøng nhaát, cuõng khoâng coù chuû teå, vì khoâng uaån naøo laø chuû. Taïi sao naêm thöù ñeàu goïi laø uaån ? Uaån nghóa chöùa nhoùm hay tích tuï. Saéc chöùa nhoùm boán ñaïi hay tích tuï boán ñaïi, thoï chöùùa nhoùm saùu thoï cuûa saùu caên… Trong thôøi sô kyø Phaät giaùo töùc laø thôøi kyø nguyeân thuûy, Phaät thuyeát phaùp voâ ngaõ ñeå phaù beänh chaáp ngaõ veà thaân vaø taâm. Con ngöôøi chuùng ta laø töôùng duyeân hôïp do töù ñaïi hay nguõ uaån keát hôïp khoâng thaät, neân khoâng thöôøng nhaát vaø khoâng chuû teå. Voâ ngaõ laø khoâng coù moät caùi ngaõ thöôøng nhaát vaø chuû teå. Nhieàu ngöôøi hieåu laàm nghóa voâ ngaõ, cho raèng voâ ngaõ laø khoâng ngô töùc laø khoâng coù mình, khoâng coù thaân naøy. Neáu khoâng coù thaân naøy thì ai ñang soáng ñaây, ai ñang hoaït ñoäng, ai ñang thoï khoå thoï vui ? Coù thaân naøy neân chuùng ta môùi coù caûm giaùc noùng laïnh, ñau nhöùc hay eâm dòu; coù taâm naøy neân chuùng ta môùi caûm nhaän, suy tö hay phaân bieät. Nhöng thaân vaø taâm naøy laø do duyeân hôïp taïo thaønh, neân khoâng thöôøng nhaát vaø khoâng chuû teå, goïi laø voâ ngaõ. Laïi coù nhieàu ngöôøi nghó laàm thaân taâm mình, töø xöa ñeán nay laø moät khoâng bieán ñoåi, mình laøm chuû mình hoaøn toaøn, mình ñöôïc töï taïi, khoâng ai coù quyeàn laøm chuû mình. Nhöng thaät söï theå xaùc vaø tinh thaàn chuùng ta, töø xöa ñeán nay ñaõ ñoåi thay khoâng bieát bao nhieâu laàn vaø chuùng ta thaät söï coù bao giôø laøm chuû chuùng ta ñaâu ! Neáu chuùng ta nhaän khoâng ñuùng leõ thaät maø khaêng khaêng baùm chaët vaøo quan nieäm sai laàm, goïi laø chaáp. Coù moät quan nieäm sai laàm veà thaân vaø taâm laø thöôøng nhaát vaø coù chuû teå, goïi laø chaáp ngaõ. Vaø chaáp ngaõ laø nguyeân nhaân cuûa taát caû khoå ñau trong cuoäc ñôøi. Ñeán giai ñoaïn thöù hai laø thôøi trung kyø Phaät giaùo, ñöùc Phaät khoâng coøn noùi thaân naøy khoâng thaät, do töù ñaïi hay nguõ uaån duyeân hôïp giaû coù, maø ñöùc Phaät ñi thaúng vaøo naêm uaån, soi thaáy töøng uaån moät ñeàu khoâng coá ñònh. Vì moãi uaån khoâng coù taùnh coá ñònh, luoân luoân bieán chuyeån vaø ñoåi dôøi neân khoâng thöôøng nhaát, khoâng chuû teå, coøn goïi laø khoâng töï taùnh. Naêm uaån coøn khoâng coá ñònh huoáng laø caùi hôïp theå do naêm uaån hôïp laïi töùc laø thaân, laø baûn ngaõ cuûa chuùng ta laøm sao coá ñònh ñöôïc. Laáy moät ví duï cho deã hieåu laø baøn tay chuùng ta. Naêm ngoùn tay co laïi hôïp thaønh naém tay, naém tay naøy khoâng coá ñònh, neáu coá ñònh thì ñaâu ñôïi naêm ngoùn co laïi môùi hôïp thaønh ? Neáu xoøe baøn tay chia ra töøng ngoùn moät thì ñaâu coù naém tay. Naêm ngoùn co laïi thaønh naém tay, thöû hoûi ngoùn tay naøo laø chuû cuûa naém tay ? Trong naêm ngoùn khoâng coù ngoùn naøo laøm chuû, neân nghóa chuû teå cuûa naém tay khoâng thaønh ñöôïc. Naém tay do naêm ngoùn co laïi neân khoâng thöôøng nhaát, neáu thöôøng nhaát thì ñaâu ñôïi naêm ngoùn co laïi môùi thaønh, neáu thöôøng nhaát thì khi xoøe baøn tay ra töøng ngoùn moät, naém tay ôû ñaâu ? Caùi thöôøng nhaát coù coøn khoâng ? Nhö vaäy nghóa thöôøng nhaát cuûa naém tay cuõng khoâng. Naém tay tröôùc khoâng coù, do duyeân hôïp taïm coù, duyeân tan thì maát, khoâng thöôøng nhaát, khoâng chuû teå, neân goïi laø khoâng coá ñònh. Tieán saâu hôn, chuùng ta khoâng nhaém vaøo naém tay nöõa, maø noùi töøng ngoùn tay, moãi ngoùn tay coù thaät hay khoâng ? Coù ñuû hai nghóa thöôøng nhaát vaø chuû teå hay khoâng ? Moãi ngoùn tay cuõng laø töôùng duyeân hôïp do xöông gaân maùu thòt hôïp thaønh, neân khoâng coù ñuû hai nghóa thöôøng nhaát vaø chuû teå. Moät ngoùn tay khoâng thöôøng nhaát vaø khoâng chuû teå, naêm ngoùn tay cuõng theá, huoáng laø naém tay. Ngoùn tay laø ñôn vò hôïp thaønh naém tay, chính moãi ngoùn tay aáy cuõng laø moät hôïp theå, cuõng laø töôùng duyeân hôïp taïm bôï khoâng thaät, khoâng coá ñònh. Ñöùc Phaät ñi thaúng vaøo töøng uaån moät cuûa thaân naêm uaån, soi thaáy moãi uaån ñeàu khoâng coá ñònh neân goïi laø soi thaáy naêm uaån ñeàu khoâng, lieàn qua heát thaûy khoå aùch. Laøm sao qua ñöôïc khoå aùch ? Khoå aùch goác töø ñaâu maø coù ? Neáu hoûi ai khoå thì traû lôøi toâi khoå, toâi bò tai naïn. Toâi laø gì ? Laø baûn ngaõ, laø caùi toâi tröôùc sau nhö moät, laø caùi toâi laøm chuû. Neáu caùi toâi tröôùc sau nhö moät, gaëp ñieàu gì traùi sôû thích goïi laø khoå, gaëp vieäc gì laøm noù bò suy giaûm goïi laø naïn. Sôû dó coù khoå naïn laø vì chaáp baûn ngaõ, neáu baûn ngaõ khoâng coøn thì khoå naïn coøn khoâng ? Baûn ngaõ khoâng coøn khoâng coù nghóa laø khoâng ngô, maø coù nghóa laø khoâng coá ñònh. Bôûi baûn ngaõ khoâng coá ñònh vì laø töôùng duyeân hôïp, bôûi laø töôùng duyeân hôïp neân taïm bôï hö doái, ñoåi dôøi luoân luoân khoâng döøng; khoâng chuû teå, khoâng thöôøng nhaát, ñoù laø nghóa “voâ ngaõ”. Neáu ngay nôi naêm uaån, thaáy roõ moãi uaån luoân luoân ñoåi dôøi khoâng chuû teå vaø khoâng thöôøng nhaát, thì caùi thaân do naêm uaån hôïp laïi laøm sao coù chuû teå vaø thöôøng nhaát ñöôïc. Neân noùi soi thaáy naêm uaån ñeàu khoâng, taát caû khoå naïn theo ñoù lieàn döùt. Neáu chuùng ta thaáy roõ thaân naøy, veà sinh lyù cuõng nhö taâm lyù ñeàu laø töôùng duyeân hôïp ñoåi dôøi khoâng coá ñònh, thì môùi bieát thaân naøy laø hö doái khoâng thaät, caùi ngaõ naøy laø hö doái khoâng thaät. Vaø nhöõng gì ñeán vôùi caùi ngaõ hö doái khoâng thaät naøy, duø laø toát xaáu hay vui buoàn cuõng ñeàu hö doái khoâng thaät, thì coøn gì goïi laø khoå aùch nöõa. Neân noùi soi thaáy naêm uaån ñeàu khoâng, lieàn qua heát taát caû khoå naïn. Ngöôøi tu haønh chæ caàn soi thaáy naêm uaån ñeàu khoâng laø qua heát khoå naïn, laø ñöôïc giaûi thoaùt. Nhöng chuùng ta phaûi soi trong thôøi gian bao laâu môùi thaáy naêm uaån ñeàu khoâng ? Boà-taùt Quaùn Töï Taïi haønh thaâm Baùt-nhaõ ba-la-maät-ña thôøi… Soi ñaây laø haønh, thaâm laø saâu xa ñeán bao giôø thaâm nhaäp ñöôïc trí tueä Baùt-nhaõ, khi aáy xem thaáy naêm uaån ñeàu khoâng coá ñònh neân taát caû khoå naïn ñeàu qua. Treân ñöôøng tu taäp Baùt-nhaõ, chuùng ta soi thaáy naêm uaån ñeàu coù roõ raøng, nhö vaäy lôøi Phaät daïy khoâng ñuùng sao ? Ñoù laø vì chuùng ta chöa haønh thaâm Baùt-nhaõ, thaâm ñaây khoâng phaûi naêm möôøi ngaøy, ñoâi ba thaùng hay hai ba naêm, thaâm ñaây laø thaâm nhaäp saâu xa trí tueä Baùt-nhaõ, khi aáy xem thaáy naêm uaån ñeàu khoâng coá ñònh neân taát caû khoå naïn ñeàu qua. Sôû dó chuùng ta ñau khoå laø vì meâ laàm veà baûn thaân neân sanh chaáp ngaõ. Vôùi trí tueä Baùt-nhaõ chuùng ta thaáy ñuùng nhö thaät thaân taâm naøy laø töôùng hö doái, luoân luoân bieán chuyeån khoâng coá ñònh, neân khoâng coøn meâ chaáp nöõa. Khoâng meâ laàm chaáp ngaõ neân heát khoå naïn. Giaû söû coù ai goïi teân ta vaø sæ vaû ñuû ñieàu, neáu chuùng ta duøng trí tueä Baùt-nhaõ thaáy ñuùng nhö thaät thaân taâm laø töôùng hö doái, khoâng coøn chaáp ngaõ thì caùc ñau khoå lieàn döùt. Ngöôøi hoïc Phaät phaûi thaáy ñuùng nhö vaäy, vì ñoù laø caên baûn cuûa söï tu haønh. Xaù-lôïi tö,û saéc baát dò khoâng, khoâng baát dò saéc, saéc töùc thò khoâng, khoâng töùc thò saéc. Thoï, töôûng, haønh, thöùc dieäc phuïc nhö thò. Naøy Xaù-lôïi-phaát, Saéc chaúng khaùc khoâng, khoâng chaúng khaùc saéc, saéc töùc laø khoâng, khoâng töùc laø saéc. Thoï, töôûng, haønh, thöùc cuõng laïi nhö theá. Ñeán ñaây Phaät ñi vaøo chi tieát, baûo ngaøi Xaù-lôïi-phaát: Saéc uaån chaúng khaùc vôùi khoâng, khoâng chaúng khaùc vôùi saéc uaån. Khoâng ñaây chaúng phaûi laø khoâng ngô, hay troáng khoâng nhö hö khoâng. Khoâng ñaây laø khoâng töï taùnh töùc laø khoâng coá ñònh. Saéc uaån laø phaàn thaân töù ñaïi, thaân töù ñaïi naøy laø töôùng duyeân hôïp ñoåi dôøi khoâng coá ñònh. Chính baûn chaát thaân töù ñaïi naøy khoâng coá ñònh, neân khoâng khaùc vôùi khoâng. Neáu thaân töù ñaïi laø coá ñònh töùc khaùc vôùi khoâng roài. Cho neân noùi saéc uaån chaúng khaùc vôùi caùi khoâng coá ñònh vaø caùi khoâng coá ñònh chaúng khaùc vôùi saéc uaån. Ví duï caùi baøn laø töôùng duyeân hôïp neân khoâng coá ñònh, nhö vaäy caùi khoâng coá ñònh chaúng khaùc vôùi caùi baøn. Vì sao ? Vì ngay nôi caùi baøn töï noù ñoåi dôøi sanh dieät neân khoâng coá ñònh, vaø caùi khoâng coá ñònh laø saün nôi caùi baøn vaø ngay nôi caùi baøn. Saéc chaúng khaùc khoâng, khoâng chaúng khaùc saéc laø nhö vaäy. Saéc töùc laø khoâng, khoâng töùc laø saéc. Trong ñoaïn tröôùc coøn so saùnh, thaáy döôøng nhö hai, saéc chaúng khaùc khoâng, khoâng chaúng khaùc saéc. Ñeán ñaây Phaät chæ thaúng chính saéc uaån laø khoâng coá ñònh, khoâng coá ñònh chính laø saéc uaån. Nghóa laø thaân töù ñaïi naøy laø töôùng bieán ñoåi khoâng coá ñònh, khoâng coá ñònh laø thaân töù ñaïi naøy. Neáu thaân töù ñaïi coá ñònh thì khoâng dieät, nhöng thaân bò sanh dieät töùc baûn chaát noù khoâng coá ñònh. Nhö caùi baøn naøy laø khoâng coá ñònh, caùi khoâng coá ñònh töùc laø caùi baøn naøy, khoâng phaûi rôøi caùi baøn naøy coù caùi khoâng coá ñònh ôû ngoaøi. Nhieàu ngöôøi cho raèng saéc laø saéc, khoâng laø khoâng, vì sao laïi noùi saéc töùc laø khoâng, khoâng töùc laø saéc ? Phaûi hieåu chöõ khoâng ñaây laø khoâng coá ñònh, laø sanh dieät ñoåi dôøi. Thoï, töôûng, haønh, thöùc cuõng laïi nhö theá. Nghóa laø thoï uaån, töôûng uaån, haønh uaån, thöùc uaån, boán uaån naøy cuõng laïi nhö theá. Thoï uaån chaúng khaùc vôùi khoâng coá ñònh, khoâng coá ñònh chaúng khaùc vôùi thoï uaån, thoï uaån töùc laø khoâng coá ñònh, khoâng coá ñònh töùc laø thoï uaån. Töôûng uaån, haønh uaån, thöùc uaån cuõng ñeàu nhö vaäy, chaúng khaùc vôùi khoâng coá ñònh vaø töùc laø khoâng coá ñònh. Xaù-lôïi töû, thò chö phaùp khoâng töôùng, baát sanh baát dieät, baát caáu baát tònh, baát taêng baát giaûm. Naøy Xaù-lôïi-phaát, töôùng khoâng cuûa caùc phaùp, khoâng sanh khoâng dieät, khoâng nhô khoâng saïch, khoâng theâm khoâng bôùt. Töôùng khoâng cuûa caùc phaùp laø töôùng khoâng coá ñònh cuûa caùc phaùp saéc, thoï, töôûng, haønh, thöùc. Töôùng khoâng coá ñònh aáy chaúng sanh chaúng dieät, chaúng nhô chaúng saïch, chaúng theâm chaúng bôùt. Vì sao ? Vì laø khoâng coá ñònh. Neáu noùi sanh töùc laø coá ñònh maát roài, neáu noùi dieät töùc laø coá ñònh maát roài; neáu sanh thì ñaâu coù dieät, neáu dieät laøm sao coù sanh ? Cho neân noùi töôùng khoâng coá ñònh khoâng phaûi sanh, khoâng phaûi dieät, laø nhö vaäy. Noù khoâng phaûi nhô, khoâng phaûi saïch, vì neáu laø nhô töùc khoâng bao giôø ñoåi thaønh saïch ñöôïc , neáu laø saïch töùc khoâng bao giôø bieán thaønh nhô ñöôïc. Neân noùi töôùng khoâng coá ñònh khoâng phaûi nhô, khoâng phaûi saïch. Cuõng nhö vaäy, töôùng khoâng coá ñònh cuûa caùc phaùp khoâng phaûi theâm, khoâng phaûi bôùt. Noùi toùm laïi, töôùng khoâng coá ñònh cuûa caùc phaùp khoâng phaûi sanh, khoâng phaûi dieät, khoâng phaûi nhô, khoâng phaûi saïch, khoâng phaûi taêng, khoâng phaûi giaûm. Töôùng khoâng coá ñònh aáy khoâng phaûi taát caû nhöõng töôùng ñoái ñaõi. Vì sao ? Vì neáu noù laø caùi naøy hay laø caùi kia töùc laø noù coá ñònh maát roài. Vì töôùng khoâng coá ñònh, neân sanh coù theå bieán thaønh dieät, nhô bieán thaønh saïch, taêng bieán thaønh giaûm, hoaëc dieät bieán thaønh sanh v.v… Töôùng cuûa caùc phaùp tuøy duyeân ñoåi thay neân khoâng coá ñònh.Vì tuøy duyeân ñoåi thay neân khoâng theå xaùc nhaän noù laø caùi gì ñöôïc. Tæ duï chuùng ta coù moät ly nöôùc ñang trong saïch, neáu ñem boû ñaát vaøo thì ly nöôùc bieán thaønh nhô ñuïc maát roài. Nhö vaäy ly nöôùc khoâng coá ñònh phaûi laø saïch hay laø nhô maø tuøy duyeân, töùc laø töø saïch do duyeân ñoåi, bieán thaønh nhô. Neáu laø coá ñònh, khi saïch phaûi saïch maõi khoâng nhô, khi nhô phaûi nhô maõi khoâng saïch, maø thaät ra noù tuøy duyeân thay ñoåi laøm sao goïi laø coá ñònh. Ñoù laø yù nghóa töôùng khoâng coá ñònh cuûa caùc phaùp, noù khoâng phaûi laø caùi gì heát vì noù laø töôùng tuøy duyeân. Thò coá khoâng trung voâ saéc, voâ thoï, töôûng, haønh, thöùc; voâ nhaõn, nhó, tyû, thieät, thaân, yù; voâ saéc, thanh, höông, vò, xuùc, phaùp; voâ nhaõn giôùi naõi chí voâ yù thöùc giôùi. Cho neân trong töôùng khoâng khoâng coù saéc, khoâng coù thoï, töôûng, haønh, thöùc; khoâng coù maét, tai, muõi, löôõi, thaân, yù; khoâng coù saéc, thanh, höông, vò, xuùc, phaùp; khoâng coù nhaõn giôùi cho ñeán khoâng coù yù thöùc giôùi. ÔÛ ñaây Phaät daïy töôùng khoâng coá ñònh khoâng phaûi laø naêm uaån, khoâng phaûi laø saùu caên, khoâng phaûi laø saùu traàn, khoâng phaûi laø möôøi taùm giôùi. Neáu noù laø caùi naøo töùc laø coá ñònh roài. Vì noù khoâng phaûi laø caùi naøo heát, neân noù môùi tuøy duyeân khoâng coá ñònh. Neân nhôù chöõ Voâ ôû ñaây laø khoâng phaûi: khoâng phaûi saéc, khoâng phaûi thoï,ï töôûng, haønh, thöùc v.v… vì caên cöù treân töôùng khoâng coá ñònh maø noùi nhö vaäy. Khi chuùng ta chaáp naëng saéc thaân, ñöùc Phaät duøng töù ñaïi ñeå phaù chaáp; khi chaáp naëng phaàn taâm lyù, ñöùc Phaät duøng nguõ uaån ñeå phaù chaáp. Khi chuùng ta chaáp veà caên thaân vaø traàn caûnh, ñöùc Phaät duøng thaäp nhò xöù ñeå phaù chaáp; khi chaáp caên, traàn vaø thöùc, ñöùc Phaät duøng thaäp baùt giôùi ñeå phaù, cho neân noùi khoâng phaûi nhaõn giôùi cho ñeán khoâng phaûi yù thöùc giôùi. Noùi toùm laïi, trong caùi khoâng coá ñònh khoâng phaûi laø saùu caên, khoâng phaûi laø möôøi hai xöù, khoâng phaûi laø möôøi taùm giôùi, nghóa laø caùi khoâng coá ñònh khoâng phaûi laø taát caû phaùp theá gian. Voâ voâ minh, dieäc voâ voâ minh taän, naõi chí voâ laõo töû, dieäc voâ laõo töû taän; voâ khoå, taäp, dieät, ñaïo, voâ trí dieäc voâ ñaéc. Khoâng coù voâ minh cuõng khoâng coù heát voâ minh, cho ñeán khoâng coù giaø cheát cuõng khoâng coù heát giaø cheát; khoâng coù khoå, taäp, dieät, ñaïo; khoâng coù trí tueä cuõng khoâng coù chöùng ñaéc. Ñaây laø chæ phaùp xuaát theá gian. Thaäp nhò nhaân duyeân thuoäc veà sô kyø Phaät giaùo, baét ñaàu laø voâ minh, haønh, thöùc, danh-saéc v.v… cho ñeán laõo töû, ñoù laø chieàu löu chuyeån. Voâ minh dieät thì haønh dieät, haønh dieät thì thöùc dieät … cho ñeán laõo töû dieät, ñoù laø chieàu hoaøn dieät. Nhö vaäy, caùi khoâng coá ñònh, khoâng phaûi laø möôøi hai nhaân duyeân trong chieàu löu chuyeån, cuõng khoâng phaûi möôøi hai nhaân duyeân trong chieàu hoaøn dieät. Khoâng phaûi khoå, taäp, dieät, ñaïo. Töùc laø khoâng phaûi phaùp Töù ñeá, nghóa laø caùi khoâng coá ñònh khoâng phaûi khoå ñeá, khoâng phaûi taäp ñeá, khoâng phaûi dieät ñeá, khoâng phaûi ñaïo ñeá. Phaùp Töù ñeá thuoäc veà sô kyø Phaät giaùo, laø boán phaùp chaân thaät khoâng dôøi ñoåi, töùc laø coá ñònh. Nhöng ôû ñaây noù khoâng phaûi khoå taäp dieät ñaïo laø ñeå phaù caùi chaáp coá ñònh cuûa Tieåu thöøa. Tieåu thöøa ñoái vôùi giaùo phaùp Phaät noùi cho laø chaân lyù, neân chaáp chaët ñoù laø thaät. Nhöng ôû ñaây phaù luoân caùi chaáp Möôøi hai nhaân duyeân vaø Töù ñeá. Vì sao ? Vì Möôøi hai nhaân duyeân vaø Töù ñeá laø töôùng khoâng thaät, ñoåi dôøi vaø khoâng coá ñònh. Khoâng phaûi trí, cuõng khoâng phaûi ñaéc. Ñaây laø noùi ñeán quan nieäm Boà-taùt. Thöôøng thöôøng Boà-taùt duøng Saùu ba-la-maät ñeå ñoä chuùng sanh, nhöng trong Saùu ba-la-maät, trí ba-la-maät laø caên baûn. Neáu Boà-taùt duøng saùu ba-la-maät ñoä chuùng sanh, seõ ñaéc quaû Sô ñòa ñeán Thaäp ñòa Boà-taùt, töùc laø coù trí coù ñaéc. Nhöng söï thaät ôû ñaây noùi khoâng trí cuõng khoâng ñaéc, vì khoâng coù sôû ñaéc, töùc laø khoâng coù caùi ñeå chöùng ñöôïc. Söï thaät cuûa phaùp theá gian, taïi sao noùi khoâng coá ñònh, khoâng phaûi taát caû phaùp theá gian ? Khoâng phaûi taát caû phaùp theá gian, nghóa laø khoâng phaûi taát caû phaùp ñoái ñaõi cuûa theá gian. Caùi khoâng coá ñònh ñoù, noù khoâng phaûi laø caùi gì trong caùc phaùp ñoái ñaõi theá gian, bôûi vì neáu noù laø caùi gì thì thaønh coá ñònh caùi ñoù roài, cho neân noùi caùi khoâng coá ñònh khoâng phaûi taát caû phaùp theá gian, nhöng laø taát caû phaùp theá gian. Taát caû phaùp ñoái ñaõi theá gian khoâng khaùc vôùi khoâng coá ñònh, maø chính laø khoâng coá ñònh. Ñaây laø yù nghóa thaâm traàm cuûa tinh thaàn Baùt-nhaõ. Thöôøng thöôøng taát caû phaùp theá gian, khi laäp ra caùi gì ngöôøi ta ñeàu coá ñònh caùi aáy, xeùt cho kyõ coù phaùp theá gian naøo maø chuùng ta khoâng chaáp laø thaät ñaâu ? Khi noùi phaûi chuùng ta chaáp phaûi laø thaät, khi noùi quaáy chuùng ta chaáp quaáy laø thaät, noùi toát xaáu daøi ngaén ñeàu chaáp laø thaät, noùi caùi gì ñeàu chaáp caùi ñoù laø thaät. Nhöng thöû hoûi taát caû caùi aáy coù thaät khoâng ? Coù coá ñònh khoâng ? Neáu noùi phaûi, coù coá ñònh laø phaûi chaêng ? Noùi quaáy, coù coá ñònh laø quaáy chaêng ? ÔÛ theá gian khi ngöôøi ta noùi nhö theá naøy laø phaûi, thì taát caû ngöôøi nghe theo nhaän ñoù laø phaûi vaø cho caùi phaûi ñoù laø coá ñònh. Nhöng ngöôøi khaùc laïi noùi nhö theá kia laø phaûi, thì sao ? Töùc nhieân caùi phaûi quaáy chæ laø caùi baøy ra ñaáy thoâi. Caùi baøy ra ñoù cuûa ai ? Töùc nhieân laø cuûa nhöõng ngöôøi lôùn coù uy quyeàn, roài ngöôøi sau baét chöôùc, chaáp ñoù laø phaûi, laø coá ñònh. Tæ duï hoài xöa caùc cuï nho noùi ngöôøi nöõ laø “Khueâ moân baát xuaát”, cho ñoù laø phaûi. Luùc aáy moïi ngöôøi ñeàu thaáy nhö theá laø phaûi. Nhöng ngaøy nay ngöôøi nöõ ngang quyeàn vôùi ngöôøi nam, coù quyeàn ra öùng cöû… Nhö vaäy quyeàn bình ñaúng ñoù laø phaûi hay laø quaáy ? Neáu hieän nay laø phaûi, thì caùi phaûi ngaøy xöa vôùi caùi phaûi ngaøy nay coøn laø moät ñöôïc khoâng ? Coù khaùc nhau khoâng ? Neáu ngaøy xöa laø phaûi, thì hieän nay ñaâu phaûi. Neáu ngaøy nay laø phaûi thì ngaøy xöa heát phaûi. Nhö vaäy ai phaûi ? Caùi naøo phaûi ? Qua tæ duï treân, chuùng ta thaáy caùi phaûi khoâng coá ñònh, tuøy theo hoaøn caûnh, tuøy theo tröôøng hôïp, tuøy theo söï saép ñaët cuûa ngöôøi treân tröôùc coù uy quyeàn. Thôøi ñoù phaûi soáng nhö vaäy môùùi laø phaûi, töùc laø caùi phaûi cuûa thôøi ñoù, cuûa luùc ñoù maø thoâi, chôù ñaâu phaûi laø caùi phaûi mieân vieãn muoân ñôøi. Neáu chuùng ta chaáp caùi ñoù laø phaûi, maø coù ngöôøi noùi khaùc ñi töùc nhieân ta phaûn ñoái laïi, do ñoù sanh ra bao nhieâu tranh caõi phieàn phöùc. Xeùt kyõ laïi taát caû caùi phaûi ñeàu khoâng coá ñònh, ñaõ khoâng coá ñònh thì ñaâu coù thaät. Phaûi ñaõ nhö vaäy, thì quaáy cuõng nhö vaäy. Giaû söû coù nhöõng vieäc ngaøy xöa cho laø quaáy, ngaøy nay trôû thaønh phaûi, cuõng coù nhöõng vieäc ngaøy xöa cho laø phaûi, ngaøy nay trôû thaønh quaáy. Moãi thôøi moãi luùc ñeàu moãi khaùc, cho neân phaûi quaáy ñeàu khoâng coá ñònh, neáu chuùng ta chaáp söï vieäc laø coá ñònh, töùc nhieân laø sai laàm, laø khoâng ñuùng söï thaät. Thieän aùc coù coá ñònh ñöôïc khoâng ? Thöôøng thöôøng chuùng ta hay noùi laøm vieäc naøy laø thieän, laøm vieäc kia laø aùc. Nhöng, tæ duï vaøo moät buoåi chieàu ngoài treân thieàn thaát, toâi thaáy moät con kyø nhoâng ñang boø treân thaân caây traøm. Boãng töø xa bay nhanh laïi moät con chim bìm bòp chöïc chuïp moå kyø nhoâng, con kyø nhoâng hoaûng sôï chaïy loanh quanh thaân caây, bìm bòp cuõng bay loanh quanh ñuoåi theo. Ñöùng tröôùc caûnh ñoù, toâi phaûi laøm sao ? Toâi ra ñuoåi con bìm bòp ñeå cöùu con kyø nhoâng, vieäc laøm ñoù laø thieän hay aùc ? Thaáy qua döôøng nhö laø thieän, cöùu ñöôïc sanh maïng con vaät beù nhoû, ñuoåi ñöôïc con vaät lôùn hieáp ñaùp, ñoù laø vieäc thieän chôù gì ? Nhöng xeùt kyõ laïi, quí vò thaáy vieäc thieän ñoù ñaõ thaät laø thieän hay chöa ? Ñöùng veà beân con kyø nhoâng ñaây laø vieäc thieän. Nhöng ñöùng veà beân con bìm bòp thì theá naøo ? Buoåi chieàu ñang ñoùi, chim bìm bòp ñi kieám aên, gaëp ñöôïc mieáng moài, saép moå aên, maø bò ngöôøi ngaên laïi, laøm sao khoûi sanh töùc giaän. Khieán keû khaùc töùc giaän ñoù laø vieäc aùc chôù gì ? Nhö vaäy vieäc ñuoåi chim bìm bòp chæ thieän ñoái vôùi con kyø nhoâng maø aùc ñoái vôùi chim bìm bòp, thieän aùc coù coá ñònh khoâng ? Xeùt xa hôn nöõa, chaúng nhöõng aùc vôùi chim bìm bòp maø coøn aùc vôùi con moài khaùc nöõa, vì chim bìm bòp ñaâu chòu nhòn ñoùi, töùc nhieân phaûi kieám moät con moài khaùc ñeå aên. Vaø con moài naøy laø naïn nhaân cuûa toâi vì noù ñaõ theá maïng con kyø nhoâng, neáu noù bieát vieäc naøy töùc nhieân noù seõ oaùn thuø toâi luoân ! Qua caâu chuyeän treân, chuùng ta thaáy phaûi ñònh thieän aùc nhö theá naøo ? Thieän aùc coù coá ñònh chaêng ? Moät vieäc laøm môùi nhìn döôøng nhö laø thieän, nhöng nhìn qua moät khía caïnh khaùc laïi laø aùc, chính ñoù laø trong ñoái ñaõi khoâng coá ñònh, nghó laøm vieäc thieän maø vieäc aùc ñaõ ôû beân caïnh roài. Thieän aùc khoâng coá ñònh maø chaáp laø coá ñònh, laø chuùng ta ñaõ sai laàm. Tuy nhieân trong ñoái ñaõi, laøm vieäc gì lôïi mình lôïi ngöôøi laø thieän, hoaëc haïi mình maø lôïi nhieàu ngöôøi laø thieän, coøn laøm vieäc gì lôïi mình haïi ngöôøi laø aùc. Noùi laïi tæ duï ly nöôùc khi naõy, noù coù coá ñònh laø nhô hay saïch chaêng ? Moät ly nöôùc ñang trong saïch, boû ñaát vaøo thaønh nhô maát, ñaâu coù coá ñònh. Ly nöôùc thaønh nhô aáy, ñeå loùng laïi, loïc qua ly khaùc thì trôû thaønh trong saïch. Ly nöôùc luoân luoân ñoåi thay tuøy duyeân khoâng coá ñònh, neáu chaáp vaøo moät caùi gì coá ñònh laø chuùng ta sai laàm. Ñeán tæ duï söï daøi ngaén, moät caây daøi moät thöôùc ñeå gaàn caây naêm taác, thì caây moät thöôùc laø daøi, caây naêm taác laø ngaén. Khi caây moät thöôùc ñeå gaàn caây hai thöôùc thì caây moät thöôùc laø ngaén, caây hai thöôùc laø daøi. Nhö vaäy chuùng ta thaáy tuøy duyeân maø caây moät thöôùc bieán thaønh daøi ngaén trong ñoái ñaõi, chôù khoâng coá ñònh. Söï toát xaáu cuûa söï vaät cuõng nhö vaäy. Moät moùn vaät trung bình ñeå gaàn moät vaät toát thì trôû thaønh xaáu, neáu ñeå gaàn moät vaät xaáu hôn thì trôû thaønh toát. Caùi toát bieán thaønh xaáu hay caùi xaáu bieán thaønh toát laø tuøy duyeân thay ñoåi, khoâng coù caùi xaáu toát coá ñònh, neáu chaáp vaøo söï vaät coá ñònh töùc laø sai laàm. Cuõng nhö vaäy, taát caû caùc phaùp theá gian ñeàu laø ñoái ñaõi khoâng coá ñònh, neáu thaáy caùc phaùp khoâng coá ñònh laø thaáy ñuùng nhö thaät, neáu thaáy caùc phaùp coá ñònh laø thaáy sai laàm, töùc laø khoå vaäy. Hoïc kinh Baùt-nhaõ laø phaù chaáp, neáu bieát taát caû laø khoâng coá ñònh thì coøn chaáp vaøo caùi gì ? Cho neân noùi khoâng phaûi taát caû, khoâng coù nghóa laø khoâng coù, maø ngay nôi ñoù thaønh taát caû. Bôûi vì caùi khoâng coá ñònh naøy khoâng phaûi laø caùi gì heát, khoâng phaûi taát caû maø tuøy duyeân thaønh laäp taát caû. Tinh thaàn Baùt-nhaõ chæ cho chuùng ta thaáy roõ taát caû caùc phaùp ñoái ñaõi ôû theá gian naøy laø khoâng coù thaät. Khoâng thaät laø töôùng tuøy duyeân khoâng coá ñònh, khoâng coá ñònh neân luoân luoân thay ñoåi theo duyeân, theo duyeân thay ñoåi neân khoâng ôû maõi moät vò trí, khoâng ôû maõi moät hình thöùc, khoâng ôû maõi moät hoaøn caûnh naøo, luoân luoân tuøy thôøi chuyeån bieán ñoåi thay. Nhö vaäy caùi chuyeån bieán ñoåi thay tuøy thôøi tuøy duyeân goïi laø khoâng coá ñònh. Nhìn thaáy roõ nhö vaäy laø thaáy ñuùng nhö thaät, goïi laø thaáy baèng trí tueä Baùt-nhaõ. Neáu thaáy moät beân laø thaáy baèng thieân chaáp, töùc laø thaáy laàm. Neáu thaáy baèng thieân chaáp laø caùi thaáy cuûa voâ minh, khoâng bao giôø thaáy ñaïo. Neáu thaáy ñuùng nhö thaät laø thaáy baèng trí tueä, laø thaáy ñaïo. Caâu chuyeän thieàn sau ñaây cho chuùng ta thaáy caùc phaùp tuøy duyeân chuyeån bieán. Thieàn sö Ñaïo Ngoâ vaø ñeä töû laø Tieäm Nguyeân ñi ñaùm tang cuûa moät thí chuû. Khi aáy Tieäm Nguyeân voã quan taøi hoûi thaày: Ñaây laø sanh hay tö ? Ngaøi Ñaïo Ngoâ traû lôøi: Sanh khoâng noùi, töû cuõng khoâng noùi. Tieäm Nguyeân töùc quaù hoûi laïi thaày: Taïi sao khoâng noùi ? Ngaøi Ñaïo Ngoâ chæ traû lôøi: Khoâng noùi ! Khoâng noùi !
Tieäm Nguyeân caøng
töùc, vì sao thaày khoâng noùi töû maø cuõng khoâng noùi sanh. Sau khi xong
ñaùm ra veà, ñi ngang qua caùnh ñoàng, Tieäm Nguyeân laïi thöa: Thaày phaûi
noùi cho con nghe, thaày khoâng noùi con seõ ñaùnh thaày. Vò thaày baûo:
Ñaùnh thì ñaùnh, nhaát ñònh khoâng noùi. OÂng hoïc troø lieàn thoi vò thaày.
Khi veà ñeán chuøa vò thaày baûo: Thoâi chuù haõy cuoán goùi ñi ñi, neáu Tri
söï hay vieäc naøy chuù seõ khoâng yeân. Tieäm Nguyeân ñaønh phaûi ra ñi.
Sau khi rôøi thaày, Sö caát moät caùi am ôû xa ñeå tu, Sö cöù maõi baên
khoaên vaán ñeà taïi sao khoâng phaûi sanh, khoâng phaûi töû, vì sao sanh
töû ñeàu khoâng noùi ? Cho ñeán moät ñeâm nghe am ôû gaàn beân tuïng kinh
Phoå Moân, ñeán caâu: “ Öng dó Tyø-kheo, Tyø-kheo ni, Öu-baø-taéc, Öu-baø-di
thaân ñaéc ñoä giaû, töùc hieän Tyø-kheo, Tyø-kheo ni, Öu-baø-taéc,
Öu-baø-di thaân nhi vò thuyeát phaùp…” Khi nghe ñeán ñaây Sö lieàn ngoä. Nhö
vaäy taïi sao Tieäm Nguyeân ngoä ? Taïi sao ngaøi Ñaïo Ngoâ khoâng chòu noùi
sanh hay töû ? Chuùng ta quen soáng trong ñoái ñaõi cho neân chaáp caùi gì
cuõng thaät hoaëc laø sanh hoaëc laø töû. Nhöng theo tinh thaàn Baùt-nhaõ
thì sanh töû khoâng coá ñònh; neáu laø sanh thì khoâng töû, neáu laø töû thì
khoâng sanh. Nhöng trong voøng luaân hoài sanh töû khoâng döøng: töû roài
laïi sanh, sanh roài laïi töû, khoâng coá ñònh, neáu noùi laø sanh hay laø
töû laø noùi moät beân. Cho neân vò thaày thaø ñeå hoïc troø ñaùnh maø
khoâng noùi. Sau naøy ngaøi Vieân Ngoä bình raèng: “ Thaät laø oâng thaày vì
troø maø maùu ra leânh laùng”. Thaày ñaõ hy sinh toät ñoä ñeå nhôø ñöùc hy
sinh ñoù ngöôøi hoïc troø môùi ngoä. Nhöng Tieäm Nguyeân ñaõ ngoä caùi gì ?
Khi nghe tuïng: Neáu caàn duøng thaân Tyø-kheo, Tyø-kheo ni, Öu-baø-taéc,
Öu-baø-di ñeå ñoä, lieàn hieän thaân Tyø-kheo, Tyø-kheo ni, Öu-baø-taéc,
Öu-baø-di maø vì ñoù noùi phaùp… Nhö vaäy laø tuøy duyeân maø hieän chôù
khoâng coù caùi gì coá ñònh caû. Ñoù laø choã Tieäm Nguyeân ñaõ ngoä. Ngaøi
ñaõ thaáy ñaïo. Trong nhaø Thieàn, khi ñöôïc hoûi nhöõng gì coøn chaáp moät beân, caùc thieàn sö thöôøng ñöa hai ngoùn tay leân ñeå chæ raèng ngöôøi hoûi coøn keït ôû hai beân, töùc chöa thaáy ñaïo. Duøng trí tueä Baùt-nhaõ thaáy caùc phaùp laø töôùng tuøy duyeân khoâng coá ñònh, ñoù laø cöûa vaøo nhaø thieàn, laø cöûa khoâng, töùc laø khoâng coá ñònh vaäy. Caùc phaùp bieán chuyeån tuøy duyeân, vaät naøy bieán thaønh vaät kia thaáy ñuùng nhö vaäy goïi laø trí tueä Baùt-nhaõ thaáy ñuùng nhö thaät, vaø ñoù cuõng hôïp vôùi tinh thaàn khoa hoïc hieän nay. Phaùp theá gian khoâng coá ñònh, coøn phaùp xuaát theá coù coá ñònh khoâng ? Phaùp Phaät noùi nhö nhöõng thöù thuoác ñeå trò beänh cho chuùng sanh, chuùng sanh coù nhöõng beänh gì ñöùc Phaät laäp ra nhöõng thöù thuoác aáy, vì vaäy thuoác vaø beänh laø hai caùi ñoái ñaõi nhau thì laøm sao thaät ñöôïc ? Neáu coá chaáp laø thaät töùc laø coá ñònh, laø sai laàm maát roài. Cho neân noùi khoâng phaûi voâ minh… cho ñeán khoâng phaûi heát laõo töû laø ñeå phaù chaáp cuûa Tieåu thöøa cho Töù ñeá vaø Thaäp nhò nhaân duyeân laø thaät phaùp. Chaúng qua vì chuùng sanh coù nhöõng beänh neân ñöùc Phaät phaûi laäp nhöõng phöông thuoác ñeå trò, neáu beänh heát roài thì thuoác cuõng phaûi boû. Vì vaäy phaùp Töù ñeá vaø Thaäp nhò nhaân duyeân ñöùc Phaät taïm laäp ra ñeå trò beänh cho chuùng sanh, neáu chuùng ta chaáp cho laø thaät phaùp thì sai laàm. Trí vaø ñaéc cuûa Boà-taùt cuõng khoâng thaät. Thaät ra treân theá gian naøy khoâng coù caùi sôû ñaéc. Neáu coù caùi sôû ñaéc laø coù caùi bò ñöôïc, taát phaûi coù caùi hay ñöôïc; hay ñöôïc vaø bò ñöôïc laø ñoái ñaõi nhau, naêng vaø sôû ñoái ñaõi nhau thì laøm sao thaät ñöôïc. Cho neân noùi khoâng trí cuõng khoâng ñaéc ñeå phaù luoân caùi chaáp trí ñaéc cuûa Boà-taùt. Dó voâ sôû ñaéc coá, Boà-ñeà-taùt-ñoûa y Baùt-nhaõ ba-la-maät-ña coá, taâm voâ quaùi ngaïi. Voâ quaùi ngaïi coá, voâ höõu khuûng boá, vieãn ly ñieân ñaûo moäng töôûng cöùu kính Nieát-baøn. Tam theá chö Phaät y Baùt-nhaõ ba-la-maät-ña coá, ñaéc A-naäu-ña-la Tam-mieäu Tam-boà-ñeà. Vì khoâng coù choã ñöôïc, neân Boà-taùt y theo Baùt-nhaõ ba-la-maät-ña, taâm khoâng ngaên ngaïi. Vì khoâng ngaên ngaïi neân khoâng sôï haõi, xa haún ñieân ñaûo moäng töôûng, ñaït ñeán cöùu kính Nieát-baøn. Chö Phaät trong ba ñôøi cuõng nöông Baùt-nhaõ ba-la-maät-ña, ñöôïc ñaïo quaû Voâ thöôïng Chaùnh ñaúng Chaùnh giaùc. Nieát-baøn laø voâ sanh, töùc laø khoâng sanh khoâng dieät. Chuùng sanh vì bò caùc thöù ñieân ñaûo vaø moäng töôûng, töùc laø nhöõng caùi nhìn traùi vôùi söï thaät, vaø nhöõng caùi töôûng mô maøng khoâng ñuùng leõ thaät, cho baûn thaân mình veà taâm lyù cuõng nhö sinh lyù laø thöôøng nhaát vaø coù chuû teå. Thaáy nhö vaäy laø ñieân ñaûo, sai laàm khoâng saùng suoát. Vì khoâng sôû ñaéc, neân Boà-taùt nöông trí tueä cöùu kính xa lìa ñöôïc caùc ñieân ñaûo moäng töôûng. Nhôø trí tueä cöùu kính aáy, caùc Ngaøi hoaøn toaøn thoaùt ly sanh töû neân noùi laø cöùu kính Nieát-baøn. Chö Phaät trong ba ñôøi cuõng nöông Baùt-nhaõ ba-la-maät-ña, ñöôïc ñaïo quaû Voâ thöôïng Chaùnh ñaúng Chaùnh giaùc. Töùc laø thaønh Phaät. Vì khoâng sôû ñaéc, Phaät nhaân trí tueä Baùt-nhaõ maø ñöôïc thaønh Phaät. Vì khoâng sôû ñaéc, Boà-taùt nhaân trí tueä Baùt-nhaõ maø xa lìa taát caû sai laàm ñöôïc an oån Nieát-baøn. Chính laø voâ ñaéc maø ñaéc, ñaây laø tinh thaàn Baùt-nhaõ. Nhö trong kinh Kim Cang, Phaät noùi: “…Do thaät khoâng coù phaùp ñöôïc Voâ thöôïng Chaùnh ñaúng Chaùnh giaùc, neân ñöùc Phaät Nhieân Ñaêng môùi thoï kyù cho ta raèng: ÔÛ ñôøi sau, oâng seõ ñöôïc thaønh Phaät hieäu Thích-ca Maâu-ni”. Chuùng ta tu theo Phaät phaûi ñi ñöôøng naøo ñeå ñöôïc Nieát-baøn, ñeå xa lìa ñieân ñaûo moäng töôûng, ñeå thaønh Phaät ? Töùc laø phaûi duøng trí tueä Baùt-nhaõ, neân ôû ñaây noùi: Coá tri Baùt-nhaõ ba-la-maät-ña, thò ñaïi thaàn chuù, thò ñaïi minh chuù, thò voâ thöôïng chuù, thò voâ ñaúng ñaúng chuù, naêng tröø nhaát thieát khoå, chaân thaät baát hö. Neân bieát, Baùt-nhaõ ba-la-maät-ña laø ñaïi thaàn chuù, laø ñaïi minh chuù, laø voâ thöôïng chuù, laø voâ ñaúng ñaúng chuù, hay tröø ñöôïc heát thaûy khoå, chaân thaät khoâng doái. Vì sao trí tueä Baùt-nhaõ laïi coù dieäu duïng nhö laø ñaïi thaàn chuù, ñaïi minh chuù, voâ thöôïng chuù, voâ ñaúng ñaúng chuù ? Vì ngaøy xöa ôû AÁn Ñoä, nhöõng chuù naøy thöôøng ñöôïc duøng ñeå tröø heát caùc khoå cuûa chuùng sanh. Cuõng nhö vaäy, trí tueä Baùt-nhaõ coù ñuû coâng duïng nhö nhöõng thaàn chuù aáy, chaân thaät khoâng doái, ñoù laø dieäu duïng cuûa Baùt-nhaõ. Coá thuyeát Baùt-nhaõ Ba-la-maät-ña chuù töùc thuyeát chuù vieát: Yeát-ñeá, yeát-ñeá, ba-la yeát-ñeá, ba-la-taêng yeát-ñeá, boà-ñeà taùt-baø-ha. Vì vaäy noùi chuù Baùt-nhaõ ba-la-maät-ña, lieàn noùi chuù raèng: Yeát-ñeá, yeát-ñeá, ba-la yeát-ñeá, ba-la-taêng yeát-ñeá, boà-ñeà taùt-baø-ha. Vì sao ñaõ noùi trí tueä Baùt-nhaõ laø ñaïi thaàn chuù, laø ñaïi minh chuù… coù dieäu duïng tröø taát caû khoå, chaân thaät khoâng doái, laïi coøn noùi theâm caâu chuù Yeát-ñeá, yeát-ñeá… chi cho thöøa. Caùch keát thuùc baøi Baùt-nhaõ Taâm kinh naøy laø moät nghi vaán cho chuùng ta. Coù nhöõng nhaø khaûo cöùu giaûi raèng: Trong thôøi trung kyø Phaät giaùo (thôøi kyø Baùt-nhaõ), Maät toâng ñaõ chen vaøo trong giaùo töùc laø trong kinh ñieån cho neân roát sau baøi Baùt-nhaõ Taâm kinh coù moät caâu chuù ñeå keát thuùc. Nhöng vôùi caùi nhìn cuûa Thieàn sö thì khoâng phaûi nhö vaäy. Thieàn sö thaáy caâu chuù ôû phaàn keát thuùc laø ñuùng nghóa Taâm kinh. Vì sao ? Chuùng toâi xin trích daãn caâu noùi cuûa Thieàn sö Duy Tín: “Tröôùc khi gaëp thieän tri thöùc, toâi thaáy nuùi soâng laø nuùi soâng. Sau khi gaëp thieän tri thöùc chæ daïy, toâi thaáy nuùi soâng khoâng phaûi laø nuùi soâng. Sau ba möôi naêm, toâi thaáy nuùi soâng laø nuùi soâng”. Chuùng toâi seõ laàn löôït giaûi thích ñeå quí vò nhaän roõ: Tröôùc khi gaëp thieän tri thöùc, thaáy nuùi soâng laø nuùi soâng: Khi chöa hoïc Baùt-nhaõ, chuùng ta thaáy nuùi soâng laø nuùi soâng, vì chuùng ta thaáy taát caû phaùp theá gian ñeàu laø thaät. Nuùi thaät laø nuùi, soâng thaät laø soâng. Phaùp naøo cuõng thaät, phaùp naøo cuõng coá ñònh caû. Khi gaëp thieän tri thöùc chæ daïy, thaáy nuùi soâng khoâng phaûi laø nuùi soâng: Khi hoïc Baùt-nhaõ roài, chuùng ta thaáy taát caû phaùp tuøy duyeân, taát caû phaùp khoâng coá ñònh, cho neân nuùi khoâng phaûi laø nuùi, soâng khoâng phaûi laø soâng. Ví duï nhö vì moät nguyeân do naøo, quaû ñaát chuùng ta ñang ôû boãng rung rinh suïp ñoå, nuùi cao coù theå bieán thaønh bieån caû, soâng ngoøi laïi hoùa thaønh ñoài noång v.v... Vì vaäy caùc phaùp ñeàu tuøy duyeân, khoâng coá ñònh, neân nuùi soâng khoâng phaûi laø nuùi soâng, töùc laø thaáy ñuùng trí tueä Baùt-nhaõ. Sau ba möôi naêm, thaáy nuùi soâng laø nuùi soâng: Ba möôi naêm haønh thaâm Baùt-nhaõ roài, môùi thaáy nuùi soâng laø nuùi soâng. Nhaän thaáy nuùi soâng laø nuùi soâng ôû ñaây, coù gioáng vôùi nhaän thaáy nuùi soâng laø nuùi soâng thuôû tröôùc, khi chöa gaëp thieän höõu tri thöùc khoâng ? Chaéc haún laø khoâng ! Khi xöa thaáy nuùi soâng laø thaät, ñeán khi duøng trí tueä Baùt-nhaõ quaùn chieáu, bieát nuùi soâng laø töôùng tuøy duyeân khoâng coá ñònh. Khi bieát caùc phaùp hö doái, tuøy duyeân neân taâm khoâng coøn chaáp moät phaùp naøo, töùc khoâng coøn dính maéc vaøo moät phaùp naøo caû, goïi laø taâm voâ quaùi ngaïi, ñöôïc cöùu kính Nieát-baøn, ñoù laø ñeán choã nhö nhö. Taâm nhö nhö roài, thaáy nuùi laø nuùi, soâng laø soâng, khoâng khôûi phaân bieät, khoâng coøn dính maéc. Thaáy nuùi laø nuùi, soâng laø soâng laø caùi thaáy cuûa Thieàn sö, laø soáng ñöôïc vôùi baûn taâm thanh tònh cuûa mình töùc laø taâm kinh vaäy. Keát thuùc baèng taâm kinh, töùc laø kinh naøy noùi thaúng vaøo taâm, laø choã khoâng coù yù nieäm, khoâng khôûi phaân bieät: nuùi laø nuùi, soâng laø soâng. Chuùng toâi xin daãn theâm baøi keä cuûa Thieàn sö Trì Baùt ñôøi Lyù, doøng Tyø-ni-ña-löu-chi. Khi saép tòch Ngaøi noùi keä: Höõu töû töùc höõu sanh Höõu sanh töùc höõu töû Töû vi theá sôû bi Sanh vi theá sôû hæ Bi hæ löôõng voâ cuøng Hoát nhieân thaønh bæ thöû Ö chö sanh töû baát quan hoaøi AÙn toá roâ toá roâ taát rò. Dòch: Coù töû töùc coù sanh Coù sanh töùc coù töû Töû laøm ngöôøi ñôøi buoàn Sanh laøm ngöôøi ñôøi vui Buoàn vui hai khoâng cuøng Boãng nhieân thaønh bæ thöû Ñoái vôùi sanh töû khoâng baän loøng AÙn toá roâ toá roâ taát rò. Coù töû töùc coù sanh, coù sanh töùc coù töû. Töû laøm ngöôøi ñôøi buoàn, sanh laøm ngöôøi ñôøi vui. Vì vaäy ñeå kyû nieäm ngaøy sanh, ngöôøi ta goïi laø aên möøng sanh nhaät, coøn nhôù töôûng ñeán ngaøy maát, ngöôøi ta buoàn sôï neân goïi laø ngaøy kî côm. Vui buoàn, hai caùi khoâng cuøng toät, boãng nhieân thaønh ra coù kia, coù ñaây, trong voøng ñoái ñaõi. Ñoái vôùi sanh töû khoâng baän loøng, töùc khoâng coøn thaáy hai beân, nghóa laø khoâng coøn coá chaáp hai beân nöõa. Khoâng coøn coá chaáp thaät sanh, khoâng coøn coá chaáp thaät töû, thì nhö theá naøo ? AÙn toá roâ toá roâ taát rò ! YÙ nghóa caâu thaàn chuù naøy laø gì ? Töùc laø khi ngöôøi ta khoâng coøn chaáp hai beân thì taâm heát dính maéc. Taâm heát dính maéc töùc ñeán choã nhö nhö. Ñoïc caâu chuù aáy leân maø khoâng daáy nieäm phaân bieät, ñoù laø nhö nhö. Nhö vaäy, khi keát thuùc baèng maáy caâu thaàn chuù laø ñeå noùi duøng trí tueä Baùt-nhaõ ñeán choã cöùu kính roài, thì taâm theå nhö nhö, ñoù töùc laø Taâm kinh. Caùc Thieàn sö thôøi xöa hay duøng caâu thaàn chuù ñeå keát thuùc, nhö Quoác sö Toâng Caûnh ñaõ duøng “AÙn toá roâ toá roâ taát rò” ñeå keát thuùc baøi taùn ngaøi Tueä Trung Thöôïng só. III- KEÁT THUÙC: Baùt-nhaõ chia laøm ba phaàn: Vaên töï Baùt-nhaõ, Quaùn chieáu Baùt-nhaõ, Thaät töôùng Baùt-nhaõ. Vaên töï laø chöõ nghóa ñeå chuùng ta ñoïc tuïng, hieåu nghóa. Quaùn chieáu laø xem xeùt soi thaáu. Thaät töôùng laø choã chaân thaät Nieát-baøn. Vaên töï Baùt-nhaõ ví nhö con thuyeàn, quaùn chieáu Baùt-nhaõ ví nhö ra coâng cheøo bôi, thaät töôùng Baùt-nhaõ ví nhö bôø beân kia. Ngöôøi muoán qua bôø beân kia, khi xuoáng thuyeàn roài haøi loøng ôû ñoù thì khoâng bao giôø toaïi nguyeän, caàn phaûi cheøo bôi môùi mong tôùi bôø kia, ñeán bôø roài chuùng ta môùi töï taïi ñaït ñöôïc sôû nguyeän cuûa mình. Vì theá kinh naøy ñaët naëng ôû hai chöõ chieáu kieán, töùc laø quaùn chieáu Baùt-nhaõ. Trong baøi Baùt-nhaõ Taâm kinh, neáu chuùng ta öùng duïng trieät ñeå thì con ñöôøng tu haønh ñaõ saün ñaày ñuû trong ñoù chôù khoâng ñaâu xa. Neáu chuùng ta haèng duøng trí tueä Baùt-nhaõ soi maõi, thaáy roõ raøng taát caû thaân caûnh ñeàu laø duyeân hôïp khoâng coù töï taùnh, töùc laø khoâng coá ñònh. Bôûi taát caû phaùp ñeàu laø tuøy duyeân bieán ñoåi khoâng coá ñònh, thöû hoûi chuùng ta nhaèm vaøo ñaâu maø chaáp ? Neáu chaáp laø chaáp vaøo caùi gì coá ñònh. Baây giôø khoâng coá ñònh laø phaûi, khoâng coá ñònh laø quaáy, khoâng coá ñònh laø hôn, khoâng coá ñònh laø thua, taát caû ñeàu khoâng coá ñònh thì thöû hoûi chaáp vaøo caùi gì ? Phaù heát caùc chaáp roài laø heát khoå, heát khoå thì taâm khoâng coøn bò ngaên, bò chöôùng, döùt heát caùc ñieân ñaûo moäng töôûng, ñöôïc hoaøn toaøn khoâng sanh khoâng dieät. Ñaây töùc laø Taâm kinh. Taâm kinh laø con ñöôøng chö Boà-taùt ñaõ ñi, chö Phaät cuõng töø ñoù maø chöùng ñaïo. Ngaøy nay chuùng ta tu, ñaâu coù loái naøo khaùc hôn, cho neân caùc thôøi kinh ñeàu duøng baøi Baùt-nhaõ Taâm kinh ñeå keát thuùc. Theá maø coù laém ngöôøi hieän nay khoâng nhaän thaáy Baùt-nhaõ laø trí tueä phaù caùc chaáp meâ laàm cuûa chuùng sanh, maø cho baøi Baùt-nhaõ laø ñeå boå tuùc nhöõng thieáu soùt trong baøi tuïng ôû tröôùc, ñoù laø moät ñieàu heát söùc sai laàm. OÂng cha quaù thoâng minh, ñeán con chaùu quaù doát naùt, khoâng hieåu ñöôïc yù ngöôøi xöa, neân noùi leäch laïc ngöôïc laïi vôùi oâng cha cuûa mình. Ngöôøi hoïc ñaïo neáu thaät tình muoán tieán tu ñeå thoaùt ly sanh töû, thì khoâng ai maø khoâng öùng duïng trí tueä Baùt-nhaõ. Chính Luïc toå ngoä cuõng töø kinh Kim Cang Baùt-nhaõ, ñeán khi daïy Ngaøi cuõng laáy phaåm Baùt-nhaõ laøm quan troïng; vaø ñeán giôø phoù chuùc Ngaøi cuõng duøng tinh thaàn Baùt-nhaõ ñeå nhaéc nhôû ñoà ñeä. Cöûa Thieàn laø cöûa khoâng. Khoâng ñaây laø khoâng coá ñònh. Duøng trí tueä Baùt-nhaõ thaáy caùc phaùp khoâng coá ñònh laø thaáy cöûa vaøo nhaø Thieàn. Chuùng toâi xin nhaéc laïi moät laàn nöõa vieäc öùng duïng tu haønh: Haèng duøng trí tueä Baùt-nhaõ quaùn chieáu thaân nguõ uaån laø töôùng duyeân hôïp khoâng thaät, traàn caûnh cuõng laø töôùng duyeân hôïp khoâng thaät, haèng nhaän thaáy nhö vaäy töùc nhieân chuùng ta bôùt chaáp thaät. Khi bieát caùc phaùp laø khoâng thaät, thì voïng töôûng seõ giaûm daàn vaø chuùng ta môùi buoâng boû voïng töôûng deã daøng hôn. Thaân töù ñaïi khoâng thaät, taâm voïng töôûng khoâng thaät thì duø ai coù khen coù cheâ, chuùng ta cuõng chaúng baän loøng, phieàn naõo chaáp tröôùc caøng ngaøy caøng nheï bôùt ñi. Duøng trí tueä Baùt-nhaõ öùng duïng vaøo vieäc tu haønh thì chuùng ta tu seõ ñöôïc an oån nheï nhaøng vaø thaûnh thôi. Bieát caùc phaùp laø töôùng tuøy duyeân khoâng coá ñònh thì noùi sao cuõng toát, khoâng coù gì quan troïng. Ngöôøi ñôøi noùi laø phaûi ta cuõng gaät ñaàu, ngöôøi ñôøi noùi quaáy ta cuõng gaät ñaàu, vì tuøy theo thôøi gian, hoaøn caûnh maø ngöôøi ôû theá gian cho laø phaûi hay quaáy. Nhöng treân phöông dieän tu haønh, chuùng ta bieát caùc phaùp laø khoâng thaät thì buoâng xaû deã daøng khoâng chaáp tröôùc, vieäc phaûi quaáy laø töôùng ñoái ñaõi tuøy duyeân, coù gì maø phaûi baän loøng ! Noùi theá, khoâng coù nghóa chuùng ta laø keû ba phaûi, vì ba phaûi laø keû noùi gì cuõng gaät, coøn chuùng ta soáng baèng trí tueä Baùt-nhaõ thaáy roõ leõ thaät cuûa cuoäc ñôøi neân khoâng coá chaáp. Chaáp laø ngu si ñau khoå, heát chaáp laø giaûi thoaùt Nieát-baøn. ]
|